Εγκεφαλική διέγερση εναντίον ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ

Εγκεφαλική διέγερση εναντίον ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ Εντυπωσιακά αποτελέσματα δίνει η μέθοδος της εγκεφαλικής διέγερσης στη θεραπεία της νόσου του Πάρκινσον - για περιορισμένη κατηγορία ασθενών που εμπίπτει στις αυστηρές προδιαγραφές καταλληλότητας. Τριάνταπέντε χιλιάδες άνθρωποι απολαμβάνουν πλέον μια «δεύτερη ευκαιρία στη ζωή» Το στερεοτακτικό μηχάνημα χρησιμοποιείται σε όλες τις εμφυτεύσεις εν τω βάθει διεγέρτη για να καθορίσει τις «συντεταγμένες» μέσα στον εγκέφαλο του ασθενούς, προκειμένου οι ειδικοί να είναι σε θέση να εντοπίσουν με ακρίβεια το σημείο στο οποίο στοχεύουν. Στην περίπτωση της νόσου του Πάρκινσον, ο στόχος είναι ο υποθαλάμιος πυρήνας Πρόκειται για έναν νέο τομέα της Ιατρικής και ο ακριβής μηχανισμός και οι μακροπρόθεσμες συνέπειές του είναι ακόμη άγνωστα στη σημερινή επιστήμη. Η μέθοδος της εν τω βάθει διέγερσης του εγκεφάλου για τον έλεγχο των συμπτωμάτων της νόσου του Πάρκινσον, η οποία εφαρμόζεται εδώ και μερικά χρόνια, έχει αρχίσει ωστόσο να αποδεικνύει τουλάχιστον τα άμεσα αποτελέσματά της. Περισσότεροι από 35.000 άνθρωποι σε όλον τον κόσμο έχουν ξαναβρεί χάρη σ' αυτή μια φυσιολογική καθημερινότητα την οποία είχαν χάσει εξαιτίας της νόσου. Παρ' ότι αυτή καθαυτή η εμφύτευση του ηλεκτρικού διεγέρτη δεν αποτελεί θεραπεία, η βελτίωση της ποιότητας ζωής που προσφέρει είναι σημαντική για τους ασθενείς και το άμεσο περιβάλλον τους. Η πρώτη εμφύτευση μόνιμου ηλεκτρικού διεγέρτη στον εγκέφαλο ασθενούς με τη νόσο του Πάρκινσον πραγματοποιήθηκε το 1987 από τον νευροχειρουργό Αλίμ-Λουί Μπεναμπίντ στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ στη Γαλλία, η οποία εξακολουθεί να είναι η πλέον προηγμένη χώρα στην Ευρώπη στον συγκεκριμένο τομέα. Τα αμέσως επόμενα χρόνια η μέθοδος εφαρμόστηκε και σε άλλα κράτη, τόσο στην ευρωπαϊκή ήπειρο όσο και σε όλον τον πλανήτη. Στις Ηνωμένες Πολιτείες πήρε έγκριση από την

Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων, το 2002, ενώ ακολουθείται με επιτυχία σε αρκετά κέντρα στον Καναδά και στην Αυστραλία. Εφαρμόζεται και στην Ελλάδα Στην Ελλάδα άρχισε να εφαρμόζεται το 2003 στη Μονάδα Χειρουργικής της Νόσου του Πάρκινσον της Πανεπιστημιακής Νευροχειρουργικής Κλινικής του Θεραπευτηρίου «Ευαγγελισμός». Η μονάδα του «Ευαγγελισμού» διαθέτει την πλέον εξελιγμένη και πληρέστερη υποδομή, παρέχει υπηρεσίες υψηλών προδιαγραφών και αναλαμβάνει τον κύριο όγκο των επεμβάσεων του είδους στη χώρα μας. Οπως μας λέει ο διευθυντής της, καθηγητής Νευροχειρουργικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών κ. Δαμιανός Σακκάς, ως σήμερα έχουν χειρουργηθεί εκεί περίπου 55 ασθενείς. Πιο περιορισμένος αριθμός ασθενών έχει υποβληθεί σε εμφύτευση ηλεκτρικού εν τω βάθει διεγέρτη στη Νευροχειρουργική Κλινική του Γενικού Πανεπιστημιακού Νοσοκομείου Πατρών, υπό τον επίκουρο καθηγητή Νευροχειρουργικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών κ. Κωνσταντίνο Κωνσταντογιάννη. Πρόσφατα άρχισαν να γίνονται ορισμένες προσπάθειες στον ιδιωτικό τομέα, ο αριθμός τους όμως είναι ελάχιστος - ίσως και κάτω των πέντε - ενώ δεν έχουν υπάρξει ακόμη επίσημες ανακοινώσεις για τις προδιαγραφές και τα αποτελέσματά τους, και επομένως δεν έχουν υποστεί τον κατάλληλο έλεγχο. Ο αριθμός των 55 εμφυτεύσεων σε τέσσερα χρόνια σε υπερσύγχρονη μονάδα όπως αυτή του «Ευαγγελισμού» μπορεί να φαίνεται μικρός, η επέμβαση όμως δεν είναι συνηθισμένη και σε καμία περίπτωση δεν π ρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοια. Πέρα από το πρόβλημα - το οποίο ισχύει γενικώς στον δημόσιο τομέα - ότι η πολιτική του νοσοκομείου είναι να δίνει προτεραιότητα σε απλούστερες ή πιο επείγουσες επεμβάσεις και άρα η περίοδος αναμονής είναι μεγάλη, η εμφύτευση μόνιμου διεγέρτη δεν μπορεί να εφαρμοστεί σε όλους. Αυστηρά κριτήρια Υπολογίζεται ότι λιγότερο από το 20% όσων πάσχουν από τη νόσο του Πάρκινσον μπορεί να υποβληθεί σε αυτή τη διαδικασία. Τα κριτήρια «καταλληλότητας» είναι πολύ αυστηρά και κρίνονται κατά περίπτωση. Για να πάρει το «πράσινο φως» ο ασθενής θα πρέπει να εξεταστεί από ομάδα ειδικών - νευρολόγο, νευροχειρουργό, νευροψυχολόγο, ψυχίατρο - οι οποίοι θα καθορίσουν αν η εμφύτευση είναι αναγκαία και αν θα έχει αποτελέσματα. Σε γενικές γραμμές ο ασθενής πρέπει να μη βελτιώνεται πλέον με τη φαρμακευτική αγωγή, να είναι κάτω των 75 ετών, να μη βρίσκεται σε πολύ προχωρημένο στάδιο της νόσου και να μην πάσχει από άνοια. Εξίσου αυστηρά θα πρέπει να είναι και τα κριτήρια επιλογής του κατάλληλου Κέντρου από την πλευρά του ασθενούς. «Στην Αμερική» τονίζει ο κ. Σακκάς, ο οποίος είναι επίσης πρόεδρος της Επιτροπής Νευροτροποποίησης της Παγκόσμιας Νευροχειρουργικής Εταιρείας η οποία θέτει τις γενικές οδηγίες για τη σωστή εφαρμογή αυτών των μεθόδων, «η εμφύτευση μόνιμου ηλεκτρικού διεγέρτη έχει έγκριση τρίτου βαθμού από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων». Αυτό σημαίνει ότι είναι μια μέθοδος η οποία υπόκειται ακόμη σε πάρα πολλούς όρους και περιορισμούς όσον αφορά την επιλογή των ασθενών και το είδος των Κέντρων στα οποία πρέπει να εφαρμόζεται. «Κάποια πράγματα» επισημαίνει ο ειδικός «μπορούν να

γίνουν σωστά μόνο με έναν ορισμένο τρόπο. Δεν μπορεί να υπάρχει ανεκτικότητα, γιατί τότε δεν παρέχονται σωστές υπηρεσίες. Δεν μπορούμε να πούμε ότι η επέμβαση μπορεί να γίνει ευρέως και οπουδήποτε ούτε μπορούμε να πούμε ότι είναι ένα είδος επέμβασης ρουτίνας. Κάτι τέτοιο ενέχει πολλούς κινδύνους». Υψηλό ποσοστό επιτυχίας Η εξέλιξη των ασθενών στους οποίους έχει γίνει εμφύτευση μόνιμου διεγέρτη στη μονάδα του Ευαγγελισμού είναι ανάλογη με τα αποτελέσματα που παρατηρούνται παγκοσμίως, δηλαδή στο κύριο ποσοστό της από σημαντικά ικανοποιητική ως απολύτως ικανοποιητική. «Οπως σε όλα στην Ιατρική» εξηγεί ο κ. Σακκάς «υπάρχει ένα φάσμα: εκείνων που έχουν πάει πάρα πολύ καλά, σε βαθμό που δεν επισκέπτονται πια τους γιατρούς τους γιατί έχουν σταθεροποιηθεί σε πολύ καλό επίπεδο, των άλλων που παρουσιάζουν σημαντική βελτίωση - αυτή είναι και η μεγαλύτερη ομάδα - αλλά χρειάζονται και βοήθεια φαρμάκων και επισκέψεις στον γιατρό τους ανά κάποια διαστήματα, και ενός ελάχιστου αριθμού ασθενών οι οποίοι δεν ωφελήθηκαν από τη μέθοδο ή είχαν κάποιες επιπλοκές, μικρές μεν αλλά τέτοιες που στην ουσία δυσχεραίνουν την αποτελεσματικότητα της μεθόδου. Αυτοί όμως είναι ελάχιστοι». Μέχρι στιγμής πάντως, επισημαίνει ο ειδικός, δεν έχει παρατηρηθεί μη ανεκτικότητα ασθενούς στο εμφυτεύσιμο σύστημα. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες της μεθόδου είναι βεβαίως ακόμη ασαφείς. Το διάστημα εφαρμογής της είναι μικρό ενώ οι γνώσεις της επιστήμης στον συγκεκριμένο τομέα εξακολουθούν να είναι περιορισμένες. «Γενικά η κατανόηση του μηχανισμού σχετικά με τον ηλεκτρικό ερεθισμό είναι ακόμη ανεπαρκής» επισημαίνει ο κ. Σακκάς. «Εκείνο όμως που θα πρέπει να ειπωθεί σαν γενικότερο σχόλιο, ως ένα σημαντικό γενικό μήνυμα, είναι ότι ο εγκέφαλος είναι στην ουσία ένας βιολογικός υπολογιστής. Οταν λέμε υπολογιστής εννοούμε ότι επεξεργάζεται ή δημιουργεί πληροφορίες-σήματα». Τα σήματα αυτά είναι στην ουσία ηλεκτρομαγνητικά δεδομένα τα οποία διατρέχουν τον εγκέφαλο και τα νεύρα με έναν τρόπο ανάλογο με αυτόν με τον οποίο διατρέχει τα κυκλώματα ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή το ηλεκτρικό ρεύμα. Ηλεκτρικά μυστικά του νου Παρ' ότι εμείς δεν χρειάζεται, όπως ο ηλεκτρονικός υπολογιστής, να συνδεθούμε με παροχή ηλεκτρικού ρεύματος για να λειτουργήσουμε, ο ηλεκτρισμός επιτελεί καίριο ρόλο στη λειτουργία του «κέντρου επιχειρήσεων» του οργανισμού μας: ο εγκέφαλός μας δεν είναι απλώς ένας βιολογικός, αλλά κυρίως ένας ηλεκτροχημικός υπολογιστής. Εχει δηλαδή δύο διαστάσεις, μια ηλεκτρική και μια χημική. «Στη χημική του διάσταση» εξηγεί ο κ. Σακκάς «όταν δυσλειτουργεί, προσπαθούμε να επέμβουμε με φάρμακα. Πολλές φορές εδώ έχουμε επιτυχία. Σε άλλες περιπτώσεις όμως τα φάρμακα δεν είναι αποτελεσματικά και χρειάζεται να επέμβουμε στην ηλεκτρική διάσταση». Προκειμένου να προβούν σε αυτού του είδους την επέμβαση, οι επιστήμονες ασκούν με ένα εμφυτεύσιμο σύστημα ένα ηλεκτρικό ερέθισμα με ορισμένα χαρακτηριστικά - συχνότητας, έντασης, εύρους, παλμού και διαμόρφωσης πεδίου - σε ένα κομβικό σημείο το οποίο έχουν επιλέξει έτσι ώστε να επιδράσουν στην ηλεκτρική πλευρά του «υπολογιστή» και να επιφέρουν βελτίωση. «Κάνουμε μια τροποποίηση» λέει ο

νευροχειρουργός «και για τον λόγο αυτόν η διαδικασία αυτή λέγεται νευροτροποποίηση». Αυτή η σχετικά πρόσφατη ικανότητα των ειδικών ανοίγει νέους δρόμους, γεγονός το οποίο είναι ιδιαίτερα ελπιδοφόρο όχι μόνο για τη νόσο του Πάρκινσον αλλά και για άλλες κινητικές ή ψυχιατρικές παθήσεις - όπως η δυστονία ή η βαριά κατάθλιψη -, στις οποίες έχουν αρχίσει να εφαρμόζονται οι συγκεκριμένες μέθοδοι. «Σήμερα χάρη στην ανάπτυξη αυτών των εμφυτεύσιμων συστημάτων» υπογραμμίζει ο κ. Σακκάς «διανοίγεται ένα νέο πεδίο της Ιατρικής. Περνάμε σε μια εποχή όπου κατανοούμε με μεγαλύτερες λεπτομέρειες μικρές ηλεκτρικές αλλαγές οι οποίες προκαλούν παθολογία και επιδρώντας και τροποποιώντας τες διορθώνουμε αυτή την παθολογία. Υπό αυτή την έννοια συνιστά το ξεκίνημα ενός νέου πεδίου». Μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή Κατά τη διάρκεια της επέμβασης ο ασθενής διατηρεί πλήρως τις αισθήσεις του. Η συνεργασία του με τους γιατρούς είναι απαραίτητη ώστε να ελέγχεται ανά πάσα στιγμή η ανταπόκρισή του στις ενέργειές τους Ο Στίβεν Γκάλι, πολυβραβευμένος συγγραφέας τεχνικών κειμένων της εταιρείας ηλεκτρονικών υπολογιστών Apple, είναι ένας από τους περίπου 30.000 Αμερικανούς στους οποίους έχει εμφυτευτεί εν τω βάθει εγκεφαλικός διεγέρτης για την ανακούφιση των συμπτωμάτων της νόσου του Πάρκινσον. Η εμφύτευση έγινε στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ των Ηνωμένων Πολιτειών και στο τελευταίο τεύχος του περιοδικού «Wired» ο συγγραφέας, 51 χρόνων σήμερα, περιγράφει όλη την εμπειρία του - από την εμφάνιση της ασθένειας (στα 43 του) ως τη διαδικασία της χειρουργικής επέμβασης και την αλλαγή που αυτή έφερε στη ζωή του. «Η ομάδα των γιατρών τοποθετεί μέσα στο κεφάλι μου έναν εν τω βάθει διεγέρτη του εγκεφάλου, στην ουσία δηλαδή έναν εγκεφαλικό βηματοδότη. Για να γίνει αυτό πρέπει να περάσουν δύο σειρές από σκληρά καλώδια μέσα από το κρανίο μου και από το μεγαλύτερο μέρος του εγκεφάλου μου ως τον υποθαλάμιο πυρήνα, ένα σημείο το οποίο έχει το μέγεθος ενός φασολιού και βρίσκεται δίπλα στο εγκεφαλικό στέλεχος. Το κάθε καλώδιο είναι λίγο πιο λεπτό από το σύρμα ενός συνδετήρα και έχει τέσσερα ηλεκτρόδια στη μια άκρη του. Τα ηλεκτρόδια θα προκαλούν μικρά ηλεκτροσόκ στον

υποθαλάμιο πυρήνα μου. Πώς έμπλεξα έτσι; Πάσχω από τη νόσο του Πάρκινσον. Αν η επέμβαση επιτύχει, τα καλώδια αυτά θα διεγείρουν συνεχώς τον εγκέφαλό μου σε μια προσπάθεια να ανακουφιστούν τα συμπτώματα της ασθένειας». Οταν κάποιος σκέφτεται αυτήν τη διαδικασία γενικά και αόριστα, γράφει ο κ. Γκάλι, τη βλέπει σαν μια σπουδαία επιστημονική ανακάλυψη, μια καταπληκτική ιδέα. «Οταν όμως αφορά εσένα τον ίδιο» λέει «η ιδέα τού να σου πριονίσει κάποιος το κρανίο και να βάλει ηλεκτρόδια στον εγκέφαλό σου δεν φαίνεται και τόσο καλή. Για την ακρίβεια, σου φαίνεται πραγματικά κακή. Η ομάδα του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ είναι μια από τις πλέον έμπειρες στον κόσμο. Πιστεύουν ότι η εν τω βάθει διέγερση θα μειώσει σημαντικά τα συμπτώματα της νόσου, ότι θα γυρίσει το ρολόι πίσω έναν χρόνο, δύο χρόνια, ίσως και πέντε. Οτι θα παίρνω λιγότερα φάρμακα, θα έχω λιγότερες παρενέργειες και θα ζω μια πιο φυσιολογική ζωή». «Οταν ήρθα για πρώτη φορά σε επαφή μαζί τους η ζωή μου δεν ήταν πια φυσιολογική για αρκετό διάστημα. Βάδιζα σκυφτός και έτρεμα, τα πράγματα μου έπεφταν από τα χέρια, παραπονιόμουν για τις σπάνιες κινήσεις των εντέρων μου. Δεν μπορούσα να κάνω ποδήλατο. Για να πω την αλήθεια, δεν μπορούσα να δέσω τα παπούτσια μου. Δεν μπορούσα να δακτυλογραφήσω. Οι δε παρενέργειες της L-dopa είχαν αρχίσει να είναι εμφανείς: τρεμουλιαστές κινήσεις, παράξενη στάση του σώματος. Είχα αναγκαστεί να αφήσω με άδεια ανικανότητας προς εργασία τη δουλειά μου ως συγγραφέας τεχνικών κειμένων στην Apple. Αισθανόμουν σαν να έσβηνα σιγά σιγά από τις ζωές των άλλων, από την ίδια τη ζωή. Καλώδια στον εγκέφαλο; Δώστε μου». Η τοποθέτηση του πρώτου ηλεκτροδίου διήρκεσε στην περίπτωση του κ. Γκάλι τρεις ώρες. Επειδή είναι νέος και έχει γερό οργανισμό οι γιατροί είχαν αποφασίσει αρχικά να επιταχύνουν τη διαδικασία εμφυτεύοντας ταυτοχρόνως τα ηλεκτρόδια και στις δύο πλευρές του εγκεφάλου. Τα πράγματα δεν πήγαν ωστόσο ακριβώς όπως είχαν προγραμματιστεί αρχικά και έτσι το δεύτερο ηλεκτρόδιο εμφυτεύτηκε ξεχωριστά μία εβδομάδα αργότερα, μαζί με τον βηματοδότη. «Ο βηματοδότης πονάει περισσότερο από ό,τι είχα φανταστεί» γράφει. «Αισθάνομαι - και φαίνομαι - σαν να με έχουν μαχαιρώσει στο στέρνο. Δεν υπάρχει χώρος κάτω από τον θώρακά μου για αυτό το πράγμα και προεξέχει σαν ένα ipod πρώτης γενιάς μέσα στη στενή τσέπη ενός πουκαμίσου. Τα καλώδια επίσης δεν είναι λεπτά σαν ίνες, όπως είχα φανταστεί. Είναι χοντρά σαν καλώδια ηχείου. Και έτσι πρέπει, γιατί πρέπει να αντέχουν μεγάλες ταλαιπωρίες και φθορά χωρίς να σπάζουν. Το όλο πράγμα όμως είναι πολύ πιο ενοχλητικό και ευδιάκριτο από ό,τι περίμενα. Και πολύ πιο οδυνηρό». Εναν μήνα μετά ο κ. Γκάλι επέστρεψε στο Στάνφορντ για τις απαραίτητες ρυθμίσεις στην τάση των ηλεκτροδίων του εγκεφάλου του - εργασία την οποία ο ίδιος αποκαλεί «τέχνη και επιστήμη μαζί». Η διαδικασία γίνεται σιγά σιγά, κάνοντας δοκιμές και μελετώντας κάθε φορά την ανταπόκριση του ασθενούς. «Πετύχαμε το σωστό σημείο και στις δύο πλευρές στα 2,5 βολτ» γράφει. «Χτυπάω τα δάχτυλά μου και περιστρέφω τον καρπό μου άψογα. Περνάω το τεστ της νόσου του Πάρκινσον με άριστα. Δεν έχω κανένα ορατό σύμπτωμα εκτός από μια τάση να κουράζομαι εύκολα. Βγαίνω από το νοσοκομείο, πηδάω χτυπώντας τα τακούνια μου στον αέρα, αγκαλιάζω την καινούργια μου αρραβωνιαστικιά και τη σηκώνω ψηλά. Είναι η πιο ευτυχισμένη μέρα της ζωής μου».

Μέσα στις επόμενες 24 ώρες ωστόσο τα συμπτώματά του επέστρεψαν. Οι γιατροί τον συμβούλεψαν να αυξήσει την τάση και να αρχίσει να παίρνει μια μικρή δόση L-dopa. «Καταφέρνουν να ανακουφίσουν τα συμπτώματα, υπάρχουν όμως άλλα προβλήματα. Κατ' αρχάς πρέπει να κλείνω εντελώς το μηχάνημα για να κοιμηθώ. Δεν μπορώ να πω ένα αστείο - ο συγχρονισμός μου έχει εξαφανιστεί. Το φυσικό ταλέντο μου στις μιμήσεις έχει και αυτό εξαφανιστεί, όπως φαίνεται έχω χάσει μέρος του ελέγχου των φωνητικών μου χορδών. Νιώθω διστακτικός στις κοινωνικές επαφές. Ωσπου να καταφέρω να αρθρώσω μια απάντηση, το θέμα της συζήτησης έχει αλλάξει. Είμαι ελαφρώς εκτός φάσης με όποιον και αν μιλάω. Και δεν μπορώ να γράψω τίποτε της προκοπής». Υστερα από δοκιμές περίπου τεσσάρων μηνών και με διάφορες αλλαγές στην τάση και στην πολικότητα των ηλεκτροδίων, η πολυπόθητη σωστή ρύθμιση τελικά επετεύχθη και, όπως λέει ο ίδιος ο ασθενής, «η ομίχλη» που είχε στο κεφάλι του άρχισε να καθαρίζει. Η ζωή του άρχισε να βρίσκει ξανά τους παλιούς της ρυθμούς. «Σήμερα» γράφει «οκτώ χρόνια μετά τα πρώτα δείγματα της νόσου του Πάρκινσον και ύστερα από μήνες πειραματισμών, το σώμα μου έχει σχεδόν απαλλαγεί από τα συμπτώματα. Οταν ο διεγέρτης είναι σβηστός, το τεστ της νόσου του Πάρκινσον δείχνει 20 σημαντικές βλάβες. Οταν είναι αναμμένος, μειώνονται στις δύο. Αν προσθέσουμε μια ελάχιστη δόση L-dopa, πέφτουν στο μηδέν. Και οι τελευταίες τολύπες της ομίχλης έχουν εξαφανιστεί. Τα αστεία μου κάνουν ξανά τον κόσμο να γελάει. Μπορώ να συμμετάσχω στη συζήτηση. Μπορώ να κάνω ποδήλατο. Μπορώ να γράψω. Πέντε μήνες μετά την επέμβαση επιτέλους όλα ξεκαθάρισαν: το σύστημα λειτουργεί. Την περισσότερη ώρα ξεχνάω ακόμη και ότι έχω Πάρκινσον. Τον Νοέμβριο γύρισα πίσω στη δουλειά μου με πλήρες ωράριο. Είναι ένα θαύμα. Μια δεύτερη ευκαιρία στη ζωή. Ξέρω ότι δεν είναι θεραπεία. Η νόσος του Πάρκινσον είναι εκφυλιστική. Οι νευρώνες του εγκεφάλου εξακολουθούν να νεκρώνονται παράγοντας όλο και λιγότερη ντοπαμίνη. Για πόσο ακόμη θα αισθάνομαι φυσιολογικός; Κανείς δεν ξέρει. Μια μελέτη που ολοκληρώθηκε το 2004 έδειξε ότι τέσσερα χρόνια μετά την επέμβαση οι ασθενείς εξακολουθούν σε γενικές γραμμές να χρειάζονται 50% λιγότερη L-dopa από όση χρειάζονταν πριν. Αργότερα, θα δούμε. Η επέμβαση εγκρίθηκε από την Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων μόλις το 2002. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες είναι απλώς άγνωστες - εγώ είμαι το πειραματόζωο. Το θέμα τώρα είναι να εκμεταλλευτώ όσο το δυνατόν καλύτερα τον χρόνο που μου δόθηκε. Μου δίνετε το κερί για το σερφ, παρακαλώ; Εχω πολλά χρόνια να βγω με τη σανίδα μου και το Internet προβλέπει κύματα 1,80 ως 2,40 μέτρων με λιακάδα». ΛΑΛΙΝΑ ΦΑΦΟΥΤΗ Το ΒΗΜΑ, 11/03/2007, Σελ.: H02 Κωδικός άρθρου: B15011H021 ID: 284254