ΘΕΜΑ: Πολιτική Προσέλκυσης Ξένων Άµεσων Επενδύσεων στη Γερµανία Επενδυτικές Σχέσεις Ελλάδας - Γερµανίας. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Κος.

Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙE ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΕΜΠΟΡΙΚΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ ΘΕΜΑ: Πολιτική Προσέλκυσης Ξένων Άµεσων Επενδύσεων στη Γερµανία Επενδυτικές Σχέσεις Ελλάδας - Γερµανίας ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: Κος. Ian Gourley ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: Μανούσου Αλεξία ΑΘΗΝΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2004

Περίληψη Η παρούσα εργασία µελετά την πολιτική προσέλκυσης ξένων άµεσων επενδύσεων της Γερµανία µέσα από µια συνολική παρουσίαση της χώρας, εστιάζοντας κυρίως στην οικονοµία της, ενώ παράλληλα διερευνά και αξιολογεί τις διµερείς επενδυτικές σχέσεις µεταξύ της Ελλάδας και της Γερµανίας. Η εργασία χωρίζεται σε τρεις µεγάλες ενότητες. Στην πρώτη ενότητα αναλύονται τα συγκριτικά πλεονεκτήµατα της χώρας, τα βασικά προβλήµατα που αντιµετωπίζει και περιγράφονται οι σηµαντικότεροι παραγωγικοί της τοµείς, δίνοντας µεγαλύτερη έµφαση στην οικονοµία της Γερµανίας. Στη δεύτερη ενότητα, αναλύεται η πολιτική προσέλκυσης Ξένων Αµέσων Επενδύσεων, µέσα από τις λειτουργίες του κρατικού µηχανισµού. Επίσης, παρουσιάζονται τα σηµαντικότερα κίνητρα και αντικίνητρα, περιγράφονται οι σηµαντικότεροι κλάδοι για επενδύσεις στη Γερµανία και δίνεται µια αναλυτική περιγραφή της εισροής ΞΑΕ προς τη χώρα τη τελευταία δεκαετία, µε αναφορές στους σηµαντικότερους επενδυτικούς εταίρους. Στην τρίτη ενότητα αναλύονται οι ελληνο γερµανικές επενδυτικές σχέσεις, µέσα από την περιγραφή των σηµαντικότερων γερµανικών εταιριών στην Ελλάδα, αλλά και των ελληνικών εταιριών στη Γερµανία. Τα δυο τελευταία κεφάλαια αφιερώνονται στις προοπτικές αυτών των επενδυτικών σχέσεων και γίνονται συγκεκριµένες προτάσεις προκειµένου να αυξηθούν οι επενδύσεις µεταξύ Ελλάδας και Γερµανίας. Οι κυριότερες πηγές για τη συγγραφή της εργασίας ήταν το διαδίκτυο, άρθρα από ελληνικές, αγγλικές και γερµανικές εφηµερίδες και περιοδικά, στατιστικά στοιχεία επίσηµων κυβερνητικών φορέων, αναφορές γερµανικών και ελληνικών εταιριών, αλλά και συνεντεύξεις κυβερνητικών παραγόντων από την Ελλάδα και τη Γερµανία. Μέσα από την παρούσα εργασία προκύπτει ότι η Γερµανία παρόλο που είναι µια ισχυρή οικονοµία, µε µεγάλη ερευνητική και τεχνολογική υποδοµή, παρουσιάζει σοβαρά αντικίνητρα για την εισροή ΞΑΕ στο εσωτερικό της. Προκειµένου να προσελκύσει ξένους επενδυτές θα πρέπει να λύσει µείζονος σηµασίας προβλήµατα, όπως είναι η ανεργία, το φορολογικό της 2

σύστηµα, η γραφειοκρατία, το υψηλό εργατικό κόστος και η αδιάλλακτη στάση των εργατικών συνδικάτων της. Η αύξηση των ΞΑΕ προς τη Γερµανία αποτελεί πραγµατική πρόκληση, καθώς σύµφωνα µε στοιχεία της UNCTAD, η δυνητική θέση της χώρας ως προς την προσέλκυση ΞΑΕ είναι η 9 η, ενώ η πραγµατική είναι η 102 η. Η Ελλάδα από την πλευρά της πρέπει να καταβάλλει ακόµα µεγαλύτερες προσπάθειες να προσελκύσει γερµανικές ΞΑΕ εστιάζοντας στην ενεργητική προώθηση και προσέλκυση και επενδύοντας στην έρευνα και την ανάπτυξη. Η εργασία αυτή µέσα από την αντικειµενική περιγραφή της γερµανικής επενδυτικής πραγµατικότητας εστιάζει στις µεγαλύτερες αδυναµίες και πλεονεκτήµατα της χώρας, προβλέπει τις µελλοντικές εξελίξεις και προτείνει λύσεις. Summary This project examines Germany s Foreign Direct Investment Policy through an overall presentation of the country and its environment with the focus primarily on economic studies of the current situation in Germany. This is further developed with an evaluation of the bilateral investment relations between Germany and Greece, with attempt being made to offer some proposals for development. The project is divided to three chapters. The first chapter analyzes the comparative advantages of the country focusing on the productive sectors as well as its fundamental problems. In the second chapter, the policy of attracting FDI is considered through the operations (functions) of the governmental mechanism. Furthermore attention is given to the most important incentives and disincentives as well as the most significant sectors for an investment in Germany. In the same chapter there is also a description of FDI inflows to Germany over the last ten years, with references to country s most important investment partners. The focus of the third chapter is analysis of investment relations between Greece and Germany through the presentation of the most important German companies in Greece and the most important Greek companies in Germany. This chapter concludes with 3

discussion the prospects and future development of Greek German investment relations and some recommendations are made in order to enhance FDI inflows between these countries. The main sources for this project were the internet, articles from Greek, English and German newspapers and magazines, statistical data, references from German and Greek companies as well as personal interviews of governmental officers from Greece and Germany. The results of the research indicate although Germany has a strong economy, with an impressive research and technological infrastructure, a number of disincentives for FDI inflow still remain. To tackle these issues in order to attract foreign investors it should resolve problems which concern its taxation system, bureaucracy, high labor cost and should also take into consideration the damage that is done by the power and the influence of the labor syndicates. The resolution of these problems will contribute to a significant rise in FDI to the country which, in turn, will lead to the reduction of unemployment, one of the country s major problems. An increase in FDI in Germany is a true challenge for the country since, according to UNCTAD, its potential FDI ranking is nine while is true ranking according to its performance is 102. Greece, with its overall poor record in attracting FDI, could make greater efforts in order to attract German FDI and should also focus on active promotion of Greece s advantages while investing in research and development. This project, through the objective description of the reality of German investment, focuses on the strengths and weaknesses of the current situation and makes an attempt to predict the future developments as well as outlining possible proposals and solutions which could be adopted to sustain and improve the current state of investments. 4

Λέξεις Κλειδιά Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, Ρυθµός Ανάπτυξης, Κατά κεφαλήν Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν, ηµόσιο Έλλειµµα, Ανεργία, Γραφειοκρατία, Ανταγωνιστικότητα, Παραγωγικότητα, Παραγωγικοί Τοµείς, Εισαγωγές, Εξαγωγές, Εµπόριο, Εξαγορά,, Επενδυτικοί Εταίροι, Εµπορικοί Εταίροι, Εργατικό υναµικό, Φορολογία Επιχειρήσεων, Κίνητρα, Αντικίνητρα, Ξένες Άµεσες Επενδύσεις, Έδρα, Τεχνολογική Έρευνα και Ανάπτυξη, Παραλήπτρια χώρα, Ιδιωτικοποιήσεις, Επιδοτήσεις, Κοινή Συµφωνία για τη Βελτίωση της οµής των Περιφερειακών Οικονοµιών, Πολυτοµεακό Πλαίσιο για Περιφερειακή Βοήθεια σε Μεγάλα Επενδυτικά Σχέδια, Βιοµηχανία φαρµάκων, Βιοτεχνολογία, Νανοτεχνολογία, Ενεργητική Προώθηση και Προσέλκυση, Υποκατάσταση Εισαγωγών, Θυγατρικές. Αρκτικόλεξα ΞΑΕ: Ξένες Άµεσες Επενδύσεις ΑΕΠ: Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ε.Ε.: Ευρωπαϊκή Ένωση WTO : ΠΟΕ (Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου) WHO: ΠΟΥ (Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας) UN: ΟΗΕ (Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών) OECD: ΟΟΣΑ (Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης) IMF: ΝΤ ( ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο) NATO: Οργανισµός της Συνθήκης του Βόρειου Ατλαντικού UNESCO: Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήµη και τον Πολιτισµό F.D.I.: Foreign Direct Investment ΙΟΒΕ: Ιδρυµα Οικονοµικών και Βιοµηχανικών Ερευνών ΕΛΚΕ: Ελληνικό Κέντρο Επενδύσεων Α.Ε: S.A : Ανώνυµη Εταιρία Ε.Π.Ε.: Εταιρία Περιορισµένης Ευθύνης 5

Ε.Ε. : Ετερόρρυθµοι Εταιρία Α.Ε.Β.Ε.: Ανώνυµη Εµπορική Βιοµηχανική Εταιρία Α.Ε.Ε.: Ανώνυµη Εµπορική Εταιρία 6

Πίνακας Περιεχοµένων Περίληψη...2 Summary...3 Λέξεις Κλειδιά...5 Αρκτικόλεξα...5 Πίνακας Περιεχοµένων...7 Εισαγωγή...9 1. Γενικά Στοιχεία...11 1.1. Γεωπολιτική Θέση...11 1.2. Πληθυσµός...12 1.3. Ιστορικά στοιχεία...13 1.4. Πολίτευµα...14 1.5. ιεθνείς Σχέσεις...15 1.6. Σχέσεις µε την Ευρωπαϊκή Ένωση...15 2. Οικονοµικά Στοιχεία...17 2.1. Γενικά ΑΕΠ...17 2.2. Προβλήµατα της γερµανικής οικονοµίας...20 2.3. Παραγωγικοί Τοµείς...22 2.3.1. Βιοµηχανία Αυτοκινητοβιοµηχανία...22 2.3.2. Γεωργικός Τοµέας...24 2.4. Εξωτερικό Εµπόριο...25 2.5. Εµπορικοί Εταίροι...30 2.6. ιµερείς Εµπορικές Σχέσεις Ελλάδας Γερµανίας...32 3. Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ)...33 3.1. Πολιτική Προσέλκυσης ΞΑΕ στη Γερµανία...33 3.2. Επενδυτικοί Εταίροι...36 3.3. Επενδυτικά Κίνητρα...37 3.3.1. Κοινή Συµφωνία για τη Βελτίωση της οµής των Περιφερειακών Οικονοµιών...38 3.3.2. Πολυτοµεακό Πλαίσιο για Περιφερειακή Βοήθεια σε Μεγάλα Επενδυτικά Σχέδια...40 3.3.3. Μείωση Φορολογίας...41 3.4. Φορολογία Επιχειρήσεων...42 3.5. Πλεονεκτήµατα µιας επένδυσης στη Γερµανία...42 3.6. Πλεονεκτήµατα µιας επένδυσης στην ανατολική Γερµανία...45 3.7. Αντικίνητρα για ξένες άµεσες επενδύσεις στη Γερµανία...47 3.8. Επενδύσεις στη Γερµανία ανά κλάδο...49 3.8.1α. Φαρµακοβιοµηχανία...49 3.8.1β. Βιοτεχνολογία...51 3.8.2. Νανοτεχνολογία...52 3.9. Περιπτώσεις επιτυχηµένων επενδύσεων στη Γερµανία...53 4. Επενδυτικές σχέσεις Ελλάδας Γερµανίας...56 4.1. Γερµανικές ΞΑΕ προς την Ελλάδα...56 4.2. Ελληνικές ΞΑΕ προς τη Γερµανία...58 4.3. Εταιρίες γερµανικών συµφερόντων στην Ελλάδα ανά κλάδο δραστηριότητας...59 4.3.1. Εµπόριο...59

4.3.2. Βιοµηχανία...61 4.3.3. Τράπεζες και Ασφαλιστικές Εταιρίες...62 4.3.4. Πολυκαταστήµατα...63 4.3.5. Υπηρεσίες Μεταφορών...63 4.3.6. Άλλοι κλάδοι δραστηριότητας...64 4.4. Ελληνικές Εταιρίες στη Γερµανία...65 4.4.1. Όµιλος S&B Βιοµηχανικά Ορυκτά Α.Ε....65 4.4.2. Όµιλος Μ.Ι. ΜΑΪΛΛΗ...67 4.4.3. Θεµελιοδοµή Α.Ε....68 4.4.4. Γ. Λαζαρίδης Μάρµαρα ράµας Α.Ε...68 4.4.5. Άλλοι τοµείς δραστηριότητας...69 4.5. Προοπτικές των ελληνικών επενδύσεων στη Γερµανία...69 4.6. Προοπτικές των γερµανικών επενδύσεων στην Ελλάδα...70 4.7. Προτάσεις...72 Βιβλιογραφία...76 Παραρτήµατα...79 8

Εισαγωγή Οι Ξένες Άµεσες Επενδύσεις (ΞΑΕ) µπορούν να δώσουν νέα ώθηση στην οικονοµία µιας χώρας και παράλληλα να αυξήσουν τη δυναµικότητά της. Πολλές φορές η εισροή νέων επιχειρηµατικών κεφαλαίων είναι πιο σηµαντική από ότι το εµπόριο, καθώς δρα πολλαπλασιαστικά για το σύνολο της οικονοµίας. Στις χώρες που κατευθύνονται ΞΑΕ µεταφέρεται πολύ συχνά τεχνολογία, που ενισχύει σηµαντικά την ανάπτυξή τους. Οι υπερεθνικές εταιρίες µεταφέρουν τόσο τη σκληρή τεχνολογία (hard technology), όπως εξοπλισµό, εγκαταστάσεις εργοστασίου κλπ, όσο και τη µαλακή τεχνολογία (soft technology), όπως τεχνογνωσία, εξειδίκευση, οργανωσιακές ικανότητες κλπ, στη χώρα προορισµού των ΞΑΕ τους. Επιπρόσθετα, εισάγουν νέους τρόπους επιχειρηµατικής οργάνωσης, βελτιωµένες διαδικασίες διαχείρισης των πληροφοριών και νέες µεθόδους προώθησης και πώλησης, µε αποτέλεσµα οι τοπικοί παραγωγοί να ωθούνται να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους, βελτιώνοντας παράλληλα την αποδοτικότητά τους. Σηµαντικό είναι επίσης και το γεγονός ότι οι ΞΑΕ δηµιουργούν νέες θέσεις εργασίας στις χώρες προορισµού τους. Το προσωπικό, στις νέες εταιρίες που δηµιουργούνται µε κεφάλαια από το εξωτερικό, είναι συνήθως καλύτερα εκπαιδευµένο και λαµβάνει υψηλότερους µισθούς. Οι θέσεις εργασίας που δηµιουργούνται είναι πολύ περισσότερες όταν η επένδυση γίνεται στον τοµέα των υπηρεσιών και κυρίως στις υπηρεσίες που σχετίζονται µε τις εξαγωγές. Σκοπός της συγκεκριµένης εργασίας είναι να µελετήσει τις Ξένες Άµεσες Επενδύσεις σε µια ισχυρή οικονοµία, όπως είναι αυτή της Γερµανίας. Η σηµασία των ΞΑΕ για τη χώρα αυτή είναι µεγάλη, καθώς θα µπορέσει να στηρίξει την ανάπτυξή της όχι µόνο στην εξωτερική ζήτηση, αλλά και στην εισροή ξένων κεφαλαίων Μέσω της πολύπλευρης παρουσίασης της χώρας βασικός στόχος είναι να δοθεί στον αναγνώστη µια ολοκληρωµένη εικόνα, όσον αφορά την οικονοµική κατάσταση της χώρας, και πιο συγκεκριµένα όσον αφορά τις ΞΑΕ. Επίσης, µεγάλο κοµµάτι της εργασίας αφιερώνεται στις διµερείς ελληνο γερµανικές επενδυτικές σχέσεις και εκφράζονται κάποιες µελλοντικές 9

προβλέψεις και προτάσεις. Κυβερνητικές πηγές, άρθρα σε εφηµερίδες και περιοδικά, στοιχεία επιχειρήσεων, στατιστικές υπηρεσίες, αλλά και συνεντεύξεις αποτέλεσαν τις βασικότερες πηγές της εργασίας µε απώτερο σκοπό τη µεγαλύτερη δυνατή αντικειµενικότητα. Η εργασία αυτή µπορεί να αποτελέσει χρήσιµο εργαλείο τόσο για κυβερνητικούς παράγοντες όσο και για δυνητικούς επενδυτές. 10

1. Γενικά Στοιχεία 1.1. Γεωπολιτική Θέση Η Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γερµανίας βρίσκεται στο κέντρο της Ευρώπης και συνορεύει δια ξηράς µε την Αυστρία, την Ελβετία, τη Γαλλία, το Λουξεµβούργο, το Βέλγιο, τις Κάτω Χώρες, τη ανία, την Πολωνία και την Τσεχία. Η έκταση της χώρας αγγίζει τα 357.023 τ.χλµ ενώ ο Ρήνος, ο Έλβας, ο ούναβης και ο Μάιν είναι τα κυριότερα ποτάµια που τη διασχίζουν. Η πρωτεύουσα της Γερµανίας είναι το Βερολίνο, ενώ οι µεγαλύτερες πόλεις µε βάση τον πληθυσµό είναι το Αµβούργο, το Μόναχο, η Κολωνία και η Φρανκφούρτη. Οι πιο πυκνοκατοικηµένες περιοχές της Γερµανίας είναι οι ανατολικές κατά µήκος του Ρήνου, και ειδικότερα η Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία και η Σαάρ. Η χώρα διαιρείται διοικητικά σε δεκαέξι κρατίδια που ονοµάζονται Bundesland 1, τα οποία είναι αυτόνοµα. Το κάθε κρατίδιο έχει το δικό του κοινοβούλιο, Υπουργούς, Γενικό Γραµµατέα, Σύµβουλο του κράτους ενώ η εκτελεστική εξουσία ασκείται ξεχωριστά για κάθε κρατίδιο από τον κυβερνήτη του. Το 2006 προβλέπεται να διεξαχθούν για δεύτερη φορά δηµοψηφίσµατα στο Βερολίνο και στο Βρανδεµβούργο για να αποφασιστεί η συγχώνευση ή µη των δυο οµόσπονδων κρατών σε ένα. Στο πρώτο δηµοψήφισµα το Βρανδεµβούργο είχε αποφασίσει αρνητικά. Οι φυσικοί πόροι της Γερµανίας είναι τα ορυκτά σιδήρου, το κάρβουνο, η ξυλεία, ο χαλκός, το φυσικό αέριο και το αλάτι. Το 54,1% της γης καλύπτει τις αγροτικές ανάγκες του πληθυσµού, το 29,4% αποτελείται από δασικές εκτάσεις, το 11,8% καλύπτεται από κτίρια, δρόµους και σιδηροδροµικές γραµµές, το 2,2% από νερό και το 2,5% από άλλα στοιχεία. 1 Σλέσβιγκ Χολστάϊν, Αµβούργο, Κάτω Σαξωνία, Βρέµη, Βόρειος Ρηνανία - Βεστφαλία, Έσση, Ρηνανία Παλατινάτο, Βάδη Βυρτεµβέργη, Βαυαρία, Σααρλάνδη, Βερολίνο, Βρανδεµβούργο, Μεκλεµβούργο Ποµµερανία, Σαξωνία, Σαξωνία Ανχάλτ, Θουριγγία 11

1.2. Πληθυσµός Ο πληθυσµός στη Γερµανία ανέρχεται σε 82.424.000 κατοίκους (περίπου 40,4 εκ άντρες και 42 εκ γυναίκες ). H προσδοκία ζωής είναι τα 75 έτη για τους άντρες και τα 81 έτη για τις γυναίκες 2 Το 91,4% του πληθυσµού είναι Γερµανοί, ενώ µεγάλος είναι ο αριθµός των εθνικών µειονοτήτων. Πιο συγκεκριµένα οι Τούρκοι καλύπτουν το 2,4% του συνολικού πληθυσµού, οι Γιουγκοσλάβοι το 1%, οι Ιταλοί το 0,7%, οι Έλληνες το 0,4% και οι Πολωνοί το 0,3% 3. Όσον αφορά τη θρησκεία, η πλειοψηφία του πληθυσµού (43%) είναι προτεστάντες, ενώ µεγάλο είναι και το ποσοστό των ρωµαιοκαθολικών (34%). 2 Σύµφωνα µε εκτίµηση του Ιουλίου 2004. Βλέπε επίσης CIA The World Factbook Germany, www.cia.gov. 3 Σύµφωνα µε το www.library.uu.nl/wesp/populstat/germanyg.htm 12

1.3. Ιστορικά στοιχεία Οι δυο παγκόσµιοι πόλεµοι το πρώτο µισό του 20 ου αιώνα προκάλεσαν µεγάλες καταστροφές στη Γερµανία, διαίρεσαν τη χώρα και καθυστέρησαν την πρόοδο της. Με το τέλος του πρώτου παγκοσµίου πολέµου, η Γερµανία χάνει σηµαντικά εδάφη της, αποποιείται τις αποικίες της και υποχρεώνεται να καταβάλλει τεράστιες αποζηµιώσεις. Μετά τον δεύτερο παγκόσµιο πόλεµο, η Γερµανία χωρίστηκε στα δυο. Πιο συγκεκριµένα, το 1949 στην ανατολική Γερµανία δηµιουργήθηκε επίσηµα η Λαϊκή ηµοκρατία της Γερµανίας, η οποία βρέθηκε στην κατοχή των Σοβιετικών, ενώ στην δυτική Γερµανία δηµιουργήθηκε η Οµοσπονδιακή ηµοκρατία της Γερµανίας µε πρωτεύουσα τη Βόννη, η οποία και πέρασε στην κατοχή των Άγγλων, Γάλλων και Αµερικάνων. Στις 13 Αυγούστου του 1961 η κυβέρνηση της Ανατολικής Γερµανίας χτίζει το τείχος του Βερολίνου καταστέλλοντας µε αυτόν τον τρόπο το µεταναστευτικό κύµα προς τη δυτική Γερµανία και εξασφαλίζοντας την αποµόνωση της ανατολικής πλευράς από την επιρροή της δυτικής. Μετά από είκοσι οκτώ χρόνια (στις εννιά Νοεµβρίου 1989), ύστερα από ισχυρές πιέσεις µαζικών διαδηλώσεων σε πόλεις της ανατολικής Γερµανίας, πέφτει το τείχος και παύει η διαίρεση του κράτους. Από την ιστορική εκείνη µέρα η Γερµανία έχει καταβάλλει σηµαντικά ποσά προκειµένου η παραγωγικότητα και οι µισθοί της ανατολικής πλευράς να πλησιάσουν τα αντίστοιχα δυτικοευρωπαϊκά µεγέθη. Το σχετικά γρήγορο πέρασµα µιας σχεδιασµένης οικονοµίας σοσιαλιστικού τύπου σε µια ελεύθερη οικονοµία εµπορίου δηµιούργησε πολλά προβλήµατα. Ωστόσο µετά την ένωση η Γερµανία απέκτησε µεγαλύτερη ισχύ. Η Γερµανία είναι ένα κράτος µε µεγάλη επιρροή στην Ευρώπη, κατέχει ηγετική θέση στο οικονοµικό γίγνεσθαι της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ενώ ιδιαίτερα σηµαντική είναι η συµµετοχή της στη λήψη αποφάσεων σε θέµατα πολιτικής και άµυνας. Μαζί µε τις Ηνωµένες Πολιτείες και την Ιαπωνία είναι οι ισχυρότερες οικονοµικά χώρες στον κόσµο 13

1.4. Πολίτευµα Η Γερµανία αποτελεί µια οµοσπονδιακή, πολυκοµµατική δηµοκρατία µε βουλευτές που εκλέγονται απευθείας από τον λαό. Αρχηγός του κράτους είναι ο Οµοσπονδιακός πρόεδρος, ο οποίος εκλέγεται κάθε πέντε χρόνια από ένα οµοσπονδιακό Συνέδριο 4 και µπορεί να επανεκλεγεί µόνο µια φορά. Ο Horst Köhler 5 βρίσκεται σε αυτή τη θέση από το Μάιο του 2004. Ο πρόεδρος δεν συµµετέχει ούτε στην εκτελεστική αλλά ούτε στη νοµοθετική εξουσία και ο ρόλος του είναι κατά κύριο λόγο εθιµοτυπικός; ωστόσο αντιπροσωπεύει τη χώρα στο εξωτερικό. Αρχηγός της κυβέρνησης, από το 1998 είναι ο καγκελάριος Gerhard Schroeder. Η εκλογή του καγκελάριου είναι τετραετής και απαιτεί την απόλυτη πλειοψηφία του Οµοσπονδιακού Κοινοβουλίου. Ο Καγκελάριος µαζί µε το Συµβούλιο των Οµοσπονδιακών Υπουργών ασκούν την εκτελεστική εξουσία. Το Συµβούλιο αυτό διορίζεται από τον Οµοσπονδιακό πρόεδρο ύστερα από πρόταση του καγκελάριου. Η νοµοθετική εξουσία ασκείται από τη Βουλή που αποτελείται από δυο νοµοθετικά σώµατα: το Οµοσπονδιακό Κοινοβούλιο (Bundestag) και το Οµοσπονδιακό Συµβούλιο (Bundesrat). Το πρώτο είναι το ανώτατο οµοσπονδιακό όργανο της χώρας και τα µέλη του φτάνουν κανονικά τα 598. Όµως το εκλογικό σύστηµα δίνει τη δυνατότητα ανάλογα µε τις προσωπικές ψήφους υπέρ των υποψηφίων βουλευτών (δεδοµένου ότι υπάρχουν ψήφοι για τα κόµµατα και προσωπικοί ψήφοι για τους υποψηφίους βουλευτές) να προστίθενται επιπλέον έδρες. Μετά τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές της 22ας Σεπτεµβρίου 2002 οι συνολικές έδρες στο κοινοβούλιο είναι 603 6.. Το δεύτερο, το Οµοσπονδιακό Συµβούλιο, εκπροσωπεί τα 16 κρατίδια της Γερµανίας σε οµοσπονδιακό επίπεδο. Σήµερα τα µέλη του Οµοσπονδιακού Συµβουλίου είναι 69 7. Σε αντίθεση µε το Οµοσπονδιακό Κοινοβούλιο τα µέλη του Οµοσπονδιακού Συµβουλίου δεν εκλέγονται απευθείας από το λαό αλλά 4 Το Οµοσπονδιακό Συνέδριο περιλαµβάνει όλα τα µέλη του Οµοσπονδιακού Κοινοβουλίου καθώς και έναν ισότιµο αριθµό βουλευτών από τα κοινοβούλια των κρατιδίων. 5 Ο κ. Horst Köhler είναι πρώην επικεφαλής του ιεθνούς Νοµισµατικού Ταµείου ( International Monetary Fund). 6 Ο αριθµός των µελών είναι ανάλογος µε τον πληθυσµό των οµόσπονδων κρατών. 7 Σύµφωνα µε στοιχεία από την Έκθεση του Γραφείου Οικονοµικών και Εµπορικών Υποθέσεων στο Βερολίνο (4 Αυγούστου 2004) 14

διορίζονται από τις αντίστοιχες κυβερνήσεις των κρατιδίων, στις οποίες είναι συνήθως υπουργοί. Τέλος αξίζει να σηµειωθεί πως η νοµοθετική εξουσία του σώµατος είναι περιορισµένη σε σχέση µε την αυτήν του Οµοσπονδιακού Κοινοβουλίου. 1.5. ιεθνείς Σχέσεις Η Γερµανία είναι µέλος πολλών ιεθνών Οργανισµών, οι σηµαντικότεροι εκ των οποίων είναι: Η οµάδα των οκτώ (G8) 8, στην οποία είναι ιδρυτικό µέλος Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Εµπορίου (WTO) Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας (WHO) Ο Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών (UN) Ο Οργανισµός Οικονοµικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (OECD) Το ιεθνές Νοµισµατικό Ταµείο (IMF) Ο Οργανισµός της Συνθήκης του Βόρειου Ατλαντικού (NATO) Ο Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών για την Εκπαίδευση, την Επιστήµη και τον Πολιτισµό (UNESCO). 1.6. Σχέσεις µε την Ευρωπαϊκή Ένωση Σύµφωνα µε στοιχεία της Έκθεσης του Γραφείου Οικονοµικών και Εµπορικών Υποθέσεων στο Βερολίνο, η Γερµανία ήταν κατά το έτος 2002 το κράτος µέλος µε τη µεγαλύτερη συνεισφορά στον προϋπολογισµό της ΕΕ µε ποσοστό 24,4%, ενώ ακολουθούν µε µικρότερη συµµετοχή η Γαλλία, το Ηνωµένο Βασίλειο και η Ιταλία. Επίσης, αναµένεται να είναι η δεύτερη κατά σειρά παραλήπτρια χώρα από τα διαρθρωτικά ταµεία της ΕΕ, µετά την Ισπανία, αφού κατά την επταετία 2000-2006 προβλέπεται να εισπράξει ποσά που φτάνουν τα 30 δις. 8 Τα άλλα µέλη της Οµάδας των οκτώ είναι η Γαλλία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, το Ηνωµένο Βασίλειο, οι Ηνωµένες Πολιτείες της Αµερικής, ο Καναδάς και η Ρωσία. 15

Αναφορικά µε τη ιεύρυνση της ΕΕ, η Γερµανία έχει να αντιµετωπίσει δυο µεγάλους κινδύνους : το µεταναστευτικό κύµα από τις χώρες κυρίως της ανατολικής Ευρώπης, που θα οδηγήσει σε περαιτέρω αύξηση της ανεργίας στη χώρα, αφού το εργατικό δυναµικό που θα εισρεύσει θα είναι πολύ χαµηλότερου κόστους και τον ανταγωνισµό σε σχέση µε τα προϊόντα, αφού όσες προσπάθειες και αν γίνουν από τις γερµανικές εταιρίες να βελτιώσουν την ποιότητα, να αυξήσουν την παραγωγικότητα και να βρουν καινοτόµες λύσεις, δε θα είναι δυνατόν να ανταγωνιστούν 9 τις χαµηλότερες τιµές των προϊόντων από τις χώρες της ανατολικής Ευρώπης. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, πάντως, επέτρεψε στα πρώτα 15 κράτη µέλη της ΕΕ να επιβάλλουν περιορισµούς όσον αφορά την µετακίνηση του εργατικού δυναµικού από τα νέα κράτη µέλη. Οι περιορισµοί αυτοί θα διαρκέσουν από δυο έως επτά χρόνια, αλλά η Επιτροπή έχει το δικαίωµα να τους αναστείλει αν κρίνει ότι είναι καταχρηστικοί. Σηµαντικό επίσης είναι και το γεγονός ότι οι περιοχές της Γερµανίας κατά µήκος των συνόρων µε την Πολωνία και την Τσεχία θα δυσκολευτούν να προσελκύσουν νέες επενδύσεις, καθώς οι γειτονικές χώρες προσφέρουν πολύ χαµηλότερο κόστος εργατικού δυναµικού. Αξίζει πάντως να σηµειωθεί ότι η Γερµανία από τη διεύρυνση αναµένεται να έχει πολλά οικονοµικά οφέλη. Το 2001, οι εξαγωγές της Γερµανίας προς την ανατολική Ευρώπη άγγιξαν το 11% του συνόλου των εξαγωγών της 10. Ακόµα σύµφωνα µε εκτιµήσεις του κ.martin Brusis, από το Center for Applied Policy Research, στην Deutsche Welle, δε θα υπάρξει κανένα µεταναστευτικό κύµα του εργατικού δυναµικού από τα ανατολικά ευρωπαϊκά κράτη. Τα άτοµα που αναµένεται να µεταναστεύσουν είναι εργαζόµενοι που έχουν εξειδικευτεί σε συγκεκριµένους τοµείς, µε µεγάλη εµπειρία, που θα προσπαθήσουν να αναζητήσουν την τύχη τους στις αγορές των κρατών της δυτικής Ευρώπης. Με τη διεύρυνση της 1 ης Μαΐου 2004 τα γερµανικά σύνορα έπαψαν να είναι και σύνορα της Ευρωπαϊκής Ένωσης µε αποτέλεσµα η Γερµανία να βρίσκεται σε ευνοϊκότερη, από οικονοµικής τουλάχιστον άποψης, και κεντρικότερη θέση. 9 Εκτίµηση του κ. Thomas Koller, διευθυντής του Εµπορικού Επιµελητηρίου (Chamber of Trades) στην περιοχή της Βαυαρίας, σε συνέντευξη που έδωσε στην DW World.De (Deutsche Welle). 10 Πρόκειται για αύξηση της τάξεως του 17% από το 2000 16

2. Οικονοµικά Στοιχεία 2.1. Γενικά ΑΕΠ Η οικονοµία της Γερµανίας είναι η µεγαλύτερη στην Ευρώπη και παράλληλα συνεχίζει να διαθέτει το τρίτο µεγαλύτερο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν στον κόσµο, µετά από τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία. 11 Πιο συγκεκριµένα, στη Ζώνη του Ευρώ της αντιστοιχεί περίπου το ένα τρίτο του συνολικού ΑΕΠ. Όµως, παρά την ισχυρή της οικονοµία η Γερµανία έχει έρθει αντιµέτωπη µε ιδιαίτερα χαµηλούς ρυθµούς ανάπτυξης, οι οποίοι εκτιµάται ότι πολύ δύσκολα θα ανατραπούν. Το 2003 ο ρυθµός ανάπτυξης για πρώτη φορά από το 1993 είχε αρνητικό πρόσηµο. Κατά το τρέχον έτος η γερµανική οικονοµία θα σηµειώσει σταδιακή µόνο ανάκαµψη, ενώ το επόµενο έτος δεν αναµένεται να υπάρξει σηµαντική αλλαγή. Σύµφωνα πάντως και µε τα τελευταία στοιχεία 12, της Οµοσπονδιακής Στατιστικής Υπηρεσίας, ο ρυθµός ανάπτυξης της γερµανικής οικονοµίας αυξήθηκε στο δεύτερο τρίµηνο του 2004 κατά 0,1% σε σχέση µε το προηγούµενο τρίµηνο, ενώ για το τρίτο τρίµηνο η αύξηση που αναµένεται, σύµφωνα µε το γερµανικό ινστιτούτο οικονοµικών ερευνών DIW, είναι της τάξεως του +0,5%. Η πρόοδος αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στην αύξηση της εξωτερικής ζήτησης κυρίως από την Ασία και τις ΗΠΑ. Η γερµανική οικονοµία βασίζεται σχεδόν εξ ολοκλήρου στις εξαγωγές, καθώς η εγχώρια ζήτηση παραµένει γενικά στάσιµη 13, ενώ το τρίτο τρίµηνο του 2003 παρουσίασε αισθητή πτώση. Η κάµψη αυτή οφείλεται κατά κύριο λόγο στη συγκρατηµένη συµπεριφορά των καταναλωτών και των επενδυτών, αλλά η γερµανική κυβέρνηση είναι αισιόδοξη καθώς οι εξαγωγές κυρίως βιοµηχανικών προϊόντων µπορούν να αντισταθµίσουν τις απώλειες. 11 Σύµφωνα µε το Σηµείωµα για τη γερµανική οικονοµία της Β2 /νσης ΟΣ (Ιούνιος 2004). 12 Σύµφωνα µε άρθρο στην εφηµερίδα «Ναυτεµπορική» στις 13/08/04 «Ανέβασαν ταχύτητα Γαλλία και Γερµανία» 13 Υπάρχουν πάντως και αναλυτές που θεωρούν ότι η ανάπτυξη της γερµανικής οικονοµίας οφείλεται κυρίως στις κεφαλαιουχικές επενδύσεις, καθώς θεωρούν ότι η ανατίµηση του ευρώ οδηγεί σε επιβράδυνση του ρυθµού αύξησης των εξαγωγών. 17

Οικονοµική Ανάπτυξη Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν µε έτος βάσης τις τιµές του 1995 Ποσοστιαίες αλλαγές σε σταθερές τιµές Πηγή: Οµοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία της Γερµανίας Σε πραγµατικές τιµές, η αύξηση του ΑΕΠ θα κυµανθεί στο 1,5% για το 2004 και περίπου στο ίδιο ποσοστό για το 2005 14. Με βάση τα ποσοστά αυτά, η Γερµανία τίθεται πίσω από όλες τις χώρες της Ευρωζώνης όπου ο µέσος όρος αύξησης του ΑΕΠ υπολογίζεται να κυµανθεί στο 1,6 2% για την ίδια περίοδο. 14 Σύµφωνα µε το CIA The World Factbook Germany (τελευταία ενηµέρωση Μάιος 2004) 18

Εξέλιξη του γερµανικού ΑΕΠ (σε πραγµατικές τιµές) Σε δις Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν 2004 ΙΙ 542,30 Ι 528,40 2003 IV 546,20 III 541,20 II 525,50 I 515,30 2002 IV 539,20 III 535,80 II 523,70 I 508,60 2001 IV 532,60 III 521,30 II 514,80 I 505,30 2000 IV 519,90 III 513,30 II 504,60 I 492,20 Πηγή :Οµοσπονδιακή Στατιστική Υπηρεσία της Γερµανίας Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Γερµανίας 15 µειώθηκε κατά 1% το 2003 σε σχέση µε το προηγούµενο έτος, πέφτοντας κάτω από το µέσο όρο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αξίζει να αναφερθεί ότι στα τέλη της δεκαετίας του 80 το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας ξεπερνούσε κατά 20% τον µέσο ευρωπαϊκό όρο, ενώ σήµερα µόνο τέσσερις χώρες της ΕΕ έχουν χαµηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ και συγκεκριµένα η Ισπανία, η Ιταλία, η 15 Σύµφωνα µε έρευνα του βρετανικού περιοδικού Economist 19

Πορτογαλία και η Ελλάδα. Η Ιρλανδία µάλιστα που ήταν κάποτε η φτωχότερη χώρα της ΕΕ, υπερτερεί της Γερµανίας στο κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά 20%. Στον σχηµατισµό του ΑΕΠ συµµετέχει ο πρωτογενής τοµέας κατά 1%, ο δευτερογενής κατά 31% και ο τριτογενής κατά 68% 16. Κατά την τετραετία 1999-2002 το 2,6% των απασχολουµένων βρισκόταν στον αγροτικό τοµέα, 33,5% στη βιοµηχανία και 63,8% στις υπηρεσίες. Σύνθεση του ΑΕΠ - 2002 Πρωτογενής τοµέας ευτερογενής τοµέας Τριτογενής τοµέας Παρά τη φάση της ύφεσης που διανύει η οικονοµία της Γερµανίας, η χώρα εξακολουθεί να διαθέτει πολύ καλή βιοµηχανική υποδοµή η γερµανική βιοµηχανία αποτελεί µια από τις πιο ανταγωνιστικές σε παγκόσµιο επίπεδο -, εξωστρεφή οικονοµία και µεγάλη εσωτερική αγορά µε ισχυρή καταναλωτική ζήτηση. Επιπλέον, η γεωγραφική της θέση σε συνδυασµό µε τα παραπάνω την καθιστούν ισχυρό αντίπαλο στο οικονοµικό γίγνεσθαι του πλανήτη. Αξίζει επίσης να σηµειωθεί ότι τον Μάρτιο του 2003, σύµφωνα µε το Institutional Investor, ήταν η έβδοµη χώρα στον κόσµο σε πιστοληπτική ικανότητα. 2.2. Προβλήµατα της γερµανικής οικονοµίας Η Γερµανία αντιµετωπίζει το πρόβληµα της αύξησης του δηµοσίου ελλείµµατος την τελευταία τριετία, καθώς από -2,8% το 2001 έφτασε -4% το 2003. Σύµφωνα µάλιστα µε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η Γερµανία 16 Σύµφωνα µε εκτίµηση του 2002, CIA The World Factbook Germany. 20

προβλέπεται ότι το 2004 θα έχει µεγαλύτερο δηµόσιο έλλειµµα από 3% του ΑΕΠ. 17 Το πρόβληµα έχει πάρει µεγαλύτερες διαστάσεις καθώς το Σύµφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης της Ε.Ε. ορίζει ότι οι χώρες της ευρωζώνης δε θα πρέπει να έχουν δηµόσιο έλλειµµα µεγαλύτερο του 3% του ΑΕΠ. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν αναµένεται να προβεί σε αύξηση της φορολογίας ή περικοπή των δαπανών, αλλά θα επιδιώξει την αύξηση των εισοδηµάτων της µέσω ιδιωτικοποιήσεων 18. Ο Υπουργός Οικονοµικών κ.eichel σε δηλώσεις του 19 επέµεινε ότι βασικός του στόχος είναι η περικοπή του ελλείµµατος στο 3% κατά το 2005 Επιπρόσθετα, καθώς η διαδικασία εκσυγχρονισµού και ενσωµάτωσης της ανατολικής γερµανικής οικονοµίας εξακολουθεί να είναι χρονοβόρα και δαπανηρή, (πάνω από 70 εκ µεταφέρονται κάθε χρόνο από την δυτική στην ανατολική πλευρά) η οικονοµία της Γερµανίας δέχεται νέες πιέσεις. Η υπερβολική επένδυση για τα έργα υποδοµής στην ανατολική Γερµανία και η υψηλή φορολογία στους εργαζόµενους στη υτική Γερµανία είχαν σηµαντικές οικονοµικές συνέπειες, ενώ παράλληλα προκάλεσαν κοινωνικές διαταραχές. Σηµαντικό πρόβληµα της Γερµανίας σήµερα αποτελεί και η γήρανση του πληθυσµού που σε συνδυασµό µε τα υψηλά επίπεδα ανεργίας και τη µείωση του ετήσιου αριθµού των απασχολούµενων από 38,7 εκ (το 2002) σε 38,3 εκ (το 2003) προβληµατίζει ιδιαίτερα τη γερµανική κυβέρνηση. Το µέσο ποσοστό ανεργίας κατά το 2003 αποτελούσε το 10,5% του εργατικού δυναµικού. 20 Πάντως αξίζει να σηµειωθεί ότι γίνονται προσπάθειες καταπολέµησης της ανεργίας µέσω αύξησης της ανταγωνιστικότητας των µεγάλων βιοµηχανιών. Μετά την Daimler Chrysler, που συµφώνησε µε το προσωπικό της για εβδοµάδα 40 ωρών εργασίας προκειµένου να διατηρηθούν οι 6.000 θέσεις εργασίας σε γερµανικά εργοστάσια µέχρι το 2012, η Volkswagen 21 προσανατολίζεται να αυξήσει το χρόνο εργασίας, να µειώσει τις αµοιβές και να προσαρµόσει τις αποδοχές των εργαζοµένων ανάλογα µε την παραγωγικότητά τους, ώστε µέχρι το 2011 να µειωθούν τα 17 Ανάλογη είναι και η εκτίµηση του κ. Γ. ουδούµη, Συµβούλου Α, ΟΕΥ στο Βερολίνο 18 Βλέπε άρθρο της Ναυτεµπορικής µε τίτλο «Γερµανία: ιαψεύδουν Έκθεση για την οικονοµία», 17 Μαϊου 2004. 19 Την Τρίτη 4 Μαΐου 2004 στον γερµανικό τύπο. 20 Με 4.376.000 ανέργους. Το 2002 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 9,8%. 21 Η Volkswagen απασχολεί σήµερα 324.892 άτοµα. 21

έξοδα προσωπικού κατά 30%, µε σκοπό οι εγκαταστάσεις στη Γερµανία να είναι εξίσου ανταγωνιστικές µε τις εγκαταστάσεις στο εξωτερικό 22. 2.3. Παραγωγικοί Τοµείς 2.3.1. Βιοµηχανία Αυτοκινητοβιοµηχανία Η γερµανική βιοµηχανία στηρίζεται σε µεγάλο βαθµό από τις παραγγελίες του εξωτερικού. Τον Αύγουστο του 2003 το Υπουργείο Οικονοµίας στο Βερολίνο ανέφερε ότι ο βιοµηχανικός κλάδος σηµείωσε µεγαλύτερη άνοδο από αυτή που αναµενόταν. Η άνοδο αυτή, της τάξεως του 0,6%, αποδίδεται στην ισχυρή ζήτηση από το εξωτερικό. Αντίθετως, τον ίδιο µήνα οι εγχώριες παραγγελίες σηµείωσαν πτώση κατά 1%. Με βάση την αξία του κύκλου εργασιών, κατά το έτος 2003, µεταξύ των είκοσι µεγαλύτέρων βιοµηχανικών επιχειρήσεων της Ευρώπης οι επτά ήταν γερµανικές: Α/α Όνοµα Τοµέας ραστηριότητας Κύκλος Αριθµός Επιχείρησης εργασιών σε απασχολουµένων δις 2 Daimler Αυτοκινητοβιοµηχανία 149,6 370.677 Chrysler AG 5 Volkswagen AG Αυτοκινητοβιοµηχανία 86,9 324.892 6 Siemens AG Ηλ/νική, ηλ.συσκευές. 84 420.000 12 RWE AG Ενέργεια 43,5 131.765 13 BMW AG Αυτοκινητοβιοµηχανία 42,3 102.637 14 EON AG Ενέργεια, χηµεία 37,1 107.856 15 Thyssen Krupp Κεφαλαιουχικά αγαθά, κτλ 36,7 191.254 AG Πηγή: Handelsblatt 22 Σύµφωνα µε στοιχεία από την Έκθεση του Γραφείου Οικονοµικών και Εµπορικών Υποθέσεων στο Βερολίνο (4 Αυγούστου 2004). Επίσης σε άρθρο της η «Καθηµερινή» στις 19/08/04 αναφέρει ότι τον Ιούλιο του 2004 η Siemens έπεισε τους εργαζόµενους να εγκαταλείψουν το 35ωρο, εκτοξεύοντας την απειλή της «µετοίκησης» της παραγωγής στην Ουγγαρία ενώ οι εργαζόµενοι στο µεγάλο ταξιδιωτικό πρακτορείο Thomas Cook συµφώνησαν να αυξήσουν τις ώρες εργασίας σε 40 από 38,5 για ένα χρόνο από τον φετινό Αύγουστο, µε προοπτικές επέκτασης για 12 ακόµη µήνες 22