Οικονομική κρίση και άτομα με αναπηρία στην Κύπρο. Χρίστου Ελπίδα

Οικονομική κρίση και άτομα με αναπηρία στην Κύπρο. Πογιατζή Αθανασία Πανεπιστήμιο Κύπρου Χρίστου Ελπίδα Πανεπιστήμιο Κύπρου Φτιάκα Ελένη Πανεπιστήμιο Κύπρου Περίληψη Μέσα στα πλαίσια του ευρύτερου και διεθνούς προβληματισμού, η Κύπρος βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο διάφορων κοινωνικοοικονομικών εξελίξεων. Τα άτομα με αναπηρία αποτελούν μερίδα του πληθυσμού που δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη από την οικονομική κρίση και τις επιπτώσεις της. Όπως συμβαίνει και σε άλλα συστήματα, έτσι και στην Κύπρο έχουν εμφανιστεί προβλήματα στην διαχείριση ζητημάτων που αφορούν τα άτομα με αναπηρία (Φτιάκα, 2011). Πρόκειται, λοιπόν, να γίνει αναφορά στα κοινωνικά και νομοθετικά εκείνα γεγονότα που καταδεικνύουν τη σταδιακή διαμόρφωση και ανέλιξη της κοινωνικής πολιτικής της πολιτείας και αφετέρου τα ελλείμματα και κενά που υπάρχουν μέχρι και σήμερα. Η επίτευξη των χορηγιών, επιδομάτων ή παραχωρήσεων από μέρους του κράτους στα άτομα με αναπηρία στηρίχθηκε και στηρίζεται στην εμπέδωση της έννοιας του κοινωνικού κράτους και ιδιαίτερα στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι τα άτομα με αναπηρία επωμίζονται υπέρογκες δαπάνες προσωπικά τόσο για την άσκηση εργασίας όσο και για την άνεση στην καθημερινή τους ζωή, που δεν επωμίζεται καμιά άλλη τάξη πολιτών (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2011, 23 Αυγούστου). Στην εν λόγω έρευνα διαφαίνονται τα αποτελέσματα που εξάγονται μέσα από την ανάλυση των πέντε ακόλουθων σταδίων. Το πρώτο στάδιο 1929-1965 που χαρακτηρίζεται από την απουσία αναπηρικού κινήματος στην Κύπρο, και τα ανάπηρα άτομα είχαν μία σαφώς διαχωρισμένη θέση τόσο στην κοινωνία όσο και στην εκπαίδευση. Το δεύτερο στάδιο 1966-1979 που χαρακτηρίζεται από την ίδρυση της πρώτης (συλλογικής) Οργάνωσης για ανάπηρα άτομα ενώ η εκπαίδευση των ατόμων με αναπηρία γίνεται αποσπασματικά, και αφορά το κάθε σχολείο χωριστά. Το τρίτο στάδιο 1980-1998 που χαρακτηρίζεται από την κεντρική ιδέα "η τύχη των αναπήρων στα χέρια τους" και με το άκουσμα αυτό αρχίζει η διάσπαση των Οργανώσεων στη Κύπρο και ιδρύονται οι πρώτες Οργανώσεις από ανάπηρα άτομα και αυτονομούνται. Όσον αφορά τον τομέα της (ειδικής) εκπαίδευσης κατά το τρίτο στάδιο εξακολουθεί να μην υπάρχει ξεκάθαρη ενιαία φιλοσοφία, ενώ το τέταρτο στάδιο από το 1999-2003 χαρακτηρίζεται από την θεσμοθέτηση της εκπαιδευτικής ένταξης των ατόμων με αναπηρία και από τη λειτουργία της νέας (συλλογικής) Οργάνωσης για ανάπηρα άτομα. Τέλος, το πέμπτο στάδιο 2004-2010 διέπεται από τη βασική αρχή του "τίποτα που να αφορά τα άτομα με αναπηρία χωρίς τα άτομα με αναπηρία" και με την ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανοίγουν νέους ορίζοντες για το κυπριακό αναπηρικό κίνημα. Εισαγωγή Όπως προκύπτει και από την διεθνή βιβλιογραφία είναι αναγκαίο να επικεντρωθεί η προσοχή στη διερεύνηση του ζητήματος της ένταξης των ατόμων με αναπηρία, η φύση των σχετιζόμενων με αυτή θεμάτων, ο βαθμός της σπουδαιότητάς τους, τα είδη των αγώνων και οι στρατηγικές αλλαγής και όλα αυτά να γίνουν αντιληπτά εντός ενός δεδομένου πλαισίου. Σύμφωνα με τον Barton (2008), αυτό σημαίνει πως πρέπει να λαμβάνονται υπόψη η ιστορική, πολιτική, κοινωνικοοικονομική και πολιτιστική διάσταση μιας δεδομένης κοινωνίας. Επίσης, τα άτομα με αναπηρία συχνά περιγράφουν 351

τις εμπειρίες τους, αναφορικά με τα εμπόδια που τους θέτει η αναπηρία, με όρους προσωπικού και συλλογικού αγώνα. Στην Κύπρο ο όρος «αγώνας» έχει μια ισχυρή ιστορία ως προς τη σχέση του με το παρελθόν, κατά το οποίο χρησιμοποιείτο για να εκφράσει την αντίσταση στην αλλαγή (Barton, 2008). Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία αναλύονται και συζητούνται τα ζητήματα της αυτόδιαχείρησης και αυτό-ενεργοποίησης των αναπήρων πολιτών-παραγωγών δράσης για την υπέρβαση του αστικού νομικού κατεστημένου. Αναμφισβήτητα, τα άτομα εμπλέκονται στην κοινωνική αλλαγή αλλά και την ιστορική εξέλιξη. Επιπλέον, ο Barton (2001) υποστηρίζει ότι υπάρχουν σημαντικές διαφορές μεταξύ των Οργανώσεων για τους ανάπηρους και των οργανώσεων των ατόμων με αναπηρία, κυρίως όσον αφορά τους στόχους, τα μέλη και τους ηγέτες τους. Οι Οργανώσεις για τους ανάπηρους εμμένουν σε μια πιο παραδοσιακή, ατομιστική ελλειμματική προσέγγιση για την αναπηρία. Είναι συνήθως Οργανώσεις που αποτελούνται αποκλειστικά από μη ανάπηρα άτομα. Κυρίως ενδιαφέρονται για υπηρεσίες πρόνοιας για τα άτομα με αναπηρία και τις οικογένειες τους και συχνά εκπροσωπούν τα συμφέροντα συγκεκριμένης ομάδας ανάπηρων ατόμων (Barton, 2001). Είναι γεγονός, όμως, ότι τα τελευταία χρόνια οι Οργανώσεις τείνουν να υποστηρίζουν μια πιο ακτιβιστική προσέγγιση για τις πολιτικές της αναπηρίας. Οι Οργανώσεις αυτές περιλαμβάνουν μέλη με αναπηρία που καταβάλλουν προσωπική προσπάθεια και παρέχουν υπηρεσίες υπεράσπισης υπέρ των ατόμων με αναπηρία. Επίσης, είναι συνήθως μέλη σε Οργανώσεις - ομπρέλες συντονιστικά σώματα, όπως είναι για παράδειγμα το Βρετανικό Συμβούλιο για τα Άτομα με Αναπηρία (Barton, 2001). Συντονίζοντας τις δραστηριότητες των τοπικών και εθνικών Οργανώσεων, το Βρετανικό Συμβούλιο Οργανώσεων Αναπήρων συμμετείχε στο Διεθνές Φόρουμ, Disabled People International (D.P.I), που αναγνωριζόταν από τα Ηνωμένα Έθνη, με δικούς του εκπροσώπους για να εκφράζονται οι απόψεις των αναπήρων (Barton,1988). Αναμφισβήτητα, λοιπόν, κυρίαρχο ρόλο στην εκστρατεία για την ενταξιακή πολιτική έχουν παίξει τα ίδια τα άτομα με αναπηρία. Όπως διαπιστώνεται, αυτό είναι μέρος του αγώνα για αναγνώριση των ατόμων με αναπηρία και των Οργανώσεών τους (Barton, 2001). Είναι επομένως σαφές ότι τα κοινωνικά κινήματα έχουν χαρακτηριστικά, που πηγάζουν μέσα από συγκεκριμένες ιστορικές κοινωνικοοικονομικές συνθήκες. Επικεντρώνονται στο στόχο της αλλαγής σύμφωνα με τις δικές τους προτεραιότητες και κατευθύνονται προς τη συνειδητοποίηση για μια πιο δημοκρατική και ενιαία κοινωνία (Barton, 2001). Κατ επέκταση, στο άρθρο αυτό πρόκειται να αναλυθούν εκτενώς τα βασικά χαρακτηριστικά, η δομή και οι στρατηγικές του αναπηρικού κινήματος και ο ρόλος τους, παράλληλα με το ρόλο του Κράτους, στη διαμόρφωση πολιτικής. Μεθοδολογία Πριν από την παρουσίαση των αποτελεσμάτων, κρίνεται σκόπιμο να διευκρινιστεί το ευρύτερο ερευνητικό πλαίσιο και οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την έρευνα. Για 352

τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν δυο ποιοτικές μέθοδοι: η μελέτη αρχειακού υλικού και η συνέντευξη (Hobbs & May, 1993) σε συνδυασμό με την ιστορική έρευνα που καλύπτει την περίοδο 1929-2010. Η πρόσβαση στα γραπτά κείμενα, σημαντικά έγγραφα και πρακτικά συνεδριάσεων των Οργανώσεων επιτεύχθηκε με τη συναίνεση του Προέδρου της Κυπριακής Συνομοσπονδίας Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α) Μίκη Φλωρέντζου και του Προέδρου της Οργάνωσης Μαθητών και Αποφοίτων του Κέντρου Επαγγελματικής Αποκατάστασης Αναπήρων (O.MA.Κ.Ε.Α.Α) από τους οποίους παραχωρήθηκαν και ημι-δομημένες συνεντεύξεις. Απουσία αναπηρικού κινήματος στην Κύπρο Το ενδιαφέρον για την εκπαίδευση των τυφλών άρχισε στην Κύπρο το 1929 με την ίδρυση του πρώτου ειδικού σχολείου στην Κύπρο, της Σχολής Τυφλών και σύμφωνα με τον Θεοφυλάκτου (2009:37), «η Σχολή λειτουργεί ως φιλανθρωπικό ίδρυμα και τα έξοδα για τη συντήρηση και λειτουργία της προέρχονται από εισφορές και δωρεές». Σύμφωνα με τη Phtiaka το 1997, «αυτή είναι μια κλασσική περίπτωση υλοποίησης του φιλανθρωπικού μοντέλου, το οποίο πρυτανεύει στην ίδρυση όλων των ειδικών σχολείων, γιατί συγκεντρώνει όλα τα σχετικά χαρακτηριστικά. Ιδρύεται από ένα εξέχον αρτιμελές μέλος της κυπριακής κοινωνίας, απευθύνεται σε αναξιοπαθούντες γηγενείς οι οποίοι δεν έχουν λόγο και δεν μπορούν παρά να είναι ευγνώμονες, και βεβαίως αποσκοπεί στο να κατευνάσει τα ανήσυχα πνεύματα των κυπρίων και να τους υποδείξει το φιλόστοργο ενδιαφέρον της αποικιοκρατικής εξουσίας» (Φτιάκα, 2000:56). Επιπλέον, το 1953, ιδρύεται η Σχολή Κωφών με πρωτοβουλία του Ροταριανού Ομίλου (Κουππάνου & Φτιάκα, 2009). Το 1960, σύμφωνα με την Συμεωνίδου (2005), ο ρόλος της Ελληνοορθόδοξης Εκκλησίας έγινε ακόμα σημαντικότερος μετά την ανακήρυξη της Κυπριακής Δημοκρατίας, όταν ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ανέλαβε και την Προεδρία της Κυβέρνησης. Ο ρόλος της Εκκλησίας και του Κράτους δεν διαχωρίστηκαν, με αποτέλεσμα το κράτος να μην αναλάβει άμεσα τις ευθύνες του ως προς τα ανάπηρα άτομα, παρά μόνο για την προνομιούχα τάξη των αναπήρων του αγώνα στους οποίους παρατίθενται ειδικά προνόμια και τιμές, έχοντας την εθνική και ηθική ευθύνη να ανταποκριθεί στην ομάδα αυτή με ωφελήματα και θεραπεία (Συμεωνίδου, 2010β). Σύμφωνα με τη Συμεωνίδου (2010α), ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι στην Κύπρο τα ανάπηρα άτομα δεν αμφισβητούν την ανάγκη για φιλανθρωπία. Το γεγονός αυτό γίνεται αμέσως φανερό σύμφωνα με τα λόγια του Φλωρέντζου (2009, 11 Μαρτίου) ότι, «έχοντας τον Τριανταφυλλίδη, ως ηγέτη της όλης Κίνησης για την ευημερία των τυφλών της Κύπρου, το κίνημα των ίδιων των τυφλών δεν είχε καμία ανάγκη να ξεσηκωθεί, να επαναστατήσει ή να δραστηριοποιηθεί ενάντια στη «φιλανθρωπία». Οι τυφλοί της Κύπρου δεν βρέθηκαν και δεν μπορούσαν να βρεθούν σε τέτοια ανάγκη, αφού οι ίδιοι 353

μετείχαν και σιγά-σιγά κατεύθυναν την όλη κίνηση για την ευημερία των τυφλών». Όπως διαπιστώνεται από την πιο πάνω ανάλυση, η ίδρυση των πρώτων ειδικών σχολείων προέρχεται καθαρά από ιδιωτική πρωτοβουλία και μόνο αργότερα περιέρχονται υπό την ευθύνη της κυβέρνησης. Αυτό συμβαίνει για παράδειγμα το 1957 για τη Σχολή Τυφλών και το 1965 για τη Σχολή Κωφών με τη ψήφιση σχετικών διατάξεων (Φτιάκα, 2000). Μέχρι τότε, τα άτομα με αναπηρία και η επαγγελματική τους αποκατάσταση, καθώς και η εκπαίδευση και κοινωνική ένταξη τους, εξαρτιόνταν σχεδόν αποκλειστικά από οικονομικούς πόρους του ιδιωτικού τομέα και από τα φιλάνθρωπα αισθήματα της κοινωνίας. Επίσης, η νομοθεσία είναι αποσπασματική και αφορά το κάθε ένα συγκεκριμένο σχολείο χωριστά και υπάρχει έλλειψη ξεκάθαρης ενιαίας φιλοσοφίας και είναι φανερό ότι η κοινωνία φαίνεται ότι στρέφεται πρώτα στα άτομα τα οποία έχουν μιαν εμφανή αισθητηριακή αναπηρία (Φτιάκα, 2000). Ίδρυση της πρώτης (συλλογικής) Οργάνωσης για ανάπηρα άτομα Το διάστημα από το 1955 μέχρι το 1980, στην Κύπρο συμβαίνουν διάφορα γεγονότα, όπως ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας του 1955-1959, οι διακοινοτικές ταραχές το 1963, η τουρκική Εισβολή το 1974 και ο θάνατος του Μακάριου το 1977, που σύμφωνα με την Φτιάκα (2000), υπήρξαν καθοριστικοί παράγοντες που καθυστέρησαν την δυναμική διεκδίκηση των δικαιωμάτων των αναπήρων και φανερώνουν πως η Πολιτεία δοκιμάζεται και ωριμάζει και η κοινωνία παράλληλα, και αυτό έχει άμεση επίδραση στο πώς αντιμετωπίζονται προβλήματα αναπηρίας και ειδικών αναγκών. Το 1966, έχουμε την ίδρυση της Παγκύπριας Οργάνωσης Αποκατάστασης Αναπήρων (Π.Ο.Α.Α), της πρώτης συλλογικής κυπριακής οργάνωσης αναπήρων, που είχε φιλανθρωπικό κυρίως χαρακτήρα και φιλοσοφία (Συμεωνίδου, 2008). Επιπρόσθετα, όπως αναφέρει ο Δημοσθένους (2010) ο οποίος υπήρξε ένας από τους ιδρυτές της Π.Ο.Α Παραπληγικών (1979) και της Οργάνωσης Παραπληγικών Κύπρου (1980), «Το στοιχείο που χαρακτήριζε εκείνα τα χρόνια την Π.Ο.Α.Α, ήταν ακριβώς εκείνο της φιλανθρωπίας, της ζητιανιάς από τον κόσμο, εκλιπαρούσαν την κυβέρνηση και μάλιστα με μειοδοτική φρασεολογία για τους ανάπηρους. Εδώ δεν υπήρχε Τριανταφυλλίδης, που με τη θέση που είχε αλλά και τις θέσεις που αποκτούσε ενώ τα χρόνια περνούσαν και το κύρος του αυξανόταν, ό,τι ζητούσε από το Κράτος και από επώνυμους το είχε, δεν χρειαζόταν να εκλιπαρήσει». Επίσης, όπως αναφέρει η Φτιάκα (2000), στο όλο κλίμα έχουμε επιδράσεις από το εξωτερικό, κυρίως από την Ελλάδα και την Αγγλία, αλλά και επιδράσεις από διεθνή ψηφίσματα όπως των Ηνωμένων Εθνών. Εκτός από αυτά, σύμφωνα με τη Phtiaka (1997), η αγγλική επίδραση είναι εμφανής στη νομοθεσία μετά το 1978 με τη μορφή του Warnock Report το οποίο είναι καθοριστικό για τα δεδομένα της εκπαίδευσης στην Αγγλία αλλά και διεθνώς, και επηρεάζει τις εξελίξεις και στην Κύπρο. Υπό την επήρεια αυτή, το κυπριακό κράτος φαίνεται ότι είναι έτοιμο το 1979 να διορίσει τον πρώτο επιθεωρητή ειδικής εκπαίδευσης και κυρίως να θεσπίσει την πρώτη του νομοθεσία για 354

θέματα ειδικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα πάντα με την Φτιάκα (2000), «ο περί Ειδικής Εκπαιδεύσεως Νόμος του 1979» είναι ένας χρήσιμος νόμος για την Κύπρο και πρωτοποριακός για τα δεδομένα του νησιού, αλλά αναχρονιστικός σε σύγκριση με τα διεθνή δεδομένα, διότι θεσμοθετεί το διαχωρισμό. Η τύχη των αναπήρων στα χέρια τους Σύμφωνα με την ανάλυση των πρωτογενών πηγών, από το 1980 αρχίζει μια καινούρια σελίδα στην ιστορία του αναπηρικού κινήματος. Η εκπροσώπηση των δικαιωμάτων τους από μη ανάπηρα άτομα άρχισε να τους δυσαρεστεί και έτσι από το 1980 αρχίζει μια καινούρια σελίδα στη δική τους ιστορία. Ενώ, μέχρι αυτή τη στιγμή, οι Οργανώσεις που δημιουργήθηκαν λειτουργούσαν για τους ανάπηρους και όχι με τους ανάπηρους, το διάστημα αυτό αρχίζει να υπάρχει το αίτημα των αναπήρων «να πάρουν την τύχη στα χέρια τους». Αυτή η λογική οδήγησε στην ίδρυση των πρώτων οργανώσεων από τα ίδια τα άτομα με αναπηρία. Έτσι, όπως φαίνεται και από την ανάλυση των πρωτογενών πηγών, το 1980 ιδρύεται η Παγκύπρια Οργάνωση Τυφλών (Π.Ο.Τ). Επίσης, άλλο ένα γεγονός που έδωσε ώθηση στο κίνημα των αναπήρων την περίοδο αυτή είναι η απόφαση των Ηνωμένων Εθνών να κηρύξουν το 1981 Διεθνές Έτος Αναπήρων (I.Y.D.P) (Oliver, 2009). Το οργανωμένο σύνολο των αναπήρων στην Κύπρο μετείχε στη διοργάνωση και τις εργασίες της Εθνικής Επιτροπής για το Έτος και προέβαλε τις διεθνείς και άλλες νομικές και ηθικές υποχρεώσεις του Κράτους, εισηγήσεις που καθόρισαν τις μετέπειτα εξελίξεις (Συμεωνίδου, 2010α). Η συμμετοχή τους στις διάφορες Υποεπιτροπές, που δημιουργήθηκαν από την Εθνική Επιτροπή για το Διεθνές Έτος Αναπήρων, τους έσπρωξε στη δημιουργία της Συντονιστικής Επιτροπής Αναπήρων (Σ.Ε.Α). Τα άτομα με αναπηρία στην Κύπρο εκμεταλλεύονται την ευκαιρία που τους πρόσφερε το Διεθνές Έτος Αναπήρων. Διατήρησαν την Σ.Ε.Α μέχρι το 1984, οπόταν σχημάτισαν τη δική τους Εθνική Οργάνωση Ομπρέλα με την επωνυμία Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων Κύπρου (Σ.Ο.Α.Κ). Η Σ.Ο.Α.Κ, αμέσως μετά τη σύσταση της, περιελάμβανε την Οργάνωση Παραπληγικών Κύπρου (Ο.ΠΑ.Κ), την Παγκύπρια Οργάνωση Τυφλών (Π.Ο.Τ), την Ένωση Κωφών που έπειτα μετονομάστηκε σε Ομοσπονδία Κωφών Κύπρου (Ο.Κ.Κ), την Οργάνωση Μαθητών και Αποφοίτων του Κέντρου Επαγγελματικής Αποκατάστασης Αναπήρων (Ο.Μ.Α.Κ.Ε.Α.Α) και τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Γονέων Καθυστερημένων Ατόμων (ΠΑ.ΣΥ.ΓΟ.Κ.Α) (Σ.Ο.Α.Κ, 1985, 6 Μαρτίου). Το 1986 η Σ.Ε.Α μετονομάζεται σε Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα Αναπήρων (Σ.Ε.Α.Α) με μέλη της την Π.Ο.Α.Α και την Σ.Ο.Α.Κ. Η συνεργασία των δυο αυτών Οργανώσεων συνεχίζεται μέσω της Σ.Ε.Α.Α και έτσι η Σ.Ο.Α.Κ αδρανοποιείται για τα επόμενα χρόνια. Εκτός από αυτά, αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι μέχρι το 1980 δεν υπήρχε αξιόλογη νομοθεσία στην Κύπρο για τα άτομα με αναπηρία. Η Σ.Ο.Α.Κ, με το αίτημα των αναπήρων που προϋπήρχε και με σύνθημα «η τύχη των αναπήρων στα χέρια τους», απευθύνεται με επιστολή σε όλους τους Υπουργούς και επίσημα τους ενημερώνει ότι ο Πρόεδρος, Φλωρέντζος, ως Πρόεδρος της Υποεπιτροπής Νομοθεσίας του Διεθνούς Έτους Αναπήρων, υπέβαλε στην Κυβέρνηση ολοκληρωμένη Έκθεση για τα νομοθετικά 355

αιτήματα των αναπήρων (Σ.Ο.Α.Κ, 1985, 5 Φεβρουαρίου). Δια μέσου της Έκθεσης αυτής φαίνεται διαχρονικά η κοινωνική πολιτική του κινήματος των αναπήρων, το οποίο τότε μόλις είχε σχηματιστεί ως ενιαίο κίνημα (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2010, 6 Δεκεμβρίου). Λειτουργία της νέας (συλλογικής) Οργάνωσης για ανάπηρα άτομα Αμέσως μετά τον τερματισμό της λειτουργίας της Σ.Ε.Α.Α, το 1999, ενεργοποιείται η Σ.Ο.Α.Κ. και πολύ σύντομα το αρχικό Καταστατικό της Σ.Ο.Α.Κ τροποποιείται μετά την απόφαση για τη μετονομασία της σε Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α) (Σ.Ε.Α, 1999, 23 Μαρτίου), με Πρόεδρο και πάλιν τον Μίκη Φλωρέντζο. Η Κ.Υ.Σ.Ο.Α αποτελεί την ομπρέλα όλων των Οργανώσεων των ατόμων με αναπηρία. Με αυτή την αλλαγή γίνεται μέλος της ΚΥ.Σ.Ο.Α και η τελευταία Οργάνωση αναπήρων, που δεν ήταν μέχρι τότε μέλος της, η Π.Ο.Α.Α, η οποία εκπροσωπεί κυρίως άτομα με αναπηρία των άνω και κάτω άκρων. Η Σ.Ο.Α.Κ και όπως εξελίχθηκε η ΚΥ.Σ.Ο.Α περιλαμβάνει αμιγείς Οργανώσεις ατόμων με αναπηρία, όπως τις Οργανώσεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω, αλλά και όσες στη συνέχεια εντάχθηκαν, δηλαδή τον Αντιρρευματικό Σύνδεσμο Κύπρου (Α.Σ.Κ), το Σύνδεσμο Μυοπαθών Κύπρου, τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Πολλαπλής Σκλήρυνσης (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2009, 1 Σεπτεμβρίου). Η ανάλυση των πρωτογενών πηγών δείχνει ότι η Συνομοσπονδία συναισθανόμενη τη μεγάλη σημασία των αποφάσεων και τον αντίκτυπο αυτών στη ζωή των ατόμων με αναπηρία, αποφάσεις που παίρνονται σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης αλλά και διεθνώς, είχε από νωρίς (1984) αναγνωρίσει την ανάγκη ενεργού συμμετοχής σε δυο πραγματικά αντιπροσωπευτικές αναπηρικές Οργανώσεις, το European Disability Forum (E.D.F) και το Disabled People International (D.P.I) (Σ.Ο.Α.Κ, 1998, 14 Ιουλίου). Η εκπαιδευτική ένταξη πρώτιστα των ατόμων με προβλήματα όρασης και γενικά όλων των ατόμων με αναπηρία θεσμοθετήθηκε νομοθετικά από την Πολιτεία μόλις το 1999 και άρχισε να εφαρμόζεται μόλις το 2001. Η ΚΥ.Σ.Ο.Α είχε πρωτοστατήσει κατά τη διάρκεια σύνταξης και έκδοσης του περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Νόμο (Ν.113(Ι)/1999) και του περί Ατόμων με Αναπηρίες Νόμου (127(Ι)/2000) που ψηφίζεται τον Ιούλιο του 2000, με σκοπό τον καθορισμό και τη διακήρυξη των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες, την εξάλειψη δυσμενών διακρίσεων σε βάρος τους και τη ρύθμιση της μέριμνας του Κράτους για τα άτομα με αναπηρία (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2009, 1 Σεπτεμβρίου). Τίποτα για τα άτομα με αναπηρία, χωρίς τα άτομα με αναπηρία Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) προκαλεί μεγάλες αλλαγές που δεν αφήνει ανεπηρέαστο το αναπηρικό κίνημα της Κύπρου. Σύμφωνα με τον Florentzo (2005), μετά την ένταξη της Κυπριακής Δημοκρατίας στην ΕΕ, την 1η Μαΐου 2004, υπήρξαν και λειτούργησαν ακόμη και στα θέματα των ατόμων με αναπηρία βαθιές τομές στη νέα κυπριακή έννομη τάξη, που τα αποτελέσματά τους στο χώρο της νομικής και στην κοινωνική ζωή έχουν διαφανεί ήδη και θα γίνονται πιο αισθητά με την πάροδο του χρόνου. Τα θέματα των ατόμων με αναπηρία έχουν μεταφερθεί στο νομικό και κοινωνικό περιβάλλον της ΕΕ, όπου υπάρχουν αλληλεπιδράσεις και λειτουργούν συγκρίσεις. 356

Σύμφωνα με τις πρωτογενείς πηγές, το 2006, η ΚΥ.Σ.Ο.Α ενδυναμώνεται αφού πέτυχε να θεσμοθετηθεί ως ο επίσημος κοινωνικός εταίρος του Κράτους σε θέματα που αφορούν άμεσα ή έμμεσα τα άτομα με αναπηρία. Συγκεκριμένα, ο περί της Διαδικασίας Διαβούλευσης Κρατικών και Άλλων Υπηρεσιών σε Θέματα που αφορούν Άτομα με Αναπηρία Νόμος (Ν.143(Ι)2006) είναι ίσως το μεγαλύτερο επίτευγμα του κόσμου των αναπήρων της Κύπρου, γιατί πλέον δεν μπορεί κανείς να παραγκωνίσει τα άτομα με αναπηρία, αφού η συμμετοχή τους στα κέντρα λήψης αποφάσεων επιβάλλεται δια νόμου. Επομένως, το αναπηρικό κίνημα φτάνει πιο κοντά στην υλοποίηση της βασικής αρχής τίποτα που να αφορά τα άτομα με αναπηρία, χωρίς τα άτομα με αναπηρία (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2009, 1 Σεπτεμβρίου). Ωστόσο, παρόλο που φαίνεται η προσέγγιση του Κράτους, να έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια επηρεασμένη από τις εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο, είναι προφανής η αντίδραση του αναπηρικού κινήματος στην Κύπρο «από τις αντιφάσεις μέσα στον κρατικό μηχανισμό που, από τη μια, «ερήμην» τους λαμβάνονται αποφάσεις και σχεδιάζονται πολιτικές βασισμένες στο ιατρικό μοντέλο της αναπηρίας και την αρνητική οικονομική πολιτική, από την άλλη, με πρόσχημα την οικονομική κρίση» (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2010, 3 Δεκεμβρίου). Το γεγονός αυτό συμπίπτει με τη διαδικασία προώθησης της επικύρωσης της Σύμβασης του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία, την οποία η Κύπρος υπέγραψε το 2007 και αναμένεται η εφαρμογή της μετά την επικύρωσή της το 2011 (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2011, 6 Δεκεμβρίου). Πρόκειται για ένα γεγονός ιστορική σημασίας γιατί είναι η πρώτη επίσημη αναγνώριση της αναπηρίας ως ζητήματος ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παράλληλα, η ΚΥ.Σ.Ο.Α σε επιστολή της τονίζει, «αν το κράτος μας, η Κυπριακή Δημοκρατία, κατά τις δεκαετίες που πέρασαν από την ίδρυσή της, δεν μπόρεσε να προσαρμοστεί και να αναπτύξει μια ορθή και αποδοτική κοινωνική πολιτική στα πλαίσια της πραγματικής έννοιας του κοινωνικού κράτους, τώρα που η κοινωνική ή και οικονομική πολιτική που ακλούθησε για τόσες δεκαετίες οδήγησε στην οικονομική ύφεση, τη λεγόμενη οικονομική κρίση, σε τούτο οι μόνοι που δεν ευθύνονται είναι τα άτομα με αναπηρία. Παράλληλα, όμως, τα άτομα με αναπηρία είναι οι πρώτοι που υφίστανται στο μέγιστο βαθμό τις συνέπειες οποιασδήποτε οικονομικής κρίσης» (ΚΥ.Σ.Ο.Α, 2011, 23 Αυγούστου). Φαίνεται, λοιπόν, σύμφωνα και με την Symeonidou το 2005, ότι «παρά το γεγονός ότι οι Οργανώσεις των αναπήρων ατόμων στην Κύπρο, έχουν ακόμα πολύ δρόμο να διανύσουν μέχρι να εμπλακούν σε ένα πολιτικό αγώνα, έχουν κάνει σημαντική πρόοδο στην κριτική της υφιστάμενης πολιτικής από τη σκοπιά των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» (Συμεωνίδου, 2008:62). Χωρίς αμφιβολία, ο αγώνας του αναπηρικού κινήματος δημιούργησε συνθήκες καλύτερης διαβίωσης, μακρύς είναι όμως ο δρόμος για την πλήρη -κοινωνική- ένταξη των ατόμων με αναπηρία στην Κύπρο. 357

Τέλος, στον πιο κάτω πίνακα παρατίθενται με χρονολογική σειρά τα ιστορικά γεγονότα και η εξέλιξη του αναπηρικού κινήματος. Πίνακας 1. Η εξέλιξη του αναπηρικού κινήματος και ιστορικά γεγονότα Ιστορικό πλαίσιο 1929 Περίοδος αποικιοκρατίας 1955 Απελευθερωτικός Αγώνας Ε.Ο.Κ.Α Ο περί Σχολής Τυφλών Άγιος Βαρνάβας (Μεταβίβασις) 1957 Νόμος, Κεφ.168 1960 Ανεξαρτησία της Κύπρου-Μέλος Ο.Η.Ε 1963 Διακοινοτικές ταραχές Ακρωνύμια 1974 Πραξικόπημα-Τουρκική Εισβολή 1977 Θάνατος Μακαρίου Ψήφιση του περί Ειδικής Εκπαιδεύσεως Νόμος (Ν.47/1979) 1979 Καταργήθηκε με το Νόμο του 1999 1981 Διεθνές Έτος Αναπήρων 1981 Ίδρυση Disabled People International D.P.I. 1993 Ίδρυση Ευρωπαϊκού Φόρουμ Ατόμων με Αναπηρία - European Disability Forum Ο περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες 1999 Νόμος (Ν.113(Ι)/1999) 2000 Ο περί Ατόμων με Αναπηρίες Νόμος (Ν.127(Ι)/2000) 2004 Ένταξη της Κύπρου στην Ε.Ε 2006 Η ΚΥ.Σ.Ο.Α θεσμοθετείται Κοινωνικός Εταίρος του Κράτους ( Ν.143(Ι)2006). Υπογραφή της Σύμβασης Ο.Η.Ε για τα Δικαιώματα των 2007 Ατόμων με Αναπηρία 2008 Εκδηλώνεται η παγκόσμια οικονομική κρίση Επικύρωση της Σύμβασης του Ο.Η.Ε για τα Δικαιώματα των 2011 Ατόμων με Αναπηρία Εξέλιξη Αναπηρικού Κινήματος 1929 Ίδρυση Σχολής Τυφλών 1953 Ίδρυση Σχολής Κωφών 1957 Σχολή Τυφλών - ένταξη στο δημόσιο τομέα 1965 Σχολή Κωφών - ένταξη στο δημόσιο τομέα E.D.F. 1972 Ίδρυση Παγκύπριου Συνδέσμου Ευημερίας Τυφλών Π.Σ.Ε.Τ 358

1966 Ίδρυση Παγκύπριας Οργάνωσης Αποκατάστασης Αναπήρων Π.Ο.Α.Α 1980 Η τύχη των αναπήρων στα χέρια τους - γενικότερη δυσαρέσκεια 1980 Ίδρυση Οργάνωσης Παραπληγικών Κύπρου Ο.ΠΑ.Κ. 1980 Ίδρυση Παγκύπριας Οργάνωσης Τυφλών Π.Ο.Τ. 1981 Ίδρυση Συντονιστικής Επιτροπής Αναπήρων Σ.Ε.Α. 1982 Ίδρυση Οργάνωσης Μαθητών και Αποφοίτων του Κέντρου Επαγγελματικής Αποκατάστασης Αναπήρων. Ο.M.A.K.E.A.A. 1983 Ίδρυση του Παγκύπριου Συνδέσμου Γονέων Καθυστερημένων Ατόμων ΠΑ.ΣΥ.ΓΟ.Κ.Α 1984 Ίδρυση του Αντιρρευματικού Συνδέσμου Κύπρου Α.Σ.Κ. 1984 Ίδρυση Συνομοσπονδίας Οργανώσεων Αναπήρων Κύπρου Σ.Ο.Α.Κ. 1985 Ένταξη της Σ.Ο.Α.Κ στο D.P.I. 1986 Ίδρυση Συνδέσμου Μυοπαθών Κύπρου 1986 Ίδρυση του Παγκύπριου Συνδέσμου Ατόμων με Κατά Πλάκας Σκλήρυνση 1986 Συντονιστική Επιτροπή Αγώνα Αναπήρων Σ.Ε.Α.Α. 1990 Ίδρυση Ομοσπονδίας Κωφών Κύπρου Ο.Κ.Κ. 1999 Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων ΚΥ.Σ.Ο.Α 1999 Ίδρυση Κίνησης Προάσπισης Δικαιωμάτων Ψυχικά Ασθενών ΚΙ.ΠΡΟ.ΔΙ.Ψ.Α 2002 2004 Αναφορές Ένταξη της ΚΥ.Σ.Ο.Α ως Παρατηρητής στο E.D.F ως υποψήφια υπό ένταξη χώρα "Τίποτα που να αφορά τα άτομα με αναπηρία, χωρίς τα άτομα με αναπηρία" Ελληνόφωνες Δημοσθένους, Μ. (2010). Συνέντευξη για μελέτη στα πλαίσια του μαθήματος ΕΠΑ 639: «Ενιαία Εκπαίδευση: Το νέο πρόσωπο της ειδικής εκπαίδευσης;», Διδάσκουσα: Ελένη Φτιάκα, Μεταπτυχιακό Ενιαία Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Κύπρου. Θεοφυλάκτου, Π. (2009) Μιχαλάκης Τριανταφυλλίδης, Η πορεία του μέσα στην Κίνηση για την Ευημερία των Τυφλών της Κύπρου, Έκδοση Παγκυπρίου Συνδέσμου Ευημερίας Τυφλών. Κουππάνου, Α. & Φτιάκα, Ε. (2009). Από το περιθώριο στο μάτι του κυκλώνα, Αθήνα: Εκδόσεις Πεδίο. Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α) (2009, 1 Σεπτέμβρη) Ιστορικό ΚΥ.Σ.Ο.Α για σκοπούς προγράμματος που ετοιμάζει η ΕΡΤ Ελλάδας για την εξέλιξη του κινήματος των αναπήρων. 359

Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α) (2011, 23 Αυγούστου). Αλληλογραφία με Πρόεδρο της Δημοκρατίας. Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α) (2010) Υπόμνημα στην Δημοσιογραφική Διάσκεψη της ΚΥ.Σ.Ο.Α που πραγματοποιήθηκε με την ευκαιρία της Διεθνούς Ημέρας των Ατόμων με Αναπηρία, 3 Δεκεμβρίου 2010. Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α). Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: www.kysoa.org.cy Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2010. Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων (ΚΥ.Σ.Ο.Α). Διαθέσιμο στον διαδικτυακό τόπο: www.kysoa.org.cy Ανακτήθηκε στις 6 Δεκεμβρίου 2011. Συμεωνίδου, Σ. (2005). Τι σημαίνει να είσαι ανάπηρος στην Κύπρο; Ερμηνεύοντας τις ιστορίες ζωής των ανάπηρων ακτιβιστών, στα Πρακτικά του Διεθνούς Συνεδρίου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Η αρχή της μη διάκρισης και των ίσων ευκαιριών για τα άτομα με αναπηρία: στρατηγική, προτεραιότητες και ο ρόλος των οργανώσεων ατόμων με αναπηρία. Λευκωσία Γιαλλούρης & Co. Συμεωνίδου, Σ. (2008). Η ανάμειξη των γονέων των αναπήρων παιδιών στην εκπαιδευτική πολιτική. Στο Φτιάκα, Ε. (επιμ.) (2008) Περάστε για έναν καφέ: Σχέσεις οικογένειας και σχολείου στην κόψη της διαφορετικότητας. Αθήνα: Ταξιδευτής. Συμεωνίδου, Σ. (2010α). Παρουσίαση στα πλαίσια του Μαθήματος ΕΠΑ 548 Σύγχρονες τάσεις στην Ενιαία Εκπαίδευση, «Το Ελληνοκυπριακό αναπηρικό κίνημα». Μεταπτυχιακό Ενιαία Εκπαίδευση. Λευκωσία: Πανεπιστήμιο Κύπρου. Συμεωνίδου, Σ. (2010β) Παρουσίαση στα πλαίσια του Μαθήματος ΕΠΑ 548 Σύγχρονες τάσεις στην Ενιαία Εκπαίδευση, «Η αντίληψη και η εμπειρία της αναπηρίας στην Κυπριακή Κουλτούρα», Μεταπτυχιακό Ενιαία Εκπαίδευση, Πανεπιστήμιο Κύπρου. Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων Κύπρου (Σ.Ο.Α.Κ) (1985, 5 Φεβρουαρίου). Σημείωμα προς όλους τους Υπουργούς για τα βασικά αιτήματα της Σ.Ο.Α.Κ. Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων Κύπρου (Σ.Ο.Α.Κ) (1985, 6 Μαρτίου). Αλληλογραφία με Πρόεδρο Βουλής των Αντιπροσώπων. Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων Κύπρου (Σ.Ο.Α.Κ) (1998, 14 Ιουλίου). Αλληλογραφία με Γενικό Διευθυντή Υπουργείου Οικονομικών. Συντονιστική Επιτροπή Αναπήρων (Σ.Ε.Α) (1999, 23 Μαρτίου). Εγκύκλιος προς όλα τα μέλη. Φλωρέντζος, Μ. (11 Μαρτίου, 2009). Ομιλία στο φιλολογικό μνημόσυνο Μιχαλάκη Τριανταφυλλίδη. Λευκωσία: Σχολή Τυφλών. 360

Φλωρέντζος, Μ. (2010). Συνέντευξη για μελέτη στα πλαίσια του μαθήματος ΕΠΑ 639: «Ενιαία Εκπαίδευση: Το νέο πρόσωπο της ειδικής εκπαίδευσης;», Διδάσκουσα: Ελένη Φτιάκα, Μεταπτυχιακό Ενιαία Εκπαίδευση. Λευκωσία: Πανεπιστήμιο Κύπρου. Φτιάκα, Ε. (2000). Κυπριακή Πολιτεία και Ειδική Εκπαίδευση, στο Κυπριωτάκη, Α., Πρακτικά Συνεδρίου Ειδικής Αγωγής: Τάσεις και Προοπτικές Αγωγής και Εκπαίδευσης των Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες στην Ενωμένη Ευρώπη Σήμερα, Πανεπιστήμιο Κρήτης, Σχολή Επιστημών της Αγωγής. Στο: Φτιάκα Ε. (επιμ.) (2007), Ειδική και Ενιαία Εκπαίδευση στην Κύπρο, Αθήνα: Ταξιδευτής. Φτιάκα, Ε. (2011). Συνέντευξη στην Εκπομπή Αντώνη Σκορδίλη με τίτλο Ισότιμα στις 25 Σεπτεμβρίου 2011. Λευκωσία: Κύπρος. Αγγλόφωνες Barton, L. (1988). The Politics of Special Educational Needs. London: Falmer Press. Barton, L. (2001). Disability, Politics and the Struggle for Change. London: Fulton. Barton, L. (2008). Εκπαίδευση και ο αγώνας για αλλαγή: Η αναγκαιότητα μιας κριτικής πολιτικής της ελπίδας στο Φτιάκα, Ε. (επιμ.) (2008) Περάστε για έναν καφέ: Σχέσεις οικογένειας και σχολείου στην κόψη της διαφορετικότητας. Αθήνα: Ταξιδευτής. Florentzos, M. (2005). The Legal and Social Position of Persons with Disability in the new Legal Order of the Republic of Cyprus as a member state of the European Union. Equal Treatment Social Policy. Nicosia: Lithographia Kyriakides. Hobs, D., & May, T. (1993). Interpreting the Field: Accounts of Ethnography. Oxford: Charendon Press. Oliver, M. (2009). Αναπηρία και Πολιτική (επιμ. Γ. Καραγιάννη). Θεσσαλονίκη: Επίκεντρο. Phtiaka, H. (1997). Special Kids For Special Treatment? How special do you need to be to find yourself in a special school? London: Falmer Press. 361