ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΗΜΟΣΙΟΥ ΙΚΑΙΟΥ καθηγητής: Α. ΗΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ: «ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ» ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ ΧΑΡΙΚΛΕΙΑ ΑΜ: 1340200300026 ΑΘΗΝΑ, ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2008
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΕΛΙ Α ΠΡΟΛΟΓΟΣ 3 ΜΕΡΟΣ Α I. ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΙΚΑΙΟ. 4 II. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5 Α, ΣΥΠ. 4 ΜΕΡΟΣ Β - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ. ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ. 6 ΠΑΘΗΤΙΚΗ ΠΛΕΥΡΑ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ. 7 ΜΕΡΟΣ Γ - ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ. 8 ΜΕΡΟΣ - ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ. 9 I. ΛΟΓΟΙ ΕΘΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΕΙΑΣ. 9 II. ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΣ 9 III. ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΣΥΜΦΕΡΟΝΤΩΝ ΤΡΙΤΩΝ 9 ΜΕΡΟΣ Ε - ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΑΛΛΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ 11 I. ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΑΥΤΟ ΙΑΘΕΣΗ. 11 II. ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ 11 III. ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΤΥΠΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΦΡΑΣΗ 12 ΜΕΡΟΣ ΣΤ - ΣΧΕΤΙΚΗ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 14 ΜΕΡΟΣ Ζ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ 19 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 20 2
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η κοινωνία του σήµερα, η κοινωνία στις ανατολές του 21 ου αιώνα χαρακτηρίζεται δικαίως ως η κοινωνία της πληροφόρησης και της επικράτησης του ιαδικτύου. Η παρούσα εργασία πραγµατεύεται το θεµελιώδες δικαίωµα της ελεύθερης πληροφόρησης, που κατοχυρώνεται στο νέο άρθρο 5Α του αναθεωρηµένου Συντάγµατος του 2001. Παρουσιάζεται κατ αρχήν το περιεχόµενο του δικαιώµατος, δηλαδή τόσο το δικαίωµα «του πληροφορειν», όσο και το δικαίωµα «του πληροφορεισθαι». Έπειτα, παρουσιάζονται οι φορείς του δικαιώµατος, οι περιορισµοί, που ο ίδιος ο συντακτικά νοµοθέτης θέτει συναφή µε αυτό συνταγµατικά δικαιώµατα, και τέλος παρατίθεται σχετική νοµολογία. 3
ΜΕΡΟΣ Α I. ΤΟ ΙΣΧΥΟΝ ΙΚΑΙΟ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5Α, ΠΑΡ. 1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ. Το αναθεωρηµένο Σύνταγµα του 2001 περιέλαβε και το νέο άρθρο, το άρθρο 5Α, όπου καθιερώνεται το γενικότερο δικαίωµα στην πληροφόρηση (παρ 1) καθώς και ένα ειδικότερο δικαίωµα, εκείνο της συµµετοχής στην Κοινωνία της πληροφορίας, δηλαδή στην ηλεκτρονική διακίνηση πληροφόρηση (παρ 2). Συγκεκριµένα στο άρθρο 5Α του Συντ ορίζονται τα εξής: «1. καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως νόµος ορίζει. Περιορισµοί στο δικαίωµα αυτό είναι δυνατό να επιβληθούν µε νόµο, µόνο εφ όσον είναι απολύτως αναγκαίοι και δικαιολογούνται για λόγους εθνικής ασφάλειας, καταπολέµησης του εγκλήµατος, ή προστασίας δικαιωµάτων και συµφερόντων τρίτων. 2. Καθένας έχει δικαίωµα συµµετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η διευκόλυνση της πρόσβασης στις πληροφορίες, που διακινούνται ηλεκτρονικά, καθώς και της παραγωγής, ανταλλαγής και διάδοσής τους αποτελεί υποχρέωση του Κράτους, τηρουµένων πάντα των εγγυήσεων των άρθρων 9, 9Α και 19». II. ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΡΘΡΟΥ 5Α, ΠΑΡ 1 ΤΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ. Στο σηµείο αυτό πρέπει να τονίσουµε, ότι δεν πρόκειται κυριολεξία για «νέο» δικαίωµα 1. Η ακώλυτη πρόσβαση σε πηγές πληροφοριών (παρ 1) υπό το πρίσµα των σύγχρονων οικονοµικών, τεχνολογικών και πολιτικών επιτευγµάτων, συναρτάται άµεσα µε την ανάπτυξη της προσωπικότητας, που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ 1 1 Βενιζέλος Ε., Το αναθεωρητικό κεκτηµένο, Εκδόσεις Α. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή σελ. 37. 4
Συντ 2 και στο οποίο και έβρισκε έρεισµα και πριν την αναθεώρηση του 2001. Έπειτα η ελευθερία λήψης πληροφοριών στο πλαίσιο του δικαιώµατος της ελεύθερης έκφρασης, προστατεύεται στο άρθρο 10 παρ 1 ΕΣ Α. Τέλος, η ελευθερία αναζήτησης στο άρθρο 19 παρ 2 ΣΑΠ. Η παρ 2 του άρθρου κατοχυρώνει το δικαίωµα της συµµετοχής του ατόµου στις λειτουργίες του κυβερνοχώρου, της Κοινωνίας της πληροφορίας. Το κράτος αφ ενός οφείλει να διευκολύνει την πρόσβαση στις ηλεκτρονικά διακινούµενες πληροφορίες. Παρέχοντας κίνητρα, όπως οικονοµικές ελαφρύνσεις για την απόκτηση Η/Υ στους µαθητές, βοηθώντας µέσα από κατάλληλα προγράµµατα άτοµα µεγαλύτερης ηλικίας να µάθουν να χειρίζονται ηλεκτρονικά µέσα, και µε άλλους τρόπους, διευκολύνει το κοινό. Αφ ετέρου το κράτος οφείλει να κινηθεί προς άρση, οποιωνδήποτε κωλυµάτων, τρίτοι έχουν θέσει στην πρόσβαση στις ηλεκτρονικά διακινούµενες πληροφορίες. 2 Στο ζήτηµα υπάρχει διχογνωµία. Κάποιοι συγγραφείς δέχονται µόνο την παθητική πλευρά της ελευθερίας πληροφόρησης, (Κοντιάδης) και άλλοι δέχονται και τις δύο (Κουτσουµπίνας). 5
ΜΕΡΟΣ Β - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ i) Η ελευθερία της πληροφόρησης έχει µια ενεργητική πλευρά (ελευθερία «του πληροφορείν» άλλους η το κοινό εν γένει) και µια παθητική (ελευθερία «του πληροφορεισθαι) 3. Το δικαίωµα της πληροφόρησης από την σκοπιά του ενεργειν διακρίνεται σε δύο ειδικότερες κατηγορίες: τη δηµοσίευση ειδήσεων αφ ενός, και την δηµοσίευση διαφηµίσεων αφ ετέρου. Όσον αφορά την δηµοσίευση ειδήσεων, µε το άρθρο 5 παρ 1 Συντ προστατεύεται η δηµοσίευση αληθών ειδήσεων. Αντίθετα, η δηµοσίευση ψευδών ειδήσεων αποτελεί ποινικό αδίκηµα και τιµωρείται κατά το άρθρο 191 ΠΚ («σε φυλάκιση τουλάχιστον 3 µηνών και σε χρηµατική ποινή καταδικάζεται όποιος διασπείρει καθ οποιονδήποτε τρόπο ψευδείς ειδήσεις ή φήµες ικανές να επιφέρουν ανησυχίες ή φόβο ποινή»). Η διάκριση, ωστόσο, ανάµεσα σε ψευδή και αληθή είδηση δεν είναι πάντα εφικτή, όπως και ο καθορισµός της ψευδούς φήµης 4. Η διαφήµιση διχοτοµείται στην εµπορική διαφήµιση, δηλ σε εκείνη που στοχεύει στον επηρεασµό του κοινού, ούτως ώστε να προβεί στην αγορά του εκάστοτε διαφηµιζόµενου προϊόντος, και στην µη εµπορική, στην οποία ανήκουν όσες δεν εντάσσονται στην εµπορική. ιχογνωµία ανακύπτει εν προκειµένω όσον αφορά την εµπορική διαφήµιση και το αν κατά πόσο αυτή βρίσκει έρεισµα είτε στο άρθρο 14, παρ. 1 Συντ., και στην κατοχυρωµένη ελευθερία της γνώµης, είτε στο άρθρο 5 παρ 1 Συντ., και στην οικονοµική ελευθερία της οποίας και αποτελεί το συστατικό στοιχείο 5. Κατά τον Π. αγτόγλου ορθότερο είναι 3 Βλ. αγτόγλου Π, ο.π., σελ. 525 4 Το Σύνταγµα της Ολλανδίας εξαιρεί ρητά την εµπορική διαφήµιση από την προστασία της ελευθερίας της γνώµης. 5 Για την µη εµπορική διαφήµιση δεν τίθεται θέµα, καθώς αναµφίβολα υπάγεται στην συνταγµατική προστασία του άρθρου 14, παρ. 1 Συντ. Βλέπε και αγτόγλου, ο.π. σελ. 526. 6
να δεχτούµε το εξής: «η εµπορική διαφήµιση ως οικονοµική δραστηριότητα υπάγεται κατ αρχήν στην συνταγµατική κατοχύρωση της οικονοµικής ελευθερίας του άρθρου 5 παρ. 1 Συντ. Όπου όµως παρά την εµπορική εµφάνιση υπερέχει εν προκειµένω η έκφραση και η διάδοση και πληροφορίας εφαρµοστέο είναι το άρθρο 14 παρ. 1 Συντ» 6. ii) Όσον αφορά την παθητική πλευρά της ελευθερίας της πληροφόρησης, αυτή έχει να κάνει µε την αναζήτηση και συλλογή πληροφοριών µε πιθανό, αλλά όχι αναγκαίο σκοπό την µετάδοση σε τρίτους. Όταν γίνεται λόγος για «πηγές πληροφοριών», ο νόµος εννοεί τις προσιτές πηγές πληροφοριών, όπου οιοσδήποτε µπορεί να εξασφαλίσει ακώλυτη πρόσβαση, όπως για παράδειγµα, ο τύπος, η τηλεόραση, το διαδίκτυο κτλ. Εναπόκειται, εποµένως, στην κρίση του ατόµου, ποια από τις πηγές πληροφοριών θα επιλέξει, αλλά και σε ποιες από τις προσωπικές του πηγές θα επιτρέψει πρόσβαση τρίτων. Ενδέχεται, τέλος, ο νόµος ορίζει σχετικά µε την πρόσβαση σε ιδιωτικές πηγές πληροφόρησης, αλλά και σε κρατικές πηγές, όπως για παράδειγµα η δηµοσίευση νόµων, η δηµοσιότητα των συζητήσεων της Βουλής κτλ 7. 6 Σχετικά παρατίθεται ο νόµος 1599/ 1986, όπου ορίζεται (αρθρ. 16, παρ. 1, εδ. 1) πως «κάθε πολίτης, που µπορεί να λαµβάνει γνώσεις διοικητικών εγγράφων, εκτός από εκείνα, που αναφέρονται στην ιδιωτική, οικογενειακή ζωή τρίτων». 7 Η κρατούσα γνώµη δέχεται πως υποκείµενα συνταγµατικών δικαιωµάτων, όπως το δικαίωµα της πληροφόρησης δεν µπορούν να είναι ΝΠ. Κάτι τέτοιο, όµως αντιφάσκει µε τον ενιαίο χαρακτήρα της σύγχρονης έννοµης τάξης. Βλ. ηµητρόπουλο Α, Συνταγµατικά ικαιώµατα Γενικό Μέρος, τ. Γ, Ηµ. Ι, Αθήνα Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις ΣΑΚΚΟΥΛΑ Α.Ε., 2005 7
ΜΕΡΟΣ Γ - ΦΟΡΕΙΣ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Σύµφωνα µε το άρθρο 5Α, παρ. 1, εδ 1 Συντ καθένας έχει δικαίωµα στην πληροφόρηση, όπως ο νόµος ορίζει. Όσον αφορά τα φυσικά πρόσωπα, δεν τίθεται κάποια διάκριση µεταξύ αλλοδαπών και Ελλήνων πολιτών, καθώς αµφότεροι είναι δικαιούχοι του δικαιώµατος. ικαιούχοι είναι και τα νοµικά πρόσωπα (Ν.Π.Ι.. και Ν.Π...) καθώς και οι ενώσεις προσώπων, που δεν έχουν αποκτήσει νοµική προσωπικότητα 8. 8 Βλ. άρθρο 14, παρ. 3, Συντάγµατος. 8
ΜΕΡΟΣ - ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΟΥ ΙΚΑΙΩΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ. Στο άρθρο 5 Α, παρ. 1, του αναθεωρηµένου Συντάγµατος του 2001 περιέχεται ρητή καθιέρωση της δυνατότητας επιβολής περιορισµών στο δικαίωµα της πληροφόρησης. Οι ρητοί αυτοί περιορισµοί είναι οι εξής: i) Λόγοι εθνικής ασφάλειας: Η έννοια της εθνικής ασφάλειας πρέπει να ερµηνευθεί στενά, ούτως ώστε να περιλαµβάνει µονό σοβαρή εξωτερική απειλή κατά της χώρας, µε αποτέλεσµα να καθίσταται θεµιτή η επιβολή περιορισµών στην ροή πληροφοριών, που σχετίζονται µε θέµατα σύνθεσης εξοπλισµού και διάταξης των ενόπλων δυνάµεων 9. ii) Καταπολέµηση του εγκλήµατος. Στην προκείµενη περίπτωση καθίσταται αυτονόητο, ότι η µετάδοση και η λήψη πληροφοριών σε ιδιαίτερα σοβαρά αδικήµατα του ποινικού δικαίου (όπως για παράδειγµα µετάδοση πληροφοριών για τη δηµιουργία ισχυρών καταστροφικών όπλων), θα µπορούσε να διευκολύνει την τέλεσή τους, ή και να δυσχεράνει το έργο των ανακριτικών και άλλων αρχών. iii) Προστασία δικαιωµάτων και συµφερόντων. Σε καµία περίπτωση δεν γίνεται ανεκτή από τον νόµο η πληροφόρηση, που παραβιάζει την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή του ατόµου, και το άσυλο της κατοικίας, παρα µόνο όταν και όπως ορίζει ο ίδιος (άρθρο 9, παρ. 1 Συντ.). Επι προσθέτως, περιορισµοί στο δικαίωµα της πληροφόρησης τίθεται και όταν αυτή παραβιάζει προσωπικά δεδοµένα του, ιδίως µε ηλεκτρονικά µέσα (άρθρο 9 Α, παρ. 1, Συντ πληροφορική αυτοδιάθεση). Καθίσταται φανερό, ότι ενδεχοµένως υπάρχει ένα ενδιαφέρον του κοινού για το ιδιωτικό βίο ορισµένων ανθρώπων, κατανοητό σε κάποιο βαθµό, 9 Βλ. Χρυσογόνος Κ. Κώστας, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, Αθήνα, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, 2002, σελ. 198. 9
ωστόσο το απαραβίαστο της προσωπικής ζωής, που καθορίζεται από την αξιοπρέπεια του ατόµου προηγείται οποιουδήποτε ενδιαφέροντος του κοινού, και χαίρει της απόλυτης προστασίας του Συντάγµατος. 10
ΜΕΡΟΣ Ε - ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΙΣ ΑΛΛΕΣ ΙΑΤΑΞΕΙΣ. i) ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗ ΑΥΤΟ ΙΑΘΕΣΗ. Στο νέο άρθρο 9Α του Συντάγµατος κατοχυρώνεται συνταγµατικά η πληροφοριακή αυτοδιάθεση ή ο πληροφοριακός αυτοπροσδιορισµός του ατόµου. Μέσω των ηλεκτρονικών µέσων της σύγχρονης τεχνολογίας είναι δυνατόν να καταγραφούν προσωπικά δεδοµένα και το άτοµο να καταστεί πληροφοριακό αντικείµενο. Με το άρθρο αυτό θωρακίζεται η προσωπική πολιτική και οικονοµική ζωή του ατόµου απέναντι σε απειλές, από την καταχώρηση προσωπικών στοιχείων σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές, αλλά και περαιτέρω, όπως π.χ. δηµοσιοποίηση προσωπικών πληροφοριών σε τηλεοπτικά προγράµµατα. Ενδέχεται ωστόσο η παρεχόµενη από το άρθρο 9Α, παρ. 1, Συντ προστασία να συγκρούεται µε το δικαίωµα στην πληροφόρηση του άρθρου του άρθρου 5Α, Συντ. Εν προκειµένω, δεν υπερισχύει in abstract το ένα ή το άλλο δικαίωµα, αλλά γίνεται στάθµιση των πραγµατικών δεδοµένων µε στόχο την εναρµόνιση της άσκησης των συγκρουόµενων συµφερόντων 10. Έχει κριθεί παραδείγµατος χάριν ότι η αυτούσια ανάγνωση σελίδων προσωπικού ηµερολογίου υπερβαίνει τα όρια άσκησης του δικαιώµατος για πληροφόρηση του κοινού. 11 ii) ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ. Το δικαίωµα της πληροφόρησης του άρθρου 5Α, παρ.1, Συντ συνδέεται αναπόδραστα µε το επίσης συνταγµατικά κατοχυρωµένο δικαίωµα του άρθρου 5, Συντ, την ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόµου. Υπό το καθεστώς των συγχρόνων κοινωνικοοικονοµικών δεδοµένων, η ελεύθερη πρόσβαση σε πηγές 10 Βλ. Απόφαση 100/2/2612000 της Αρχής Προστασίας εδοµένων Προσωπικού Χαρακτήρα, Το Σ 2000, 415 11 Βλ. άρθρο 10, παρ. 11, Ευρωπαϊκής Σύµβασης ικαιωµάτων του Ανθρώπου. 11
πληροφοριών αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση της ανάπτυξης της προσωπικότητας, θα µπορούσε να ειπωθεί πως η ελευθερία της πληροφόρησης θα αποτελεί συνταγµατική εξειδίκευση της ελευθερίας του άρθρου 5, παρ.1, Συντ. Η πλειάδα πηγών και µέσων πληροφόρησης παρέχει στο άτοµο γνώσεις επι παντός επιστητού, ενηµερώνει για τις τρέχουσες εξελίξεις σε κάθε τοµέα, τον καθιστά πολίτη κόσµου. Έτσι, το άτοµο ενηµερώνεται και διαµορφώνει το κατάλληλο υπόβαθρο και την προσωπικότητά του, ούτως ώστε να συµµετάσχει αποφασιστικά και ενεργά στο πολιτικό, οικονοµικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. iii) ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΤΥΠΟΣ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΚΦΡΑΣΗ ΓΝΩΜΗΣ. Άµεσα συνδέεται το δικαίωµα της πληροφόρησης και µε την ελευθερία του τύπου και την ελευθερία της έκφρασης της γνώµης του άρθρου 14, παρ. 1 κ 2, Συντ. Η ελευθερία του τύπου και η ελευθερία να εκφράζει κανείς την γνώµη του αποτελούν ζωτικές προϋποθέσεις για την άσκηση του δικαιώµατος της πληροφόρησης. Τέλος, αξίζει να σηµειωθεί στο σηµείο αυτό, πως σε πολλά ευρωπαϊκά Συντάγµατα, αλλά και σε διεθνείς συµβάσεις το δικαίωµα της πληροφόρησης προστατεύεται στο πλαίσιο της ελεύθερης έκφρασης. 12
ΜΕΡΟΣ ΣΤ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ 1. 669/1985 Τµ ΣΤ Νο Β 1986 (σελ 447 449) «Υπόθεση Ιππικού Οµίλου». Στην προκείµενη περίπτωση, η επιστολή που απευθύνεται στα µέλη του αθλητικού σωµατείου «Ιππικός Όµιλος» (µε ηµεροµηνία 19/3/1979) την κατηγορουµένην, µε την οποία φέρονται ότι αυτοί εν γνώσει του διέδιδαν για τον εκαλούντα ψευδή περιστατικά, δύναται να βλάψει την τιµή και την υπόληψή του. Πραγµατοποιήθηκε αναπαραγωγή σε φωτοτυπικό µηχάνηµα σε ικανό αριθµό αντιτύπων (50 60), τα οποία εστάλθησαν µε επιστολές στα µέλη του παραπάνω σωµατείου. Η απόφαση, που εξεδόθη, ορίζει ότι η αξιόποινη πράξη τελέστηκε δια του τύπου, γιατί α) έγινε αναπαραγωγή επιστολής µε χηµικό µέσο, β) µε την αποστολή των αντιτύπων της επιστολής, έγινε διανοµή τους, αλλά και δηµοσίευση εντύπου (άρθρο 2, ν. 1092/1938). 2. 246/2004 Τµ. Ελλ. νη 2004 (σελ. 114 117) «Υπόθεση παιγνίων σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές εγκαταστηµένους σε καταστήµατα προσφοράς υπηρεσιών του διαδικτύου». Στην περίπτωση αυτή, ο ενδιαφερόµενος ιδιοκτήτης καταστήµατος προσφοράς υπηρεσιών διαδικτύου ζητά την αναστολή εκτέλεσης κανονιστικής πράξης, µε την οποία του απαγορεύεται να εκµεταλλεύεται το κατάστηµά του. Σύµφωνα µε την απόφαση που εξεδόθη, υπήρχαν 2 απόψεις. Κατά την άποψη του προέδρου Μιχ. Βροντάκη µε την οποία συντάχθηκε και ο πάρεδρος Ηλ. Μάζος είναι πρόδηλο ότι η απαγόρευση 13
κατά την οποία «η διενέργεια παιγνίου µε τους υπολογιστές ανεξάρτητα από τον τρόπο διενέργειας του απαγορεύεται», Υπερακοντίζει τον επιδιωκόµενο σκοπό της ρύθµισης και προσκρούει στην αρχή της αναλογικότητας στο µέτρο που καταλαµβάνει και τη διενέργεια ψυχαγωγικών τεχνικών παιγνίων, σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές εγκατεστηµένους σε καταστήµατα προσφοράς υπηρεσιών διαδικτύου, απαγορεύει δηλαδή την άσκηση δραστηριότητας η οποία δεν αποδοκιµάζεται από την έννοµη τάξη και δεν παραβιάζει τα χρηστά ήθη, ενώ εξάλλου, δεν αποτελεί επαρκές δικαιολογητικό κατά το Σύνταγµα λόγο της απαγόρευσης αυτής η κατά τ ανωτέρω αναποτελεσµατικότητα του ελέγχου εφαρµογής των διατάξεων που επέτρεπαν µόνο τη διενέργεια τεχνικών παιγνίων. Κατά τη γνώµη του συµβούλου Χρ. Ραµµον η επίµαχη απαγόρευση του άρθρου 3 των ν. 3037/2002, ανεξαρτήτως τω κατά το Σύνταγµα θεµιτού ή µη του επιδιωκόµενου µε αυτήν σκοπό, προσκρούει πάντως στην αρχή της αναλογικότητα, εν όψει του γενικού και απόλυτου χαρακτήρα της. Εν όψει τούτων, η επιτροπή κρίνει ότι είναι προδήλως βάσιµος ο λόγος ακύρωσης, ότι αντίκειται στην κατοχυρούµενη από το άρθρο 5 1Σ οικονοµική ελευθερία του αιτούντος, ως εκµεταλλευόµενα καταστήµατα προσφοράς υπηρεσιών διαδικτύου, τόσο η κατά τ ανωτέρω απαγόρευση, απαγόρευση διενέργειας παιγνίου του άρθρου 3 ν.3037/2002 όσο και οι προσβαλλόµενες κανονιστικές ρυθµίσεις του άρθ.1 παρ 3 ν. περ. ΣΤ, Η της υπ αριθµόν 107414/1491/Τ. 8 Ε.Φ./2003 κοινής υπουργικής απόφασης, µε τις οποίες εξειδικεύεται η νοµοθετική αυτή ρύθµιση και ορίζεται ειδικότερα, ότι προκειµένου περί ηλεκτρ. υπολογιστών εγκατεστηµένων σε καταστήµατα προσφοράς υπηρεσιών διαδικτύου, δεν επιτρέπεται «η διεξαγωγή παιγνίων σε Internet ή Intranet Sites που διαθέτουν παίγνια» και ότι δεν επιτρέπεται η χρήση δισκετών κλ.π. µε παίγνια στους ηλεκτ. υπολογιστές του καταστήµατος, καθ όσον οι 14
απαγορεύσεις αυτές καταλαµβάνουν και τη διενέργεια τεχνικών ψυχαγωγικών παιγνίων. 3. Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης 73 / 2005 Υπόθεση Μητροπολίτη Αττικής Παρέµβαση στην ιδιωτική ζωή, δικαίωµα στην πληροφόρηση, βλάβη ανηλίκων, κύρωση προστίµου. Κατά την διάρκεια δελτίου ειδήσεων τηλεοπτικού σταθµού, ο κεντρικός παρουσιαστής αναφέρθηκε σε σκάνδαλο σχετικά µε τον Μητροπολίτη Αττικής που συνετάραζε την Εκκλησία. Επακολούθησε ηχητική και εικονική αναπαράσταση του περιεχοµένου της Μαγνητοταινίας µε ερωτικούς διαλόγους του Μητροπολίτη και ενός νεαρού. Κατά τη διάρκεια της αναπαράστασης έγινε σχολιασµός από τον τέως Μητροπολίτη Αττικής. Πρόκειται για αναµφίβολα για δραµατοποιηµένη παρέµβαση στην ιδιωτική ζωή του Μητροπολίτη Αττικής, µη δικαιολογηµένη από το δικαίωµα των πολιτών για πληροφόρηση. Επίσης, το γεγονός ότι ο διάλογος προβλήθηκε στην τηλεόραση, σε ώρα παιδικής τηλεθέασης είναι δυνατόν να βλάψει σοβαρά την ηθική και πνευµατική ανάπτυξη των ανηλίκων. Ως εκ τούτου ενδείκνυται η επιβολή της κύρωσης του προστίµου (Αντίθετες µειοψηφίες (1) ε θα έπρεπε να επιβληθεί καµία κύρωση, δεδοµένου ότι η ιδιωτική ζωή του Μητροπολίτη ενδιαφέρει πλήρως το κοινό (2) Θα έπρεπε να επιβληθεί µικρότερο πρόστιµο). 4. Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, Αθήνα 74 / 2005 Υπόθεση τηλεοπτικής εκποµπής µε τον τίτλο «Καυτές Συνοµιλίες» Το Ε.Σ.Ρ. είχε ζητήσει από τον τηλεοπτικό σταθµό µαγνητοταινίες ορισµένων εκποµπών και ο σταθµός έστειλες µαγνητοταινίες άνευ ήχου 15
και µε πολύ κακή ποιότητα εικόνας. Τούτο δε συνιστά εκπλήρωση της υποχρέωσης του σταθµού προς αποστολή µαγνητοταινιών. Επιπλέον, από το περιεχόµενο των εκποµπών αυτών προκύπτει ότι έγινε κατ επανάληψη δραµατοποιηµένη αναπαράσταση συνοµιλιών του Μητροπολίτη Αττικής µε νεαρό µε σκοπό σκανδαλοθηρικό. Η αναπαράσταση αυτή συνιστά παρέµβαση στην ιδιωτική ζωή του µητροπολίτου, µη δικαιολογηµένη από το δικαίωµα των πολιτών προς πληροφόρηση, ενώ οι επανειληµµένες εκποµπές µε αυτό το περιεχόµενο µπορούσαν να επιφέρουν βλάβη στην ηθική και πνευµατική ανάπτυξη των ανηλίκων. Επιπλέον, οι ως άνω εκποµπές έπρεπε να προβληθούν µε τη σήµανση «ακατάλληλο για ανηλίκους», ενώ η προβολή τµηµάτων τους µε τη σήµανση «κατάλληλο επιθυµητή η γονική συναίνεση» ή «ακατάλληλο για ανηλίκους άνω των 15 ετών» είναι παράνοµη. Ως εκ τούτο, για τις εκτροπές αυτές ενδείκνυται η επιβολή της κύρωσης του προστίµου. 5. Εθνικό Συµβούλιο Ραδιοτηλεόρασης, Αθήνα 113 / 2005 «Υπόθεση δηµοσίευσης επιστολής Αρχιµανδρίτη» Κατά την διάρκεια κεντρικών δελτίων ειδήσεων τηλεοπτικού σταθµού και συγκεκριµένα κατά την 20 η ώρα προβλήθηκαν Α) Τµήµα επιστολής ενός κληρικού και Β) Τµήµα συνοµιλίας µεταξύ ενός κληρικού και ενός άλλου ατόµου, που είχαν σεξουαλικό ερωτικό περιεχόµενο. Πρόκειται για δραµατοποιηµένη παρέµβασης στην ιδιωτική ζωή των δύο ως άνω κληρικών, η οποία είναι απαραβίαστη ανεξαρτήτως της θέσεως τους. Η επίκληση από τον σταθµό του συνταγµατικού δικαιώµατος της πληροφόρησης του κοινού, είναι προσχηµατική, δεδοµένου ότι η πληροφόρηση µπορούσε να γίνει µε σύντοµη έκθεση των γεγονότων. Επίσης, το περιεχόµενο της επιστολής αυτής και της συνοµιλίας µπορούσε να βλάψει την πνευµατική και ηθική 16
ανάπτυξη των ανηλίκων. Για αυτό τον λόγο ενδείκνυται η επιβολή της κύρωσης του προστίµου. 6. Μον / λές Πρωτοδικείο Αθηνών 2997 / 1995 Υπόθεση σύστασης Α.Ε. µεταξύ ιταλικής εταιρείας περιορισµένης ευθύνης µε ελληνική Ε.Π.Ε. µε έδρα το Μαρούσι. Στην Α.Ε. τα µέλη του διοικητικού συµβουλίου αυτής, προς εξασφάλιση διεξαγωγής του έργου της διοίκησης της εταιρείας, έχουν δικαίωµα πληροφόρησης για την πορεία των εταιρικών υποθέσεων. Το δικαίωµα αυτό είναι αυτοτελές και προσωπαγές και ασκείται από το ίδιο το µέλος του.σ. και η έκτασή του οριοθετείται από τη διάταξη του άρθρου 755 ΑΚ σε συνδυασµό µε τα άρθρα 281 και 288 ΑΚ. Υπόχρεος προς παροχή πληροφοριών είναι το µέλος ή τα µέλη του.σ., που παρεµποδίζουν την γνώση της πορείας των εταιρικών υποθέσεων. 7. Εφετείο Αθηνών 9975 / 1986 Υπόθεση περί σκωπτικού δηµοσιεύµατος για τον Γεν. Γραµµατέα ενός Υπουργείου. Είναι νόµιµο δικαίωµα η άσκηση ακόµη και οξείας κριτικής για τις πράξεις προσώπων που ενδιαφέρουν το κοινωνικό σύνολο, από τον τύπο ακόµη και αν πρόκειται για ανακριβή δηµοσιεύµατα που δεν ήταν γνωστό ότι ήταν ψευδή ή δεν είχαν την πρόθεση ειδικά να µειώσουν την τιµή κάποιου. 8. Υπόθεση Περιοδικού «Αντί» ΝΟΒ 1990 (σελ 673 675), Τµήµα ε 39Σ / 1990 Το εν λόγω περιοδικό εξέδωσε στις 18 / 11 / 1988 έκτακτο τεύχος στο εξώφυλλο του οποίου υπήρχε µε επιβλητική αποτύπωση (µαύρο 17
φόντο µεγάλα γράµµατα) η φράση «Κυβέρνηση Απατεώνων». Το περιεχόµενο άρθρο αναφερόταν σε ορισµένα κυβερνητικά µέλη για κάποια συµπεριφορά, και όχι στο σύνολό της, όπως έδινε την εντύπωση το εξυβριστικό σχόλιο του εξώφυλλου, ωστόσο ακριβής η πλήξη ολόκληρης της κυβέρνησης ήταν ο στόχος του εκδότη. Το δικαστήριο δέχθηκε ότι ο τίτλος δεν ανταποκρίνεται στην κριτική και θα έπρεπε σύµφωνα µε το έν λόγω άρθρο, καθώς και ότι εάν ο αναιρεσίων ήθελε να ασκήσει κριτική θα επέλεγε άλλο τρόπο. 18
ΜΕΡΟΣ Ζ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Στο Σύνταγµα του 2001, συµπεριελήφθη ένα νέο άρθρο, το άρθρο 5Α, που κατοχυρώνει το δικαίωµα της ελεύθερης πληροφόρησης. Είναι φανερό, πως η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας και των µέσων µαζικής επικοινωνίας σε συνάρτηση µε την ολοένα αυξανόµενη χρήση νέων ηλεκτρονικών µέσων προσφέρει στο κοινό πρόσβαση σε πηγές πληροφοριών µε τον πλέον εύκολο τρόπο, µε το πάτηµα ενός κουµπιού. Κάτι τέτοιο ακόµη και στο πρόσφατο παρελθόν φάνταζε όχι απλώς αδύνατο, αλλά αδιανόητο για το µέσο άνθρωπο. Η πληροφόρηση, τόσο στην ενεργητική όσο και στην παθητική της υπόσταση, έχει προσλάβει τεράστιες διαστάσεις, τόσο λόγω του αναρίθµητου των πηγών της, όσο και του τεράστιου όγκου των διακινουµένων πληροφοριών. Από τα παραπάνω εκτεθέντα, καθίσταται σαφής, η αδήριτη ανάγκη που οδήγησε το συντακτικό νοµοθέτη στην κατοχύρωση της ελευθερίας της πληροφόρησης στο άρθρο 5 Α του Συντάγµατος. 19
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Βενιζέλος Ε, Το αναθεωρητικό κεκτηµένο, εκδόσεις Αντ. Σάκκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2002 αγτόγλου Π, Ατοµικά ικαιώµατα, τ 3, Εκδόσεις Αντ. Σάκουλλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2005. ηµητρόπουλος Α, Συνταγµατικά ικαιώµατα Γενικό Μέρος, τ. 3, Εκδόσεις Σακκουλα ΑΕ, Αθήνα Θεσσαλονίκη, 2005. Καρακώστας Γ, ίκαιο και Internet Νοµικά ζητήµατα του διαδικτύου, εκδόσεις Αντ. Σακκούλα, Αθήνα 2001. Τάκης Α, Κοινωνία της Πληροφορίας και Σύνταγµα, Αθήνα 2000 Χρυσογόνος Κ, Ατοµικά και Κοινωνικά ικαιώµατα, εκδόσεις Αντ. Ν. Σακκουλα, Αθήνα Κοµοτηνή, 2002. 20