Τουρκικές συνδικαλιστικές οργανώσεις και εργασιακές σχέσεις ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ. Για: Κοινωνική Ευρώπη. Αλληλεγγύη Βιωσιμότητα

Τουρκικές συνδικαλιστικές οργανώσεις και εργασιακές σχέσεις 3 ΣΤΗΝ ΕΠΙΘΕΣΗ Για: Κοινωνική Ευρώπη Αλληλεγγύη Βιωσιμότητα

Η παρούσα έκδοση αποτελεί μία από τις ενότητες κατάρτισης που έχουν διαμορφωθεί στο πλαίσιο ενός φιλόδοξου ευρωπαϊκού προγράμματος με τίτλο Civil Society Dialogue: Bringing together workers from Turkey and the EU through a shared culture of work (Διάλογος της κοινωνίας των πολιτών: προσέγγιση εργαζομένων από την Τουρκία και την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας), το οποίο έχει ως στόχο να διασφαλίσει την καλύτερη γνώση και κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών και την ευαισθητοποίηση απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της μελλοντικής διεύρυνσης της Ε.Ε. ΤΡΟΠΟΣ ΧΡΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΕΚΔΟΣΗΣ Στόχος των ενοτήτων κατάρτισης είναι να παρουσιάσουν μια σύντομη, σαφή εισαγωγή στο θέμα, απευθυνόμενες σε μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων, ενώ κάθε μία περιλαμβάνει και μια εκπαιδευτική δραστηριότητα η οποία μπορεί να πραγματοποιηθεί στην τάξη ή σε ομάδες μελών. Ένας κατάλογος όλων των εκδόσεων αυτής της σειράς είναι διαθέσιμος παρακάτω, ενώ είναι δυνατή η λήψη αντιγράφων από την ιστοσελίδα της Συνομοσπονδίας Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) στη διεύθυνση www.etuc.org/r/557 ΜΑΝΙΦΕΣΤΟ ΤΗΣ ΣΕΣ Στο 11ο Συνέδριό της που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 2007 στη Σεβίλλη της Ισπανίας, η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) υιοθέτησε ένα Μανιφέστο Δράσης για τα προσεχή τέσσερα χρόνια. Το εν λόγω Μανιφέστο επισημαίνει πέντε κύρια πεδία στα οποία η ΣΕΣ δεσμεύεται να συνεχίσει «την επίθεση» εκ μέρους των ευρωπαίων εργαζομένων: ευρωπαϊκή αγορά εργασίας κοινωνικός διάλογος, συλλογικές διαπραγματεύσεις και συμμετοχή των εργαζομένων καλύτερη ευρωπαϊκή οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική διακυβέρνηση ισχυρότερη Ευρωπαϊκή Ένωση ισχυρότερα Συνδικάτα και ισχυρότερη ΣΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΥΤΗΣ ΤΗΣ ΣΕΙΡΑΣ 1. Συνδικάτα σε ευρωπαϊκό επίπεδο 2. Εργασιακές σχέσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο 3. Τουρκικές Συνδικαλιστικές Οργανώσεις και εργασιακές σχέσεις 4. Συνδικάτα και εργασιακές σχέσεις στις χώρες της Ε.Ε. 5. Συνδικάτα και γυναίκες 6. Συνδικάτα και κοινωνία των πολιτών 7. Συνδικάτα και μετανάστευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση 8. Συνδικάτα και ελεύθερη διακίνηση των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση 9. Συνεργασία

ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων στο Συνέδριό της το 2007 ψήφισε υπέρ της προσχώρησης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση, «υπό τον όρο ότι πληροί, στην πράξη και όχι στη θεωρία, τις προϋποθέσεις που απορρέουν από την ιδιότητα του μέλους και τις διατάξεις του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ε.Ε. Θα πρέπει να επιδιωχθεί και να ολοκληρωθεί ένας μετασχηματισμός της τουρκικής κοινωνίας με πλήρη δικαιώματα και ελευθερίες κατά την απαιτητική διαδικασία των διαπραγματεύσεων». Σε αυτήν τη βάση η ΣΕΣ και οι οργανώσεις-μέλη της στην Τουρκία και στην Ευρωπαϊκή Ένωση, συμφώνησαν να εντείνουν τη συνεργασία τους και να προωθήσουν αυτό το φιλόδοξο πρόγραμμα με τίτλο Civil Society Dialogue: Bringing together workers from Turkey and the EU through a shared culture of work (Διάλογος της κοινωνίας των πολιτών: προσέγγιση εργαζομένων από την Τουρκία και την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας), το οποίο έχει ως στόχο να διασφαλίσει την καλύτερη γνώση και κατανόηση μεταξύ των δύο πλευρών και την ευαισθητοποίηση απέναντι στις προκλήσεις και τις ευκαιρίες της μελλοντικής διεύρυνσης της Ε.Ε. Τα κεντρικά στοιχεία του προγράμματος είναι τα εξής: 12 σεμινάρια ανταλλαγής απόψεων και αμοιβαίας κατανόησης για συνδικαλιστές που προέρχονται αφενός από διάφορες περιοχές της Τουρκίας και αφετέρου από διάφορα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης 9 σεμινάρια κατάρτισης, σε συνεργασία με τις ευρωπαϊκές κλαδικές ομοσπονδίες Στο πλαίσιο του προγράμματος, δημιουργήθηκε επίσης αυτή η σειρά ενοτήτων κατάρτισης που θα αποτελέσει ένα σημαντικό εργαλείο για την οικοδόμηση ικανοτήτων μέσα στη ΣΕΣ, επιτρέποντας σε άλλους εργαζόμενους και συνδικαλιστές τόσο από την Ε.Ε. όσο και από την Τουρκία να κατανοήσουν τις μελλοντικές προκλήσεις και να αποδεχθούν πιο εύκολα τις πολιτισμικές, κοινωνικές και πολιτικές διαφορές. Θα πρέπει να ευχαριστήσουμε: τις οργανώσεις μέλη της ΣΕΣ τις Ευρωπαϊκές Κλαδικές Ομοσπονδίες και τις εθνικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες της Ε.Ε. και της Τουρκίας που προώθησαν αυτό το πρόγραμμα τους εργαζόμενους και τους συνδικαλιστές από τα εθνικά συνδικάτα της Τουρκίας και της Ε.Ε. που συμμετείχαν στις διάφορες δραστηριότητες κατάρτισης τους εκπαιδευτές από τις εθνικές συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Τουρκία κα την Ε.Ε. και τον Marcus Strohmeier (ÖGB) που συντόνισε τις δραστηριότητες κατάρτισης και συνέβαλε στη δημιουργία αυτών των εγχειριδίων τον Nigel Rees (Ευρωπαϊκό Συνδικαλιστικό Πρόγραμμα Ενημέρωσης) που ήταν υπεύθυνος για την επιμέλεια των αρχικών κειμένων αυτών των εκπαιδευτικών εγχειριδίων, καθώς και τον Kazim Ates που ήταν υπεύθυνος για την αναθεώρησή τους τη Laura Fallavollita, τον Yücel Top και τα άλλα μέλη της συντονιστικής επιτροπής του προγράμματος (Osman Yildiz, Uğraş Gök και Kıvanç Eli Açık), που, υπό την καθοδήγηση του Joël Decaillon και του Jeff Bridgford, οδήγησαν το πρόγραμμα στην επιτυχή έκβασή του Συνιστώ αυτές τις ενότητες κατάρτισης στους συνδικαλιστές των οργανώσεων μελών της ΣΕΣ. Σας ενθαρρύνω να τις χρησιμοποιήσετε ώστε να είμαστε όλοι σε καλύτερη θέση να υπερασπιστούμε τα συμφέροντα των εργαζομένων σε ολόκληρη την Τουρκία και την Ευρωπαϊκή Ένωση. John Monks Γενικός Γραμματέας Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων 1

ΠΛΑΙΣΙΟ Η ανάπτυξη των συνδικαλιστικών οργανώσεων στην Τουρκία ακολούθησε παρόμοια πορεία με εκείνη των άλλων ευρωπαϊκών κρατών, αλλά το κάθε στάδιο προέκυψε με σχετική καθυστέρηση. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις, που ήταν εξαρτημένες από τα πρώτα εργατικά κινήματα που εμφανίστηκαν κατά τη δεκαετία του 1870, ιδρύθηκαν για πρώτη φορά κατά τη δεκαετία του 1890. Ακολουθώντας ορισμένες κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις από το 1908 και έπειτα, οι συνδικαλιστικές οργανώσεις και τα εργατικά κινήματα αναπτύχθηκαν, αλλά όπως συνέβη πολλές φορές κατά τα επόμενα εκατό χρόνια, καταπνίγηκαν το 1925. Ο πρώτος εργατικός κώδικας της δημοκρατικής περιόδου συντάχθηκε το 1936 με βάση το γαλλικό μοντέλο, αλλά δεν αναγνώριζε το δικαίωμα του συνδικαλίζεσθαι ή το δικαίωμα συλλογικών διαπραγματεύσεων. Επιπλέον, ο νόμος για τη δημιουργία συνδικάτων, ο οποίος υιοθετήθηκε δύο χρόνια αργότερα και βασίστηκε στους φασιστικούς νόμους της Ιταλίας, απαγόρευσε όλες τις «ταξικές οργανώσεις». Η απαγόρευση άρθηκε το 1946, αλλά οι εκκολαπτόμενες συνδικαλιστικές οργανώσεις απαγορεύτηκαν ξανά λίγο αργότερα. Ο πρώτος νόμος περί συνδικαλιστικών οργανώσεων του 1947 εκχώρησε στην κυβέρνηση τον έλεγχο των συνδικαλιστικών οργανώσεων, αλλά όπως και νωρίτερα δεν αναγνώριζε το δικαίωμα συμμετοχής στις συλλογικές διαπραγματεύσεις και το δικαίωμα στην απεργία. Ωστόσο, οδήγησε στην ίδρυση των πρώτων αναγνωρισμένων συνδικαλιστικών οργανώσεων στις αρχές της δεκαετίας του 1950 (οι οποίες έφθαναν τις 246 το 1952). Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις επεδίωκαν ένα εθνικό και διεθνές επίπεδο οργάνωσης και, τα συνδικάτα από διάφορους τομείς συναντήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη στις 18 Φεβρουαρίου του 1952, θέτοντας τα θεμέλια της Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu (TÜRK-İŞ). Ως η μεγαλύτερη συνομοσπονδία της Τουρκίας, η TÜRK-İŞ ιδρύθηκε στις 31 Ιουλίου του 1952 από τα συνδικάτα της Άγκυρας, της Μπούρσα, της Eskişehir-Sakarya, των Αδάνων, της Κωνσταντινούπολης, της Σμύρνης και της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, από την Τουρκική Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές, την Ομοσπονδία Εργαζομένων σε Ξενοδοχεία, Εστιατόρια και Ψυχαγωγικούς Τομείς και την Τουρκική Ομοσπονδία Εργαζομένων στην Κλωστοϋφαντουργία. Η οργάνωση εστίασε σε θέματα καθημερινών αναγκών και θεωρούσε ότι είναι υπεράνω κομματικής πολιτικής, χρησιμοποιώντας ομάδες πίεσης και διαπραγματεύσεις. Διατηρούσε τις κύριες δυνάμεις της στο δημόσιο τομέα και από γεωγραφικής άποψης στις βιομηχανικές περιοχές όπως η Κωνσταντινούπολη, η Σμύρνη, η Άγκυρα και τα Άδανα. Έως το 1954, η TÜRK-İŞ είχε σχεδόν 120.000 μέλη από 146 σωματεία. Το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1960 έφερε ένα νέο σύνταγμα, αλλά αυτήν τη φορά, μετά από δημοψήφισμα, οι νόμοι περί συνδικαλιστικών οργανώσεων του 1963 αναγνώρισαν το δικαίωμα της απεργίας και της συμμετοχής στις συλλογικές διαπραγματεύσεις και με αυτόν τον τρόπο ξεκίνησε μια νέα περίοδος ελεύθερης άσκησης αυτών των δικαιωμάτων. Παρόλο που ο νόμος περί συνδικαλιστικών οργανώσεων και ο νόμος περί συλλογικής σύμβασης εργασίας, απεργίας & ανταπεργίας περιελάμβαναν ορισμένους περιορισμούς στην ελευθερία των συνδικαλιστικών οργανώσεων, ο αριθμός των μελών αυξήθηκε σε αυτό το σχετικά πιο φιλελεύθερο καθεστώς, ξεπερνώντας το ένα εκατομμύριο έως το 1971. Μια σημαντική εξέλιξη κατά την εν λόγω περίοδο ήταν η ίδρυση μιας δεύτερης συνδικαλιστικής συνομοσπονδίας το 1967, της Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK), μετά από μια απεργία σε ένα εργοστάσιο υαλοποιίας που οδήγησε σε διάσπαση την TÜRK-İŞ. Αυτή η νέα οργάνωση, η οποία στρατολογούσε μέλη κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα, ερμήνευε με διαφορετικό τρόπο τη στρατηγική των συνδικαλιστικών οργανώσεων, δίνοντας έμφαση στην κοινωνική αλλαγή. Αναπτύχθηκε γοργά έως το 1980, όταν έκλεισε για έντεκα χρόνια μετά από άλλο ένα στρατιωτικό πραξικόπημα. Αυτό το σχετικά ευνοϊκό περιβάλλον για τα συνδικάτα εξηγεί ως ένα βαθμό τους λόγους του στρατιωτικού πραξικοπήματος. Κατά την εν λόγω περίοδο, όλες οι απεργίες είχαν απαγορευτεί και απαιτούνταν προηγούμενη άδεια για άλλες συνδικαλιστικές δραστηριότητες. Ωστόσο, αυτό δεν εμπόδισε τις συνδικαλιστικές οργανώσεις να οργανωθούν και βαθμιαία να ανακτήσουν τη δύναμή Πράγματα που πρέπει να μάθετε Μιλήστε σε οποιονδήποτε τούρκο συνάδελφο ή φίλο στο χώρο εργασίας σας ή στη συνδικαλιστική σας οργάνωση. Ποια είναι η εμπειρία του από τη συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις στην Τουρκία; Παραβάλετε την εμπειρία του με τη δική σας εμπειρία. 2

τους. Μετά τις εκλογές του 1973, μια Τρίτη συνομοσπονδία, η Türkiye Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu, (HAK-İŞ), ιδρύθηκε το 1976. Η εν λόγω συνομοσπονδία βάσιζε τη θεώρησή της για το συνδικαλισμό στην αρμονία μεταξύ εργοδοτών και εργαζομένων. Ένα ακόμη στρατιωτικό πραξικόπημα πραγματοποιήθηκε το 1980 και έθεσε τέλος στην ανάπτυξη των συνδικαλιστικών οργανώσεων για πολλά χρόνια. Οι νόμοι περί συνδικαλιστικών οργανώσεων επαναδιατυπώθηκαν, η συνδικαλιστική δράση απαγορεύτηκε και ορισμένες συνδικαλιστικές οργανώσεις έκλεισαν. Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις βρέθηκαν εγκλωβισμένες από διάφορες απαγορεύσεις και, κυρίως, επηρεάστηκαν δυσμενώς από την οικονομική πολιτική ιδιωτικοποίησης και απελευθέρωσης που ακολούθησε η νέα κυβέρνηση. Καταγράφηκαν μεγάλες απώλειες από πλευράς αριθμού μελών και επιρροής, καθώς άνθισε η άτυπη οικονομία με την απασχόληση αδήλωτων εργαζομένων. ΝΟΜΙΚΟ ΥΠΟΒΑΘΡΟ Το τουρκικό σύνταγμα είναι θεωρητικά εγγυητής των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων. Επικυρώνει το δικαίωμα των εργαζομένων «να ιδρύουν συνδικαλιστικές οργανώσεις χωρίς να λαμβάνουν πρότερη έγκριση» και «να γίνονται μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων» (Άρθρο 51). Το Άρθρο 34 κατοχυρώνει το δικαίωμα πραγματοποίησης «άοπλων και ειρηνικών συνεδριάσεων και διαδηλώσεων χωρίς προηγούμενη άδεια». Τα Άρθρα 53 και 54 κατοχυρώνουν το δικαίωμα των εργαζομένων «να συνάπτουν συλλογικές συμβάσεις μετά από διαπραγμάτευση» και «να απεργούν σε περίπτωση που προκύψει διαφωνία κατά τη διαδικασία συλλογικής διαπραγμάτευσης». Ωστόσο, οι εν λόγω ελευθερίες περιορίζονται με γενικές εξαιρέσεις, τις οποίες επικαλούνται και εφαρμόζουν συνεχώς. Σύμφωνα με το Σύνταγμα, η ελευθερία του συνδικαλίζεσθαι, το δικαίωμα πραγματοποίησης συναντήσεων, διαδηλώσεων και πορειών και το δικαίωμα να είναι κάποιος μέλος σε συνδικαλιστική οργάνωση μπορεί να περιορίζονται με νόμο για λόγους «προστασίας της εθνικής ασφάλειας και της δημόσιας τάξης, πρόληψης του εγκλήματος ή προστασίας των δημόσιων ηθών ή της δημόσιας υγείας». Το Άρθρο 54 αναφέρει ότι «το δικαίωμα στην απεργία... δεν θα ασκείται με τρόπο αντίθετο στην αρχή της καλής πίστης σε βάρος της κοινωνίας και με τρόπο που πλήττει την εθνική ευημερία». Επιπλέον, «οι πολιτικά υποκινούμενες απεργίες..., οι απεργίες αλληλεγγύης..., η κατάληψη εργασιακών εγκαταστάσεων, η επιβράδυνση της εργασίας και άλλες μορφές παρακώλυσης απαγορεύονται». Αυτές οι απαγορεύσεις παρεμποδίζουν σημαντικά τη διεξαγωγή συνδικαλιστικών δραστηριοτήτων. Το ίδιο ισχύει και με τους τελευταίους νόμους που υιοθετήθηκαν κατόπιν: Το νόμο περί συνδικαλιστικών οργανώσεων των δημοσίων υπαλλήλων (αρ. 4468) που υιοθετήθηκε το 2001 Το νόμο περί συνδικαλιστικών οργανώσεων (αρ. 2821) που υιοθετήθηκε το 1983 Το νόμο περί συλλογικής σύμβασης εργασίας, απεργίας και ανταπεργίας (αρ. 2822) που υιοθετήθηκε το 1983. Επιπλέον, υπάρχουν σοβαρές ανησυχίες σε ό,τι αφορά την εφαρμογή της υφιστάμενης νομοθεσίας. Συχνά ασκείται κριτική στην Τουρκία για την «ανακολουθία μεταξύ νομοθεσίας και πρακτικής, από τη μία πλευρά, και της Σύμβασης (ΔΟΕ 87), από την άλλη, για τα δικαιώματα των εργαζομένων του δημοσίου και του ιδιωτικού τομέα χωρίς καμία διάκριση να ιδρύουν συνδικαλιστικές οργανώσεις και να συμμετέχουν στις συνδικαλιστικές οργανώσεις της επιλογής τους, καθώς επίσης και το δικαίωμα των οργανώσεων των εργαζομένων να συντάσσουν το δικό τους καταστατικό και τους δικούς τους κανόνες, να εκλέγουν τους εκπροσώπους τους με πλήρη ελευθερία και να οργανώνουν τις δράσεις τους χωρίς την παρέμβαση των αρχών». (Έκθεση της Επιτροπής για την εφαρμογή των Συμβάσεων και Συστάσεων της Διεθνούς Διάσκεψης Εργασίας της ΔΟΕ - 98η Σύνοδος 2009). Παρόμοιες ανησυχίες έχουν εκφραστεί από τη Διεθνή Συνδικαλιστική Συνομοσπονδία στην Ετήσια Έκθεσή της για τις παραβιάσεις των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων. Στο πλαίσιο της προσχώρησης της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση υπάρχουν σχέδια για την τροποποίηση αυτών των τριών νόμων. Η Ε.Ε. έχει θέσει ένα φιλόδοξο ορόσημο για την έναρξη των διαπραγματεύσεων «την εξασφάλιση της πλήρους τήρησης των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων σύμφωνα με τα πρότυπα της Ε.Ε. και τις σχετικές συμβάσεις της ΔΟΕ, ειδικότερα όσον αφορά το δικαίωμα στην οργάνωση, το δικαίωμα στην απεργία και το δικαίωμα στη συλλογική διαπραγμάτευση. Για το σκοπό αυτό, η Τουρκία θα πρέπει να εξαλείψει τους υφιστάμενους περιορισμούς και να υιοθετήσει μια πλήρως αναθεωρημένη 3

νομοθεσία σε αυτό το πεδίο και για τον ιδιωτικό και για το δημόσιο τομέα». Η προσχώρηση της Τουρκίας θα εξαρτηθεί εν μέρει από την επίτευξη αυτού του στόχου. ΑΓΟΡΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, οι συνολικές θέσεις απασχόλησης στην Τουρκία ανέρχονταν σε 23 εκατομμύρια περίπου το 2008. Η άτυπη οικονομία είναι μεγαλύτερη από την επίσημη και οι συνδικαλιστικές οργανώσεις περιορίζονται στη στρατολόγηση δηλωμένων εργαζομένων. Το ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού (εκείνων που εργάζονται ή αναζητούν ενεργά εργασία) είναι χαμηλό, καθώς κυμαίνεται στο 45% του ηλικιακά ενεργού πληθυσμού, ενώ στην Ε.Ε. υπερβαίνει το 70%. Αυτό σημαίνει ότι το ποσοστό των εργαζομένων στο σύνολο του απασχολούμενου πληθυσμού, εάν ληφθούν υπόψη οι αυτοαπασχολούμενοι και τα μη αμειβόμενα εργαζόμενα μέλη της οικογένειας, είναι σχετικά χαμηλό. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) είναι ιδιαιτέρως σημαντικές και καθορίζουν την κατεύθυνση της οικονομίας: οι εταιρείες με λιγότερους από δέκα εργαζόμενους αντιστοιχούν σχεδόν στο 60% (μέσος όρος Ε.Ε. = 30%) όλων των εργαζομένων και οι ιδιοκτήτες τους συχνά θεωρούνται περισσότερο αντίπαλοι των συνδικαλιστικών οργανώσεων από ό,τι οι διευθυντές μεγαλύτερων εταιρειών. Άλλος ένας παράγοντας που παρεμποδίζει την ανάπτυξη των συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι το μεγάλο μέγεθος του γεωργικού τομέα. ΠΩΣ ΝΑ ΓΙΝΕΤΕ ΜΕΛΟΣ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΗΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ Η κατάσταση είναι διαφορετική για τους εργαζόμενους στον ιδιωτικό τομέα από τη μία πλευρά και τους δημοσίους υπαλλήλους από την άλλη. Προς το παρόν, με τον τρόπο με τον οποίο εφαρμόζεται ο νόμος, ένα νέο μέλος μιας συνδικαλιστικής οργάνωσης στον ιδιωτικό τομέα θα πρέπει να επισκεφθεί συμβολαιογράφο για να επικυρώσει πέντε αντίγραφα της αίτησης η οποία κατόπιν προωθείται στη συνδικαλιστική οργάνωση. Έπειτα, απαιτείται η αποστολή ενός αντιγράφου της αίτησης στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Αναμφίβολα, αυτό αποθαρρύνει το συνδικαλισμό. Μια επίσκεψη σε συμβολαιογράφο δεν είναι απαραίτητη για δημοσίους υπαλλήλους. Ωστόσο, ο συνδικαλισμός παρεμποδίζεται από το γεγονός ότι η συμμετοχή σε συνδικαλιστικές οργανώσεις είναι παράνομη για πολλές κατηγορίες δημοσίων υπαλλήλων. ΤΟΥΡΚΙΚΕΣ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ Για τους εργαζόμενους, υπάρχουν τρεις κύριες συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες στην Τουρκία: η TÜRK- İŞ, η HAK-İŞ & η DİSK, οι οποίες είναι μέλη της ΣΕΣ. Όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα, η μεγαλύτερη από αυτές, η TÜRK-İŞ, είχε λίγο περισσότερα από δύο εκατομμύρια μέλη το 2005. Ο αριθμός των μελών αυξήθηκε φθάνοντας τα δυόμισι εκατομμύρια μέλη περίπου το 2009, με 33 σωματεία μέλη. Η HAK-İŞ είχε σχεδόν 370.000 μέλη το 2005 και ο αριθμός των μελών της αυξήθηκε στα 440.000 το 2009, με 8 σωματεία μέλη. Η DISK είχε σχεδόν 400.000 μέλη το 2005 και ο αριθμός των μελών της αυξήθηκε επίσης φθάνοντας τα 425.000 μέλη περίπου το 2009, με 17 σωματεία μέλη. Από το συνολικό αριθμό των μελών το 2009, ποσοστό 17% ήταν γυναίκες. Οι τομείς με το μεγαλύτερο αριθμό μελών σε συνδικαλιστικές οργανώσεις το 2009 ήταν το μέταλλο και η κλωστοϋφαντουργία, ενώ ακολουθούσαν οι γενικές υπηρεσίες και η βιομηχανία των τροφίμων. Ο τομέας με τις περισσότερες γυναίκες μέλη συνδικαλιστικών οργανώσεων είναι η κλωστοϋφαντουργία. ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΕΣ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ (2005-2009) Συνδικαλιστικές Συνομοσπονδίες εργαζομένων Μέλη 2005 2009 TÜRK-İŞ 2.067.884 2.239.341 HAK-İŞ 369.136 441.917 DISK 399.676 426.232 Άλλες 109.233 125.189 Σύνολο 2.945.929 3.232.679 Συνδικαλιστική πυκνότητα 58,65% 59,88% Συνολικός αριθμός εργαζομένων που έχουν δικαίωμα να γίνουν μέλη συνδικάτων 5.022.584 5.398.296 Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, 2005, 2009 4

Αυτά τα επίσημα στατιστικά στοιχεία εμφανίζουν υψηλό ποσοστό συνδικαλιστικής πυκνότητας, σχεδόν 60%. Αυτό το ποσοστό εξηγείται κάλλιστα από το γεγονός ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ νόμιμου και πραγματικού αριθμού μελών, δεδομένου ότι ένας εργαζόμενος που καθίσταται προσωρινά άνεργος μπορεί να εξακολουθεί να παραμένει μέλος της συνδικαλιστικής του/της οργάνωσης. Επιπλέον, ο συνολικός αριθμός των εργαζομένων με δικαίωμα συμμετοχής σε συνδικαλιστικές οργανώσεις, λίγο περισσότερο από 5 εκατομμύρια, είναι σημαντικά χαμηλότερος από τα 23 εκατομμύρια που αναφέρθηκαν παραπάνω στα στοιχεία που αφορούν στη συνολική απασχόληση. Για τους δημοσίους υπαλλήλους υπάρχουν τρεις κύριες συνομοσπονδίες: η Türkiye Kamu Çalişanlari Sendikalari Konfederasyonu (Türkiye KAMU-SEN), η Memur Sendikalari Konfederasyonu (MEMUR-SEN) και η Kamu Emekçileri Sendikalari Konfederasyonu (KESK) η KESK είναι η μοναδική οργάνωση που είναι μέλος της ΣΕΣ. ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ ΣΥΝΔΙΚΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΣΥΝΟΜΟΣΠΟΝΔΙΕΣ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΥΠΑΛΛΗΛΩΝ (2005-2009) Συνδικαλιστικές Συνομοσπονδίες Μέλη δημοσίων υπαλλήλων 2005 2009 MEMUR-SEN 159.154 376.355 Türkiye KAMU-SEN 316.038 375.990 KESK 264.060 224.413 Άλλες 8.365 4.696 Σύνολο 747.617 1.017 072 Συνδικαλιστική πυκνότητα 47,18% 57% Συνολικός αριθμός δημοσίων υπαλλήλων που έχουν δικαίωμα να γίνουν μέλη συνδικάτων 1.584.490 1.784.414 Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 2005, 2009 Το 2005, είχαν η κάθε μία από έντεκα σωματεία μέλη με συνολικό αριθμό μελών 160.000 περίπου για τη MEMUR- SEN, 264.000 για την KESK και 316.000 για την Türkiye KAMU-SEN. Έως το 2009, η MEMUR-SEN είχε 376.000 μέλη, η Türkiye KAMU-SEN είχε 375.000 μέλη και η KESK είχε 224.000 μέλη. Από το συνολικό αριθμό μελών το 2009, ποσοστό περίπου 30% ήταν γυναίκες. Ο τομέας με το μεγαλύτερο αριθμό μελών σε συνδικαλιστικές οργανώσεις το 2009 ήταν η εκπαίδευση, η διδασκαλία και η επιστήμη, ενώ ακολουθούσε ο τομέας των υπηρεσιών υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών. ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ Για τους εργαζόμενους του ιδιωτικού τομέα, ο νόμος δεν αναγνωρίζει τομεακή συλλογική διαπραγμάτευση και επομένως η συνήθης μορφή συλλογικής διαπραγμάτευσης πραγματοποιείται σε επιχειρησιακό επίπεδο. Ένα σωματείο πρέπει να έχει επιτύχει ποσοστό μελών τουλάχιστον 10% στο συγκεκριμένο βιομηχανικό τομέα και τουλάχιστον 50% (+1) στο συγκεκριμένο χώρο εργασίας ώστε να μπορεί να συμμετέχει σε οποιαδήποτε διαδικασία συλλογικής διαπραγμάτευσης. Όταν ένα σωματείο εγκριθεί από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, (ΥΕΚΑ), ακολουθεί ένα προκαθορισμένο χρονοδιάγραμμα ενεργειών ώστε να προσπαθήσει να καταλήξει σε συμφωνία μεταξύ των «κοινωνικών εταίρων». Οι διαπραγματεύσεις ξεκινούν και συνεχίζονται για έως και εξήντα ημέρες. Εάν επιτευχθεί συμφωνία, αποστέλλονται αντίγραφα στο ΥΕΚΑ για καταχώριση. Εάν δεν είναι δυνατό να επιτευχθεί συμφωνία, ένας διαμεσολαβητής από έναν κατάλογο που είναι εγκεκριμένος από το ΥΕΚΑ διορίζεται από το δικαστήριο και παραχωρείται μέγιστη χρονική περίοδος είκοσι μίας ημερών για περαιτέρω συνομιλίες. Για τους δημοσίους υπαλλήλους, δεν προβλέπεται δικαίωμα συλλογικής διαπραγμάτευσης, αλλά μια διαδικασία η οποία μπορεί να οδηγήσει σε ένα «κείμενο συμφωνίας» το οποίο δεν εφαρμόζεται απευθείας, αλλά προωθείται στο Συμβούλιο Υπουργών το οποίο εγκρίνει τις «κατάλληλες» ρυθμίσεις. 5

ΣΥΛΛΟΓΙΚΕΣ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ (2003-2008) Έτος Αριθμός Αριθμός χώρων Αριθμός συμβάσεων εργασίας εργαζομένων 2003 1.607 7.806 629.240 2004 1.482 7.922 325.386 2005 3.977 14.388 587.456 2006 1.704 5.456 304.392 2007 1.975 9.738 466.429 2008 1.704 9.623 262.786 Στατιστικά στοιχεία εργασίας 2008 - Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 2009 Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα, ο αριθμός των συμβάσεων στον ιδιωτικό τομέα παρέμεινε σχετικά σταθερός τα τελευταία έξι χρόνια, με εξαίρεση το 2005. Σημειώθηκε αύξηση στον αριθμό των καλυπτόμενων χώρων εργασίας, αλλά γενικά μειώθηκε ο αριθμός των καλυπτόμενων εργαζομένων. Οι συμβάσεις διαρκούν δύο χρόνια και επομένως κατά την περίοδο 2007-2008 μόνο 729.215 εργαζόμενοι (466.429 + 262.786) καλύπτονταν από συλλογικές συμβάσεις ένας αριθμός ο οποίος είναι σημαντικά χαμηλότερος από τον αριθμό των μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων το 2009 και ως εκ τούτου παρέχει μια σαφέστερη ένδειξη για τον αριθμό των μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων που εγκρίθηκαν από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης. Το 2009, οι τομείς με τον υψηλότερο αριθμό συλλογικών συμβάσεων και, των φορέων και των εργαζόμενων που καλύπτονταν από συλλογικές συμβάσεις ήταν οι γενικές υπηρεσίες και το μέταλλο. Δεδομένου του πολύ υψηλού αριθμού των εργαζομένων που δεν συμμετέχουν στη διαδικασία συλλογικής διαπραγμάτευσης, είναι σαφές ότι η δυνατότητα των συνδικαλιστικών οργανώσεων να εκπροσωπούν τα συμφέροντα των εργαζομένων είναι περιορισμένη. Ένας τρόπος με τον οποίο οι συνδικαλιστικές οργανώσεις προσπαθούν να βελτιώσουν τον εργασιακό βίο είναι ο καθορισμός του ελάχιστου μισθού. Αυτός ο μισθός συχνά λαμβάνεται ως οδηγός ακόμη και στον άτυπο τομέα της οικονομίας και πολλοί μισθωτοί δεν κερδίζουν ποτέ περισσότερα χρήματα. Το επίπεδό του καθορίζεται από μια επιτροπή η οποία αποτελείται από πέντε μέλη διορισμένα από την κυβέρνηση, πέντε μέλη της ένωσης εργοδοτών και πέντε μέλη της TÜRK-İŞ. Ωστόσο, δεδομένου ότι οι εργοδότες και οι εκπρόσωποι των συνδικαλιστικών οργανώσεων σπανίως συμφωνούν, η κυβέρνηση έχει την αποφασιστική επιρροή στην Επιτροπή Ελάχιστου Μισθού. ΑΠΕΡΓΙΕΣ Υπάρχουν αυστηρές διαδικασίες για την προκήρυξη απεργίας στον ιδιωτικό τομέα και στις κρατικές επιχειρήσεις. Στην πραγματικότητα, οι απεργίες είναι παράνομες σε πολλούς τομείς: για παράδειγμα, στον τομέα της παραγωγής άνθρακα για υδροηλεκτρικούς σταθμούς, ηλεκτρικούς σταθμούς, σταθμούς που λειτουργούν με φυσικό αέριο και άνθρακα, στις τράπεζες και στους συμβολαιογράφους. Επίσης, οι απεργίες είναι παράνομες σε πολλά είδη εγκαταστάσεων: για παράδειγμα, σε όλα τα νοσηλευτικά, εκπαιδευτικά και επιμορφωτικά ιδρύματα. Ακόμη και εάν οι διαδικασίες ακολουθούνταν κατά γράμμα, και πάλι μπορεί να υπάρξει αναστολή μιας απεργιακής κινητοποίησης από το υπουργικό συμβούλιο λόγω απειλής στη γενική υγεία ή τη δημόσια ασφάλεια. Εάν μια απεργία ανασταλεί από τις τουρκικές αρχές, θεωρείται παράνομη στην πράξη και δεν είναι δυνατή η επανέναρξη της συνδικαλιστικής δράσης. Αυτή η δυνατότητα χρησιμοποιείται εκτεταμένα. Για παράδειγμα, χρησιμοποιήθηκε τέσσερις φορές στον τομέα των ελαστικών κατά την περίοδο 2000-2005 και δύο φορές διαδοχικά στον τομέα της υαλουργίας. Εάν η απεργία θεωρηθεί παράνομη, το άτομο που καλεί σε απεργία τιμωρείται με ποινή φυλάκισης τριών έως έξι μηνών και με πρόστιμο 50.000 έως 100.000 τουρκικών λιρών. Οι συμμετέχοντες σε παράνομες απεργίες τιμωρούνται με πρόστιμα 5.000 έως 80.000 τουρκικών λιρών. Δεν υπάρχει πρόβλεψη στο νόμο για απεργιακές κινητοποιήσεις στο δημόσιο τομέα. 6

ΑΠΕΡΓΙΕΣ (2003-2008) Έτος Αριθμός απεργιών Αριθμός χώρων εργασίας Αριθμός εργαζομένων Αριθμός ημερών εργασίας που χάθηκαν 2003 23 30 1.535 144.772 2004 30 47 3.557 93.161 2005 34 57 3.529 176.824 2006 26 44 2.061 165.666 2007 15 793 25.920 1.353.558 2008 15 38 5.040 145.725 Στατιστικά στοιχεία εργασίας 2008 - Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης 2009 Όπως φαίνεται από τον παραπάνω πίνακα, πραγματοποιήθηκαν σχετικά λίγες απεργίες κατά την εν λόγω περίοδο. Το ίδιο ισχύει και για τους χώρους εργασίας, τους εργαζόμενους που συμμετείχαν σε απεργία και τις εργάσιμες ημέρες που χάθηκαν. Εξαίρεση αποτελεί το έτος 2007, κατά το οποίο η συνδικαλιστική δράση στην συντριπτική της πλειονότητα πραγματοποιήθηκε στον τομέα των επικοινωνιών κατά την περίοδο της ιδιωτικοποίησης της κορυφαίας εταιρείας τηλεφωνίας Türk Telekom. Δράση Εξέταση της συνδικαλιστικής εμπειρίας στην Τουρκία ΣΤΟΧΟΙ Θα σας δώσει τη δυνατότητα: να κατανοήσετε περισσότερο την κατάσταση των τουρκικών συνδικαλιστικών οργανώσεων ΚΑΘΗΚΟΝΤΑ Εξετάστε τους παράγοντες που παρεμποδίζουν την ανάπτυξη των τουρκικών συνδικαλιστικών οργανώσεων. Τι θα μπορούσε να γίνει ώστε να βελτιωθεί η συλλογική διαπραγμάτευση στην Τουρκία; Ποια προβλήματα προκαλεί η ανεπίσημη αγορά εργασίας στην ανάπτυξη των συνδικαλιστικών οργανώσεων;. 7

ΠΕΡΑΙΤΕΡΩ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ Η Συνομοσπονδία Eυρωπαϊκών Συνδικάτων (ΣΕΣ) ιδρύθηκε το 1973 για την προώθηση των συμφερόντων των εργαζομένων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και την εκπροσώπησή τους στα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. Στόχος της ΣΕΣ είναι μια Ε.Ε. με ισχυρή κοινωνική διάσταση που διασφαλίζει την ευημερία όλων των πολιτών της. Σήμερα, μέλη της ΣΕΣ είναι 82 εθνικές συνδικαλιστικές συνομοσπονδίες από 36 ευρωπαϊκές χώρες, καθώς και 12 Ευρωπαϊκές Κλαδικές Ομοσπονδίες και οργανώσεις-παρατηρητές στην ΠΓΔΜ, τη Σερβία, τη Βοσνία και την Ερζεγοβίνη. Άλλες συνδικαλιστικές δομές όπως το EUROCADRES (Το Συμβούλιο Ευρωπαϊκού Επαγγελματικού και Διευθυντικού Προσωπικού) και η EFREP/FERPA (Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνταξιούχων και Ηλικιωμένων Ατόμων) λειτουργούν υπό την αιγίδα της ΣΕΣ. Επιπλέον, η ΣΕΣ συντονίζει τις δραστηριότητες των 45 Διαπεριφερειακών Συνδικαλιστικών Συμβουλίων, που οργανώνουν τη συνδικαλιστική συνεργασία σε διασυνοριακό επίπεδο. Η ΣΕΣ είναι ένας από τους ευρωπαίους κοινωνικούς εταίρους και είναι αναγνωρισμένη από την Ευρωπαϊκή Ένωση, από το Συμβούλιο της Ευρώπης και από την EFTA ως ο μοναδικός εκπρόσωπος διατομεακής συνδικαλιστικής οργάνωσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο. www.etuc.org 8

ΕΤΑΙΡΟΙ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΥΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Algemeen Belgisch Vakverbond Fédération Générale du Travail de Belgique ABVV-FGTB Algemene Centrale der Liberale Vakbonden van België Centrale Générale des Syndicats Libéraux de Belgique ACLVB-CGSLB Algemeen Christelijk Vakverbond Confédération des Syndicats Chrétiens ACV-CSC Confédération Française Démocratique du Travail CFDT Confédération Française des Travailleurs Chrétiens CFTC Confédération Générale du Travail CGT Confédération Générale du Travail Force Ouvrière FO Union Nationale des Syndicats Autonomes UNSA Ανώτατη Διοίκηση Ενώσεων Δημοσίων Υπαλλήλων ΑΔΕΔΥ Γενική Συνομοσπονδία Εργατών Ελλάδας ΓΣΕΕ Confederazone Generale Italiana del Lavoro CGIL Confederazione Italiana Sindacati Lavoratori CISL Unione Italiana del Lavoro UIL Konfederácia Odborových Zväzov Slovenskej Republiky KOZ SR Landsorganisationen i Sverige LO-S Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu DİSK Türkiye Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu HAK-İŞ Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu TÜRK-İŞ Trades Union Congress TUC www.fgtb.be/ www.aclvb.be/ www.acv-online.be/ www.cfdt.fr/ www.cftc.fr/ www.cgt.fr/ www.force-ouvriere.fr/ www.unsa.org/ www.adedy.gr/ www.gsee.gr/ www.cgil.it/ www.cisl.it/ www.uil.it/ www.kozsr.sk/cms/ www.lo.se/ www.disk.org.tr/ www.hakis.org.tr/ www.turkis.org.tr/ www.tuc.org.uk/ Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Συνδικαλιστικών Οργανώσεων στον Επισιτισμό, τη Γεωργία και τον Τουρισμό EFFAT Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στο Μέταλλο EMF/FEM Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Ενώσεων Δημοσίων Υπηρεσιών EPSU Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στις Μεταφορές ETF Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία Εργαζομένων στους κλάδους Κλωστοϋφαντουργίας, Ιματισμού και Δέρματος ETUF-TCL/FSE-THC υπηρεσίες www.effat.org/ www.emf-fem.org/ www.epsu.org/ www.itfglobal.org/etf/ www.etuf-tcl.org/ www.uni-europa.org/

Το παρόν πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση Διάλογος της Κοινωνίας των Πολιτών Προσέγγιση μεταξύ εργαζομένων από την Τουρκία και από την Ε.Ε. μέσω μιας κοινής εργασιακής κουλτούρας Για τα περιεχόμενα της παρούσας έκδοσης την αποκλειστική ευθύνη φέρει η Συνομοσπονδία Ευρωπαϊκών Συνδικάτων και σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να θεωρείται ότι αντικατοπτρίζουν τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης ETUC (ΣΕΣ) International Trade Union House (ITUH) Boulevard Roi Albert II, 5 B-1210 Βρυξέλλες Βέλγιο Απρίλιος 2010 Η Κεντρική Μονάδα Χρηματοδότησης και Ανάθεσης Συμβάσεων είναι η Συμβαλλόμενη Αρχή αυτού του προγράμματος Σχεδιασμός: www.design-mill.co.uk