ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ (σελ. 34-39)

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ι. Ο ΣΩΚΡΑΤΗΣ (σελ. 34-39) Δ2.Οι φιλοσοφικές ιδέες του Σωκράτη. Διαλεκτική, μαιευτική, ειρωνεία. Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική Ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα. Ο χρησμός του μαντείου των Δελφών (Πλάτωνος, Απολογία Σωκράτους, 20-21): Κάποτε λοιπόν ο Χαιρεφών (ένας φίλος του Σ.) πήγε στους Δελφούς και τόλμησε να ζητήσει ένα χρησμό-και μην αγανακτείτε γι αυτό που λέω, Αθηναίοι-ρώτησε δηλαδή αν υπάρχει κανείς σοφότερος από εμένα. Η Πυθία λοιπόν χρησμοδότησε ότι κανένας δεν είναι σοφότερος από εμένα. Προσπαθώντας να διαπιστώσει την αλήθεια του χρησμού, ο Σ. εξέταζε με ερωτήσεις όσους Αθηναίους θεωρούνταν από τον κόσμο και πίστευαν και οι ίδιοι ότι ήταν σοφοί. Από την εξέταση αυτή ο Σ. διαπίστωσε ότι κανένας από αυτούς δεν ήταν πραγματικά σοφός, παρόλ αυτά νόμιζε πως ήταν. Ο Σ. λοιπόν έβγαλε το συμπέρασμα ότι εκείνος πράγματι είναι σοφότερος, όπως και ο χρησμός έλεγε, γιατί τουλάχιστον αναγνωρίζει την άγνοιά του. 1 Ταυτόχρονα όμως προκάλεσε την αντιπάθεια και το μίσος όσων εξέταζε. αντιφατικά συναισθήματα των συγχρόνων του : μίσος, τον θεωρούν απειλή, τον θεωρούν άθεο (αμφισβητεί ακόμα και το χρησμό) Η σωκρατική αμφισβήτηση Ειρωνεία : όπλο σκέψης, αναζήτησης, έρευνας 2 Σύγκριση σωκρατικής και σοφιστικής αμφισβήτησης Σοφιστές Σωκράτης Αρνούνται να δεχτούν ως δεδομένες τις παραδεδεγμένες αλήθειες η αμφισβήτηση καταλήγει σε άρνηση : δεν υπάρχει αλήθεια, αν υπάρχει δεν μας επηρεάζει 3. θετική αμφισβήτηση : αναζητά τη βαθύτερη αλήθεια των πραγμάτων, την πρώτη αναλλοίωτη αλήθεια, που δεν εξαρτάται από τις συνθήκες και τον άνθρωπο. 4 Διαλεκτική και μαιευτική Σωκρατική διαλεκτική Διάλογος 5 Σταδιακή αναίρεση των θέσεων του συνομιλητή και προσπάθεια εξαγωγής νέου συμπεράσματος, νέας προσέγγισης της αλήθειας. Στάδια του σωκρατικού διαλόγου 1. Ο συνομιλητής εκθέτει μια άποψη που θεωρεί σωστή 1 οὗτος μὲν οἴεταί τι εἰδέναι οὐκ εἰδώς, ἐγὼ δέ, ὥσπερ οὖν οὐκ οἶδα, οὐδὲ οἴομαι : αυτός μεν νομίζει ότι ξέρει κάτι, αν και δεν ξέρει, ενώ εγώ δεν ξέρω και δε νομίζω πως ξέρω. Γνωστότερη η φράση Ἕν οἶδα, ὅτι οὐδέν οἶδα. 2 Σωκρατική ειρωνεία ονομάζουμε κυρίως την προσποίηση άγνοιας στην αρχή των συζητήσεων. Ξεκινά από σημείο μηδενικό, προσποιείται ότι δεν ξέρει τίποτα επί του εξεταζομένου θέματος, για να καταλήξει -στο τέλος της συζήτησης-στην αλήθεια. Με την έννοια αυτή η ειρωνεία είναι συνδεδεμένη με την αμφισβήτηση των παραδεδεγμένων ιδεών, οι οποίες δεν λαμβάνονται υπόψη στην αρχή της συζήτησης, σα να μην υπάρχουν. 3 Οι σοφιστές δεν δέχονταν την ύπαρξη μιας αλήθειας, αντικειμενικά αποδεκτής, αλλά πρέσβευαν ότι αυτό που ο καθένας δέχεται ως αλήθεια είναι κάτι το εντελώς υποκειμενικό και διαμορφώνεται από τις συνθήκες και το συμφέρον. 4 Ο Σωκράτης πίστευε στην ύπαρξη μιας και μόνης αλήθειας και αυτήν αναζητούσε. 5 Ο Σ. δίδασκε πάντοτε συζητώντας με τους συνομιλητές-μαθητές του και ποτέ αναπτύσσοντας με μονόλογο τις απόψεις του, όπως έκαναν οι σοφιστές.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 2 2. Ο Σ. με απλοϊκές ερωτήσεις οδηγεί το συνομιλητή στην ακραία συνέπεια των θέσεών του αποδεικνύει ότι είναι λογικά λανθασμένη 3. Νέα συζήτηση : με ερωτήματα ο Σ. οδηγεί το συνομιλητή στη γενική αλήθεια, στην πρώτη αλήθεια Σωκρατική μαιευτική Ο Σ. δεν παραθέτει εξαρχής κάποια θεωρία ή άποψη. Η συζήτηση οδηγείται ώστε να εξαχθεί η σωκρατική άποψη από το συνομιλητή Βοηθά το συνομιλητή να γεννήσει την αλήθεια (την «εκμαιεύει», όπως η μαία το παιδί) 6 Κατά το Σ. ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια, την Ιδέα, η φιλοσοφική σκέψη τον βοηθά να την ξαναθυμηθεί. 7 Η αναζήτηση των ορισμών, η επαγωγική μέθοδος και η ηθική Τα προβλήματα που απασχόλησαν το Σ. Κατέβασε τη φιλοσοφία από τα άστρα στη γη Ασχολήθηκε αποκλειστικά με τον άνθρωπο και την κοινωνία του (όχι τα φυσικά φαινόμενα) 8 Ο Σ. δεν ενδιαφερόταν απλώς για τον ορθό τρόπο ζωής και δράσης (ανθρώπων και κοινωνιών), αλλά : αναζήτησε : το σταθερό έδαφος πάνω στο οποίο να καθοριστεί αυστηρά και αμετάκλητα κάθε έννοια καλού, αρετής και σοφίας, την αρχή κάθε ηθικής έννοιας (ανεξάρτητα από ιστορικές-κοινωνικές συνθήκες και αντίληψη ανθρώπου), το απόλυτο (την ουσία της ηθικής), απέρριψε το σχετικό (τα ηθικά φαινόμενα) 9 Η επαγωγική μέθοδος 10 (οἱ ἐπακτικοί λόγοι) και η αναζήτηση των ορισμών (το ὁρίζεσθαι καθόλου) Η σωκρατική μέθοδος για την αναζήτηση της απόλυτης ουσίας των ηθικών εννοιών, για την εξαγωγή καθολικών ορισμών. Ξεκινά από παραδείγματα (από καθημερινή ζωή εμπειρία) Οδηγεί το συνομιλητή στην εξαγωγή καθολικών συμπερασμάτων (που ξεπερνούν την εμπειρία και οδηγούν σε απόλυτη γνώση του θέματος) Καταλήγει στον απόλυτο ορισμό (στην απόλυτη γνώση για την αλήθεια καλού-κακού, δίκαιου-άδικου, ομορφιάς-ασχήμιας, σωφροσύνης-άνοιας, θάρρους-δειλίας, ορθής διακυβέρνησης-δεσποτείας) Η λογική σκέψη οδηγεί στην αλήθεια (όχι οι αισθήσεις) 6 Η μητέρα του Σωκράτη ήταν μαία 7 Κατά τη πλατωνική θεωρία των Ιδεών, η ψυχή μεταβαίνει μετά το θάνατο στον κόσμο των Ιδεών, όπου τα πράγματα υπάρχουν στην αληθινή μορφή τους. Όταν η ψυχή επιστρέφει σε άλλο σώμα, για να ξαναζήσει (μετεμψύχωση), ο άνθρωπος γνωρίζει την αλήθεια (τις Ιδέες) αλλά δεν τη θυμάται. Όταν ο άνθρωπος κατορθώνει να φτάσει στην αλήθεια, απλώς την ξαναθυμάται. Η γνώση της αλήθειας είναι λοιπόν μια ανάμνηση. 8 Κατά τον Αριστοτέλη ἐπί δε τοῦ Σωκράτους το ζητεῖν τά περί φύσεως ἔληξε, περί δε την χρήσιμον ἀρετήν και πολιτικήν ἀπέκλιναν οἱ φιλοσοφοῦντες (στα χρόνια του Σ. σταμάτησε η αναζήτηση των φυσικών φαινομένων και οι φιλόσοφοι στράφηκαν προς την πρακτική αρετή και τα πολιτικά ζητήματα). Βέβαια και παλαιότεροι φιλόσοφοι ασχολήθηκαν με τα προβλήματα του ανθρώπου και της κοινωνίας του, όπως ο Δημόκριτος και οι σοφιστές που ασχολήθηκαν με την ηθική. 9 Αυτό σημαίνει απλούστερα : αναζήτησε τη μια και μοναδική, καθολικά αποδεκτή και αναλλοίωτη και απόλυτη αλήθεια, την ουσία. 10 Επαγωγική μέθοδος : η λογική μέθοδος που από τα επί μέρους οδηγεί (ἐπάγει) σε γενικά συμπεράσματα. Αντίθετη είναι η παραγωγική μέθοδος, από το γενικό στα επί μέρους.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 3 Δ3. Η δίκη και ο θάνατος του Σωκράτη Η κατηγορία Τάδε ἐγράψατο και ἀντωμόσατο Μέλητος Μελήτου Πιτθεύς Σωκράτει Σωφρονίσκου Ἀλωπεκῆθεν : ἀδικεῖ Σωκράτης, οὕς μέν ἡ πόλις νομίζει θεούς οὐ νομίζων, ἕτερα δε δαιμόνια καινά εἰσηγούμενος 11. ἀδικεῖ δε και τους νέους διαφθείρων. Τίμημα θάνατος. Οι κατήγοροι Μέλητος : άσημος ποιητής Άνυτος : βυρσοδέψης και πολιτικός, στρατηγός, εξορίστηκε από τους Τριάκοντα Λύκων : ρήτορας Αντίκρουση των κατηγοριών Η κατηγορία για αθεΐα δεν ευσταθεί, γιατί : Η αρχαία ελληνική θρησκεία δεν είχε ιερό βιβλίο, επίσημο δόγμα, ούτε αιρέσεις (ποιος μπορεί να χαρακτηρισθεί, αιρετικός, άθεος;) Δεν υπήρχε ειδική τάξη ιερέων (εκλέγονταν μεταξύ των πολιτών) Αδύνατη η κατηγορία για αθεία εναντίον όποιου συμμετείχε και δεν αμφισβητούσε τις τελετές Η συνήθης κατηγορία ήταν για ασέβεια = μη συμμετοχή ή υπονόμευση θρησκευτικών τελετών 12 Πρόσχημα η κατηγορία για ασέβεια-πολιτικοί οι λόγοι Η κατηγορία για διαφθορά των νέων έχει βαθύτερα πολιτικά κίνητρα Οι νέοι γοητεύονταν από την αναζήτηση της αλήθειας Οι «απειλούμενοι» θεωρούσαν τη γοητεία αυτή διαφθορά των νέων 13 Πολλοί μαθητές του Σ. συμμετείχαν στην πολιτική με αρνητικό ρόλο 14 Οι θεωρίες του Σ. θεωρήθηκε ότι ευθύνονταν γι αυτό Η καταδίκη από την Ηλιαία 15 Ένοχος : 281-220 Θανατική ποινή : 300-201 (Ο Σ. αντιπρότεινε σίτιση στο Πρυτανείο και μετά πρόστιμο μιας μνας) 16 Η θανάτωση του Σωκράτη Επί ένα μήνα στο δεσμωτήριο (ως την επιστροφή της Παράλου από τη Δήλο) Απέρριψε προτάσεις φίλων του για απόδραση 17 και ήπιε το κώνειο 11 Η κατηγορία για αθεία στηρίχθηκε στον ισχυρισμό του Σ. ότι μέσα του κατοικούσε ένα δαιμόνιο που του υποδείκνυε κάθε φορά τι είναι δίκαιο και τι άδικο, μια φωνή, η φωνή της ηθικής του συνείδησης και τον καθοδηγούσε συμβουλεύοντάς τον. Είναι προφανής η μεταφορική χρήση της λέξης δαιμόνιο (δαίμων=θεότητα) από το Σ. 12 Κατηγορία για ασέβεια αντιμετώπισαν ο Αναξαγόρας, ο Πρωταγόρας, ο Αισχύλος. 13 Αυτοί που αποδεικνύονταν αμαθείς και «ψευδοσοφοί» από το Σ., αισθάνονταν έντονη την απειλή της αμφισβήτησης από τους νεαρούς μαθητές του φιλοσόφου. Ένιωθαν ότι η όποια θέση τους, το κύρος τους απειλείται. Αυτοί ακριβώς είναι που κατηγόρησαν το Σ. για διαφθορά των νέων, εννοώντας ότι τους ωθεί στην αμφισβήτηση και στην απόρριψη παραδεδεγμένων ιδεών και προσώπων. 14 Ο Αλκιβιάδης αυτομόλησε στους Σπαρτιάτες, ο Κριτίας και ο Χαρμίδης ήταν από τους ηγέτες των Τριάκοντα Τυράννων. 15 Η Ηλιαία ήταν λαϊκό δικαστήριο αποτελούμενο από 501 δικαστές που κληρώνονταν μεταξύ των πιο ηλικιωμένων πολιτών. 16 Στην πρώτη ψηφοφορία αποφασιζόταν αν ο κατηγορούμενος ήταν ένοχος ή όχι. Στη δεύτερη αποφασιζόταν η ποινή. Ο κατηγορούμενος είχε το δικαίωμα να αντιπροτείνει μια ποινή για τον εαυτό του. Πιστεύεται ότι εάν ο Σ. αντιπρότεινε μια μέτρια ποινή δεν θα καταδικαζόταν σε θάνατο. Αντιπρότεινε όμως αντί ποινή την τιμητική δωρεάν σίτιση στο Πρυτανείο και στη συνέχεια το συμβολικό πρόστιμο μιας μνας. 17 Απάντησε λέγοντας πως παρόλο που αδικήθηκε δεν πρέπει ο ίδιος να διαπράξει μια αδικία, όπως η απόδραση, αφού σε όλη τη ζωή του πρέσβευε το οὐδαμῶς δεῖ ἀδικεῖν (δεν πρέπει με κανέναν τρόπο να αδικούμε)

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΙ. Ο ΠΛΑΤΩΝ, κεφ. Ε1: Ο βίος του (σελ. 40 42) Γέννηση-καταγωγή Γέννηση : Αθήνα 428/9 π.χ. αριστοκρατική καταγωγή : πατέρας Αρίστων μητέρα Περικτιόνη 18 Η 7 η Επιστολή Επιστολή προς Συρακοσίους φίλους του, ένα είδος αυτοβιογραφίας, η σημαντικότερη πηγή για τη ζωή του Αγωγή μουσική και γυμναστική παιδεία, νεανική ενασχόληση με τραγική ποίηση, μαθητής του Σωκράτη Πλάτων και πολιτική Έντονο ενδιαφέρον, απογοήτευση από διάφορα τον απομάκρυναν οριστικά (ανάμειξη συγγενών του στο καθεστώς των Τριάκοντα, καταδίκη Σ.) Μετά το θάνατο Σ. έφυγε για τα Μέγαρα, κοντά στον Ευκλείδη (399) Υπηρέτησε ως στρατιώτης στον Κορινθιακό πόλεμο (395-394) Τα ταξίδια του Πλάτωνα Αίγυπτος, Κυρήνη (; μάλλον θρύλοι λόγω αναφορών του στην αιγυπτιακή σοφία) 398-390 : Κ.Ιταλία (στον Τάραντα γνώρισε τον Αρχύτα, σημαντικό εκπρόσωπο των Πυθαγορείων.) Σικελία : α ταξίδι : προσπάθεια αποτυχημένη να μορφώσει φιλοσοφικά τον τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Α 19 β ταξίδι : 366, για να μεταμορφώσει τον νέο τύραννο των Συρακουσών Διονύσιο Β σε φιλόσοφο βασιλέα 20 - αποτυχία-φυγή λόγω σύγκρουσης Δίωνα και Διονυσίου Β γ ταξίδι : 361, έληξε με εμπλοκή μελών της Ακαδημίας στη εμφύλια σύγκρουση Δίωνα-Διονυσίου Β Η Ακαδημία (387-529 μ.χ.) Ίδρυση μετά τον α ταξίδι στη Σικελία (387) 529 μ.χ. Ιουστινιανός κλείνει τη Σχολή ονομασία : από την περιοχή Ακαδήμεια, προστάτης ήρωας Ακάδημος μαθήματα παρόμοια με όσα διδάσκονταν οι φύλακες 21 σημαντικά τα μαθηματικά 22, απαραίτητα για διαλεκτική. 18 Ο πατέρας του Σ. Αρίστων ήταν γιος του Αριστοκλή. Αριστοκλής ήταν και το πραγματικό όνομα του Πλάτωνα. Η αριστοκρατική καταγωγή είναι εμφανής στα ονόματά τους. Η γενιά τους έφτανε ως τον βασιλέα Κόδρο. Η μητέρα του Περικτιόνη καταγόταν από παλαιά αριστοκρατική οικογένεια με πρόγονο το Σόλωνα. Ο Κριτίας (διανοούμενος και ηγέτης των Τριάκοντα Τυράννων) ήταν θείος της, ο Χαρμίδης (μαθητής του Σ. και επίσης εκ των Τριάκοντα) ήταν αδελφός της. 19 Με τη μεσολάβηση του φίλου του Δίωνος, ο Πλάτων προσπάθησε να μορφώσει φιλοσοφικά τον Διονύσιο που ήθελε να στραφεί στη φιλοσοφία, την πολιτική αρετή, τη σοφία. Ο Πλάτων πίστευε ότι τα δεινά των ανθρώπων θα θεραπευτούν όταν οι φιλόσοφοι έλθουν στην εξουσία ή όταν οι άρχοντες μορφωθούν φιλοσοφικά. Εκδιώχθηκε όμως κακήν κακώς και παραλίγο να καταλήξει δούλος στην Αίγινα. 20 Στην Πολιτεία του ο Πλάτων περιγράφει την ιδανική πολιτεία. Σε αυτήν την εξουσία ασκούν οι φιλόσοφοι βασιλείς, που έχουν λάβει άριστη παιδεία και με τη φιλοσοφική τους μόρφωση γνωρίζουν το Αγαθό. Αυτοί κυβερνούν την πολιτεία με άριστο τρόπο. 21 Στην Πολιτεία του ο Πλάτων θεωρεί ότι η ορθή παιδεία περιλαμβάνει τρία στάδια : α μουσική και γυμναστική παιδεία, β μαθηματικές επιστήμες, γ διαλεκτική. Στην ανώτατη βαθμίδα εκπαιδεύονται όσοι θα αποτελέσουν τους άρχοντες (φιλόσοφοι-βασιλείς) της ιδανικής πολιτείας. 22 Μηδείς ἀγεωμέτρητος εἰσίτω (να μην εισέλθει κανένας που δεν γνωρίζει γεωμετρία) ήταν η επιγραφή στην είσοδο της σχολής.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 5 Μαθητές του : Αριστοτέλης, Σπεύσιππος, Ξενοκράτης, Φίλιππος από τον Οπούντα κ.α. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙΙΙ. ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ (σελ.49-52 / 56-57) Α.Ο διάλογος Πρωταγόρας : Η διάρθρωση του διαλόγου και τα πρόσωπα (σελ.49-52) Εισαγωγή : ο Σωκράτης διηγείται τη συζήτησή του με τον Πρωταγόρα σε έναν φίλο του. 23 Βγαίνοντας από το σπίτι του Καλλία, ο Σ. συναντά ένα φίλο του 24 και του διηγείται τη συζήτηση με τον Π. Έτσι το έργο είναι όχι η ίδια η συζήτηση, αλλά η διήγηση της συζήτησης (σε πλάγιο λόγο). Το έργο κερδίζει σε ζωντάνια και αμεσότητα, χωρίς να χάνεται η ακρίβεια του φιλοσοφικού διαλόγου. Παραστατικότητα και γλαφυρότητα αφήγησης του Σ. γοητεύει. Πρόλογος : Ο Ιπποκράτης και η σφοδρή του επιθυμία να γίνει μαθητής του Πρωταγόρα Ο Σ. διηγείται πώς βρέθηκε στο σπίτι του Καλλία. Ο Ιπποκράτης 25, παρακαλεί το Σ. να μεσολαβήσει, γιατί θέλει πολύ να γίνει μαθητής του Π.. Ο Σ. τον ρωτά γιατί και ο Ιππ. δεν ξέρει να απαντήσει. Έτσι, τον πηγαίνει στον ίδιο τον Π., στο σπίτι του Καλλία, για να τον ρωτήσει τι μπορεί να διδάξει στον Ιππ. Γίνεται, έτσι, μια εισαγωγή στο θέμα του διαλόγου : ποια είναι η αξία της σοφιστικής; μπορούν οι σοφιστές (ή και ο οποιοσδήποτε) να διδάξουν την αρετή; Ο Σωκράτης στο σπίτι του Καλλία. Περιγραφή του Πρωταγόρα και των άλλων προσώπων του διαλόγου : Ο Σ. και ο Ιππ. μπαίνουν στο σπίτι του Καλλία (πλήθος-αγανάκτηση θυρωρού). Περιγραφή Π., Ιππία και Πρόδικου 26, περιτριγυρισμένων από μαθητές και θαυμαστές. Γύρω στο Σ. ο Ιππ., ο Αλκιβιάδης 27, ο Κριτίας 28. Ο Πρόδικος και ο Ιππίας περιγράφονται γελοιογραφικά, επιδεικτικά πολυμαθείς. Ο Πρόδικος μανιακός με τους ορισμούς των εννοιών (ο Σ. τον ειρωνεύεται),ο Ιππίας μεγαλόστομος και ρητορικός. Αντισοφιστικό πάθος Πλάτωνα, ρηχότητα, μεγαλομανία. Ο Πρωταγόρας 29, αλαζονικός και με αυτοπεποίθηση, αλλά δεν υποβαθμίζεται το κύρος του, άξιος σεβασμού ο στοχασμός του. Διακριτική η σωκρατική ειρωνεία. Η αρχή της συζήτησης. Είναι δυνατόν να διδαχθεί η πολιτική αρετή, όπως ισχυρίζεται ο Πρωταγόρας; Ο Σ. ρωτά τον Π. τι ακριβώς θα μάθει ο Ιππ. αν γίνει μαθητής του. Ο Π. απαντά πως θα τον καθοδηγήσει ώστε να βελτιώνεται συνεχώς. Θα αποκτήσει την ικανότητα να σκέφτεται και να αποφασίζει σωστά (τό δε μάθημά ἐστιν εὐβουλία) στα ζητήματα και του ιδιωτικού (περί των οἰκείων, ὅπως ἄν ἄριστα την αὑτοῦ οἰκίαν διοικοῖ) και του δημόσιου βίου (και περί τῶν τῆς πόλεως, ὅπως τά τῆς πόλεως δυνατώτατος ἄν εἴη και πράττειν και λέγειν). Αυτή η θέση συνεπάγεται ότι όλοι οι άνθρωποι μπορούν να διδαχθούν την πολιτική αρετή και ότι υπάρχουν άνθρωποι που μπορούν να διδάξουν σε άλλους την πολιτική αρετή. Ο Σ. εκφράζει έντονες αμφιβολίες. Παράδειγμα η αθηναϊκή εκκλησία του δήμου : αν κάποιος μη ειδικός συμβουλεύσει σε θέμα τεχνικό, τον διώχνουν κοροϊδεύοντάς τον. Αν το θέμα όμως αφορά προβλήματα πολιτικής και καλής διοίκησης, ο οποιοσδήποτε μπορεί να μιλήσει, χωρίς να έχει εκπαιδευτεί σχετικά. Μεγάλοι πολιτικοί (Περικλής) δεν μπόρεσαν να διδάξουν στα παιδιά τους την πολιτική αρετή, οι καλύτεροι δάσκαλοι δεν 23 Η συζήτηση έγινε στο σπίτι του Καλλία, όπου φιλοξενείτο ο Πρωταγόρας, ο διάσημος σοφιστής. 24 Δε μαθαίνουμε το όνομά του. 25 Ο Ιπποκράτης είναι νεαρός φίλος του Σωκράτη. 26 Ιππίας και Πρόδικος : διάσημοι και αυτοί σοφιστές, όπως ο Πρωταγόρας. 27 Ο Αλκιβιάδης, μαθητής του Σ. συμμετέχει στο διάλογο, με τον ορμητικό του χαρακτήρα. Το ίδιο και ο Καλλίας, ήπιος όμως και συμβιβαστικός, όταν οξύνονται τα πνεύματα. 28 Κριτίας : ο σκληρός ηγέτης των τριάκοντα τυράννων, μαθητής του Σ. 29 Ο Πρωταγόρας αγανακτεί με τις συνεχείς ερωτήσεις του Σ. και θέλει να διακόψει τη συζήτηση. Ωστόσο, παρά την αλαζονεία του, είναι σαφές ότι αντιμετωπίζεται με σεβασμό, αντίθετα από τους δυο άλλους σοφιστές.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 6 καταφέρνουν τίποτε με μαθητές κακούς. Άρα, μπορούμε να διδάξουμε μια οποιαδήποτε τέχνη, αλλά όχι την πολιτική αρετή. 30 Η απάντηση του Πρωταγόρα και ο μύθος για τη δημιουργία της ανθρώπινης κοινωνίας. Η απάντηση του Π. είναι ένας μεγάλος λόγος 31 και χωρίζεται σε δύο μέρη. Το πρώτο ξεκινά με το μύθο του Προμηθέα και απαντά στην άποψη του Σ. ότι δεν υπάρχουν ειδικοί στα πολιτικά ζητήματα. Στο δεύτερο απαντά στην αντίρρηση ότι οι καλοί πολίτες δεν μπορούν να διδάξουν στους γιους τους την πολιτική αρετή. Ο μύθος του Προμηθέα αποδεικνύει (κατά τον Π.) ότι καλώς οι Αθηναίοι παραχωρούν σε όλους το δικαίωμα έκφρασης άποψης σε πολιτικά ζητήματα : το βουλεύεσθαι (σκέψη, διατύπωση απόψεων, ανάληψη ευθυνών, ψήφιση), επί πολιτικών ζητημάτων εξαρτάται από τη δικαιοσύνη και τη λογική, ιδιότητες που συνιστούν την αρετή του πολίτη και κατέχει κάθε πολίτης, αφού αλλιώς δεν θα μπορούσαν να σχηματιστούν οργανωμένες κοινωνίες, όπως δείχνει ο μύθος του Προμηθέα. Ο άνθρωπος εξ ορισμού κατέχει τις ιδιότητες αυτές και άρα την ιδιότητα του πολίτη. Άλλωστε όποιος λέει πως δεν τις κατέχει θεωρείται τρελός. Οι πόλεις έχουν προβλέψει τιμωρίες για όποιον αδικεί. Άρα, υπάρχει η πανανθρώπινη πίστη ότι το να είναι κανείς καλός πολίτης δεν είναι θέμα τύχης (όπως το να είναι ωραίος), αλλά κάτι διδακτόν, κάτι που το κατακτά κανείς με τη διδασκαλία και τη θέλησή του. Αλλιώς, θα ήταν παράλογο να υπάρχουν τιμωρίες για ένα ελάττωμα του χαρακτήρα, για κάτι που ο άνθρωπος δεν μπορεί να το διορθώσει. Στο δεύτερο μέρος ο Π. απαντά με λογικά επιχειρήματα. Η αρετή είναι και πρέπει να θεωρείται διδακτή. Είναι η αναγκαία ιδιότητα που επιτρέπει στους ανθρώπους να συμμετέχουν στην κοινωνική και πολιτική ζωή, που κάνει δυνατή την ύπαρξη κοινωνιών και πόλεων. Χωρίς αρετή, δικαιοσύνη, σωφροσύνη και σεβασμό προς ό,τι ιερό δεν υπάρχουν κοινωνίες. Άρα, πρέπει οι κοινωνίες και οι γονείς να διδάσκουν στα παιδιά την αρετή. Όποιος δεν θέλει ή δεν μπορεί να τη διδαχθεί, πρέπει να τιμωρείται με θάνατο ή εξορία. Ο Σ. σφάλλει λέγοντας ότι οι μεγάλοι πολιτικοί δεν προσπαθούν να διδάξουν την αρετή στα παιδιά τους. Τη διδάσκουν αλλά όχι υπό μορφή μαθήματος. Από τη στιγμή που το παιδί μιλάει, όλοι προσπαθούν να του δώσουν διδάγματα και παραδείγματα αρετής. Κι όταν τα παιδιά μαθαίνουν ποίηση και μουσική, οι δάσκαλοι τους μαθαίνουν, μέσω αυτών την αρετή. Το ίδιο και η πόλη, που μαθαίνει στους νεαρούς πολίτες τους νόμους και την υπακοή σε αυτούς. ΠΑΡΕΚΒΑΣΗ : Ο πρωταγόρειος μύθος του Προμηθέα Ο μύθος του Προμηθέα αφηγείται τη δημιουργία των θνητών γενών (των ζώων και του ανθρώπου) από τους θεούς και τη γένεση του ανθρώπινου πολιτισμού και των ανθρώπινων κοινωνιών. Η δημιουργία των θνητών γενών Μετά τη δημιουργία των ζώων και του ανθρώπου οι θεοί πρόσταξαν τους Τιτάνες Προμηθέα και Επιμηθέα να τα εφοδιάσουν με τις κατάλληλες ικανότητες (δυνάμεις). Το έργο αυτό ανέλαβε ο Επιμηθεύς και ο Προμηθεύς θα επέβλεπε. Η κατανομή των ιδιοτήτων στα ζώα (δύναμη, ταχύτητα, πτητική ικανότητα, μεγάλο μέγεθος κλπ) απέβλεπε στην εξασφάλιση της αυτοπροστασίας και επιβίωσής τους, προσέχοντας ώστε να υπάρχει μεταξύ τους ισορροπία. Η ἔντεχνος σοφία και το πῦρ Ο Επιμηθέας όμως άφησε χωρίς επαρκή εφόδια τον άνθρωπο (γυμνόν τε καὶ ἀνυπόδητον καὶ ἄστρωτον καὶ ἄοπλον ). Ο Προμηθεύς λοιπόν, βλέποντας ότι ο άνθρωπος δεν θα μπορούσε να επιβιώσει, κλέβει την τεχνολογική γνώση (την ἔντεχνον σοφίαν) μαζί με τη φωτιά από το εργαστήριο της Αθηνάς και του Ηφαίστου και 30 Ο Πρωταγόρας υποστηρίζει το διδακτόν της (πολιτικής) αρετής, ο Σ. αμφιβάλλει. 31 Οι σοφιστές συνήθιζαν να αναπτύσσουν τις απόψεις τους με μακροσκελείς διαλέξεις ενώπιον πολυπληθούς ακροατηρίου. Ο Σ. αντίθετα ακολουθούσε τη διαλεκτική μέθοδο. Ο Πρωταγόρας γι αυτό αγανακτεί με τις συνεχείς ερωτήσεις του Σ.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 7 τη δίνει στον άνθρωπο. Έτσι ο άνθρωπος θα μπορούσε μέσω των τεχνολογικών του επιτευγμάτων να αντεπεξέλθει και να επιβιώσει (εὐπορία τοῦ βίου). Η δημιουργία του ανθρωπίνου πολιτισμού και των οργανωμένων κοινωνιών Στη συνέχεια οι άνθρωποι ίδρυσαν βωμούς για τη λατρεία των θεών, δημιούργησαν τον έναρθρο λόγο (γλώσσα), κατοικίες, ενδύματα και καλλιέργησαν τη γη. Δεν είχαν ακόμα όμως ιδρύσει πόλεις, αλλά κατοικούσαν διάσπαρτοι. Δεν κατείχαν δηλαδή την πολιτική τέχνη (την ικανότητα να δημιουργούν οργανωμένες πολιτείες και συνεργαζόμενοι να αντιμετωπίζουν τους μεγάλους κινδύνους). Γι αυτό και δεν μπορούσαν να αντιμετωπίσουν τα άγρια θηρία που τους κατασπάραζαν. Έτσι, άρχισαν να συναθροίζονται και να κτίζουν πόλεις. Όμως, μην κατέχοντας την πολιτική τέχνη, αλληλοαδικούνταν, αλληλοεξοντώνονταν και πάλι διασκορπίζονταν. Ο Δίας φοβούμενος την ολοκληρωτική εξάλειψη του ανθρωπίνου είδους, στέλνει το Ερμή, για να δώσει στους ανθρώπους τη δικαιοσύνη και το σεβασμό (δίκην καὶ αἰδῶ). Η εντολή του Δία είναι να δώσει τις ιδιότητες αυτές σε όλους τους ανθρώπους και όχι μόνο σε ορισμένους (ενώ οι άλλες τέχνες δεν κατέχονται από όλους, αλλά ο καθένας κατέχει διαφορετική), γιατί απαραίτητη προϋπόθεση για το σχηματισμό οργανωμένων κοινωνιών είναι όλοι οι πολίτες να έχουν σεβασμό και δικαιοσύνη. Τον πρόσταξε επίσης να θεσπίσει νόμο ώστε να τιμωρείται με θάνατο όποιος δεν έχει σεβασμό και δικαιοσύνη. Η απάντηση στο Σωκράτη Έτσι, δικαιολογημένα οι Αθηναίοι επιτρέπουν σε όλους τους πολίτες να εκφράζουν τη γνώμη τους επί θεμάτων της πόλεως, γιατί όλοι μετέχουν των βασικών ιδιοτήτων του πολίτη : τῆς αἰδοῦς και τῆς δίκης. Ο πρωταγόρειος μύθος του Προμηθέα δέχεται λοιπόν ότι η ικανότητα σχηματισμού οργανωμένων κοινωνιών, η πολιτική τέχνη, η πολιτική αρετή, δεν δόθηκε στον άνθρωπο κατά τη δημιουργία του (από τη φύση), αλλά αργότερα, ως προϊόν εξέλιξης. Δόθηκε όμως σε όλους τους ανθρώπους, που έχουν την ευθύνη να την αναπτύξουν και να την εφαρμόσουν. Β.Η φιλοσοφική σημασία του διαλόγου (σελ. 56-57) Τα θέματα του διαλόγου Πρωταγόρας Α. Ποια είναι η φύση της αρετής; Β. Ποιος μπορεί να διδάξει την αρετή; Είναι οι σοφιστές κατάλληλοι για τη διδασκαλία της αρετής; (είναι διδακτή η αρετή; Με ποιες μεθόδους;) (Το β θέμα εξίσου σημαντικό, διαπερνά όλο το διάλογο, αποκαλύπτεται μέσα από τις διαφορετικές μεθόδους των συνομιλητών) Το ζήτημα της κατάλληλης μεθόδου Η μέθοδος του Σωκράτη Διαλεκτική : συνεχείς ερωτήσεις για ακρίβεια στον ορισμό κάθε θέματος και όρου, για απόλυτη γνώση και κατανόηση Μέθοδοι Πρωταγόρα (και σοφιστών) 1.Μύθος Κάθε αφήγηση με ποιητικό χαρακτήρα (από παράδοση, θρύλο ή κατασκευασμένη) Συμβολική αξία Δεν οδηγεί με ακρίβεια στη φιλοσοφική και επιστημονική γνώση

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 8 Η χρήση του μύθου από τον Πλάτωνα : συμπληρώνει μια αυστηρή φιλοσοφική απόδειξη, όχι αυτόνομη - ισοδύναμη με άλλες μεθόδους (δεν ειρωνεύεται τον Πρωταγόρα) 32 2.Διάλεξη Ο Πλάτων την απορρίπτει ειρωνικά (ο Σ. δυσκολεύεται να θυμάται τις λεπτομέρειες στις μακροσκελείς διαλέξεις) Ο ομιλητής εκθέτει ιδέες-ο ακροατής δεν μπορεί να τις ελέγξει Μέθοδος πειθούς όχι προσέγγισης και κατάκτησης της αλήθειας (κατάλληλη στις συνελεύσεις-δικαστήρια) 3.Σχολιασμός ποιητικών κειμένων Συνήθης η αναφορά στον Όμηρο ή άλλους ποιητές ως αυθεντίες 33 Οι σοφιστές ασχολήθηκαν με ανθρωπιστικές επιστήμες-πρωτοπόροι λογοτεχνικής ανάλυσης, φιλολογίας, γλωσσολογίας Καχυποψία Σωκράτη (και Πλάτωνα) έναντι γραπτού λόγου : βουβός, δεν απαντά στα ερωτήματα Πώς καταλήγει η συζήτηση για τη φύση της αρετής; Δεν διατυπώνεται οριστικό συμπέρασμα-συμφωνούν να συνεχίσουν Οι απόψεις τους διαγράφονται καθαρά Πρωταγόρας αρνείται το απόλυτο, ασπάζεται τη σχετικότητα Σωκράτης αναζητά μια αλήθεια γενική και απόλυτη Ανολοκλήρωτη η σωκρατική-πλατωνική θέση για την αρετή (στην Πολιτεία ολοκληρώνεται) 32 Στον Πρωταγόρα ο Πλάτων δεν φαίνεται να απορρίπτει τη χρήση του μύθου ως μέθοδο διδασκαλίας. Γι αυτό και ο Σ. δεν ειρωνεύεται το συνομιλητή του σχετικά, όπως το κάνει με τις άλλες μεθόδους (ιδίως τη διάλεξη). Ο Πρωταγόρας όμως χρησιμοποιεί το μύθο ως αποδεικτικό εργαλείο, ενώ ο Πλάτων χρησιμοποιεί το μύθο αλληγορικά, γινα κάνει σαφέστερες τις ιδέες που διατυπώνει. Τέτοιος είναι ο μύθος του σπηλαίου στην Πολιτεία. 33 Η αρχαιοελληνική παιδεία είχε ως βάση της τη μελέτη των ομηρικών επών και άλλων σπουδαίων ποιητικών έργων. Γι αυτό και η αναφορά στα ποιητικά κείμενα ήταν συνήθης από πολλούς και αποδεκτή.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 9 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΙV. ΠΟΛΙΤΕΙΑ 1.Νεανικές φιλοδοξίες και απογοητεύσεις Νεανική φιλοδοξία Πλάτωνα για ενασχόληση με πολιτική, εγκαταλείφθηκε λόγω αρνητικών εμπειριών: 1.Η αρνητική εμπειρία της τυραννίας των τριάκοντα (404-403 π.χ.) Αρχικά θετικός, γιατί : εκ καταγωγής και πεποιθήσεως αριστοκράτης δύο συγγενείς του ήταν εκ των τριάκοντα (Κριτίας, Χαρμίδης) έλπιζε ότι η αυταρχική διοίκηση θα θεράπευε τις πληγές από την ασυδοσία των δημαγωγών 34 Γρήγορα απογοητεύτηκε, γιατί οι τριάκοντα: διοίκησαν με ωμότητα 35 προσπάθησαν να κάνουν συνένοχό τους το Σωκράτη 36 2.Η καταδίκη του Σωκράτη (399 π.χ) 403 π.χ. : τέλος τυραννίας τριάκοντα, αποκατάσταση δημοκρατίας. Νέα απογοήτευση : καταδίκη του Σωκράτη σε θάνατο (399 π.χ.) για αθεΐα και διαφθορά των νέων. Η υποψία για αντιδημοκρατικά αισθήματα του Σ. συνέβαλε στην καταδίκη 37. 3.Η ατυχής παραμονή του στην αυλή του τυράννου των Συρακουσων Διονυσίου Α 398 π.χ. ο Πλάτων ταξιδεύει στη Σικελία αναλαμβάνει να μορφώσει φιλοσοφικά τον τύραννο Διονύσιο Α. Εκδιώκεται κακήν κακώς και κινδυνεύει να πουληθεί ως δούλος. Τελικά φτάνει στην Αθήνα. Οι ηγεμόνες-φιλόσοφοι Ο Πλάτων σχημάτισε την πεποίθηση ότι όλα τα πολιτεύματα είναι διεφθαρμένα. Η πολιτική ζωή θα είναι υγιής μόνο αν καταλάβουν την εξουσία οι φιλόσοφοι ή οι ηγεμόνες αρχίσουν να φιλοσοφούν. Πυρήνας της πολιτικής του σκέψης είναι η ιδέα της δικαιοσύνης : ο καθένας πράττει αυτό για το οποίο είναι πλασμένος και κατάλληλα εκπαιδευμένος. Αν όλοι θέλουν να έχουν λόγο για όλα και να αποφασίζουν για όλα, θα επικρατήσει χάος. 2.Η συγγραφή της Πολιτείας Στο διάλογο Πολιτεία ή περί δικαίου ο Πλάτων εκθέτει τις απόψεις του για την ιδεώδη πολιτεία (καλλίπολις), που διασφαλίζει στον πολίτη της τον άριστο βίο. Ολοκληρώθηκε, μετά από πολύχρονη προσπάθεια, το 374 π.χ. Ογκώδες έργο, διαιρείται σε 10 βιβλία. Δραματικός χρόνος (τότε υποτίθεται ότι διεξάγεται ο διάλογος) :421 π.χ. 34 Ο Πλάτων, γεννημένος το 428 π.χ., γνώρισε σε νεανική ηλικία την ήττα της Αθήνας στον Πελοποννησιακό Πόλεμο, την τυραννία των Τριάκοντα (404-3 π.χ.) και την αποκατάσταση της δημοκρατίας (403 π.χ.). Η αποκατεστημένη δημοκρατία όμως δεν θύμιζε καθόλου την εποχή του Περικλή : οι δημαγωγοί πολιτικοί που παρέσυραν τον αθηναϊκό λαό σε λανθασμένες αποφάσεις και οι παρηκμασμένοι δημοκρατικοί θεσμοί συνέθεταν μιαν απογοητευτική -σε σχέση με το ένδοξο αθηναϊκό παρελθόν - πολιτική κατάσταση. Η Αθήνα δεν θα ξαναγινόταν ποτέ αυτό που ήταν. 35 Οι Τριάκοντα Τύραννοι, αρχικά ακολούθησαν μια φαινομενικά φιλολαϊκή πολιτική, σύντομα όμως επιδόθηκαν σε μια άνευ προηγουμένου καταδίωξη των πολιτικών τους αντιπάλων, με δολοφονίες και δημεύσεις περιουσιών. 36 Οι Τριάκοντα προσπάθησαν να χρησιμοποιήσουν το Σωκράτη για την εξόντωση των πολιτικών τους αντιπάλων. Όπως ο ίδιος ο Σωκράτης αναφέρει στην απολογία του οι Τριάκοντα διέταξαν το Σωκράτη και άλλους τέσσερις να συλλάβουν τον Λέοντα τον Σαλαμίνιο, έναν δημοκρατικό πολίτη, προκειμένου να εκτελεσθεί. Ο Σωκράτης αρνήθηκε. 37 Η καταδίκη του Σωκράτη είχε πολιτικά κίνητρα : ο Σωκράτης δεν θεωρείτο οπαδός της δημοκρατίας. Εξάλλου, ο ηγέτης των Τριάκοντα Κριτίας ήταν μαθητής του.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 10 3.Η σκηνοθεσία και τα πρόσωπα του διαλόγου. Σωκράτης και Γλαύκων είχαν πάει στον Πειραιά για τη γιορτή της Βενδίδας 38. Επιστρέφοντας, σταματούν στο σπίτι του Κέφαλου. Ακολουθεί συζήτηση στην οποία συμμετέχουν οι : Κέφαλος, ο οικοδεσπότης, πλούσιος μέτοικος 39, πατέρας του γνωστού ρήτορα Λυσία, Πολέμαρχος, μεγαλύτερος γιος του Κέφαλου, Θρασύμαχος, σοφιστής, Κλειτοφών, Γλαύκων και Αδείμαντος, οι μεγαλύτεροι αδελφοί του Πλάτωνα και Σωκράτης Θέμα του διαλόγου : η φύση της δικαιοσύνης και της αδικίας και κατ επέκταση αν και κατά πόσο ο δίκαιος ή ο άδικος είναι ευτυχέστερος και σε αυτή και στην άλλη ζωή. Για να εξετασθεί το θέμα, ο Σωκράτης προτείνει να το εξετάσουν στο ευρύτερο πλαίσιο μιας πόληςκράτους. Κατασκευάζει θεωρητικά εξαρχής μια πόλη-κράτος, που συγκροτείται σιγά-σιγά για να φτάσει από το πρωτόγονο στάδιο στην πλήρη της ανάπτυξη. Πώς λειτουργεί η δικαιοσύνη μέσα στο ζωντανό αυτό οργανισμό, στη συλλογική αυτή ψυχή; Έννοιες : Πόλις : η πόλη-κράτος, όπως αναπτύχθηκε στην Ελλάδα από την αρχαϊκή εποχή. Πολιτεία : το πολίτευμα, οι βασικές αρχές που υπόκεινται στη νομοθεσία και στους θεσμούς της πόλης. 6. Οι τρεις τάξεις της πλατωνικής πολιτείας 40 Δημιουργοί η πολυπληθέστερη τάξη : γεωργοί, τεχνίτες, έμποροι, χειρώνακτες. Αποκλεισμένη από την εξουσία, εργάζεται προστατευμένη, πλουτίζει ως ένα βαθμό. Δεν επιτρέπονται μεγάλες οικονομικές διαφορές. Συντηρεί τις δυο ηγεμονικές τάξεις (όχι πλουσιοπάροχα). Παιδιά δημιουργών με εξαιρετικά προσόντα μεταπηδούν στην ανώτερη τάξη και αντίστροφα. (κοινωνική κινητικότητα) Φύλακες στρατιωτικά και διοικητικά καθήκοντα, αφοσιωμένοι στην υπηρεσία του κράτους. επίκουροι Φύλακες άρχοντες (βασιλείς, μετά τα 50 χρόνια τους επιλέγονται με αυστηρά κριτήρια από την προηγούμενη τάξη και αναλαμβάνουν τη διακυβέρνηση. Μεριμνούν για την ευδαιμονία της πόλης. παντελείς) Αριστοκρατία του πνεύματος, υπηρετεί το πλήθος. 8. Η αγωγή των φυλάκων Οι φύλακες έχουν επιλεγεί με κριτήρια την καλή σωματική τους διάπλαση και την οξύνοια. Η νομοθεσία φροντίζει για την ορθή τους αγωγή, σε τρία στάδια : Α (ως τα 20) εξισορρόπηση γυμναστικής και μουσικής αγωγής. Γυμναστική = φροντίδα για ευεξία σώματος, απλές ασκήσεις, υγιεινός τρόπος διαβίωσης. Μουσική = ενασχόληση με καλές τέχνες : μουσική, χορός, τραγούδι, ανάγνωση, καλλιέργεια εικαστικής ευαισθησίας. Ο νομοθέτης εποπτεύει το περιεχόμενο της καλλιτεχνικής έκφρασης. 38 Θρακική θεότητα που ταυτιζόταν με τη θεά Άρτεμη. 39 Οι μέτοικοι ήταν ξένοι που είχαν εγκατασταθεί στην Αθήνα. Πολλοί από αυτούς ασχολούνταν με το εμπόριο και τη βιοτεχνία και ήταν πλούσιοι, όπως ο Κέφαλος. 40 Σε όλο τον ινδοευρωπαϊκό χώρο και στην αρχαία Αίγυπτο ισχύει η τριμερής διάκριση σε τάξεις (κάστες, κοινωνικές ομάδες), δηλ. ομάδες που λειτουργούν στα πλαίσια μιας κοινωνίας : χειρώνακτες, πολεμιστές, ιερείς.

Β (20-30) Γ (30-35) ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 11 μαθηματικές επιστήμες : αριθμητική, γεωμετρία, στερεομετρία, αστρονομία, αρμονική. σπουδή της διαλεκτικής (φιλοσοφίας). Οδηγεί στην ύψιστη μορφή γνώσης, στην αναζήτηση της ουσίας όλων των πραγμάτων και στη θέαση του Αγαθού. Όσοι φύλακες-επίκουροι υποστούν τις καθορισμένες κρίσεις με επιτυχία προάγονται (μετά τα 50 τους) στην τάξη των φυλάκων-βασιλέων(παντελών). Οι φύλακες-βασιλείς : έχουν και πρακτικές ενασχολήσεις (διοίκηση κράτους) και θεωρητικές (επιστήμες-φιλοσοφία). έχουν την ευθύνη για την εκπαίδευση της νέας γενιάς φυλάκων-βασιλέων, ζουν μακάρια (γιατί απολαμβάνουν τις πνευματικές ηδονές, τις μόνες που διαρκούν), τιμώνται μετά θάνατον ως ήρωες. 12. Οι φιλόσοφοι-βασιλείς Μοναδική ελπίδα για την ορθή διοίκηση της πόλης : να φιλοσοφήσουν οι άρχοντες ή να κυβερνήσουν οι φιλόσοφοι 41. Ο Πλάτων παρουσιάζει την πολιτεία ως σκάφος ακυβέρνητο. Ο ιδιοκτήτης είναι μύωπας και κουφός, δεν ξέρει τη ναυτική τέχνη, τα μέλη του πληρώματος καυγαδίζουν και δεν σκέπτονται ότι ο κυβερνήτης πρέπει να είναι έμπειρος και να ξέρει τα άστρα και τους ανέμους. Ο μόνος που μπορεί να σώσει το «μεθυσμένο καράβι» είναι ο κυβερνήτης-φιλόσοφος. Γιατί όμως; Οι φιλόσοφοι είναι κατάλληλοι για την επίλυση πρακτικών προβλημάτων; Δεν είναι απορροφημένοι από τις θεωρητικές τους αναζητήσεις, αδέξιοι και «εκτός τόπου και χρόνου»; Η αλληγορία του σπηλαίου δίνει την απάντηση 42. Οι φιλόσοφοι-βασιλείς δεν έχουν μόνο γνώσεις και συνθετική σκέψη, αλλά και πείρα ζωής, διοικητικές ικανότητες και αδαμάντινο χαρακτήρα. Αναλαμβάνουν την εξουσία από αίσθηση καθήκοντος, για να νομοθετήσουν με τα σοφία και την ακεραιότητά τους. Είναι αδέκαστοι και αφοσιωμένοι στο λειτούργημά τους, καθώς δεν διαθέτουν ούτε οικογένεια ούτε προσωπική περιουσία. 13. Η δικαιοσύνη 43 Η ιδεώδης πολιτεία ενσαρκώνει τις τέσσερις θεμελιώδεις αρχές, δηλαδή: είναι σοφή γιατί οι άρχοντές της είναι σοφοί, την καθοδηγούν προς το Αγαθόν είναι ανδρεία, γιατί οι φύλακες επίκουροι είναι ανδρείοι και υπερασπίζονται την εδαφική της ακεραιότητα και τις αξίες που προβάλλει το εκπαιδευτικό της σύστημα. έχει σωφροσύνη ( αυτοκυριαρχία-νομιμοφροσύνη), γιατί μεταξύ των των τάξεων επικρατεί αρμονία, λόγω της υποταγής της κατώτερης στις ανώτερες. είναι δίκαιη, γιατί κάθε στοιχείο της λειτουργεί χωρίς να παρακωλύει τη λειτουργία των άλλων, ο καθένας πράττει το έργο του και δεν πολυπραγμονεί. Από την πόλη στο άτομο : 41 Η θέση αυτή του Πλάτωνα διαμορφώθηκε στα χρόνια της παρακμής της αθηναϊκής δημοκρατίας : οι δημαγωγοί «καλόπιαναν, εθώπευαν, κολάκευαν και εξαπατούσαν το Δήμο»(Αριστοφάνης). Πολλά αξιώματα καταλαμβάνονταν με κλήρωση. Οι αποφάσεις λαμβάνονταν όχι με τη λογική, αλλά από τη βοή του πλήθους και την πειθώ των ρητόρων. 42 Ας φανταστούμε δεσμώτες σε μια σπηλιά, που δεν βλέπουν παρά μόνο σκιές να προβάλλονται στο τοίχωμα. Νομίζουν ότι οι σκιές αυτές είναι η αλήθεια. Αν κάποιοι λυθούν και βγουν στην είσοδο, θα αντικρύσουν σιγά σιγά το φως. Στην αρχή θα δυσανασχετήσουν, όμως αν μείνουν εκεί θα συνηθίσουν και θα μπορέσουν τελικά να ατενίσουν τον ήλιο, που είναι η ιδέα του Αγαθού και θα αναγνωρίσουν την κυριαρχία του πάνω στον κόσμο των αισθητών πραγμάτων. Οι απελευθερωμένοι δεσμώτες είναι οι φιλόσοφοι, αυτοί που κατορθώνουν να γνωρίσουν το Αγαθό, την αλήθεια. Αν ξαναγυρίσουν στο σπήλαιο για να απελευθερώσουν τους άλλους δεσμώτες, ίσως δεχθούν επιθέσεις και εξοντωθούν (υπαινιγμός στην καταδίκη του Σωκράτη). Έχουν όμως υποχρέωση να κατεβούν στη σπηλιά και να προσπαθήσουν να αναμορφώσουν τους δεσμώτες. Η αλληγορία του σπηλαίου αποδεικνύει ότι οι φιλόσοφοι-βασιλείς είναι οι μόνοι που μπορούν να διοικήσουν ορθά την πόλη, γιατί μόνο αυτοί γνωρίζουν το αληθινά Αγαθό. 43 Η έννοια της δικαιοσύνης αποτελεί το βασικό θέμα που εξετάζεται στο διάλογο Πολιτεία ή περί δικαίου. Για να συζητηθεί διεξοδικότερα, το πρόβλημα εντάσσεται στο πλαίσιο της ιδανικής πολιτείας.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 12 Αφού το όλον (η πόλις, η μεγάλη συλλογική ψυχή) είναι ισορροπημένη και δίκαιη, έτσι και η ατομική ψυχή 44 είναι αρμονική. Το κατώτερο μέρος της, το ἀλόγιστον ή ἐπιθυμητικόν, τιθασεύεται από το θυμοειδές. Και τα δυο υπακούουν στο ανώτερο μέρος της ψυχής, το λογιστικόν 45. Εφόσον τα τρία αυτά στοιχεία βρίσκονται σε αρμονία μεταξύ τους, ο άνθρωπος είναι δίκαιος. Αν τα δύο κατώτερα μέρη πάρουν την εξουσία του λογιστικού, επέρχεται σύγχυση και καταστροφή. Την αρμονία την εξασφαλίζει η δικαιοσύνη που απονέμει στον καθένα ό,τι του ανήκει και τον τοποθετεί στη θέση που του αρμόζει. Οι διάφορες απόψεις περί δικαιοσύνης που διατυπώνονται στην Πολιτεία. Κέφαλος (εκπρόσωπος παλιάς γενιάς) : δικαιοσύνη είναι η εντιμότητα στις συναλλαγές. Ο πλούσιος είναι δίκαιος, αφού εξοφλεί τα χρέη του. Πολέμαρχος : δικαιοσύνη είναι να αποδίδεις τα ίσα, καλό στο φίλο, κακό στον εχθρό (ενδέχεται όμως ο φίλος να είναι άδικος και ο εχθρός δίκαιος). Θρασύμαχος (σοφιστής, ωμός, κυνικός) : το συμφέρον του ισχυρού καθορίζει τι είναι δίκαιο. Γλαύκων (φερέφωνο αριστοκρατικής ηθικής) : η δικαιοσύνη είναι μια υποκριτική κοινωνική σύμβαση που επιβάλλεται από τους πολλούς και αδύνατους για την αυτοπροστασία τους. Σωκράτης : δικαιοσύνη είναι «τό τά αὑτοῦ πράττειν», δηλαδή, ο καθένας οφείλει να πράττει για το κοινωνικό σύνολο «εἰς ὅ αὐτοῦ ἡ φύσις ἐπιτηδειοτάτη πεφυκυῖα εἴη» 46. Ερμηνεία της Σωκρατικής-Πλατωνικής άποψης περί δικαιοσύνης. Είναι σωστός ο ορισμός για μια κοινωνία; Ποιος και με ποια κριτήρια θα καθορίσει τι πρέπει να πράττει ο άλλος; Δεν αναιρείται η ισότητα των πολιτών; Για να κατανοηθεί ο ορισμός αυτός, επιστρατεύεται ο Ηράκλειτος : «Ἥλιος οὐχ ὑπερβήσεται μέτρα. εἰ δέ μή, Ἐρινύες μιν Δίκης ἐπίκουροι ἐξευρήσουσιν». Ούτε και ο ήλιος δεν μπορεί να υπερβεί τα όρια μέσα στα οποία κινείται. Αν τα υπερβεί, οι Ερινύες, βοηθοί της Δικαιοσύνης (η λέξη επίκουρος παραπέμπει στην τάξη των φυλάκων επικούρων που επιβάλλουν την τάξη στην ιδεώδη πολιτεία), θα τον βρουν και θα τον επαναφέρουν στην τροχιά του. Ο ήλιος διαπράττει ὕβριν και τιμωρείται αυστηρά. Έτσι και ο άνθρωπος : οφείλει να μην υπερβαίνει τα προσωπικά του όρια, για να μην διαπράττει αδικία. Αν δεν μπορεί ο ίδιος (από φιλαυτία ή ματαιοδοξία) να οριοθετήσει τον τομέα της δράσης του, πρέπει τουλάχιστον να συμμορφώνεται προς τις υποδείξεις των εμπειροτέρων, σοφοτέρων και σωφρονεστέρων. Δικαιοσύνη, άρα, είναι ένα είδος αρμονίας των αντιμαχομένων τάσεων της ψυχής. Η αρμονία αυτή πηγάζει από το γνῶθι σαυτόν και τον συνακόλουθο αυτοπεριορισμό. Αν ο άνθρωπος διερευνήσει τον εαυτό του και αποδεχτεί τα όριά του, τότε η συμπεριφορά του απέναντι στους συνανθρώπους του, στην πόλη, στους θεούς, στη φύση είναι η ορθή. Από την άποψη αυτή στη δικαιοσύνη εμπεριέχονται και οι τρεις άλλες αρετές : η σοφία, που διαβλέπει και εκτιμά το βάρος της προσωπικότητάς μας, η ανδρεία, που έχει το θάρρος να αποδεχθεί την εκτίμηση και η σωφροσύνη, που επιβάλλει τον αυτοέλεγχο. 14. Οι φαύλες πολιτείες Η ιδεώδης πολιτεία Αριστοκρατική : αριστοκρατία της δεν βασίζεται στην καταγωγή αλλά στο πνεύμα. 44 Ο όρος ψυχή στον Πλάτωνα δηλώνει και τον χαρακτήρα, την προσωπικότητα, ακόμα και το νου. 45 Κατά τον Πλάτωνα η ψυχή αποτελείται από τρία μέρη : α)το ἀλόγιστον ή ἐπιθυμητικόν, που λειτουργεί χωρίς λόγο (λογική) και επιδιώκει την ικανοποίηση των βασικών αναγκών-επιθυμιών του ανθρώπου (φαγητό, ποτό, έρωτας). β) το θυμοειδές, που δημιουργεί τα συναισθήματα και γ) το λογιστικόν, που λειτουργεί με βάση το λόγο, τη λογική και είναι ανώτερο από τα άλλα δυο. Η ψυχή συναπαρτίζεται από τα τρία αυτά μέρη, που πιο απλά θα μπορούσαμε να τα ονομάσουμε :επιθυμίες, συναισθήματα (καρδιά), νους. Η τριμερής αυτή διαίρεση της ψυχής αντιστοιχεί προς την τριμερή διαίρεση σε τάξεις. 46 Όλοι οι ορισμοί γίνεται δεκτό ότι εμπεριέχουν ένα μέρος αλήθειας, αλλά είναι ο ορισμός του Σωκράτη που γίνεται τελικά αποδεκτός : δικαιοσύνη είναι το να κάνει κανείς το δικό του έργο, δηλαδή αυτό για το οποίο η φύση του είναι ικανή, αυτό για το οποίο είναι ικανός.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 13 Τιμοκρατία φθορά ιδεώδους πολιτείας : αίτια εσωτερικά = ανάμειξη χρυσού με χάλκινο γένος Διαστρεβλωμένο απότοκό της : η τιμοκρατική πολιτεία (ιστορικό πρότυπο: η Σπάρτη). φιλοπόλεμη υποχείριο της φιλαργυρίας ο τιμοκρατικός άνθρωπος παραδομένος στο θυμοειδές στοιχείο, επιδιώκει τιμές, διακρίσεις, πλούτο και ηδονές. Ολιγαρχία (πλουτοκρατία) : προκύπτει από την Τιμοκρατία, όπου ο άμετρος πλουτισμός εκκολάπτει ένα πλήθος κηφήνων. Κηφήνες με κεντρί (οι κακούργοι) - άκεντροι (οι πτωχοί), επιδιώκουν την ανατροπή της πολιτείας. Ο ολιγαρχικός : λατρεύει το χρήμα περιφρονεί την παιδεία αδιαφορεί για την τιμή και την υπεράσπιση της πατρίδας πρότυπο Καρχηδόνα (μυωπικοί ηγεμόνες έθεταν υπεράνω των πάντων το προσωπικό τους συμφέρον) Δημοκρατία Προκύπτει από την Ολιγαρχία, όπου οι κηφήνες πληθύνονται (οι ολιγαρχικοί ευνοούν την κατασπατάληση της πατρικής περιουσίας των απόρων για να πλουτίζουν οι ίδιοι ακόμη πιο πολύ) οι κηφήνες συνειδητοποιούν τη δύναμή τους, ανατρέπουν την ολιγαρχία και εγκαθιστούν Δημοκρατία (ένα ανάπηρο πολίτευμα) επιτρέπονται τα πάντα : ο καθένας πράττει και λέγει ό,τι θέλει και ζει όπως θέλει. Τα αξιώματα μοιράζονται με κλήρο ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι οι πολίτες είναι ίσοι. Οι δάσκαλοι φοβούνται και κολακεύουν τους μαθητές, οι γέροντες συμπεριφέρονται σαν να είναι νέοι, ακόμη και τα ζώα ωθούν έξω από τον δρόμο τους τους ανθρώπους! Τυραννίδα : Η άμετρη ελευθερία της Δημοκρατίας οδηγεί στην αναρχία και στην πόλωση : άπληστοι ολιγαρχικοί και άκεντροι κηφήνες (οι πτωχοί) που έχουν ωστόσο ως προστάτες τους κηφήνες με κεντρί. Όταν ο κακούργος κηφήνας αναλάβει με τη βοήθεια του Δήμου την εξουσία εγκαθιστά την Τυραννίδα. λησμονεί τις υποσχέσεις που είχε δώσει στους πτωχούς για την αναδιανομή του πλούτου κηρύσσει πολέμους για να αποσπά τον λαό από τα προβλήματά του καταδιώκει τους επιφανείς πολίτες. Για να προστατευθεί συγκροτεί σωματοφυλακή από απελεύθερους περιτριγυρίζεται από σμήνος ηδονών, κλέπτει, συκοφαντεί και διαπράττει κάθε είδους ανοσιούργημα.

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 14 ΕΙΣΑΓΩΓΗ V. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ, ΒΙΟΣ ΚΑΙ ΕΡΓΑ, σελ.139-149 Πότε και πού γεννήθηκε ο Αριστοτέλης Λίγα λόγια για την καταγωγή του Θάνατος : Χαλκίδα, 63 ετών, 3 ο έτος 614 ης Ολυμπιάδας (Απολλόδωρος-Διογένης Λαέρτιος) =322 π.χ. Γέννηση : 384 π.χ. Στάγειρα Μακεδονίας Πατέρας : Νικόμαχος, γιατρός στην αυλή του Αμύντα Γ (επίδραση) Ο Αριστοτέλης στην Ακαδημία του Πλάτωνα : μαθητής πρώτα, δάσκαλος στη συνέχεια 367 π.χ. : στην Αθήνα, Ακαδημία Πλάτωνα (17 χρονών) Η Ακαδημία τόπος συνάντησης σημαντικών λογίων διατηρούσαν τα προσωπικά τους πιστεύω, αλληλεπηρεάζονταν Η επίδραση του Ευδόξου απουσία Πλάτωνα στη Σικελία διευθυντής ο Εύδοξος από Κνίδο (μαθηματικός, αστρονόμος, γεωγράφος) επίδραση θετική και επιστημονική, ελάχιστα ποιητική. 365 π.χ. : επιστροφή Πλάτωνα (60 ετών) στην Αθήνα διακρίνει αρετές Αριστοτέλη (20 ετών) : οξύνοια («Νούς», «αναγνώστης») Η εικοσαετής παραμονή Αριστοτέλη στην Ακαδημία βασικές σπουδές ερευνητικό έργο διδασκαλία Η κριτική στάση του αντιπαράθεση με άλλους δασκάλους (Ηρακλείδη, Σπεύσιππο, Ξενοκράτη) κριτική και στις ιδέες του Πλάτωνα λίγοι φίλοι, πολλοί εχθροί δύσκολος χαρακτήρας, πίστη στην αλήθεια των απόψεών του «ὄσιον προτιμᾶν την ἀλήθειαν» «και τά οἰκεῖα ἀναιρεῖν ἐπί τῆ σωτηρίᾳ τῆς ἀληθείας» Ο Αριστοτέλης στη Μακεδονία: Δάσκαλος του Αλέξανδρου. από 343/2 π.χ. αγωγή Αλέξανδρου (13 χρονών) Μίεζα ομηρικά έπη(καινούργια έκδοση) Επιστροφή του Αριστοτέλη στην Αθήνα: αρχίζει η τρίτη περίοδος της φιλοσοφικής του δραστηριότητας. Ο Αριστοτέλης διδάσκει στο Λύκειο. ξανά στην Αθήνα το 335 π.χ. κλίμα ευνοϊκό για επάνοδό του μαζί με Θεόφραστο έρευνες διδασκαλία στο Λύκειο (δημόσιο γυμναστήριο στον Λυκαβηττό) Περίπατος =σχολή Θεόφραστου (από τον περίπατον= στεγασμένη στοά Λυκείου) 12 ετής παραμονή στην Αθήνα, συγγράφει :

Πολιτικά Μετά τα φυσικά Περί ζώων γενέσεως Ηθικά Νικομάχεια ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 15 Ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει οριστικά την Αθήνα Το τέλος της ζωής του ώριμος - ήρεμος -κατανόηση εξωτερικές συνθήκες βοηθούν : ευκολότερη η ζωή για Μακεδόνες στην Αθήνα 323 π.χ. Θάνατος Αλεξάνδρου : κίνδυνος για Μακεδόνες καταγγελία για ασέβεια : αφορμή ποίημα για Ερμία σε μορφή παιάνα Ο Αριστοτέλης εγκαταλείπει την Αθήνα για τη Χαλκίδα Θάνατος 322 π.χ. Τις ἐστιν ἡ τῶν Ἀθηναίων πόλις : παγκάλη, αλλά και συκοφάντες Γιατί έφυγες από την Αθήνα; για να μη σφάλουν ξανά οι Αθηναίοι σε βάρος της φιλοσοφίας (όπως με το Σωκράτη) ΕΙΣΑΓΩΓΗ VI. ΗΘΙΚΑ ΝΙΚΟΜΑΧΕΙΑ (σελ.151-153) Ο τίτλος του έργου Το θέμα του έργου Νικομάχεια : από το όνομα του πατέρα ή του γιού του Αριστοτέλη Το πιο μεγάλο αγαθό που επιδιώκουν οι άνθρωποι (τό ἀκρότατον πάντων τῶν πρακτῶν ἀγαθῶν) : εὐδαιμονία Το περιεχόμενο και οι στόχοι της ηθικής και της αγωγής (τι μπορεί να διδαχθεί) Πρωταγόρας εὐβουλία : να σκέφτονται σωστά α) για τις υποθέσεις του σπιτιού τους και β) για τις υποθέσεις της πόλης Σωκρατικός φιλόσοφος εὐτυχία (δεν έχουν σημασία οι ικανότητες, το παν εξαρτάται από την καλή τύχη) Αρχική σημασία Ηράκλειτος ο Εφέσιος Δημόκριτος Ο όρος εὐδαιμονία εύνοια του δαίμονος (θεού), κάτι που αποκτάται ζητώντας το με προσευχή από το θεό (συνώνυμο του εὐτυχία) ἦθος ἀνθρώπου δαίμων =δαίμων είναι ο χαρακτήρας του ανθρώπου 1. εὐδαιμονίη ψυχῆς και κακοδαιμονίη =η ευδαιμονία και η κακοδαιμονία είναι υπόθεση της ψυχής 2. εὐδαιμονίη οὐκ ἐν βοσκήμασιν οἰκεῖ οὐδέ ἐν χρυσῷ ψυχή οἰκητήριον δαίμονος =η ευδαιμονία δεν έχει σχέση με τα πλούσια κοπάδια και το χρυσάφι, ο δαίμων έχει σχέση με την ψυχή η ευδαιμονία δεν εξαρτάται απ το θεό, αλλά από τις πράξεις του ανθρώπου Ο ορισμός της ευδαιμονίας κατά τον Αριστοτέλη (Ηθικά Νικομάχεια, τέλος Α βιβλίου) ἡ ευδαιμονία ἐστί ψυχῆς ἐνέργειά τις κατ ἀρετήν τελείαν = η ευδαιμονία είναι ενέργεια της ψυχής -και όχι κατάσταση-, με τους κανόνες της τέλειας αρετής οι άνθρωποι κατακτούν την ευδαιμονία μόνο με την κατάκτηση της αρετής στα Ηθικά Νικομάχεια αναζητά διεξοδικά τον ορισμό της αρετής Τα μέρη της ψυχής και η διάκριση των αρετών κατά τον Αριστοτέλη Η αρχική διμερής διαίρεση Α. το λόγον ἔχον (λογική) Καθορίζει τις πράξεις μας που γίνονται με βάση τη λογική

ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ, ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗΣ, σελ. 16 Β. το ἄλογον (χωρίς λογική) Καθορίζει τις πράξεις μας που δεν γίνονται με βάση τη λογική Α. το ἄλογον Β. το λόγον ἔχον Γ. το ἐπιθυμητικόν Η τριμερής διαίρεση αφορά τη διατροφή και την αύξηση του ανθρώπινου οργανισμού δεν έχει σχέση με την αρετή αφορά το λογικό έχει σχέση με τις διανοητικές αρετές μετέχει και στο ἄλογον και στο λόγον ἔχον έχει σχέση με τις αρετές που περιγράφουν το χαρακτήρα μας, τις ηθικές αρετές Η διάκριση των αρετών Α. διανοητικές Έχουν σχέση με το λόγον ἔχον Β. ηθικές Έχουν σχέση με το επιθυμητικόν ΕΙΣΑΓΩΓΗ VII. ΠΟΛΙΤΙΚΑ (σελ.178-179) Η ηθική φιλοσοφία μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας Β βιβλίο Ηθικών Νικομαχείων : μελέτη αρετών (ηθικών, διανοητικών) η σκοπιμότητα της έρευνας αυτής : «για να γίνουμε καλοί πολίτες» η απόκτηση των αρετών αφορούσε όχι μόνο τον ίδιο αλλά και τη λειτουργία του μέσα στην πόλη (ως πολίτη) ηθική φιλοσοφία μέρος της πολιτικής φιλοσοφίας το τέλος των ΗΝ (ηθική φιλοσοφία) προετοιμάζει τα Πολιτικά (πολιτική φιλοσοφία) : μετά την έρευνα σχετικά με τις αρετές πρέπει να ακολουθήσει η μελέτη των πολιτικών ζητημάτων (νόμοι, πολιτεύματα κλπ) Θέματα που εξετάζονται στα Πολιτικά γένεση πόλης έννοια του πολίτη έννοια του πολιτεύματος είδη πολιτευμάτων διακυβέρνηση της πόλης θέματα παιδείας και εκπαίδευσης Η έννοια της «πόλεως» στα Πολιτικά αντίστοιχη της έννοιας «κράτος» (πόλις-κράτος) Πόλις-κράτος : κοινότητα αρχόντων και αρχομένων όλον αποτελούμενο από ανόμοια μέρη τα μέρη διατηρούν τη φυσιογνωμία τους (άλλα ασκούν εξουσία, άλλα υπακούουν) στόχος της πόλεως : η ευδαιμονία, που είναι αποτέλεσμα της αυτάρκειας αυτάρκεια της πόλεως : η απόλυτη ανεξαρτησία από ο,τιδήποτε είναι έξω από αυτήν