ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ : «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΕΡΓΟΥ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ Ε.Υ.Α.Θ.» ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΪΝΑΚΗΣ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : 1. ΓΚΕΤΣΙΟΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ 2. ΛΟΓΓΟΣ ΠΑΣΧΑΛΗΣ 3. ΤΣΕΝΤΙΜΙΔΟΥ ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2015

Περιεχόμενα ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ... 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 2 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ... 2 ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ... 3 1.1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ... 3 1.1.2 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΠΗΓΕΣ - ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ... 5 1.1.3. Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΡΕΝΤΖΙΚΙ... 9 1.1.4 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΕΜΠΕΤ ΠΗΓΕΣ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ... 12 1.1.5 ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΝΟΜΗΣ... 14 ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ... 17 1.2.1 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ (1913-1939)... 17 1.2.2 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΕΛΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 1890-1931... 20 1.2.3 ΟΙ ΣΥΜΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΕΛΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΕ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΔΗΜΟΣΙΟ... 27 1.2.4 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΓΑΛΛΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ (1932-1939)... 29 ΜΕΡΟΣ ΤΡΙΤΟ... 30 1.3.1 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 1939-1953... 30 1.3.2 ΣΥΝΤΟΜΗ ΜΑΤΙΑ ΣΤΑ ΕΠΟΜΕΝΑ ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΧΡΙ ΤΟ 1978... 33 ΜΕΡΟΣ ΤΕΤΑΡΤΟ... 36 1.4.1 ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΗΣ ΕΥΑΘ... 36 1.4.2 ΒΑΣΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟΥ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟΥ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΙΝΑΙ:... 36 1.4.3 ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΛΙΑΚΜΟΝΑ... 37 1.4.4 ΥΔΡΟΦΟΡΕΙΣ ΣΤΑ ΔΥΤΙΚΑ... 38 1.4.5 ΥΔΡΟΦΟΡΕΙΣ ΣΤΑ ΑΝΑΤΟΛΙΚΑ... 39 1.4.6 ΤΟ ΔΙΥΛΙΣΤΗΡΙΟ... 39 1.4.7 ΛΟΙΠΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ... 43 1.4.8 ΠΟΙΟΤΙΚΟΣ ΕΛΕΓΧΟΣ... 43 1.4.9 ΕΞΩΤΕΡΙΚΑ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΑ ΓΕΩΤΡΗΣΕΙΣ... 44 1.4.10 ΑΝΤΛΙΟΣΤΑΣΙΑ ΔΕΞΑΜΕΝΕΣ... 44 1.4.11 ΓΙΑ ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΕΞΟΧΗ... 45 1.4.12 ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΝΕΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ... 45 2ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΤΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΤΗΣ Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.... 47 2.1 ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.... 47 2.1.1 ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. ΚΑΙ ΕΠΕΚΤΑΣΗ ΤΗΣ 48 2.1.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.... 51

2.2 Η Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε. ΚΑΙ Η ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΕΡΓΩΝ... 52 2.3 ΤΟ ΚΑΝΟΝΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΩΝ.... 52 2.4 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΕΚΤΕΛΕΣΗΣ ΕΡΓΩΝ ΣΤΗΝ Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.... 58 2.4.1 ΜΕΛΕΤΗ ΚΑΙ ΤΕΥΧΗ ΔΗΜΟΠΡΑΤΗΣΗΣ... 59 2.4.2 ΔΗΜΟΠΡΑΤΗΣΗ... 60 2.4.3 ΕΚΤΕΛΕΣΗ ΕΡΓΟΥ... 61 3ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΜΕ ΤΗ ΒΟΗΘΕΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ MS-PROJECT 7... 63 3.1 Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟΥ MS PROJECT... 63 3.2 ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΟΣ GANTT... 63 3.3 ΚΑΘΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΤΟΥ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΥ ΕΡΓΟΥ... 65 3.4 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΥΠΟΘΕΤΙΚΟΥ ΥΠΟ ΜΕΛΕΤΗ ΕΡΓΟΥ... 66 3.5 ΠΡΟΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ... 70 3.6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΤΕΧΝΙΚΩΝ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΩΝ... 73 3.7 ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΜΕ ΤΟ MS-PROJECT... 76 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ο... 84 4.1 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 84 4.2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ... 85 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 86

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Για την σύνταξη της παρούσας πτυχιακής, η ομάδα εργασίας νιώθει την ανάγκη να εκφράσει τις βαθύτατες ευχαριστίες σε όλους εκείνους που βοήθησαν στην υλοποίησή της. Πιο συγκεκριμένα θέλει να αποδώσει θερμές ευχαριστίες στον καθηγητή κο Κοϊνάκη Χρυσόστομο, για την συνεργασία και την επιστημονική καθοδήγηση σε όλα τα στάδια της εργασίας. Επίσης καθοριστικό ρόλο στη σύνταξη της μελέτης έπαιξε και η συμβολή του εργολάβου Αθανάσιου Τσεκούρα τον οποίο ευχαριστούμε θερμά για την πολύτιμη βοήθεια που μας προσέφερε. Τέλος ευχαριστίες αποδίδονται στην κα Τσεντιμίδου Ελευθερία Υποπυραγό της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας για τις σημαντικές συμβουλές που μας παρείχε για την σύνταξη της πτυχιακής. 1

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα πτυχιακή εργασία αφορά την τεχνικοοικονομική μελέτη ενός έργου το οποίο είναι μέρος του δικτύου ύδρευσης της Ε.Υ.Α.Θ..Η μελέτη του υποθετικού έργου βασίστηκε σε ένα πραγματικό έργο της Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε., και έγινε με βάση: α) τις προδιαγραφές του φορέα κατασκευής (Ε.Υ.Α.Θ.) και την αντίστοιχη νομοθεσία, β) την έρευνα αγοράς και την οργάνωση κατασκευής, με βάση πραγματικές συνθήκες και άντληση στοιχείων από ειδικευμένο εργολάβο, γ) εφαρμογή του παραπάνω έργου με τη βοήθεια του προγράμματος διαχείρισης έργων Ms Project. Η δομή της εργασίας διαμορφώνεται ως εξής: Στο 1 ο κεφάλαιο γίνεται μία λεπτομερής αναφορά στην Ιστορία της ύδρευσης της πόλης από το 315 π.χ. μέχρι σήμερα. Στο 2 ο κεφάλαιο αποτυπώνεται το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο κινείται η Ε.Υ.Α.Θ. Α.Ε.. Συγκεκριμένα περιγράφεται η νομοθεσία, το αντικείμενο και το κανονιστικό καθεστώς που χρησιμοποιεί η Εταιρία για τις αναθέσεις εκπόνησης μελέτης, εκτέλεσης έργου και παροχής υπηρεσίας. Στο 3 ο κεφάλαιο παρουσιάζεται ένα σχεδιάγραμμα χρονοδιαγράμματος GANTT με τη χρήση του προγράμματος MS-PROJECT, καθώς και η πλήρη περιγραφή όλων των δραστηριοτήτων του έργου. Στο τέλος, παρουσιάζονται τα συμπεράσματα από τα προαναφερθέντα κεφάλαια, γίνεται αναφορά στα προβλήματα που προκύπτουν κατά την υλοποίηση του παραπάνω έργου και προτείνονται κατάλληλα μέτρα για την βελτίωση της εκτέλεσης του. 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ - ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΤΗΣ ΥΔΡΕΥΣΗΣ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης περιγράφεται παρακάτω σε 4 χρονολογικές περιόδους: 1. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από 315 π.χ. 1888 μ.χ 2. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από 1888 μ.χ. 1939 μ.χ 3. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από 1939 π.χ. 1953 μ.χ 4. Η ύδρευση της Θεσσαλονίκης από 1953 π.χ. σήμερα 2

ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 315 Π.Χ. - 1888 Μ.Χ. 1.1.1 ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η επιλογή της θέσης της Θεσσαλονίκης για την ίδρυσή της παρουσίαζε ένα σημαντικό πλεονέκτημα τα υπόγεια νερά. Οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης να υδρεύονται ανοίγοντας πηγάδια σε μικρό βάθος. Η ανάπτυξη όμως της Θεσσαλονίκης σε μεγαλούπολη, δημιούργησε αυξημένες ανάγκες ύδρευσης και έτσι χρειάστηκε να μεταφερθεί νερό στην πόλη από έξω, τα νερά των πηγών. Από τα τρία κυρίως σημεία έφερναν νερό στην πόλη: 1) από τις πηγές του βουνού Χορτιάτη, 2) από τις πηγές του Ουρουντζουκιού (Ρετζίκι), 3) και από τις πηγές του Λεμπέτ (Σχ. 1.1). 3

[1] Σχήμα 1.1 4

1.1.2 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΧΟΡΤΙΑΤΗ ΠΗΓΕΣ - ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Ο ορεινός όγκος του Χορτιάτη υδροδοτούσε τη Θεσσαλονίκη στους 23 αιώνες ζωής της, που βρίσκεται βορειοανατολικά της πόλης και ήταν ο βασικός τροφοδότης της. Οι πηγές του βρίσκονταν σε υψόμετρο 400 ως 900 μ. (Σχ. 1.2). [1] Σχήμα 1.2 Το υδραγωγείο που κατασκευάστηκε είναι έργο της Ρωμαϊκής εποχής. Το κατώτερο τμήμα της υδατογέφυρας που βρίσκεται λίγο πριν μπούμε στο σημερινό χωριό του Χορτιάτη, είναι Ρωμαϊκό, ενώ το αμέσως επόμενο βυζαντινό και το επάνω τμήμα τούρκικο. (Εικ. 1, 2 και 3). 5

[1] Εικόνα 1.1 - Βυζαντινή - Τουρκική - υδρογέφυρα έξω από το Χορτιάτη. [1] Εικόνα 1.2 Το άνω μέρος της υδρογέφυρας. 6

[1] Εικόνα 1.3 Το δυτικό φρεάτιο της υδρογέφυρας. Η Θεσσαλονίκη υδροδοτούνταν από το νερό του Χορτιάτη και ότι αυτό έμπαινε στην πόλη περνώντας μέσα από το Επταπύργιο. Τα νερά των πηγών του Χορτιάτη, που όπως είπαμε και στην αρχή βρίσκονται σε υψόμετρο 600-900 μ., συγκεντρώνονταν στο ίδιο περίπου σημείο που συγκεντρώνονται και σήμερα κι απ' εκεί με κτιστό κανάλι ορθογωνικής διατομής διαστάσεων 25 χ 50 εκ., επιχρισμένο εσωτερικά με κουρασάνι 1 έφτανε στη Θεσσαλονίκη με φυσική ροή. Πιστεύουμε ότι η διαδρομή του δεν άλλαξε ουσιαστικά στα 1500 χρόνια της λειτουργίας του, αφού μέχρι πρόσφατα, το 1975, υδροδοτούσε την πόλη (Σχ. 1.2 και Εικ. 1.2, 1.3). Το κανάλι του ρωμαϊκού υδραγωγείου, λείψανα του οποίου σώζονται σήμερα στο σημείο κατασκευής του, ξεκινούσε από τις πηγές, βόρεια από το σημερινό χωριό Χορτιάτη, και κατηφορίζοντας περνούσε πάνω από την υδατογέφυρα του χωριού. Εδώ θ' ανοίξουμε μια παρένθεση, για να μιλήσουμε λίγο για την υδατογέφυρα αυτή, που την έχουμε αναφέρει ήδη στη μελέτη μας. 1 Κουρασάνι : ήταν το πιο εύχρηστο υδραυλικό κονίαμα των προγόνων μας και το χρησιμοποιούσαν για δύσκολες και ανθεκτικές κατασκευές, γιατί ήταν συγκολλητικό και στεγανό. Η υλική του σύνθεση αποτελούνταν από άμμο, ασβέστη, θηραϊκή γη και τριμμένο κεραμίδι. Το μείγμα αυτό το ανακάτευαν με κρύο νερό και τον πηλό που σχηματιζόταν, τον άφηναν αρκετές ώρες για να γίνει σκληρός σαν πέτρα (περίπου όπως και το σημερινό τσιμέντο). Η ευρεία του χρήση οφείλονταν κυρίως στην ιδιότητα της στεγανοποίησης, γι' αυτό χρησιμοποιήθηκε για την κατασκευή υδραγωγείων και δεξαμενών. Το κουρασάνι χρησιμοποιείται και σήμερα για τις αναστηλώσεις αρχαίων και παραδοσιακών κτηρίων, από την εφορία Βυζαντινών αρχαιοτήτων Θεσ/νίκης. Η σύνθεση του έχει την αναλογία: 2 μέρη άμμου - 1,5 μέρος ασβέστη - 0,5 θηραϊκή γη και 1 /4 τριμένο κεραμίδι. 7

Στην υδατογέφυρα διακρίνουμε σήμερα τρία διαδοχικά στρώματα. Το κάτω, που είναι και το παλιότερο, είναι ρωμαϊκό και πάνω απ' αυτό ακολουθούν διαδοχικά το βυζαντινό και το τούρκικο. Η συνεχής ανακαίνιση της γέφυρας, όλ' αυτά τα χρόνια, είχε σαν σκοπό την καλύτερη απόδοση του υδραγωγείου (Εικ. 1.1). Περνώντας λοιπόν το κανάλι του νερού από την υδατογέφυρα προχωρούσε πάνω στο ίσιο έδαφος, συνέχιζε κάτω προς το Πανόραμα, και ξανασυναντούσε τη βουνοπλαγιά απέναντι από το σημερινό χωριό Ασβεστοχώρι. Απ' εκεί τέλος κατηφορίζοντας κατέληγε στο Επταπύργιο απ' όπου έμπαινε μέσα στην πόλη και τροφοδοτούσε τα σπίτια (Σχ. 1.2). Το νερό, για τα χρόνια εκείνα είχε σοβαρότατη σημασία για την οικονομικοπολιτιστική ανάπτυξη της πόλης και γενικά για την ευημερία των κατοίκων. Το υδραγωγείο ήταν πρωταρχικής σημασίας έργο κι ο αρμόδιος για τη χρήση του, είχε στα χέρια του μεγάλη δύναμη. Έτσι στα 1430 οι Τούρκοι κατακτητές του Μουράτ Β' το επισκεύασαν. Η νέα διοίκηση έκανε διάφορα έργα μέσα στην πόλη και φρόντισε ν' αυξήσει την ποσότητα του νερού, η οποία έφτανε τα 690 μασούρια 1, η ποσότητα αυτή ισοδυναμεί με 100 μ 3 ανά ώρα. Το υδραγωγείο και οι πηγές ήταν πάντα κρατική περιουσία και ανήκε στο Δήμο Θεσ/νίκης που είχε την εκμετάλευση και τη φροντίδα τους μέχρι το 1939. Κλείνοντας το κεφάλαιο για τις πηγές και το υδραγωγείο του Χορτιάτη θα παραθέσουμε δύο σημαντικά γεγονότα, που έχουν σχέση με το νερό του Χορτιάτη και το ρόλο του στη διαμόρφωση της ιστορίας της Θεσσαλονίκης. Το πρώτο γεγονός ανήκει στη σφαίρα της παράδοσης και αναφέρεται στην εποχή που ακολούθησε την άλωση της Θεσ/νίκης: Όταν οι Τούρκο κατέλαβαν την πόλη το 1430, μια περίεργη φήμη άρχισε να διαδίδεται σχεδόν αμέσως και διατηρήθηκε και στα επόμενα χρόνια. Η φήμη αυτή έλεγε πως όταν ο Μουράτ Β' πολιορκούσε τη Θεσσαλονίκη, αντιμετώπισε τόσο σθεναρή αντίσταση ώστε απογοητεύτηκε κι ήταν έτοιμος να εγκαταλείψει την πολιορκία. Τότε παρουσιάστηκαν μπροστά του οι μοναχοί της μονής 1 Μασούρια: Η μέτρηση της ποσότητας του νερού στην τουρκοκρατία γινόταν με μέτρο το καλέμιον ή Λουλά, που υποδιαίρεση τους είναι το Μασούρι και υποδιαίρεση αυτού η Βελόνα (Cenaldiz)). Η αντιστοιχία τους ήταν: 1 Λουλάς = 4 μασούρια 1 Μασούρι = 4 βελόνες. Οι όροι αυτοί αναφέρονται σε πολλά τούρκικα φιρμάνια. Ο Λουλάς ισοδυναμούσε με 8 1/2 οκάδες νερό σε 1' min, και το μασούρι με 2 οκάδες νερό σε 1' min. Η παροχή αυτή του μασουριού δίδεται από αγωγό διαμέτρου 12 χιλιοστών με μια λογική ταχύτητα 0,4 m ανά sec, αν δεχθούμε ότι δεν είχαμε πολύ ψηλές πιέσεις αλλά πίεση λίγο μεγαλύτερη από το μηδέν. Με τον ίδιο μαθηματικό υπολογισμό, προσδιορίζεται πως το καλέμι ή λουλάς, δίδεται από αγωγό διαμέτρου 48 χιλιοστών. Πάλι με μαθηματικό υπολογισμό υπολογίζουμε πως:1 Λουλάς = 8,5 οκάδες/min = 510 οκάδες/60' min = 0,6528 m 3 /60' min = 4μασούρια. 1 Μασούρι = ½ λουλά = 0,1632 m 3 /60' min. 8

Βλατάδων, και του υπόδειξαν τον τρόπο για να καταλάβει την πόλη. Συγκεκριμένα του πρότειναν να κόψει την υδροδότηση της Θεσ/νίκης από το Χορτιάτη, οπότε οι κάτοικοι θ' αναγκάζονταν από τη λειψυδρία να παραδοθούν. 1.1.3. Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΡΕΝΤΖΙΚΙ Οι πηγές του Ρεντζικίου βρίσκονται πάνω από το σημερινό χωριό Ρεντζίκι σε υψόμετρο 350 μ. Β. Α. της Θεσσαλονίκης, εκεί που είναι η εκκλησία της Αγίας Τριάδας. (Σχ. 1.1). Τα νερά μαζεύονταν από υδρομαστευτικές στοές. Οι στοές αυτές είναι διαπερατά υπόγεια κανάλια σε μικρό βάθος μέσα στο υδροφόρο στρώμα. Το νερό από τις υδρομαστευτικές στοές διοχετεύονταν σε κτιστό κανάλι ορθογωνικής διατομής 32 χ 40 εκ. σκεπασμένο με πέτρινες πλάκες και επιχρισμένο εσωτερικά με κουρασάνι για να μη διαρρέει, ενώ σε άλλα σημεία ήταν λαξευμένο στην πέτρα αφού όλη η διαδρομή του ήταν σε βουνό. Το υδραγωγείο λοιπόν ξεκινούσε από τις πηγές κατηφόριζε προς τα κάτω συναντούσε το σημερινό δρόμο Θεσσαλονίκης - Ασβεστοχωρίου - Χορτιάτη κι έφτανε μέχρι το ρέμα, ακολουθώντας οφιοειδώς την πλαγιά του ρέματος, δεξιά για τον κατερχόμενο, περνούσε στην αριστερή πλαγιά από υδρογέφυρα συνεχίζοντας την οφιοειδή πορεία του στην αριστερή πλαγιά του ρέματος συναντούσε πάλι το σημερινό κεντρικό δρόμο Θεσσαλονίκης - Ασβεστοχωρίου και προχωρούσε στην αριστερή μεριά του δρόμου, για τον κατερχόμενο παράλληλα με το δρόμο. Όπως φαίνεται και στο σχήμα 1.3. Λείψανα της υδρογέφυρας αυτής σώζονται και σήμερα, (Εικ. 1.4), στο ρέμα που έρχεται από το Ασβεστοχώρι. 9

Σχήμα 1.3 Χάρτης υδραγωγείου Ρετζικίου [1] 10

[1] Εικόνα 1.4. Ότι έμεινε από την υδρογέφυρα του υδραγωγείου Ρεντικίου. Φαίνονται τα δύο υδραγωγεία το ένα πάνω στο άλλο Η υδατογέφυρα όπως εκτιμάται σήμερα είχε ύψος 10 μέτρων με 2 ή 3 ανοίγματα και φάρδος περίπου 2,5 μ. Το 1918 ο Δήμος βελτίωσε την πορεία του υδραγωγείου οδηγώντας το σε ευθεία γραμμή όπου ήταν δυνατό, αντικαθιστώντας την οφιοειδή πορεία του μέσα στο βουνό και σωληνώνοντάς το στα δύσκολα σημεία. Τελικά το 1948 σωληνώθηκε όλο το υδραγωγείο από τον Ο.Υ.Θ. γιατί το πρόβλημα των ασβεστολιθικών εναποθέσεων του νερού καθιστούσε προβληματική τη λειτουργία του (Εικ. 1.5). Η μέση ετήσια παροχή των πηγών, σύμφωνα με τις μετρήσεις του 1950, ήταν 1000 m 3 /24ωρο ή 41 m 3 /ώρα η μεγίστη ήταν 1500 m 3 /24ωρο ή 62,5 m 3 /ώρα ή 383 μασούρια και η ελάχιστη 500 m 3 /24ωρο. Γενικά οι παροχές των πηγών δεν αλλάζουν από χρόνο σε χρόνο αλλά εξαρτώνται από την εποχή (χειμώνα - καλοκαίρι) και από τη συντήρηση του υδραγωγείου. Οι παροχές όμως των πηγών του Ρεντζικίου έχουν διαφοροποιηθεί πολύ εξαιτίας της επέμβασης του ανθρώπου στο γύρω περιβάλλον (νταμάρια, φουρνέλα, γεωτρήσεις κ.ά) 11

[1] Εικόνα 1.5. γέφυρα που κατασκευάστηκε τo 1949 σε αντικατάσταση του προηγουμένου αγωγού που είχε κατασκευάσει ο Δήμος Θεσ/νίκης το 1918. (Συλλογή Φ. Κουμπούλη). 1.1.4 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΛΕΜΠΕΤ ΠΗΓΕΣ ΥΔΡΑΓΩΓΕΙΟ Οι πηγές του Λεμπέτ (Σταυρούπολη) βρισκόταν στο 6ο χιλιόμετρο της οδού Λαγκαδά σε υψόμετρο 55 μ. και υδροδοτούσαν το δυτικό τομέα της πόλης, καθώς επίσης και οι πηγές του Ρετζικίου, ενώ του Χορτιάτη υδροδοτούσαν τον ανατολικό (Σχ. 1.1). Το νερό συγκεντρωνόταν σε μια υδρομαστευτική στοά και απ' εκεί διοχετευόταν σε υδραγωγείο (Σχ. 1.4). Το κανάλι του υδραγωγείου, ξεκινούσε δεξιά από τη σημερινή οδό Κων/πόλεως της Σταυρούπολης, κατηφόριζε στο στρατόπεδο του Παύλου Μελά και προχωρούσε προς την πόλη ακολουθώντας τη γραμμή της οδού Λαγκαδά πάνω από τη γέφυρα των αναστεναγμών στην εποχή της τουρκοκρατίας. Από τη γέφυρα των αναστεναγμών κατέληγε στη βυζαντινή δεξαμενή που ήταν δίπλα στο Μεβλεχανέ. (Η σημερινή δεξαμενή Καλλιθέας, που κατασκευάστηκε από τους Βέλγους το 1924). Ο αγωγός του νερού έμπαινε στην πόλη από κάποιο σημείο του δυτικού μέρους των τειχών της πόλης και κατέληγε στην κιστέρνα της Μονής των Δώδεκα Αποστόλων. 12

Το υδραγωγείο ήταν ένα κτιστό κανάλι απύθμενο, δηλ. χωρίς κτιστό πυθμένα, διαστάσεων 35 Χ 50 cm καλυμμένο από πάνω με πέτρινες πλάκες. Το όλο μήκος του υδραγωγείου ήταν 3.000 μ. Το συλλεκτικό υδραγωγείο των πηγών του Λεμπέτ δεν ήταν κατασκευασμένο από πέτρες, αλλά από «πατητή άργιλο» γεγονός που μαρτυρεί πολύ παλιά κατασκευή. Πιθανόν αρδευόταν στην περιοχή αυτή κάποιος οικισμός προγενέστερος της Θεσσαλονίκης. [1] Σχήμα 1.4 13

1.1.5 ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ ΔΙΑΝΟΜΗΣ Με βάση τη διαδρομή των υδραγωγείων, μπορούμε να χωρίσουμε το εσωτερικό δίκτυο σε δύο τομείς: τον ανατολικό και το δυτικό, που αντιστοιχούν στον ανατολικό και στο δυτικό τομέα της πόλης (Σχ. 1.5). Ο ανατολικός τομέας υδρευόταν από τις πηγές του Χορτιάτη, ενώ ο Δυτικός από τις πηγές του Λεμπέτ και του Ρεντζικίου. α) Το δίκτυο του ανατολικού τομέα της πόλης Το νερό του υδραγωγείου του Χορτιάτη, έφτανε όπως είδαμε μέχρι το Επταπύργιο, ακριβώς έξω από τα τείχη, στο σημείο των φυλακών, προχωρούσε εξωτερικά των τειχών μέχρι την πύλη της Άννας Παλαιολογίνας, τη σημερινή Πορτάρα στην εκκλησία των Αγίων Αναργύρων, και συνέχιζε εσωτερικά των τοιχών μέχρι τη μονή Βλατάδων, όπου φαίνεται ακόμα και σήμερα. Η λειτουργία αυτή του υδραγωγείου συνεχίστηκε μέχρι το 1975, (Σχ. 1.5). Στον περίβολο της μονής υπάρχουν τρεις δεξαμενές: μια Β.Α. της εκκλησίας, μια νεότερη Β.Δ. και μία Ν.Α. της εκκλησίας, που κτίστηκε από τους Βέλγους το 1888. Η πρώτη δεξαμενή είναι πολύ παλιά, υπόγεια, «πολύθολος» και κατέβαινε κανείς σ' αυτήν με σκάλα λαξευμένη σε βράχο. Το νερό από τη δεξαμενή της μονής, κατέβαινε στη νοτιοανατολική πλευρά της πόλης και τροφοδοτούσε άλλες μικρότερες δεξαμενές και κοινόχρηστες βρύσες. Οι μικρότερες αυτές δεξαμενές χρησιμοποιούνταν και σαν πηγάδια. Η πρώτη διακλάδωση του υδραγωγείου ήταν αυτή που έφερνε μέσα στην Ακρόπολη (Επταπύργιο) και τροφοδοτούσε τη δεξαμενή που ήταν μέσα στο Επταπύργιο, εσωτερικά των τειχών. Μια δεύτερη διακλάδωση του υδραγωγείου άρχιζε έξω από τα τείχη και περνούσε από το τούρκικο νεκροταφείο το οποίο τροφοδοτούσε με νερό. Μια άλλη διακλάδωση του υδραγωγείου, όπως φαίνεται κι απ' το τοπογραφικό σχέδιο του Ο Tafrali, άρχιζε αμέσως μετά την είσοδο του νερού από την Πύλη της Άννας Παλαιολογίνας, περνούσε μπροστά από τη Ροτόντα, έδινε νερό σε κοινόχρηστες βρύσες και απ' εκεί συνέχιζε προς τα κάτω μέχρι τη θάλασσα. β) Το δίκτυο του δυτικού τομέα της πόλης (Σχ. 1.5) Ο δυτικός τομέας της πόλης υδροδοτούνταν από τα υδραγωγεία του Ουρουντζούκ (Ρεντζίκι) και του Λεμπέτ. Τα δύο αυτά υδραγωγεία κατέληγαν στην κιστέρνα των Δώδεκα Αποστόλων που είναι αντίστοιχη της δεξαμενής της μονής Βλατάδων που εξυπηρετούσε τον ανατολικό τομέα. 14

[1] Σχήμα 1.5 Το κανάλι του υδραγωγείου του Ρεντζικίου έμπαινε, όπως είδαμε, στην πόλη από τη Ληταία Πύλη και προχωρούσε νοτιοδυτικά, δίνοντας απευθείας νερό σε κοινόχρηστες βρύσες και τελικά κατέληγε στη δεξαμενή των Δώδεκα Αποστόλων. Κάτω από την εκκλησία περνούσε παλιότερα ένας σωλήνας του νερού. Αριστερά της εκκλησίας υπήρχε ένα μικρό μέρος με μια σκάλα που οδηγούσε, όπως λένε, στην επιφάνεια του νερού της υπόγειας δεξαμενής. Σήμερα κατεβαίνοντας λίγα σκαλοπάτια συναντούμε ένα μικρό σκοτεινό δωμάτιο που δίνει την εντύπωση μιας κάβας. Ο σωλήνας του νερού μετά από την εκκλησία, κατευθυνόταν προς το λιμάνι, περνώντας κοντά από το δυτικό 15

τείχος και το φρούριο Τοπ-Χανέ (πυροβόλοστάσιο) και κατέληγε κοντά στην Πύλη του Βαρδάρη όπου βρίσκονταν η βυζαντινή δεξαμενή, μα και σήμερα μπορούμε να δούμε στο σημείο αυτό την παλιά αυτή δεξαμενή, εγκαταλειμένη βέβαια, η οποία είναι ένα τετράγωνο κτίσμα πλευράς 4-5 μ. κτισμένο αποκλειστικά με τούβλα και σκεπασμένο με μια στρογγυλή οροφή. Εδώ κατάληγε και ο αγωγός από το Λεμπέτ γιατί η όλη περιοχή με τα βυρσοδεψία, τους κήπους και του μπαξέδες, χρειαζόταν αρκετό νερό. Η πόλη λοιπόν, μέσα απ' τα τείχη, υδροδοτούνταν από τα τρία υδραγωγεία του Χορτιάτη, του Ρεντζικίου και του Λεμπέτ. Παράλληλα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι Θεσ/νικείς υδρεύονταν από ιδιωτικά πηγάδια με τοπικό υπόγειο νερό. Σήμερα ακόμη η πόλη διαθέτει υπόγεια νερά. [1] Σχήμα 1.6 Η «φιάλη» του Αγίου Γεωργίου. 16

ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΟ 1888-1939 1.2.1 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΔΗΜΟ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ (1913-1939) Το 1919 εφαρμόστηκε για πρώτη φορά, η χλωρίωση του νερού για την αποστείρωση του πόσιμου νερού και στα τρία υδραγωγεία. Διαλυόταν το υποχλωριώδες ασβέστιο στο νερό και στη συνέχεια συγκέντρωναν το υπερκείμενο αποστειρωτικό υλικό και το μετέφεραν στα σημεία χλωριώσεως. Στα σημεία χλωριώσεως το αποστειρωτικό υλικό τοποθετούνταν σε κιούπια με κάνουλα κι απ' εκεί έσταζε στο νερό ρυθμικά, 150 σταγόνες το λεπτό. Πολλές γεωτρήσεις ανοίχτηκαν μέσα στην πόλη κυρίως κατά τη διάρκεια του Α' Παγκόσμιου Πολέμου. Οι γεωτρήσεις αυτές αρχικά έδωσαν αρτεσιανό νερό. Το 1912 οι γεωτρήσεις ήταν 20 με διάμετρο 40 mm - 50 mm και έδιναν 400 m 3 νερό ανά 24ωρο. Τα προβλήματα της ύδρευσης της Θεσ/νίκης έγιναν περισσότερα με την αύξηση του πληθυσμού της (το 1921 είχε 200.000 περίπου κατοίκους) και τη ραγδαία επέκταση της έξω από τα τείχη. Οι καινούργιοι συνοικισμοί που δημιουργήθηκαν γύρο απ' τα τείχη, υδροδοτούνταν από τα τρία υδραγωγεία Χορτιάτη, Ρετζίκι, Αεμπέτ, καθώς και από τη διάνοιξη γεωτρήσεων μέσα στην πόλη και την ενίσχυση τους με αντλιοστάσια, έτσι ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες ύδρευσης. Οι γεωτρήσεις αυτές, εφοδιασμένες με αντλιοστάσια, ανοίχτηκαν σε πολλές περιοχές της πόλης. Έτσι το 1914-1920 κατασκευάστηκαν τα αντλιοστάσια Ρυσίου με βάθος γεωτρήσεως 120 μ. και παροχή νερού 40 m 3 /h, για την υδροδότηση της Καλαμαριάς. Το 1925 (αριθμ. πράξ. 194/4-6- 1925) διατέθηκαν 558.000 για την επισκευή του Γαλλικού και του Αγγλικού σωληνωτού υδραγωγείου και για τη διάνοιξη γεωτρήσεων στις περιοχές Καλαμαριάς, Χαριλάου, Ντεπώ, ώστε να υδρεύονται κανονικά οι συνοικισμοί αυτοί. Έτσι ο Δήμος Θεσσαλονίκης αγωνίστηκε ν' αυξήσει την ποσότητα του πόσιμου νερού. Για το σκοπό αυτό τοποθέτησε στις υπάρχουσες γεωτρήσεις αντλητικά συγκροτήματα, άνοιξε καινούργιες και αντικατέστησε το απλό κανάλι μεταφοράς των υδάτων αυτών με σιδεροσωλήνες. Στη δεκαετία 1915-1925 επισκευάστηκαν και συντηρήθηκαν τα τρία υδραγωγεία. Το 1922 αύξησαν την ημερήσια παροχή του νερού από 1.000 m 3 σε 8.500 m 3. Για τον ίδιο σκοπό κατασκευάστηκαν τα αντλιοστάσια Κατιρλή - Παπάφη - Πλατάνου με βάθος γεωτρήσεως 60, 70, 80 μ. αντίστοιχα και παροχή νερού 15, 20, 15 m 3 /h για την υδροδότηση των περιοχών Τούμπας, Χιρς και Εξοχών. Στη διετία 1924-1926 ανοίχτηκαν οκτώ γεωτρήσεις στο Ρέμα Αγίου Φανουρίου, πάνω από την ΥΦΑΝΕΤ, μεταξύ των γεφυρών στις οδούς Παπάφη και Κονίτσης στο τέρμα της οδού Βαλτεσίου, με ημερήσια παροχή 109 m 3 για την ύδρευση των περιοχών της Τούμπας, Μαλακοπής και Αγ. Φανουρίου. 17

Επιπλέον ο Δήμος στην 25ετία 1915-1939 κατασκεύασε σε διάφορους συνοικισμούς της πόλης μικρές δεξαμενές για την αποθήκευση και διανομή της πενιχρής ποσότητας του νερού, όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα και στο σχήμα 9. Τον Ιανουάριο του 1939 όμως εκδηλώθηκε στην πόλη επιδημία τυφοειδούς πυρετού με σημαντικό αριθμό θυμάτων. Οι υγειονομικές έρευνες διαπίστωσαν ότι η επιδημία οφείλονταν στο νερό των πηγών του Λεμπέτ το οποίο μολύνονταν από βόθρους κατά τη διαδρομή του από το λιθόκτιστο υδραγωγείο στην οδό της Παναγίας Φανερωμένης. Εκεί υπήρχαν οικόπεδα με βόθρους και μόλυναν το νερό από τις διαρροές του σωλήνα του λιθόκτιστου υδραγωγείου που περνούσε απ' εκεί. 18

Πηγές και Υδραγωγείο Χαριλάου Οι πηγές του υδραγωγείου βρίσκονται στη νότια πλευρά του βουνού Χορτιάτη, [ [1] [1] Σχήμα 1.7 19

Πηγές και Υδραγωγείο Χαριλάου Το υδραγωγείο αυτό υδροδοτούσε το συνοικισμό Χαριλάου και ήταν ιδιόκτητο. Οι πηγές του υδραγωγείου βρίσκονται στη νότια πλευρά του βουνού Χορτιάτη, λίγο πιο έξω από το Πανόραμα, σε υψόμετρο 450 μ. Το νερό βγαίνει από τη βάση μιας χαράδρας και συλλέγεται σε υδρομαστευτική στοά. Από τη στοά το νερό μπαίνει μέσα σε υδραγωγείο κτιστό, και σε μερικά σημεία σωληνωτό, και μεταφέρεται κάτω στον συνοικισμό Χαριλάου, χύνεται στην ομώνυμη δεξαμενή και υδροδοτεί την περιοχή που φαίνεται στο σχήμα. Το όλο μήκος του υδραγωγείου είναι 9.400 μ. Το 1923 το ελληνικό δημόσιο επίταξε τις εγκαταστάσεις της εταιρείας που αποτελούνταν από: μια δίδυμη δεξαμενή 2 X 200 m 3 στο χωριό Πυλαία, ένα λιθόκτιστο αγωγό μήκους 1500 μ. και διαστάσεων 40 χ 60 cm, ένα αγωγό διατομής Φ 150 χιλιστών και μήκους 3.500 m., ένα αγωγό διατομής Φ 125 χιλ. και μήκους 7.000 μ. και το εσωτερικό δίκτυο διανομής μήκους περίπου 16.000 μ. διαφόρων διατομών από Φ 10 χιλ. ως 175 χιλ. 1.2.2 Η ΥΔΡΕΥΣΗ ΤΗΣ ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΕΛΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ 1890-1931 α) Υπογραφή Σύμβασης του Οθωμανικού Δημοσίου και της Εταιρείας Υδάτων Θεσσαλονίκης Παράλληλα με την ύδρευση της Θεσσαλονίκης από το Δήμο, ένας άλλος φορέας, ο κατεξοχήν υπεύθυνος για την ύδρευση της πόλης, ήταν η Βελγική Εταιρεία, που έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο την υδροδότηση της πόλης και στην οικονομική της εξέλιξη. Έτσι στις 5 Ιουνίου 1888 ο Τούρκος επιχειρηματίας Νεμλή - Ζαδέ - Χαμδή Εφέντη δημιούργησε Εταιρεία με Βελγικά κεφάλαια, με την επωνυμία "COMPANIE OTTOMANE DES EAUX DE THESALONIQUE" δηλ. Οθωμανική Εταιρεία Υδάτων Θεσσαλονίκης και ανέλαβε την εκτέλεση έργων με βάση τις μελέτες των Βέλγων μηχανικών Verder Campion και Vamper Stekien. β) Αρχικά Έργα Κατασκευής Μετά την υπογραφή της σύμβασης αυτής υποβλήθηκαν οι μελέτες και άρχισαν οι εργασίες στα 1890. Επιλέχτηκε η περιοχή της Κασκάρκας, το σημερινό Καλοχώρι, για την ανόρυξη γεωτρήσεων που έδιναν άφθονο αρτεσιανό νερό, κατάλληλο για ύδρευση. Τα έργα κατασκευής ήταν πολλά και σημαντικά: 1) Αρχικά ανορύχτηκαν πέντε γεωτρήσεις και κατασκευάστηκαν φρεάτια (Σχ. 1.8 και Εικ. 1.6, 1.7, 1.8 και 1.9). Κατασκευάστηκε το συλλεκτικό υδραγωγείο που ήταν ένα υπόγειο κτιστό κανάλι μήκους 3.043 μ., για τη συλλογή του νερού από τα φρέατα και τη μεταφορά του μέχρι τη δεξαμενή καθιζήσεως και καταμετρήσεως (Σχ. 10). Το υλικό κατασκευής του ήταν σιδηροπαγές σκυρόδεμα, σε εγκάρσια τομή ελλειπτικού 20

σχήματος (Εικ. 29), που είχε ύψος 0,90 μ. στη μεγάλη πλευρά και πλάτος 0,75 cm στη μεγάλη πλευρά και πλάτος 0,75 cm στη μικρή πλευρά. Είχε κλίση προς τη Θεσσαλονίκη όπως περιγράφει λεπτομερώς στην τεχνική αναφορά του ο Trulemans. Το υδραγωγείο αυτό μπορούσε να μεταφέρει 11.578 m 3 νερού ανά 24ωρο. 2) Δεξαμενή καθιζήσεως (Ρavilon) για την καθίζηση των φερτών υλών από το νερό (άμμος, χώμα κ.ά) και περίπτερο καταμέτρησης της παροχής του. Η δεξαμενή αυτή ήταν χωρητικότητας 2.000 m 3 και βρισκόταν στο δρόμο προς το Καλοχώρι, αριστερά στη διακλάδωση του δρόμου προς την εθνική οδό και δέχονταν το νερό από το συλλεκτικό υδραγωγείο (Σχ. 10 και Εικ. 28). 3) Στη συνέχεια της δεξαμενής καθιζήσεως κατασκευάστηκε διπλός μεταλλικός αγωγός μεταφοράς του νερού μέχρι το κεντρικό αντλιοστάσιο, μήκους 3.095 μ. και εξωτερικής διαμέτρου 300 χιλιοστών. Οι δύο αγωγοί ήταν εγκαταστημένοι με κλίση 40 cm ανά χιλιόμετρο και μπορούσαν να μεταφέρουν με φυσική ροή πάντα, 2.856m 3 /24ωρο (Σχ. 10 και Εικ. 28). "Ι- [1] Εικόνα 1.6 Χάρτης διαστάσεων 5 km, μακέτα του όλου έργου Υδροληψίας - Συγκεντρωτικού υδραγωγείου. Δεξαμενής καθιζήσεως και περιπτέρου καταμετρήσεως - Αγωγών μεταφοράς - και Κεντρικού Αντλιοστασίου Σφαγίων. Κατασκευή 1888 από Βέλγους μηχανικούς. Υπάρχει στα Αρχεία του ΟΥΘ. 21

[1] Εικόνα 1.7 Λεπτομέρειες από το χάρτη της εικόνας 25. Φαίνεται η γεώτρηση, το φρεάτιο επισκέψεως και το κανάλι που χύνονταν τα νερά των γεωτρήσεων. [1] Εικόνα 1.8 Λεπτομέρεια από τον χάρτη της εικόνας 25 δείχνει τη «μακέτα» τον Κεντρικού Αντλιοστασίου. 4) Το κεντρικό Αντλιοστάσιο Σφαγείων (Κ. Α.Σ.) είχε κατασκευαστεί στη θέση που υπάρχει ακόμη και σήμερα. Το αντλιοστάσιο περιλάμβανε δύο μεγάλα κτίσματα. Στο ένα κτίσμα ήταν εγκαταστημένες οι αντλίες, ενώ το άλλο χρησιμοποιούνταν σαν αποθήκη καυσίμων. Η αρχική ανυψωτική δύναμη του αντλιοστασίου το 1892 ήταν δύο ατμομηχανές που η καθεμιά μπορούσε να προωθήσει 1.600 m 3 νερού ανά 24ωρο. Το 1896 εγκαταστάθηκε καινούργια αντλία διπλής ενέργειας που αύξησε τη δυνατότητα παροχής 22

του αντλιοστασίου σε 7.520 m 3 νερού ανά 24ωρο. Στα 1910 το Κ.Α.Σ. μπορούσε να τροφοδοτεί τα δίκτυα και τις δεξαμενές της πόλης με 3.000 m 3 νερό την ημέρα. 5) Ένας καταθλιπτικός αγωγός που αποτελούνταν από δύο τμήματα, το ένα, μήκους 3.409,25 m, ξεκινούσε από το Κεντρικό Αντλιοστάσιο Σφαγείων (Κ.Α.Σ.) και ακολουθώντας τη διαδρομή από την Πλατεία Βαρδαρίου - Εγνατία - Βενιζέλου - Κασσάνδρου (σημερινές ονομασίες) κατέληγε στη δεξαμενή Κασσάνδρου. Το δεύτερο τμήμα, μήκους 750 m ξεκινούσε από τη δεξαμενή Κασσάνδρου κι έφτανε μέχρι τη δεξαμενή της μονής Βλατάδων. Και τα δύο τμήματα του αγωγού αυτού ήταν Φ 300 χιλ. διαμέτρου. Από το Κ.Α.Σ. αντλούσαν ορισμένες για τη δεξαμενή Κασσάνδρου και τις υπόλοιπες για τη δεξαμενή Βλατάδων, αλλά η αλλαγή πίεσης στον αγωγό του πρώτου τμήματος έκρυβε σοβαρούς κινδύνους για τον αγωγό αυτόν καθώς η πίεση ανέβαινε από τις 4 1/4 Atm στις 111/4 Atm. Έτσι, πολύ νωρίς, το 1896 εγκαταστάθηκε αντλία στη δεξαμενή Κασσάνδρου, που είχε δυνατότητα παροχής νερού 600 m 3 /24ωρο, και απ' εκεί πλέον τροφοδοτούνταν η δεξαμενή Βλατάδων αποφεύγοντας έτσι τους κινδύνους από τις αλλαγές της πίεσης. 6) Δύο δεξαμενές μέσα στην πόλη, η πρώτη, στην οδό Κασσάνδρου, Β.Δ. της εκκλησίας του Αγίου Δημητρίου και λειτουργεί ακόμη και σήμερα σαν σταθμός εναλλαγής. Η δεξαμενή αυτή, όπως αναφέρει ο Trulemans είναι χαμηλού [1] Σχήμα 1.8 23

[1] Εικόνα 1.9. Αρτεσιανή Γεώτρηση εν λειτουργία δικτύου πιέσεως και το δάπεδο της είναι εγκατεστημένο στο 39 μ. υψόμετρο. Η δεξαμενή έχει χωρητικότητα 1000 είναι m3, το νερό μέσα σ' αυτήν φτάνει τα 3,50 μ. ωφέλιμο ύψος ενώ η πίεση στο δίκτυο διανομής είναι 42,5 μ. Το 1909 εγκατέστησαν στη δεξαμενή Κασσάνδρου μια δεύτερη μονάδα που αποτελούνταν από μια αντλία οριζόντια, με πιστόνι «Βουτηχτή» διπλής ενέργειας, με μοτέρ πτωχού αερίου, ικανή για ωριαία παροχή της τάξης των 45 m3. Η δεύτερη δεξαμενή ήταν εγκατεστημένη κάτω από τη Μονή Βλατάδων, στη σημερινή οδό Ηγουμένου, και το δάπεδο της βρίσκεται στο 108,3 μ. υψόμετρο. Το ύψος του νερού μέσα σ' αυτήν φτάνει 2,5 μ. ωφέλιμο ύψος και η πίεση τα 117,8 μ. Η δεξαμενή, χωρητικότητας 610 m3, λειτουργεί μέχρι σήμερα. 7) Το δίκτυο διανομής του νερού αποτελούνταν αρχικά από δύο χωριστές και ανεξάρτητες ζώνες. Η πρώτη ζώνη έπαιρνε νερό από τη δεξαμενή 24

- -. = -Λ..._ [1] Εικόνα 1.10 Το πρώτο υδραγωγείο που κατασκευάστηκε το 1880. Το 1950 όταν κατασκευάστηκε το νέο, αυτό το κομμάτι το έβγαλαν στην επιφάνεια, βρίσκετε στο Καλοχώρι, φαίνεται το ελλειπτικό σχήμα του. [1] Σχήμα 1.9. Το Κεντρικό Αντλιοστάσιο Σφαγείων βόρεια όψη. Κασσάνδρου και υδροδοτούσε το τμήμα της πόλης από την οδό Αγίου Δημητρίου μέχρι τη θάλασσα και την περιοχή του Σιδηροδρομικού Σταθμού μέχρι το Σιντριβάνι. Η δεύτερη ζώνη έπαιρνε νερό από τη δεξαμενή Βλατάδων και έδινε νερό στην άνω Πόλη μέχρι την οδό Αγίου Δημητρίου. Στην εξυπηρετούμενη περιοχή τοποθετήθηκαν και στόμια πυρκαγιάς, ανά 200 μ. στις κυριότερες οδούς, και 7 κοινόχρηστες βρύσες (Εικ. 31).Τα κεντρικά δίκτυα αποτελούνταν από σωλήνες κατασκευασμένους με χυτοσίδηρο, 25

διαφόρων διαμέτρων, ενώ οι διακλαδώσεις ήταν από μόλυβδο για να μπορούν να λυγίζουν μια και εκείνη την εποχή δεν υπήρχαν τα ειδικά κομμάτια γωνίες, μούφες, ρακόρ κ.ά. χρήσιμα για τον σκοπό αυτό. [1] Σχήμα 1.11 Καπάκια φρεατίων του δικτύου διανομής, μι: την ημισέληνο και την ονομασία της εταιρείας COMPANIE OTOMANE DES EAUX SALONIQUE.. Στα 1911 εγκαινιάστηκε η νέα δεξαμενή Ευαγγελίστριας - σήμερα βέβαια είναι παλιά αλλά εξακολουθεί να χρησιμοποιείται - που προοριζόταν να εξυπηρετήσει τη ζώνη της εκτός των τειχών Θεσσαλονίκης μέχρι το Καραμπουρνάκι, μια περιοχή δηλ. πολύ εκτεταμένη που ονομάζονταν Εξοχές. Η δεξαμενή, χωρητικότητας 1.230 m 3, είναι χωρισμένη σε δύο διαμερίσματα ίσης χωρητικότητας. Το υψόμετρο του πυθμένα είναι στα 48 μ. και το υπερπλήρες, το ύψος δηλ. του νερού 3,5 μ, μέσα στη δεξαμενή, φτάνει στα 51,5 μ. Η δεξαμενή, που είχε εγκατασταθεί Ν.Α. του νοσοκομείου «Αγ. Δημήτριος» και Βόρεια των Νεκροταφείων Ευαγγελίστριας, έπαιρνε νερό από το Κ.Α.Σ. μέσω αγωγού που είχε τοποθετηθεί στη συνέχεια του αντλιοστασίου της δεξαμενής Κασσάνδρου. Ο αγωγός διατομής Φ 300 χιλ. περνούσε από τις οδούς Κασσάνδρου - Αισχύλου - Αγ. Δημητρίου έξω από τα σημερινά νεκροταφεία της Ευαγγελίστριας και κατέληγε στην ομώνυμη δεξαμενή. Την εποχή αυτή, 1912, το δίκτυο διανομής της Εταιρείας ήταν χωρισμένο σε τρία επιμέρους δίκτυα τελείως ανεξάρτητα το ένα από το άλλο (Εικ. 1.12). 26