Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων Εργαστήριο Διευθέτησης Ορεινών Υδάτων Το πλημμυρικό πρόβλημα του Διακρατικού Ποταμού Άρδα Φώτης Π. Μάρης Επικ. Καθηγητής.Π.Θ.
2
Ο Διακρατικός Ποταμός Έβρος Η λεκάνη απορροής του Έβρου έχει όρια: Βόρεια με την λεκάνη απορροής του ποταμού Δούναβη και δυτικά με την λεκάνη απορροής του Νέστου. Η λεκάνη απορροής του ποταμού Έβρου έχει έκταση 53.000 Km 2 από τα οποία βρίσκονται: 3.340 Km 2 σε Ελληνικό έδαφος, δηλαδή το 6,00%. 31.100 Km 2 σε Βουλγαρικό έδαφος, δηλαδή το 66,00%. 14.560 Km 2 σε Τουρκικό έδαφος, δηλαδή το 28,00%. Το μήκος του ποταμού Έβρου είναι περίπου 530 χιλιόμετρα, από τα οποία τα 187 km συνιστούν το μήκος της συνοριακής γραμμής μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας. Η λεκάνη απορροής του Έβρου απαρτίζεται από αρκετές σημαντικές υπολεκάνες (Εργίνης, Τούντζας, Άρδας, Ερυθροπόταμος, κλπ). 3
Ο Διακρατικός Ποταμός Έβρος Συμπεραίνουμε ότι οι κύριοι παραπόταμοι του Έβρου είναι: Εργίνης (Τουρκία), Τούντζας (Τουρκία-Βουλγαρία), Άρδας (Ελλάδα-Βουλγαρία) και Ερυθροπόταμος (Ελλάδα-Βουλγαρία) οι οποίοι έχουν συνολική επιφάνεια απορροής 26.760 km 2, που αντιπροσωπεύει περισσότερο από το μισό (περίπου 51%) της συνολικής επιφάνειας απορροής. 4
Ο Παραπόταμος του Έβρου: Άρδας Λεκάνη απορροής: Εμβαδόν = 5.600 Km 2, δηλαδή μεγαλύτερη από αυτή του Αχελώου και ίση περίπου με του Νέστου. Αντιπροσωπεύει το 11% της συνολικής λεκάνης του Έβρου. Η εντός του Ελληνικού εδάφους λεκάνη απορροής του Άρδα είναι περίπου 345 km 2. Είναι ο 3 ος (με βάση το μέγεθος λεκάνης απορροής) παραπόταμος. Είναι ο 2 ος παραπόταμος του Έβρου με βάση το μήκος. Πηγάζει από την Ροδόπη και συγκεκριμένα στις βόρειες πλαγιές του όρους Κουρσλάρ, κοντά στο Υψίπεδο Πασμακλή, στα βόρεια της Ξάνθης. Μήκος : 250 χιλιόμετρα. Το βάθος του κυμαίνεται από 0.5 έως 3 μέτρα. ΣυμβάλλειμετοποταμόΈβροπερίπουσε19 Km ανάντη της Ορεστιάδας και 6 Km περίπου ανάντη της Ανδριανουπόλεως, ανάμεσα στα χωριά Καστανιές και Μαράσια. 5
6
Το πλημμυρικό αρχείο Χρονική περίοδος 1945-1998 Χρονική περίοδος 1998 έως σήμερα 7
Τα Τα πλημμυρικά πλημμυρικά φαινόμενα φαινόμενα την την χρονική χρονική περίοδο περίοδο 1945-1998 1945-1998 8
Τα πλημμυρικά φαινόμενα την χρονική περίοδο 1998 έως σήμερα 9
10
Ερευνητικό έργο : ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΩΝ ΠΛΗΜΜΥΡΙΚΩΝ ΑΠΟΡΡΟΩΝ ΤΟΥ ΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΟΥ ΠΟΤΑΜΟΥ ΕΒΡΟΥ Επιστημονικά Υπεύθυνος: Κωτσοβίνος Ν., Καθηγητής.Π.Θ. Μέλη Ομάδας εργασίας: Αγγελίδης Π., Επίκ. Καθηγητής.Π.Θ. Μάρης Φ., Επίκ. Καθηγητής.Π.Θ. Χρηματοδότηση: Υπουργείο Εξωτερικών, Γενική Γραμματεία ιεθνών Οικονομικών Σχέσεων & Αναπτυξιακής Συνεργασίας 11
Ο διακρατικός Ποταμός Έβρος Σαράντα (40) μικρά και μεγάλα φράγματα στην υδρολογική του λεκάνη Ο διακρατικός Ποταμός Άρδας Τρία μεγάλα φράγματα στην υδρολογική του λεκάνη: 1. Kyrdzhali 2. Studen Kladenets 3. Ιvaylovgrad 12
Η θέση του Φράγματος του Kyrdzhali 13
Το Φράγμα του Kyrdzhali 14
Τα Φράγματα του Studen Kladenets 15
Το Φράγμα του Ιvaylovgrad (6 Km μόλις από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα) 16
Το Φράγμα του Ιvaylovgrad (6 Km μόλις από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα) 17
Είναι οι κλιματικές αλλαγές υπεύθυνες για τις πρόσφατες πλημμύρες; Μελετώντας τις μεγαλύτερες ημερήσιες παροχές, βρήκαμε: περίοδος 1844-1995 (151 χρόνια): 12 πλημμύρες (λιγότερο από 1 πλημμύρα κάθε 12 χρόνια) περίοδος 1985-1995 (11 χρόνια): μόνο μία φορά η πλημμυρική παροχή ξεπέρασε τα 2500 m 3 /s περίοδος 1996-2008 (13 χρόνια): εφτά φορές ξεπεράστηκε η πλημμυρική παροχή των 2500 m 3 /s Όπως αποδεικνύεται από την έρευνά μας: ΟΧΙ 18
Αποτελέσματα ανάλυσης κατά Gumbel στις μέγιστες ετήσιες πλημμυρικές παροχές στο Πύθιο Έβρου για 2 διαφορετικές χρονικές περιόδους: Περίοδος 1985 1994: οι πλημμυρικές παροχές των 3000 m 3 /sec έχουν περίοδο επαναφοράς 70 ετών Περίοδος 1985 2007: η περίοδος επαναφοράς μειώνεται δραματικά σε μόλις 7 χρόνια 19
Ισχυριζόμαστε ότι: Αυτή η δραματική αλλαγή στη συχνότητα πλημμυρών συνδέεται με την αλλαγή του τρόπου διαχείρισης των Βουλγαρικών φραγμάτων μετά το 1994 και όχι με τις κλιματικές αλλαγές. Η επίδραση των κλιματικών αλλαγών πρέπει να αναζητηθεί και να τεκμηριωθεί στις μετεωρολογικές παραμέτρους (κυρίως στη βροχή, η οποία προφανώς δεν αυξήθηκε 6 φορές) και όχι στις πλημμύρες, καθώς η απορροή ελέγχεται κυρίως από τα φράγματα. 20
Γιατί συμβαίνουν οι περισσότερες από τις πρόσφατες πλημμύρες; Η Βουλγαρική ιδιωτική εταιρία παραγωγής ρεύματος (η οποία είναι υπεύθυνη για τη διαχείριση των μεγάλων Βουλγαρικών φραγμάτων) προσπαθεί να μεγιστοποιήσει την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, ακολουθώντας την απλουστευμένη αρχή της διατήρησης της στάθμης του νερού στον ταμιευτήρα πάνω από τη βάση του υπερχειλιστή, διατηρώντας κλειστά τα θυροφράγματα (μεγιστοποίηση ωφέλιμου ύψους πτώσεως και αποθηκευμένου όγκου νερού). Όταν συμβαίνει μια ισχυρή βροχόπτωση στην υδρολογική λεκάνη του φράγματος και ενώ η στάθμη βρίσκεται ήδη στο ανώτατο επίπεδο, δημιουργείται κίνδυνος υπερπήδησης και ενδεχόμενης καταστροφής του. Τότε οι διαχειριστές του φράγματος για να αποφύγουν τον κίνδυνο, ανοίγουν απότομα τα θυροφράγματα. 21
Υπερχειλιστής κατά την έναρξη ανοίγματος θυροφραγμάτων 22
Σκοπός του αναπτυχθέντος συστήματος Η κατασκευή ενός προγράμματος Η/Υ (software), το οποίο απαιτεί ως εισόδους: προβλέψεις βροχής για τη Βουλγαρία, Τουρκία και Ελλάδα, καθώς και τις στάθμες των ταμιευτήρων των Βουλγαρικών φραγμάτων κατά την έναρξη της προσομοίωσης. Ακολούθως το λογισμικό υπολογίζει και προβλέπει μερικές μέρες πριν τις παροχές σε διάφορες κρίσιμες θέσεις στον ποταμό Έβρο, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο θα διαχειριστούν το νερό των φραγμάτων οι Βούλγαροι. 23
Σκοπός του αναπτυχθέντος συστήματος Το λογισμικό επίσης υπολογίζει τον χρόνο που απαιτείταιγιαταπλημμυρικάκύματαπου δημιουργούνται από το ξαφνικό άνοιγμα των θυροφραγμάτων των υπερχειλιστών των Βουλγαρικών φραγμάτων να φτάσουν στα Ελληνικά σύνορα και ακόμη διοδεύει αυτά τα πλημμυρικά κύματα κατά μήκος του ποταμού Έβρου. Το λογισμικό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη διαφόρων σεναρίων με σκοπό τη βέλτιστη διαχείριση του απελευθερούμενου νερού των φραγμάτων λίγες ώρες πριν συμβεί μια ισχυρή καταιγίδα. Το λογισμικό επίσης έχει την ικανότητα να προσομοιώσει την υδροηλεκτρική λειτουργία των φραγμάτων, να υπολογίσει την παραγόμενη ενέργεια για διάφορα σενάρια και να υπολογίσει την απώλεια ενέργειας εξαιτίας αντιπλημμυρικής προστασίας. 24
Γιατί η διαχείριση των απελευθερούμενων ποσοτήτων νερού από τα Βουλγαρικά φράγματα είναι τόσο σημαντική; Υπολογίζεται, ότι τα 15 μεγαλύτερα φράγματα, παραλαμβάνουν την απορροή του 34% της υδρολογικής λεκάνης του Έβρου στη Βουλγαρία. Συνεπώς, είναι προφανές, ότι στο Ελληνο-Τουρκικό τμήμα του ποταμού Έβρου δεν εισέρχεται πια απευθείας η επιφανειακή απορροή της υδρολεκάνης, όπως παλιά, αλλά εισέρχονται κυρίως οι απελευθερούμενες μέσω των φραγμάτων ποσότητες νερού. Συνεπώς, η διαχείριση αυτών των ποσοτήτων νερού από τα φράγματα είναι καθοριστικής σημασίας για τις δημιουργούμενες πλημμύρες. 25
Αποδείξαμε Ότι η αιχμή του υδρογραφήματος εξόδου από τον υπερχειλιστή μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερη από την αιχμή του υδρογραφήματος που δημιουργείται στο ποτάμι χωρίς την ύπαρξη του φράγματος, κάτω από τις ίδιες μετεωρολογικές συνθήκες. Φαίνεται συνεπώς, ότι η απλοποιημένη στρατηγική διαχείρισης των διαχειριστών των φραγμάτων προκαλεί πλημμύρες, οι οποίες δεν θα δημιουργούνταν με τις ίδιες μετεωρολογικές συνθήκες (βροχή) χωρίς την ύπαρξη των φραγμάτων. 26
Νέα στρατηγική διαχείρισης Συνεπώς, πρέπει να αναζητηθεί μια καλύτερη στρατηγική διαχείρισης των φραγμάτων, η οποία θα αποτρέπει τις πλημμύρες κατάντη συνυπολογίζοντας όμως και τις οικονομικές απώλειες λόγω της ενδεχόμενης μείωσης της παραγόμενης ενέργειας. 27
Αναπτύξαμε ένα νέο λογισμικό Η/Υ για την προσομοίωση της διαχείρισης των πλημμυρικών παροχών στον ποταμό Έβρο, που το ονομάσαμε EvroFloods 28
E v r o F l o o d s ΕΙΣΟ ΟΙ Προβλέψεις βροχής για Βουλγαρία, Τουρκία και Ελλάδα Οι στάθμες των ταμιευτήρων των Βουλγαρικών φραγμάτων στην έναρξη της προσομοίωσης ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Παροχές στον ποταμό Έβρο σε διάφορες κρίσιμες θέσεις, ανάλογα με τον τρόπο διαχείρισης του νερού στα Βουλγαρικά φράγματα Χρόνοι ταξιδιού των πλημμυρικών κυμάτων μέχρι τα Ελληνικά σύνορα, που δημιουργούνται από το ξαφνικό άνοιγμα των θυροφραγμάτων. Υπολογισμός της παραγόμενης ενέργειας για διάφορα σενάρια καθώς και των απωλειών ενέργειας λόγω αντιπλημμυρικής προστασίας. 29
Αποτελέσματα Σύμφωνα με διάφορα σενάρια διαχείρισης που μελετήσαμε, διαπιστώσαμε ότι μια κακή διαχείριση των Βουλγαρικών φραγμάτων οδηγεί ενδεχομένως σε οικονομικό όφελος μερικών εκατοντάδων χιλιάδων Ευρώ, προκαλώντας καταστροφές λόγω πλημμυρών δεκάδων εκατομμυρίων ευρώ στην Ελλάδα και Τουρκία που βρίσκονται κατάντη. Αποδείξαμε, ότι ακραία μετεωρολογικά επεισόδια (ισχυρές καταιγίδες) είναι δυνατό με κατάλληλη διαχείριση των φραγμάτων να αποφευχθούν πλημμύρες, το πιθανότερο χωρίς απώλειες στην παραγωγή ενέργειας. 30
Αποτελέσματα Ωστόσο, αν λόγω ενεργειών αντιπλημμυρικής προστασίας, υπάρξει ζημία στη βουλγαρική εταιρία παραγωγής ενέργειας, τότε είναι λογικό και δίκαιο οι κατάντη χώρες Ελλάδα και Τουρκία να αποζημιώσουν την ανάντη χώρα. Για παράδειγμα, για ένα από τα σενάρια που επεξεργαστήκαμε με το αναπτυχθέν λογισμικό EvroFloods, η απώλεια ενέργειας που προέκυψε για την αποφυγή πλημμύρας ήταν της τάξεως των 5 MWh, που αποτιμάται περίπου 400.000. 31
Αποτελέσματα Πιστεύουμε συνεπώς, ότι ο καλύτερος τρόπος αντιμετώπισης των πλημμυρών είναι η συνεργασία των τριών χωρών (Ελλάδα, Βουλγαρία, Τουρκία), ανταλλάσσοντας λεπτομερείς πληροφορίες αναφορικά με τη βροχήσεκάθεχώρα, τη στάθμη των ταμιευτήρων κ.λπ. δεδομένα, συναποφασίζοντας μαζί για τη βέλτιστη διαχείριση. 32
Συμπεράσματα Η διαχείριση των διασυνοριακών υδάτων ως φυσικών πόρων του ποταμού Άρδα εμπεριέχει μεγάλο αριθμό προβλημάτων τα οποία θα μπορούσαν να χωριστούν σε δύο ενότητες: 1. Προβλήματα διαχείρισης κάθε εμπλεκόμενης χώρας 2. Προβλήματα από την διαφορετικότητα μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών 33
Προβλήματα διαχείρισης της χώρας μας Συγκρουόμενα συμφέροντα ως προς τη χρήση του νερού. Έλλειψη σύγχρονων συλλογικών αρδευτικών δικτύων και ανεξέλεγκτα μεγάλη σπατάλη νερού για αρδεύσεις μέσω ιδιωτικών γεωτρήσεων. 34
Προβλήματα διαχείρισης της χώρας μας υσμενείς επιπτώσεις για το περιβάλλον λόγω τηςσυνεχούςαύξησηςτηςρύπανσηςτων επιφανειακών και υπογείων νερών από τα λύματα και απόβλητα των οικισμών, των βιομηχανιών καθώς και από τη χρήση λιπασμάτων και ζιζανιοκτόνων στη γεωργική παραγωγή. Έλλειψη ενιαίας διαχείρισης της ποσότητας και ποιότητας των νερών 35
Προβλήματα από την διαφορετικότητα μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών, Ελλάδας Βουλγαρίας - Τουρκίας Πολιτικές, κοινωνικές και θεσμικές δομές. Στους σκοπούς της διαχείρισης, τα οφέλη και τα οικονομικά εργαλεία. Στα συγκρουόμενα συμφέροντα για τη χρήση και την προσφορά του νερού (π.χ. η Βουλγαρία παράγει ηλεκτρική ενέργεια). 36
Προβλήματα από την διαφορετικότητα μεταξύ των εμπλεκόμενων χωρών, Ελλάδας Βουλγαρίας - Τουρκίας Οι ιεθνείς σχέσεις των χωρών. Η ιεθνής νομοθεσία και οι διακρατικές συμφωνίες. ιαθεσιμότητα δεδομένων (με κοινά χαρακτηριστικά). 37
Προτάσεις Αποκατάσταση του συνόλου των ζημιών (αναχώματα, αγροτικές οδοποιίες, καλλιέργειες, κτηνοτροφικές μονάδες, κατοικίες, αντλιοστάσια, κ.α.). Πρόβλεψη και σχεδιασμός. Ενημέρωση όλων των εμπλεκόμενων φορέων. Έγκαιρη προειδοποίηση. Λήψη προστατευτικών μέτρων. 38
Ειδικότερα προτείνεται: Υπογραφή Σύμβασης Ποταμού Άρδα μεταξύ των εμπλεκόμενων κρατών. ηµιουργία ενός Ενιαίου Φορέα ιαχείρισης της ιακρατικής Λεκάνης του Ποταμού Άρδα αποτελούμενο από την κεντρική εξουσία αλλά και τους τοπικούς φορείς (περιφέρεια, νομαρχίες, πανεπιστήμιο, κα.) θα αποτελέσει ένα ισχυρό εργαλείο στο συντονισµό των ενεργειών. 39
Έναρξη των εργασιών για την κατάστρωση ενός Κοινού Σχεδίου Αειφορικής ιαχείρισης της ιακρατικής Λεκάνης του Άρδα με σκοπό να αναλάβει ο Φορέας στο μέλλον τον σχεδιασμό, την κατασκευή, λειτουργία και συντήρηση του κομβικού αυτού υδρολογικού συστήματος. Η αντίληψη ότι η λεκάνη αποτελεί µία οντότητα η οποία δεν μπορεί να αντιµετωπισθεί µε «δύο μέτρα και σταθµά» θα αποτελέσει ένα ισχυρό κίνητρο για συνεργασία. Ανάπτυξη ενός εύχρηστου συστήματος διαχείρισης των πλημμυρικών απορροών του ποταμού Έβρου για την υπάρχουσα κατάσταση χωρίς πρόσθετα έργα με βάση το οποίο θα συντονίζονται οι ενέργειες των τριών χωρών (Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας), με σκοπό την αποφυγή πλημμυρών ή τη μείωση της έντασής τους. 40
Ανάληψη πρωτοβουλιών από το ΥΠΕΧΩ Ε (τόσο της πολιτικής ηγεσίας όσο και της Κεντρικής Υπηρεσίας Υδάτων) ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης. Άμεση ενσωμάτωση της νέας ευρωπαϊκής οδηγίας 2007/60 της 23 Οκτωβρίου 2007 στην εθνική νομοθεσία. Άμεση σύσταση του Περιφερειακού Συμβουλίου Υδάτων Ανατολικής Μακεδονίας Θράκης (άρθρο 6, Ν. 3199/2003). Άμεσηστελέχωσητης ιεύθυνσηςυδάτωντης Περιφέρειας και λειτουργία υποδιεύθυνσης Υδάτων στοβόρειοέβρομενέεςθέσειςεξειδικευμένων επιστημόνων (άρθρο 3, Ν. 1688/2005). 41
Το 7 ο Πρόγραμμα Πλαίσιο για το Περιβάλλον (ΕΣΠΑ) να ενσωματώσει ειδικό πρόγραμμα χρηματοδότησης υδραυλικών έργων για τον Ποταμό Άρδα. Επιτακτική είναι η ανάγκη για κοινή βούληση και προθυμία των υπεύθυνων πολιτικών και συλλογικών παραγόντων για την εφαρμογή της συµφωνίας. 42
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!! Φώτης Π. Μάρης Επικ. Καθηγητής.Π.Θ. 43