1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ 1 Ο Κ ΕΦΑΛΑΙΟ, τα μέλη της και οι μεταξύ τους σχέσεις Τα βασικά σημεία του μαθήματος είναι μια κοινωνική ομάδα που αποτελείται συνήθως από τους γονείς και το παιδί ή τα παιδιά. Τα άτομα αυτά αποτελούν τα μέλη της οικογένειας και αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις αγάπης, φροντίδας και αλληλοβοήθειας. Οι γονείς φροντίζουν να καλύπτουν όχι μόνο τις βιολογικές ανάγκες των παιδιών τους αλλά και τις συναισθηματικές, πνευματικές και κοινωνικές τους ανάγκες. Οι γονείς προσφέρουν αγάπη, προστασία, ασφάλεια στα παιδιά τους, προσπαθούν να τα κατανοήσουν και να τα βοηθήσουν να λύσουν τα προβλήματά τους, μεριμνούν για την εκπαίδευσή τους και τα βοηθούν να ενταχτούν στην κοινωνία, για να γίνουν ανεξάρτητα άτομα και χρήσιμοι πολίτες. αποκτά επίσημη μορφή με τον γάμο, που μπορεί να είναι θρησκευτικός ή πολιτικός. Η πολιτεία έχει θεσπίσει ένα σύνολο νόμων, το Οικογενειακό Δίκαιο, που αναφέρονται στον γάμο και την οικογένεια. Γλωσσάρι οικογένεια: ομάδα ατόμων που συνδέονται με δεσμούς αίματος, γάμου ή υιοθεσίας και κατοικούν κάτω από την ίδια στέγη. αλληλοβοήθεια: αμοιβαία βοήθεια ανάμεσα στα μέλη της κοινωνίας ή κοινωνικής τάξης ή οργάνωσης ή μεταξύ ατόμων. Οικογενειακό Δίκαιο: το σύνολο των κανόνων που ρυθμίζουν την οικογενειακή σχέση συζύγων, γονέων τέκνων, τη συγγένεια, τη διατροφή, την υιοθεσία, καθώς και ζητήματα που προκύπτουν από αυτήν, όπως οι επιτροπείες ανηλίκων κ.ά. γάμος: η νόμιμη ένωση και συμβίωση δύο ετερόφυλων (σε κάποιες χώρες και ομόφυλων) προσώπων. πολιτικός γάμος: η νόμιμη ένωση δύο ετερόφυλων προσώπων με ληξιαρχική πράξη στο δημαρχείο, ενώπιον εκπροσώπου της δημοτικής αρχής. θρησκευτικός γάμος: η νόμιμη ένωση δύο ετερόφυλων προσώπων, σύμφωνα με τους κανόνες του θρησκεύματος ή του δόγματος στο οποίο πιστεύουν οι μελλόνυμφοι. 9
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : Ερωτήσεις για την κατανόηση του μαθήματος 1. Τι είναι η οικογένεια; Ποια είναι συνήθως τα μέλη της; 2. Ποιες σχέσεις αναπτύσσουν μεταξύ τους τα μέλη της οικογένειας; 3. Ποιες ανάγκες για τα παιδιά τους φροντίζουν να καλύπτουν οι γονείς; Για τι άλλο μεριμνούν; 4. Πώς η οικογένεια αποκτά την επίσημη μορφή της; 5. Τι είναι το Οικογενειακό Δίκαιο; Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου Παρατηρούμε τα σκίτσα και σχολιάζουμε τις δραστηριότητες, στις οποίες μπορεί να συμμετέχουν όλα τα μέλη της οικογένειας. Το πρώτο σκίτσο (αριστερά) δείχνει μια τετραμελή οικογένεια, την ώρα που τα μέλη της παίζουν ένα επιτραπέζιο παιχνίδι. Όλα τα μέλη της οικογένειας συμμετέχουν στο επιτραπέζιο παιχνίδι, τηρούν τους κανόνες του παιχνιδιού και ψυχαγωγούνται. Το δεύτερο σκίτσο (δεξιά) δείχνει μια οικογένεια που είναι συγκεντρωμένη γύρω από το τραπέζι την ημέρα του Πάσχα. Ο πατέρας φέρνει τη σούβλα με το ψημένο κοκορέτσι, η μητέρα την αχνιστή μαγειρίτσα, τα παιδιά τσουγκρίζουν τα κόκκινα πασχαλινά αυγά και ο παππούς και η γιαγιά είναι χαρούμενοι και απολαμβάνουν αυτές τις οικογενειακές στιγμές. Η γάτα και ο σκύλος, κάτω από το τραπέζι, φαίνονται να συμμετέχουν στο γιορτινό κλίμα της ημέρας. Ποιες νομίζεις ότι είναι οι ανάγκες σου; Κάθε παιδί, για να καταφέρει να διατηρηθεί στη ζωή, έχει ανάγκη από στέγη, τροφή, νερό, ρούχα, ύπνο, φάρμακα, ασφάλεια, ανάπαυση κ.ά. Αυτές οι ανάγκες ονομάζονται βιολογικές. Όμως, εκτός από τις βιολογικές ανάγκες, έχει ανάγκη και από άλλες, όπως οι συναισθηματικές, οι πνευματικές και οι κοινωνικές (αγάπη, φιλία, μόρφωση, συντροφιά, μουσική, ζωγραφική, παιχνίδι, ψυχαγωγία κ.ά.), που του επιτρέπουν καλύτερη ποιότητα ζωής. Με ποιον τρόπο αυτές ικανοποιούνται μέσα στην οικογένεια; Οι βιολογικές ανάγκες των παιδιών ικανοποιούνται από τα έσοδα που έχει η οικογένεια από την εργασία του ενός ή και των δύο γονιών. Με τα χρήματα που αποκτούν, αγοράζουν ή ενοικιάζουν κατοικία, αγοράζουν τρόφιμα, ρούχα, παπούτσια, φάρμακα, έπιπλα, είδη κουζινικής και διάφορες συσκευές (τηλεόραση, ηλεκτρονικό υπολογιστή κ.ά.). Οι γονείς ακόμη φροντίζουν να καλύπτουν και τις συναισθηματικές, πνευματικές και κοινωνικές ανάγκες. Καθημερινά συζητούν με το παιδί ή τα παιδιά τους, δίνουν συμβουλές, ανταλλάσσουν απόψεις, δείχνουν το ενδιαφέρον και την αγάπη τους γι αυτά, τα προστατεύουν από διάφορους κινδύνους μέσα και έξω 10
1Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:, τα μέλη της και οι μεταξύ τους σχέσεις από το σπίτι, ώστε να νιώθουν ασφάλεια, τα βοηθούν να ξεπεράσουν τα προβλήματα που παρουσιάζονται, τα μαθαίνουν να έχουν καλή συμπεριφορά και να αποκτούν πολλές δεξιότητες, τα εφοδιάζουν με πολλές γνώσεις, τα βοηθούν να γίνουν σταδιακά ανεξάρτητα άτομα, να ενταχθούν στην κοινωνία και να είναι χρήσιμοι πολίτες. Δίνουμε παραδείγματα σχέσεων των μελών της οικογένειας: 1. Τα Χριστούγεννα συγκεντρώνεται η οικογένεια και όλοι μαζί ζουν σύμφωνα με τις παραδόσεις των ημερών και ανταλλάσσουν ευχές και δώρα. 2. Το Πάσχα συγκεντρώνεται η οικογένεια και όλοι μαζί ζουν σύμφωνα με τις παραδόσεις των ημερών, πηγαίνουν στην εκκλησία, ψήνουν το αρνί, τσουγκρίζουν αυγά κ.ά. 3. Το μεγαλύτερο από τα παιδιά της οικογένειας βοηθά το μικρότερο, ή τα μικρότερα, στα μαθήματά του. 4. Οι γονείς πηγαίνουν στα καταστήματα και αγοράζουν τρόφιμα, ρούχα, παιχνίδια, βιβλία και άλλα είδη, που χρειάζεται η οικογένεια. 5. Τα παιδιά βοηθούν στο στρώσιμο και στο μάζεμα του τραπεζιού, πριν και μετά από κάθε γεύμα. 6. Όταν ένα μέλος αρρωστήσει, τα υπόλοιπα μέλη το φροντίζουν και το περιποιούνται. 7. Οι γονείς βοηθούν τα παιδιά στα μαθήματά τους, όταν αυτά έχουν απορίες και αντιμετωπίζουν δυσκολίες. Απαντήσεις στη Δραστηριότητα του σχολικού βιβλίου Συμπληρώνουμε τις προτάσεις: Μετά από ένα ατύχημα, ο Αντρέας έσπασε το πόδι του. Πρέπει να μείνει στο κρεβάτι για αρκετό καιρό. Όλοι στο σπίτι τού συμπαραστέκονται. Η μητέρα βρίσκεται όσο περισσότερο μπορεί κοντά του και τον βοηθάει σε ό,τι χρειάζεται. Ο πατέρας πηγαίνει κοντά του, συζητούν, του δίνει θάρρος και του λέει ότι σε λίγες εβδομάδες θα μπορεί και πάλι να κάνει όλες τις δραστηριότητες, που έκανε, όπως και πριν. Η Ιωάννα, η μεγάλη του αδερφή, μεταφέρει τις ευχές της δασκάλας και των συμμαθητών του για γρήγορη ανάρρωση και του εξηγεί τις εργασίες που του έδωσε η δασκάλα. Η γιαγιά ήρθε να μείνει μαζί τους, για να του κάνει συντροφιά και να περνάει ώρες μαζί του, του μαγειρεύει τα αγαπημένα του φαγητά, συζητάνε και του διηγείται τα παραμύθια που του αρέσουν. 11
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : Μοιραζόμαστε ρόλους και παίζουμε το σενάριο. Παράδειγμα Μητέρα: Ανδρέα, πονάς; Νομίζω ότι τώρα είσαι καλύτερα. Ανδρέας: Ναι, μητέρα, δεν πονάω, αλλά νιώθω εξάντληση. Μητέρα: Σου ετοιμάζω μια νόστιμη σούπα, που θα σε δυναμώσει, αγόρι μου. Πατέρας: Ανδρέα, είναι η ώρα να πιεις την αντιβίωση. Ανδρέας: Πρέπει να πιω όλες τις δόσεις; Πατέρας: Αύριο το βράδυ θα πάρεις την τελευταία δόση. Τηλεφώνησα στον γιατρό και μου είπε ότι σε δυο ημέρες θα μπορείς σιγά σιγά να κινείς το σπασμένο πόδι σου. Γιαγιά: Πώς είσαι, αγαπημένε μου εγγονέ; Ανδρέας: Είμαι καλύτερα, γιαγιά. Ο πόνος έχει υποχωρήσει. Γιαγιά: Σου έφερα ένα ωραίο βιβλίο. Όταν έχεις διάθεση, διάβασέ το. Ανδρέας: Θα το διαβάσω, γιαγιά, αλλά απόψε θέλω να μου διηγηθείς ιστορίες που θυμάσαι από τα παιδικά σου χρόνια. Γιαγιά: Απόψε θα μείνω μαζί σας και έχουμε χρόνο να πούμε πολλές ιστορίες, απ αυτές που σου αρέσουν. (Μια αντιπροσωπεία παιδιών της τάξης του μπαίνει στο δωμάτιό του.) Γιάννης: Αυτά τα λουλούδια είναι απ όλα τα παιδιά της τάξης μας. Σου ευχόμαστε περαστικά και γρήγορα να είσαι μαζί μας. Ανδρέας: Σας ευχαριστώ πολύ. Θύμιος: Μας έλειψες, Ανδρέα. Ανδρέας: Κι εσείς μου λείψατε. Κατερίνα: Τώρα σε βλέπουμε καλύτερα. Ξεπέρασες τα δύσκολα. Ανδρέας: Ναι, τώρα είμαι καλύτερα. Αυτές τις ημέρες κατάλαβα πόσο πολύτιμο αγαθό είναι η υγεία και πόσο ταλαιπωρούνται οι άνθρωποι που αρρωσταίνουν. Κώστας: Ανδρέα, σου ευχόμαστε γρήγορη ανάρρωση και την επόμενη εβδομάδα σε περιμένουμε στο σχολείο. Ανδρέας: Σας ευχαριστώ για την αγάπη και τη συμπαράσταση που μου δείξατε. 12 Συζητάμε δικές μας εμπειρίες, αναφέροντας περιπτώσεις όπου η οικογένεια ενωμένη αντιμετώπισε ένα πρόβλημα. Οι μαθητές αναφέρουν τις εμπειρίες τους από τη δική τους οικογένεια, που ενωμένη κατόρθωσε να αντιμετωπίσει κάποιο πρόβλημα. Προβλήματα που μπορούν να αναφερθούν είναι: ο τραυματισμός ενός μέλους της οικογένειας, ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας, η απώλεια προσφιλούς ή συγγενικού προσώπου, η απόλυση από την εργασία του πατέρα ή της μητέρας, η βλάβη της κατοικίας εξαιτίας των καιρικών φαινομένων (σεισμός, πυρκαγιά, πλημμύρα), η καταστροφή περιουσιακών στοιχείων και καλλιεργειών, ο αλκοολισμός ή η χρήση ναρκωτικών ουσιών από ένα μέλος, ο περιορισμός των εξόδων για κάποιο διάστημα, προκειμένου η οικογένεια να αποκτήσει τη δική της κατοικία, η αποτυχία ενός παιδιού στις εξετάσεις κ.ά.
1Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:, τα μέλη της και οι μεταξύ τους σχέσεις Μάθε και αυτό: Τα παραδοσιακά σύμβολα της οικογένειας από τα παλιά χρόνια χρησιμοποίησε διάφορα σύμβολα: Η εστία: Μέσα σε κάθε παραδοσιακό σπίτι υπάρχει η εστία (τζάκι), η οποία δεν αποτελεί απλώς έναν χώρο όπου μαγειρεύουν οι άνθρωποι και ζεσταίνονται, αλλά είναι το σύμβολο της ενότητας της οικογένειας. Σχετικό είναι και ένα έθιμο σε περιοχές της βόρειας Ελλάδας, σύμφωνα με το οποίο η φωτιά μεταφέρεται από την εστία του πατρικού σπιτιού στα σπίτια των γιων. Με τον τρόπο αυτό προβάλλεται η συνέχεια της οικογένειας. Σε ορισμένες περιοχές της Ηπείρου, όταν η νύφη μπαίνει στο σπίτι του πεθερού, μια από τις πρώτες ενέργειες είναι να προσκυνήσει την εστία. Το εικονοστάσι: Έχει παρόμοιο ρόλο με αυτόν της εστίας. Σ αυτό τοποθετούνται οι εικόνες των αγίων, που έχουν τα μέλη της οικογένειας. Τα στέφανα: Είναι ισχυρό σύμβολο του γάμου. Αρκετές φορές τοποθετούνται σε στεφανοθήκες, δίπλα στο εικονοστάσι, για να δείξουν ότι ο γάμος είναι τόσο ιερός δεσμός, όσο και η εκκλησία που τον ευλόγησε. Το φίδι και η νεράιδα του σπιτιού: Εκτός από τα σύμβολα που συνδέονται με τη φωτιά (εστία, καντήλι), σε όλη την Ελλάδα υπήρχε παλαιότερα η πίστη σε ένα «φίδι του σπιτιού», το οποίο προστατεύει την οικογένεια και δεν πρέπει κανείς να το πειράξει. Είναι ο «οικουρός όφις» της αρχαιότητας. Πιστεύεται ότι, αν κάποιος πειράξει ή σκοτώσει το φίδι, τότε θα πεθάνει ένα μέλος ή ο αρχηγός της οικογένειας. Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας το φίδι αυτό είναι θηλυκό και συνδέεται με μια φανταστική γυναικεία μορφή (νεράιδα) με διάφορες ονομασίες, π.χ. βιτόρα στην Αττική, σαγιάδα στην Κοζάνη, μάισσα στον Πόντο, που θεωρείται προστάτιδα του σπιτιού. Το αίμα και ο σπόρος: Άλλα σύμβολα, τα οποία έχουν περισσότερο σχέση με την έννοια της οικογένειας ως ομάδας συγγενών, είναι το αίμα και ο σπόρος. Αυτά συμβολίζουν κυρίως τη συγγένεια ή τους συγγενείς από την αντρική πλευρά, μέσα και έξω από το σπίτι. Πιστεύεται ότι με το αίμα και τον σπόρο μεταβιβάζονται από τους παππούδες τα φυσικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά στην ομάδα. Το γάλα: Ένα άλλο σύμβολο, το οποίο όμως δεν είναι πάντα έντονο, όπως το αίμα, είναι το γάλα. Το γάλα συμβολίζει μερικές φορές τη συγγένεια από τις γυναίκες. Πιστεύεται ότι έχει παρόμοιες ιδιότητες με εκείνες του αίματος. Συγγενείς από γάλα επίσης δεν πρέπει να παντρεύονται, καθώς και μη συγγενείς που έχουν θηλάσει από την ίδια γυναίκα. Ο εορτασμός του προστάτη αγίου. Κατά την ημέρα του εορτασμού του αγίου, γίνεται λειτουργία, κατόπιν έρχεται ο ιερέας στο σπίτι, κάνει ευχέλαιο και σηκώνει «ύψωμα». έχει σφάξει αρνί ή κατσίκι και κάνει τραπέζι στους συγγενείς. Μερικές φορές οι οικογένειες έχουν ή χτίζουν ιδιόκτητες εκκλησίες προς τιμήν του προστάτη αγίου (Μάνη, Ήπειρος κ.α.). Πηγή: Βικιπαίδεια 13
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : Ημερήσιο κριτήριο αξιολόγησης 1. Συμπληρώνω τα κενά στις προτάσεις: α) Τα μέλη της οικογένειας αναπτύσσουν μεταξύ τους σχέσεις...,... και.... β) Οι γονείς, εκτός από τις... ανάγκες των παιδιών τους, φροντίζουν και για τις...,... και... τους ανάγκες. γ) Οι γονείς μεριμνούν για την... των παιδιών τους, τα βοηθούν να ενταχθούν στην... και να γίνουν... άτομα και... πολίτες. δ) Το Οικογενειακό... αναφέρεται στο... και την.... 2. Βάζω Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) στο τετραγωνάκι κάθε πρότασης: α) Οι γονείς προσφέρουν αγάπη, προστασία και ασφάλεια στα παιδιά τους. β) Ο πολιτικός γάμος γίνεται από τον ιερέα στην εκκλησία. γ) Το κράτος έχει θεσπίσει νόμους που προστατεύουν την οικογένεια. δ) Συγγενείς εξ αίματος είναι όσοι προέρχονται από τους ίδιους γεννήτορες. ε) Η τροφή, η στέγη και τα ρούχα είναι πνευματικές ανάγκες. 3. Υπογραμμίζω τη σωστή απάντηση: 1. Ο πολιτικός γάμος γίνεται: Α. Στην εκκλησία Β. Στη νομαρχία Γ. Στο δασαρχείο 2. Ένας γάμος πραγματοποιείται όταν οι μελλόνυμφοι έχουν συμπληρώσει το: Α. 16ο έτος Β. 18ο έτος Γ. 17ο έτος 3. Η φιλία είναι ανάγκη: Α. Βιολογική Β. Πνευματική Γ. Συναισθηματική 4. Στην Ελλάδα ένα ζευγάρι μπορεί να κάνει γάμο: Α. Μόνο θρησκευτικό Β. Μόνο πολιτικό Γ. Kαι θρησκευτικό και πολιτικό 5. Τα έσοδα της οικογένειας μπορεί να προέρχονται από την εργασία: Α. Μόνο του πατέρα Β. Μόνο της μητέρας Γ. Και των δύο συζύγων (πατέρα και μητέρας) 4. Aπαντώ σύντομα: Ποιες ανάγκες ικανοποιούνται μέσα στην οικογένεια και με ποιον τρόπο;...... 14
2 Ο Κ ΕΦΑΛΑΙΟ Ρόλοι, δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας Τα βασικά σημεία του μαθήματος Α. Η μορφή της οικογένειας, ανάλογα με το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζει, τις οικονομικές δυνατότητες, την παράδοση, τον πολιτισμό και τον τρόπο ζωής, αποκτά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στοιχεία. Το κυριότερο χαρακτηριστικό είναι η μορφή της. Παλαιότερα η πιο διαδεδομένη μορφή οικογένειας ήταν η διευρυμένη, ενώ στις σύγχρονες κοινωνίες η πιο συνηθισμένη μορφή οικογένειας είναι η πυρηνική. μπορεί επίσης να είναι πολύτεκνη ή μονογονεϊκή. Β. Ρόλοι και οργάνωση Για την ομαλή λειτουργία της οικογένειας, τα μέλη της αναλαμβάνουν διαφορετικούς ρόλους και υιοθετούν τρόπους συμπεριφοράς. Οι γονείς φροντίζουν τα παιδιά, αλλά και αυτά σέβονται και αγαπούν τους γονείς τους. Τα μέλη της οικογένειας έχουν και άλλους ρόλους στη ζωή τους (μέλη συλλόγων, αθλητικών ομάδων κτλ.). Γ. Δικαιώματα και υποχρεώσεις Για να εξασφαλίσουν τα μέλη την ομαλή λειτουργία της οικογένειας, τηρούν συγκεκριμένους κανόνες συμπεριφοράς, οι οποίοι ρυθμίζουν αυτά που πρέπει να κάνει ή να αποφεύγει κάθε μέλος της οικογένειας. Όλα τα μέλη της οικογένειας έχουν δικαιώματα αλλά και υποχρεώσεις. Γλωσσάρι διευρυμένη οικογένεια: οικογένεια που αποτελείται από μεγάλο αριθμό μελών (πατέρας, μητέρα, παιδιά, παππούς, γιαγιά, θείοι, θείες κ.ά.), που και διαμένουν κάτω από την ίδια στέγη συχνά. πυρηνική οικογένεια: οικογένεια που αποτελείται από έναν γονέα (μητέρα ή πατέρα) και ένα ή περισσότερα παιδιά. πολύτεκνη οικογένεια: οικογένεια που έχει περισσότερα από τρία παιδιά. μονογονεϊκή οικογένεια: οικογένεια που αποτελείται από έναν γονέα (μητέρα ή πατέρα) και ένα ή περισσότερα παιδιά. ρόλος: η κοινωνική συμπεριφορά που αναμένεται από πρόσωπο το οποίο κατέχει συγκεκριμένη κοινωνική θέση σε σχέση με τον κάτοχο άλλης θέσης. κανόνας: αρχή ή νόμος, σύμφωνα με τα οποία πρέπει να γίνεται κάτι. 15
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : Ερωτήσεις για την κατανόηση του μαθήματος 1. Πού οφείλονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στοιχεία της οικογένειας; 2. Ποια ήταν παλαιότερα η πιο διαδεδομένη μορφή οικογένειας και ποια είναι στις σύγχρονες κοινωνίες; 3. Τι είναι απαραίτητο για την ομαλή λειτουργία της οικογένειας; 4. Ποια είναι η υποχρέωση των γονέων στα παιδιά τους; Πώς πρέπει να φέρονται τα παιδιά στους γονείς τους; 5. Τι ρυθμίζουν οι κανόνες συμπεριφοράς που έχει μια οικογένεια; Τι άλλο έχουν τα μέλη της οικογένειας, ώστε να εξασφαλίζεται η ομαλή λειτουργία της; Απαντήσεις στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου Με ποια από τις παραπάνω οικογένειες μοιάζει η δική σου; Οι φωτογραφίες δείχνουν τέσσερις μορφές οικογένειας: α) την πυρηνική οικογένεια, η οποία αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά τους. β) την πολύτεκνη οικογένεια, η οποία αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά τους, που είναι περισσότερα από δύο. γ) τη μονογονεϊκή οικογένεια, η οποία αποτελείται από τον ένα γονέα (μητέρα ή πατέρα) και το παιδί ή τα παιδιά που ζουν με τη μητέρα ή τον πατέρα. δ) την πολύτεκνη και διευρυμένη οικογένεια, η οποία αποτελείται από τους γονείς και τα παιδιά τους, αλλά και τον παππού και τη γιαγιά του ενός εκ των δύο γονέων ή και των δύο γονέων. Κάθε μαθητής αναφέρει την κατηγορία στην οποία μοιάζει η δική του οικογένεια. Ποια κοινά χαρακτηριστικά και ποιες διαφορές μπορούμε να διακρίνουμε ανάμεσα στις οικογένειες που εικονίζονται; Κοινά χαρακτηριστικά: στις τέσσερις μορφές οικογένειας υπάρχουν παιδιά, ένα ή περισσότερα. στις τέσσερις μορφές οικογένειας υπάρχουν γονείς, ένας ή δύο. τα μέλη και των τεσσάρων οικογενειών είναι γελαστά και χαρούμενα. Διαφορές: οι οικογένειες διαφέρουν ως προς τον αριθμό των γονέων, ένας γονέας στη μονογονεϊκή οικογένεια και δύο στις υπόλοιπες μορφές οικογένειας. οι οικογένειες διαφέρουν ως προς τον αριθμό των παιδιών που ζουν μαζί τους, ένα παιδί στη μονογονεϊκή οικογένεια, δύο παιδιά στην πυρηνική, τέσσερα στην πολύτεκνη και πέντε στην πολύτεκνη και διευρυμένη. στην πολύτεκνη και διευρυμένη οικογένεια ζει μαζί και η γιαγιά, ενώ στις άλλες τρεις μορφές (πυρηνική, πολύτεκνη, μονογονεϊκή) δε ζουν μαζί ούτε παππούς ούτε γιαγιά. 16
2Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ρόλοι, δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας οι οικογένειες διαφέρουν και ως προς το φύλο των παιδιών τους (πυρηνική: ένα αγόρι και ένα κορίτσι, πολύτεκνη: τέσσερα κορίτσια, μονογονεϊκή: ένα κορίτσι και πολύτεκνη και διευρυμένη: αγόρια και κορίτσια). οι φωτογραφίες δείχνουν τις οικογένειες σε διαφορετικό τόπο: (έξω από το σπίτι, μέσα στο σπίτι, στην είσοδο του σπιτιού (σκαλιά). Είπαμε ότι στην εποχή μας η πιο συνηθισμένη μορφή οικογένειας είναι η πυρηνική. Γιατί νομίζεις ότι συμβαίνει αυτό; Τον 19ο αιώνα η οικονομία των περισσότερο αναπτυγμένων χωρών από γεωργική εξελίσσεται σε βιομηχανική. Αποτέλεσμα της βιομηχανικής ανάπτυξης είναι η μετανάστευση πολλών νέων ανθρώπων από την ύπαιθρο στις μεγάλες πόλεις, όπου βρίσκουν εργασία και μένουν σ αυτές. Η εργασία ανδρών και γυναικών και η ανάπτυξη της τεχνολογίας παρέχει στα άτομα τη δυνατότητα να αποκτήσουν τη δική τους κατοικία και τις οικιακές συσκευές. Οι άνθρωποι πλέον αποφασίζουν ύστερα από ελεύθερη σκέψη και χωρίς τη σύμφωνη γνώμη των γονέων τους, ζουν μόνοι τους και αποκόβονται συναισθηματικά από τους γονείς, που μένουν μακριά. Άμεση συνέπεια στην οικονομία ήταν η αλλαγή του τρόπου επιβίωσης, με τη μείωση της παραδοσιακής απασχόλησης στη γεωργία, στην αλιεία και σε μικρές βιοτεχνίες και με την αύξηση της απασχόλησης στη βιομηχανία, σε μεγάλες επιχειρήσεις, στο δημόσιο, στον τουρισμό και γενικότερα στην προσφορά υπηρεσιών. Ταυτόχρονα, συνέβησαν και αλλαγές στους πολιτικούς θεσμούς (αναβάθμιση της θέσης της γυναίκας), στο νομικό καθεστώς, στο εκπαιδευτικό σύστημα και βέβαια, τα τελευταία χρόνια, στον χώρο των Μ.Μ.Ε., ενώ σημαντικό ρόλο παίζει και η είσοδος στη ζωή μας του διαδικτύου. Όλες αυτές οι αλλαγές μετέβαλαν τη δομή της οικογένειας από εκτεταμένη σε πυρηνική. Σε ποια μορφή οικογένειας αναφέρεται ο Δικαιόπολις; Ποιοι είναι οι ρόλοι των μελών στην οικογένεια που μας περιγράφει; Ο Δικαιόπολις αναφέρεται στη μορφή της διευρυμένης οικογένειας. Στη διευρυμένη οικογένεια ο μεγαλύτερος σε ηλικία άνδρας (παππούς, πατέρας) αποφάσιζε μόνος του για όλα τα θέματα που απασχολούσαν την οικογένεια. Η γυναίκα ασχολούνταν περισσότερο με την ανατροφή των παιδιών και το νοικοκυριό. Τα αγόρια βοηθούσαν από μικρή ηλικία τον πατέρα και κοντά του μάθαιναν τον ρόλο του άντρα-πατέρα. Τα κορίτσια βοηθούσαν τη μητέρα σε όλες τις δουλειές της και κοντά της μάθαιναν τον ρόλο της γυναίκας-μητέρας. Νομίζεις ότι ισχύει το ίδιο και σήμερα για όλα τα μέλη της οικογένειας; Τα μέλη της σημερινής οικογένειας έχουν διαφορετικούς ρόλους από εκείνους που είχαν τα μέλη της οικογένειας παλαιότερα. Σήμερα οι σύζυγοι (άνδρας και γυναίκα) έχουν τα ίδια δικαιώματα και αποφασίζουν μαζί για όλα τα θέματα της οικογένειας. Η γυναίκα, όπως και ο άν- 17
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : δρας, μπορεί να εργάζεται και έξω από το σπίτι. Μέσα στο σπίτι οι σύζυγοι μοιράζονται τις δουλειές και προσπαθούν να ικανοποιούν τις ανάγκες της οικογένειας. Το αντρόγυνο έχει τις ίδιες ευθύνες και υποχρεώσεις για όλα τα θέματα της οικογένειας. Τα παιδιά αγαπούν όλα τα μέλη της οικογένειας, εφαρμόζουν τους κανόνες για τους οποίους όλοι έχουν συμφωνήσει, διευθετούν τα προσωπικά τους είδη, συνεργάζονται, αλληλοβοηθιούνται, μελετούν τα μαθήματά τους, είναι πρόθυμα και ευγενικά, δε δημιουργούν προβλήματα και γενικά με την καλή τους συμπεριφορά συμβάλλουν στην ομαλή οικογενειακή ζωή. Στον παρακάτω πίνακα συμπληρώνω τα μέλη της οικογένειάς μου και ορισμένες από τις δραστηριότητες που σχετίζονται με τους ρόλους, τους οποίους μπορεί να έχει ο καθένας. Για παράδειγμα: Εγώ διαβάζω, παρακολουθώ τα μαθήματά μου κτλ., η μητέρα φροντίζει για τις καθημερινές ανάγκες κτλ. Εγώ Ο πατέρας Η μητέρα διαβάζω ποτίζει τον κήπο φροντίζει τους ηλικιωμένους γονείς γράφω μαγειρεύει σιδερώνει στρώνω το κρεβάτι μου τακτοποιώ τη βιβλιοθήκη μου ετοιμάζω την τσάντα μου αγοράζει τρόφιμα και άλλα είδη για το σπίτι απλώνει τα ρούχα στρώνει το τραπέζι καθαρίζει το σπίτι πηγαίνει στη λαϊκή αγορά ράβει Ο αδερφός μου διαβάζει και γράφει ποτίζει τις γλάστρες φροντίζει τη μικρότερη αδερφή καθαρίζει το τραπέζι της κουζίνας φροντίζει τον σκύλο Η αδερφή μου τακτοποιεί τα ρούχα της στην ντουλάπα ξεσκονίζει τη βιβλιοθήκη της τακτοποιεί το δωμάτιό της πλένει τα πιάτα ταΐζει τον παπαγάλο Συζητάμε για τους κανόνες που είναι απαραίτητοι σε μια οικογένεια, ώστε να λειτουργεί αρμονικά. Ο άνθρωπος με τη γέννησή του συμμετέχει στην πρώτη ομάδα, την οικογένεια. Για την ομαλή και αρμονική λειτουργία της οικογένειας, όλα τα μέλη της πρέπει να συνεργάζονται και να ακολουθούν ορισμένους κανόνες. Κανόνες που μπορεί να τηρεί μια οικογένεια: α) Όλα τα μέλη σέβονται το ένα το άλλο και αγαπιούνται. 18
2Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ρόλοι, δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας β) Ανάμεσα σε όλα τα μέλη της οικογένειας υπάρχει συνεργασία και αλληλοβοήθεια. γ) Οι γονείς συζητούν με τα παιδιά τα προβλήματα που παρουσιάζονται και όλοι μαζί αποφασίζουν για να βρουν την καλύτερη λύση. δ) Ανάμεσα στα μέλη υπάρχει προθυμία και ευγένεια. ε) Τα παιδιά μελετούν τα μαθήματά τους και τακτοποιούν το δωμάτιό τους και τα προσωπικά τους είδη. στ) Τα παιδιά, όταν έχουν ελεύθερο χρόνο, βοηθούν τους γονείς τους σε διάφορες εργασίες που μπορούν να κάνουν, παίζουν, κοιμούνται τον καθορισμένο χρόνο που έχουν συμφωνήσει. ζ) Όλοι βοηθούν, όπως μπορεί ο καθένας, στην προετοιμασία του δείπνου και, μετά το φαγητό, στο γενικό συγύρισμα. η) Όλοι φροντίζουν ώστε οι χώροι του σπιτιού να διατηρούνται καθαροί. θ) Τις γιορτές και τις αργίες πηγαίνουν σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις, πραγματοποιούν επισκέψεις και εκδρομές, ψυχαγωγούνται και αθλούνται. Όταν όλα τα μέλη της οικογένειας τηρούν τους κανόνες που τα ίδια έχουν αποφασίσει και υπάρχει μεταξύ τους αμοιβαίος σεβασμός, συνεργασία, αγάπη και αλληλοβοήθεια, ζουν ευτυχισμένοι και απολαμβάνουν πολλές χαρές της ζωής. Επίσης, οι κανόνες που ακολουθεί η οικογένεια εξασφαλίζουν αγάπη, στοργή, σιγουριά, επικοινωνία, μόρφωση, ψυχαγωγία κ.ά. Χωριζόμαστε σε ομάδες και καταγράφουμε κάποια από τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουμε εμείς ως μέλη της οικογένειάς μας. ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Έχω δικαίωμα να διαβάζω με ησυχία στο δωμάτιό μου. Έχω δικαίωμα να παίζω, όταν τελειώσω τα μαθήματά μου. Έχω δικαίωμα να χρησιμοποιώ τις νερομπογιές και να ζωγραφίζω. Έχω δικαίωμα να βλέπω τηλεόραση. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ Έχω υποχρέωση να κάνω ησυχία, όταν κοιμάται κάποιο μέλος της οικογένειάς μου. Έχω υποχρέωση να μη δημιουργώ προβλήματα, αν οι γονείς μου δεν έχουν χρόνο ή δεν μπορούν να ικανοποιήσουν μια επιθυμία μου. Έχω υποχρέωση να διατηρώ καθαρούς τους χώρους του σπιτιού που χρησιμοποιώ για τη ζωγραφική και, όταν τελειώνω την εργασία μου, να τακτοποιώ τα πράγματα που χρησιμοποίησα. Έχω υποχρέωση να ενημερώνω τους γονείς μου για την εκπομπή που θα παρακολουθήσω, καθώς και για τη διάρκειά της. 19
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ Έχω δικαίωμα να παίζω με τα παιχνίδια μου. Έχω δικαίωμα να παίζω κιθάρα. ΥΠΟΧΡΕΩΣΕΙΣ Έχω υποχρέωση, όταν τελειώνω το παιχνίδι, να βάζω τα παιχνίδια στα κουτιά και στους χώρους που τα έχω συγκεντρωμένα (μεγάλα κουτιά, αποθήκη κτλ.). Έχω υποχρέωση να μην παίζω κιθάρα, όταν διαβάζουν τα αδέρφια μου και τις ώρες της κοινής ησυχίας. Απαντήσεις στη Δραστηριότητα του σχολικού βιβλίου Σε μια οικογένεια ζουν ο πατέρας, η μητέρα και τα δυο παιδιά, ο Γιώργος και η Χριστίνα. Οι γονείς έχουν επιστρέψει από τη δουλειά τους και είναι πολύ κουρασμένοι. Τα παιδιά φωνάζουν, μαλώνουν και... Συζητάμε και συμπληρώνουμε το σενάριο (τι γίνεται μετά;) Τα παιδιά φωνάζουν, μαλώνουν και κυνηγιούνται. Καθώς περνούν μέσα από τα έπιπλα, η Χριστίνα γλιστράει και πέφτει πάνω σ ένα τραπεζάκι του σαλονιού. Ακούγεται ένας θόρυβος από το ανθοδοχείο, που κομματιάστηκε στο πάτωμα. Το αίμα άρχισε να στάζει από το αριστερό πόδι της Χριστίνας. Μεμιάς εμφανίζονται οι γονείς και χωρίς περιττές κουβέντες παίρνουν το φαρμακείο και δίνουν τις πρώτες βοήθειες στη Χριστίνα. Ευτυχώς το χτύπημα ήταν μικρό και ακίνδυνο. Στα πρόσωπα των γονιών είναι ζωγραφισμένη η λύπη. Ρωτούν για να μάθουν τι συνέβη. Τα παιδιά με κατεβασμένα τα κεφάλια υπόσχονται ότι δε θα ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Αποσύρονται στο δωμάτιό τους και συζητούν χαμηλόφωνα. Καταλαβαίνουν το λάθος που έκαναν και συμφωνούν ότι στο εξής θα σέβονται ο ένας τον άλλο και θα τηρούν τους κανόνες της οικογένειας. Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε παρόμοιες καταστάσεις; Όταν παρουσιάζονται παρόμοιες καταστάσεις, η οικογένεια πρέπει να δείχνει ψυχραιμία και να δίνει λύσεις σε τέτοια μικροπροβλήματα. Εφόσον οι δεσμοί μεταξύ των μελών της οικογένειας είναι αρκετά ισχυροί, τα μικροπροβλήματα ξεπερνιούνται γρήγορα και εύκολα. Τα μέλη της οικογένειας συζητούν για τον ρόλο που έχει κάθε μέλος, καθώς και τον αλληλοσεβασμό που οφείλουν να έχουν μεταξύ τους. Αναφέρονται στα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις που έχουν και αντιλαμβάνονται ότι τα προβλήματα που προκύπτουν πρέπει να τα συζητούν με καλή θέληση και κατανόηση. Επίσης, αντιλαμβάνονται τη σημασία της συνεργασίας στην οικογένεια και τον σεβασμό στην προσωπικότητα των άλλων. Συμφωνούν ότι, για την καλή και αρμονική λειτουργία της οικογένειας, είναι απαραίτητο να εφαρμόζουν κάποιους κανόνες, τους οποίους όλοι αποδέχονται. Έτσι όλοι θα συμβιώνουν αρμονικά και χωρίς προβλήματα. 20
2Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ρόλοι, δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας Μοιραζόμαστε τους ρόλους και παίζουμε το σενάριο. Χριστίνα: Γιώργο, θέλω να δω ένα πολύ όμορφο ντοκιμαντέρ, που ξεκινά σε λίγα λεπτά. Θέλεις να το δούμε παρέα; Γιώργος: Όχι, δε γίνεται, παρακολουθώ την αγαπημένη μου εκπομπή για τον αθλητισμό. Χριστίνα: Ούτε κι εγώ θέλω να χάσω το ντοκιμαντέρ για τα φυτά και τα ζώα του Βόρειου Πόλου. Γιώργος: Α, δε με νοιάζει. Σταμάτα να με ενοχλείς. (Η Χριστίνα με μια απότομη κίνηση παίρνει το τηλεχειριστήριο και κλείνει την τηλεόραση. Ο Γιώργος την κυνηγά και σε λίγο η Χριστίνα αιμόφυρτη βρίσκεται στο πάτωμα.) Μητέρα: Τι συμβαίνει; Πού χτύπησες; Για να δω το πόδι σου! Πατέρας (έρχεται κρατώντας το φαρμακείο και περιποιείται το πόδι της Χριστίνας): Ευτυχώς το τραύμα είναι μικρό. Μήπως έχεις χτυπήσει και κάπου αλλού; Χριστίνα: Όχι, μόνο στο πόδι μου. Μητέρα: Τι συνέβη, Γιώργο; Γιώργος: Μητέρα, φταίμε. Θέλω να μας συγχωρήσετε. Χριστίνα: Εγώ φταίω περισσότερο. Υπόσχομαι όμως ότι δε θα ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Πατέρας: Ελπίζω να μην ξανασυμβεί κάτι παρόμοιο. Χριστίνα, θέλεις να σε βοηθήσω να πας ως το δωμάτιό σου; Χριστίνα: Ναι, πατέρα, βοήθησέ με. Γιώργος: Μητέρα, να σε βοηθήσω να μαζέψουμε τα κομμάτια του ανθοδοχείου; Μητέρα: Όχι, ευχαριστώ, πήγαινε στο δωμάτιό σου. ( Ύστερα από λίγο στο δωμάτιο των παιδιών.) Γιώργος: Σε πονάει το πόδι σου, Χριστίνα; Χριστίνα: Όχι, τώρα ο πόνος είναι πολύ μικρός. Γιώργος: Αν δε σε κυνηγούσα, δε θα συνέβαινε το ατύχημα. Χριστίνα: Εγώ ήμουν η αιτία, γιατί έκλεισα την τηλεόραση. Γιώργος: Αν δείχναμε κατανόηση, θα είχαμε αποφύγει το ατύχημα. Σε 10 λεπτά η εκπομπή για τον αθλητισμό θα τελείωνε και εσύ θα έβλεπες το ντοκιμαντέρ. Χριστίνα: Έχουν δίκιο οι γονείς μας. Τις όποιες διαφορές έχουμε πρέπει να τις λύνουμε με διάλογο και να τηρούμε τους κανόνες της οικογένειας. Γιώργος: Συμφωνώ, άλλη φορά πρέπει να είμαστε διαλλακτικοί και υπεύθυνοι. 21
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Διάβασε κι αυτό: ΕΝΟΤΗΤΑ Α : Οι μορφές της οικογένειας Οι κυριότερες μορφές οικογένειας είναι: α) η πυρηνική, την οποία αποτελούν οι δύο γονείς (πατέρας μητέρα) με τα ανήλικα παιδιά τους. Αυτή η μορφή είναι η επικρατέστερη στην ελληνική οικογένεια σήμερα. β) η πολύτεκνη, την οποία αποτελούν οι γονείς και τα παιδιά τους, τα οποία είναι πάνω από τρία, δηλαδή μια οικογένεια με πολλά παιδιά. γ) η μονογονεϊκή, την οποία αποτελούν τα παιδιά που ζουν με έναν από τους δύο γονείς (είτε τον πατέρα είτε τη μητέρα), λόγω διάστασης, διαζυγίου ή θανάτου του ενός. Επίσης, μονογονεϊκή οικογένεια μπορεί να προκύψει, όταν η μητέρα αποκτά παιδί εκτός γάμου. δ) η επανασυγκροτημένη, η οποία σχηματίζεται με έναν δεύτερο γάμο, δηλαδή όταν δύο άνθρωποι εισέρχονται σε νέο γάμο και δημιουργούν νέα οικογένεια, στην οποία περιλαμβάνονται και τα παιδιά που μπορεί να υπάρχουν από τον προηγούμενο γάμο. ε) η διευρυμένη, η οποία αποτελείται από τους γονείς, τα παιδιά, τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους θείους, τις θείες, τα ξαδέρφια, που μένουν όλοι μαζί. Μάθε κι αυτό: Τι χρειάζεται για να γίνει ένας γάμος Για να γίνει ένας γάμος, πρέπει να δημοσιευτεί ανακοίνωσή του στον τύπο και να εκδοθεί άδεια γάμου από τις αρμόδιες αρχές του κράτους. Απαραίτητες προϋποθέσεις για τη νομική αναγνώριση ενός γάμου είναι: να συμφωνούν και οι δύο μελλόνυμφοι. να είναι ενήλικοι, δηλαδή να έχουν συμπληρώσει το 18ο έτος της ηλικίας τους. Σε περίπτωση που οι μελλόνυμφοι είναι ανήλικοι, δεν επιτρέπεται ο γάμος, όμως, αν υπάρχει σπουδαίος λόγος για να γίνει, αυτό θα το κρίνει το δικαστήριο. να έχουν οι ίδιοι την ικανότητα να ασκούν τα νομικά τους δικαιώματα: να μην είναι μεταξύ τους συγγενείς εξ αίματος μέχρι 4ου βαθμού, εξ αγχιστείας μέχρι 3ου βαθμού και από υιοθεσία. να μην είναι έγγαμοι, γιατί δεν επιτρέπεται ο γάμος ανάμεσα στους ανθρώπους που ο ένας, ή και οι δύο, είναι ήδη δεσμευμένος με έγκυρο γάμο. 22
2Ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Ρόλοι, δικαιώματα και υποχρεώσεις των μελών της οικογένειας Ημερήσιο κριτήριο αξιολόγησης 1. Βάζω Σ (Σωστό) ή Λ (Λάθος) στο τετραγωνάκι κάθε πρότασης: α) Σήμερα η πιο διαδεδομένη μορφή οικογένειας είναι η διευρυμένη. β) Το κυριότερο χαρακτηριστικό της οικογένειας είναι η μορφή της. γ) Μονογονεϊκή οικογένεια μπορεί να προκύψει και όταν η μητέρα αποκτά παιδί εκτός γάμου. δ) Τα μέλη της οικογένειας μπορεί να έχουν πολλούς ρόλους στη ζωή τους. ε) Όλες οι οικογένειες εφαρμόζουν τους ίδιους κανόνες στα μέλη τους. 2. Αντιστοιχίζω τις λέξεις που φανερώνουν μορφές οικογένειας με τους ορισμούς τους: Λέξεις α) Διευρυμένη β) Πυρηνική γ) Μονογονεϊκή δ) Πολύτεκνη Ορισμοί 1. οικογένεια, την οποία αποτελούν οι δύο γονείς με τα ανήλικα παιδιά τους. 2. οικογένεια, την οποία αποτελούν τα παιδιά που ζουν με έναν από τους δύο γονείς (είτε τον πατέρα είτε τη μητέρα), λόγω διάστασης, διαζυγίου ή θανάτου του ενός. 3. οικογένεια την οποία αποτελούν οι γονείς και τα παιδιά τους, τα οποία είναι πάνω από τρία. 4. οικογένεια, η οποία αποτελείται από τους γονείς, τα παιδιά, τους παππούδες, τις γιαγιάδες, τους θείους, τις θείες, τα ξαδέρφια, που μένουν όλοι μαζί. 3. Συμπληρώνω τα κενά στις προτάσεις: α) Υπάρχουν διαφορετικές... οικογένειας, ανάλογα με τον... των μελών της, τις... και οικονομικές..., την... ενός τόπου, τα... και τα έθιμα. β) Απαραίτητο στοιχείο για την... λειτουργία της οικογένειας είναι η... της. 23
1η ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΝΟΤΗΤΑ Α : γ) Στις... κοινωνίες, η πιο συνηθισμένη μορφή οικογένειας είναι η..., που αποτελείται από τους...... και τα.... δ) Στην ομαλή... της οικογένειας συντελούν και οι...... που πρέπει να... τα μέλη της. 4. Η μεσοστιχίδα του κανόνα: 1 Κ 2 Α 3 Ν 4 Ο 5 Ν 6 Α 7 Σ 1. Πολλές... ικανοποιεί η οικογένεια. 2. είναι η πρώτη κοινωνική... στην οποία συμμετέχει ο άνθρωπος από τη γέννησή του. 3. Οι γονείς φροντίζουν να καλύπτουν κι αυτές τις ανάγκες των παιδιών τους. 4. Τα μέλη της οικογένειας έχουν κι άλλους... στη ζωή τους (αιτιατική πληθυντικού). 5. Η πιο συνηθισμένη μορφή οικογένειας στις σύγχρονες κοινωνίες. 6. Και τέτοιες σχέσεις αναπτύσσουν τα μέλη της οικογένειας (γενική ενικού). 7. Γάμος που γίνεται στην εκκλησία. 24