Ψηφιακή Διαδραστική Τηλεόραση: Ο υπερήρωας του σαλονιού Ευαγγελία Μάντζαρη Υποψήφια Διδάκτωρ ΔΕΤ Διευθύντρια του DMST Media / Web TV Μέλος του ELTRUN-The e-business Center emantzar@aueb.gr mysocialtube.blogspot.com Αν κάποιος προσπαθούσε να παρομοιάσει την ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση με έναν υπερήρωα, δεδομένου ότι γνώριζε τις κρυφές δυνάμεις της, θα σκεφτόταν κατευθείαν τον Superman Η εξήγηση; όπως κι ο γνωστός υπερήρωας, έτσι και η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση έρχεται από το παρελθόν αλλά μπορεί κάλλιστα να καλύψει τις ανάγκες του σύγχρονου κόσμου και ταυτόχρονα είναι ένα μέσο που βρίσκεται ανάμεσα μας, περνώντας σχετικά απαρατήρητο και κρύβοντας τις υπερδυνάμεις του πίσω από ένα αυστηρό κουστούμι και ένα απλό γυαλί! Η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση αποτελεί ένα τεχνολογικό μέσο που διαρκώς εξελίσσεται ανάλογα με τις ικανότητες και τις απαιτήσεις του κοινού και διαθέτει ένα πλήρως εκσυγχρονισμένο τεχνολογικά οπλοστάσιο. Όμως, τα όπλα της φανερώνονται μόνο όταν ένας χρήστης γνωρίζει πώς να τα χρησιμοποιήσει, ώστε να ικανοποιήσει τις ανάγκες του. Καθώς η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση αποτελεί τη βελτιωμένη έκδοση της παραδοσιακής αναλογικής τηλεόρασης, η οποία έχει διεισδύσει στο κέντρο της καθημερινής δράσης των νοικοκυριών (το σαλόνι τους) και σε μεγάλο βαθμό κυριαρχεί ως συνήθεια ψυχαγωγίας και ανάγκη ενημέρωσης για τους περισσότερους, είναι λογικό να διαθέτει παρόμοια χαρακτηριστικά και δυνατότητες ώστε να θυμίζει το μέσο που όλοι έχουμε κάποια στιγμή χρησιμοποιήσει, συνηθίσει ή ακόμα και αγαπήσει. Έτσι, η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση μπορεί να διαφοροποιείται ως προς την τεχνολογία εκπομπής της, αφού χρησιμοποιεί ψηφιακό και όχι αναλογικό σήμα, φτάνει στο σπίτι μας με περισσότερους από έναν τρόπους (με επίγεια, δορυφορική, καλωδιακή εκπομπή ή μέσω Διαδικτύου) και αλληλεπιδρά και με άλλες συσκευές εκτός από το τηλεκοντρόλ (όπως αποκωδικοποιητή, πληκτρολόγιο, παιχνιδομηχανή, μικρόφωνο, ηχεία ή κάμερες), αλλά συνεχίζει να προβάλει τα αγαπημένα μας προγράμματα και προσπαθεί να μας διασκεδάσει, να μας ενημερώσει, να μας εκπαιδεύσει ή ακόμα και να αποτελέσει μια αφορμή επαφής και συζήτησης με τους φίλους και την οικογένεια μας. Αν θέλει κάποιος να είναι πιο ακριβής, η ψηφιακή τηλεόραση κωδικοποιεί την τηλεοπτική εικόνα ως μια σειρά δυαδικών αριθμών και στη συνέχεια χρησιμοποιεί την επεξεργασία υπολογιστών για να τη συμπιέσει, προκειμένου να μεταδίδεται σε ένα μέρος του εύρους φάσματος ή της χωρητικότητας που υπάρχει από το αντίστοιχο αναλογικό τηλεοπτικό σήμα (The Parliamentary Office of Science and Technology, UK), ενώ η διαδραστική τηλεόραση ορίζεται ως το μέσο που προσφέρει μεγαλύτερη επιλογή προγραμματισμού σε εκατοντάδες κανάλια, περισσότερο έλεγχο και προσαρμογή του τηλεοπτικού περιεχομένου, παράδοση κατ απαίτηση συγκεκριμένων προγραμμάτων ή ταινιών, διάδραση σε 1
πραγματικό χρόνο μεταξύ ατόμων από διαφορετικά νοικοκυριά μέσω της συμμετοχής τους σε παιχνίδια και, φυσικά, επικοινωνία (Kim, 1999). Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η διαδραστικότητα με την ευρεία έννοια αποτελεί χαρακτηριστικό και της αναλογικής και της ψηφιακής τηλεόρασης. Ο όρος διαδραστική (ή αλληλεπιδραστική) τηλεόραση περιγράφει οποιαδήποτε υπηρεσία που επιτρέπει στους τηλεθεατές να αλληλεπιδρούν με το περιεχόμενο της τηλεόρασης καθώς το παρακολουθούν. Οι τηλεθεατές συμμετέχουν σε ένα τηλεπαιχνίδι παίρνοντας τη θέση του διαγωνιζόμενου ή του κοινού, συχνά καλούνται να λάβουν μέρος απαντώντας σε κάποιες ερωτήσεις ή ψηφίζοντας μέσω SMS, e-mails ή τηλεφωνικά, συζητούν, κρίνουν και σχολιάζουν διάφορα τηλεοπτικά προγράμματα και γεγονότα είτε κατά τη διάρκεια της μετάδοσής τους είτε σε διαφορετικό χρόνο ή ακόμα αποθηκεύουν σε ψηφιακούς δίσκους και μοιράζονται τηλεοπτικό περιεχόμενο. Όμως, προκειμένου η τηλεόραση να θεωρείται πλήρως και πραγματικά διαδραστική θα πρέπει να μπορεί να αλλάζει την εμπειρία θέασης (π.χ. επιλογή της γωνίας θέασης ενός ποδοσφαιρικού αγώνα) ή να μπορεί να επιστέφει πληροφορίες σε αυτόν που εκπέμπει το περιεχόμενο. Επομένως, η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση κατανόησης και μπορεί επίσης να οριστεί ως η εμπειρία που βιώνει ο χρήστης (τηλεθεατής) από την ενεργό συμμετοχή του στη διαδικασία κατανάλωσης περιεχομένου και επικοινωνίας, η οποία εμπλέκει τουλάχιστον ένα χρήστη και μία ή περισσότερες οπτικοακουστικές δικτυωμένες συσκευές (Λεκάκος, Χωριανόπουλος, Δουκίδης, 2007). Η Ψηφιακή Διαδραστική Τηλεόραση διαθέτει όλα τα βασικά χαρακτηριστικά του παραδοσιακού μαζικού μέσου, αλλά επιπρόσθετα προσφέρει και δυνατότητες που προσομοιάζουν με αυτές του Διαδικτύου, αποτελώντας μια ουσιαστική, ποιοτική και χρηστική αλλαγή και όχι απλή αναβάθμιση του μέσου. Πολλές εφαρμογές, όπως το ηλεκτρονικό εμπόριο, η τηλε-εκπαίδευση, οι προσωποποιημένες διαδραστικές υπηρεσίες, ο ετεροχρονισμός της προβολής και η παρακολούθηση περιεχομένου κατά παραγγελία διαμορφώνουν πλέον μια νέα πραγματικότητα. Αν σε αυτές συνυπολογιστούν η μακράν καλύτερη ποιότητα ήχου και εικόνας λόγω του ψηφιακού σήματος, οι υπηρεσίες υποτιτλισμού, μεταγλώττισης και ειδικής σηματοδότησης για άτομα με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ), η δυνατότητα παρακολούθησης εν κινήσει (π.χ. σε μέσα μαζικής μεταφοράς), οι μετρήσεις ακροαματικότητας με ακρίβεια, η ευκαιρία διαμόρφωσης του περιεχομένου από τον τηλεθεατή και η δυνατότητα παράκαμψης των διαφημιστικών μηνυμάτων, τότε η αίσθηση του τηλεοπτικού εκσυγχρονισμού γίνεται ευκολότερα αντιληπτή. Κατά το σχεδιασμό και την κατανόηση της ψηφιακής διαδραστικής τηλεόρασης, η απαίτηση ερευνών χρηστικότητας για εφαρμογές απλές και εύκολες για τον κάθε χρήστη χρειάζεται να συμβιβάζεται με την κοινωνική και επικοινωνιακή περιπλοκότητα κάθε σαλονιού, τις αισθητικές ανάγκες της παραγωγής κειμένου και της ανάπτυξης πηγών για τη συμμετοχή του χρήστη σε δημόσιες, προσωπικές ή/και πολιτιστικές σφαίρες επικοινωνίας. Ο στόχος της ψηφιακής διαδραστικής τηλεόρασης είναι να μετατρέψει την προϋπάρχουσα τηλεόραση σε μια προσωπική ή/και κοινωνική συσκευή στο πρότυπο ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή, και τον τηλεθεατή, από παθητικό δέκτη προγραμμάτων, σε ενεργό χρήστη προγραμμάτων και υπηρεσιών. Σε αυτό το πλαίσιο η ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση προσφέρει τη δυνατότητα για την υποστήριξη της υφιστάμενης συμπεριφοράς του 2
τηλεθεατή και την ανάδειξη νέων συμπεριφορών, οι οποίες βασίζονται στο συνδυασμό των δομικών συστατικών ήχου, βίντεο και δεδομένων για την απόκτηση νέων εμπειριών χρήσης με βασικά κριτήρια το περιεχόμενο, την προσωπική έκφραση προτιμήσεων, την επικοινωνία και την κοινωνικοποίηση. Ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα των υπηρεσιών που παρέχουν οι εφαρμογές της ψηφιακής διαδραστικής τηλεόρασης είναι: Εμπλουτισμένο Περιεχόμενο: Αναφέρεται σε εφαρμογές όπου τα καθιερωμένα τηλεοπτικά προγράμματα εμπλουτίζονται με επιπλέον περιεχόμενο, δίνοντας τη δυνατότητα στους τηλεθεατές να δουν περισσότερα από όσα αρχικά περίμεναν. Συγχρονισμός: Διαδραστικά στοιχεία μπορούν να συγχρονιστούν με το περιεχόμενο ενός σόου, μιας διαφήμισης ή ενός εμπορικού βίντεο. Αυτά τα στοιχεία μπορούν να διατίθενται στους τηλεθεατές κατά τη διάρκεια του εναρκτήριου κομματιού μετάδοσης. Εκλογή & Ψήφισμα: Αυτός ο τύπος αναφέρεται σε εφαρμογές που επιτρέπουν στο κοινό να συμμετέχει και να επηρεάζει το αποτέλεσμα ζωντανών αναμεταδόσεων. Όταν οι τηλεθεατές δίνουν τις ψήφους τους, λαμβάνουν μια άμεση επιβεβαίωση και τα αποτελέσματα της ψηφοφορίας. Αυτό εγγυάται στους διαφημιστές την ύπαρξη ζωντανού κοινού και ελαχιστοποιεί την επιθυμία του να παρακολουθήσει το πρόγραμμα σε διαφορετικό χρόνο (time shifting) ή να αποφύγει τις διαφημίσεις (ad skipping), όπως συμβαίνει συνήθως με τα εγγεγραμμένα προγράμματα. Νέα & Πληροφόρηση: Οι υπηρεσίες διαδραστικών νέων και πληροφόρησης προσελκύουν τους τηλεθεατές, προσφέροντας πρόσβαση σε πραγματικό χρόνο σε αναλυτικές πληροφορίες γύρω από θέματα του προσωπικού τους ενδιαφέροντος. Ηλεκτρονικοί Οδηγοί Προγράμματος (EPGs): Οι διαδραστικοί ηλεκτρονικοί οδηγοί προγράμματος δίνουν στους συνδρομητές πρόσβαση στο περιεχόμενο που επιθυμούν, όποτε το επιθυμούν. Αντίστοιχα, μπορούν να συνδυαστούν με εφαρμογές προβολής περιεχομένου κατ απαίτηση (Video on demand - VOD). Παιδικά Εκπαιδευτικά Προγράμματα (Play along): Αυτού του τύπου οι εφαρμογές επιτρέπουν στα παιδιά να συμμετέχουν στο παιδικό πρόγραμμα με το τηλεκοντρόλ και να εμπλουτίζουν την εκπαιδευτική τους εμπειρία, ενισχύοντας την περιέργεια τους και τη φαντασία τους. Παιχνίδια: Τα διαδραστικά παιχνίδια μπορούν να προστεθούν στα μενού του προγράμματος για να απασχολήσουν τους τηλεθεατές κατά τη διάρκεια του προγραμματισμού ή μπορούν να προσφέρονται ως ξεχωριστό περιεχόμενο, μέσω του οδηγού προγράμματος. Οι επιλογές των παιχνιδιών ποικίλουν από παζλ και λεξομαχίες σε παιχνίδια με χαρτιά ή και φλιπεράκι. Οι τηλεθεατές μπορούν να παίζουν μεταξύ τους ή να κερδίζουν πόντους για διαγωνισμούς. Αθλητικά: Ο προγραμματισμός αθλητικών προσφέρει ένα μεγάλο εύρος ευκαιριών διάδρασης. Με το πάτημα ενός κουμπιού, οι τηλεθεατές μπορούν να παρακολουθούν ταυτόχρονα πολλά αθλητικά δρώμενα, να επιλέγουν την γωνία λήψης της εικόνας, να ξαναπαίζουν συγκεκριμένα στιγμιότυπα, να διαλέγουν μουσικά κομμάτια και να παίρνουν στατιστικά στοιχεία για τους αθλητές ή τα παιχνίδια. 3
Παράλληλα, δημιουργούνται συγκεκριμένα πρότυπα για την προβολή διαφημίσεων στην ψηφιακή διαδραστική τηλεόραση, καθώς είναι απαραίτητες για την εισροή εσόδων στους τηλεοπτικούς παρόχους, αλλά όχι πια υποχρεωτικής παρακολούθησης χάρη στις τεχνικές δυνατότητες παράκαμψής τους (fast-forwarding / skipping). Επομένως, αναπτύσσονται νέα είδη ενδιαφέρουσων διαδραστικών διαφημίσεων που ο τηλεθεατής επιλέγει να παρακολουθήσει, προκειμένου να κερδίσει είτε πρόσθετη πληροφόρηση για συγκεκριμένα προϊόντα που προβάλλονται και αυτός επιθυμεί, είτε δείγματα και κουπόνια προϊόντων, προωθητικά φυλλάδια και ειδικές εκπτώσεις με ένα απλό πάτημα του τηλεκοντρόλ. Έτσι, η επώνυμη διαδραστική διαφήμιση καταφέρνει να κρατάει τους τηλεθεατές συντονισμένους σε συγκεκριμένες μάρκες με ένα μεγαλύτερο βαθμό εμπλοκής και ενδιαφέροντος. Αναλυτικότερα, αποδεικνύεται ότι οι χορηγίες είναι ιδανικές για αθλητικές αναμεταδόσεις, reality shows, εφαρμογές ψηφίσματος/εκλογής και παιδικών προγραμμάτων. Είναι μια ιδιαίτερα στοχευμένη προσέγγιση που βελτιώνει τη σχέση των καταναλωτών με μια μάρκα ανεξαρτήτως ηλικίας. Επίσης, τα διαφημιστικά μεγάλου μήκους (long-form commercials) μεταφέρουν τον τηλεθεατή από την παραδοσιακή διαφήμιση των 30 δευτερολέπτων σε μια εκτενέστερη επώνυμη εμπειρία. Τα διαφημιστικά μεγάλου μήκους επιτρέπουν στους καταναλωτές να εξετάζουν τα προϊόντα που τους ενδιαφέρουν και να έχουν πρόσβαση σε σχετικές πληροφορίες. Χρησιμοποιώντας το τηλεκοντρόλ τους, οι τηλεθεατές μπορούν να εξερευνούν προϊόντα και να αλληλεπιδρούν με τις εταιρείες και τις μάρκες αυτών, σύμφωνα με το δικό τους ρυθμό. Καθώς η διείσδυση της ψηφιακής τηλεόρασης συνεχίζεται και αναμένεται ότι έως το 2013 οι τηλεοράσεις στον μισό κόσμο (ή αλλιώς σε 636 εκατ. Νοικοκυριά) θα λαμβάνουν ψηφιακό σήμα (Informa Telecoms & Media), γίνεται σαφές ότι η αναγνώριση της συμπεριφοράς των καταναλωτών - τηλεθεατών και ο εντοπισμός των προτιμήσεων και των αναγκών τους αποκτούν συνεχώς μεγαλύτερη σημασία για την αποδοχή της σχετικής τεχνολογίας και την ανάπτυξη ελκυστικών εφαρμογών και υπηρεσιών. Παράλληλα, η χρήση του Διαδικτύου υιοθετείται από περισσότερους καταναλωτές και η εξοικείωση με τα ψηφιακά μέσα και τη χρήση νέων τεχνολογιών βελτιώνεται. Επομένως οι τηλεθεατές αποκτούν την επιθυμία για την παροχή πρόσθετων υπηρεσιών μέσα από το πακέτο της ψηφιακής τηλεόρασης και διαμορφώνεται ένα νέο μοντέλο ενημερωμένων και τεχνολογικά καταρτισμένων χρηστών, που δεν εξαρτώνται πλέον από οικονομικά, γεωγραφικά ή κοινωνικά σύνορα, αλλά διακρίνονται για την αυξημένη διαπραγματευτική τους δύναμη, τη διάθεση και την ικανότητα τους να λαμβάνουν χρήσιμη πληροφόρηση και την επιθυμία τους να επικοινωνούν με άλλα άτομα, να συμμετέχουν σε -εικονικά ή μη - κοινωνικά δίκτυα, να εκπαιδεύονται, να διασκεδάζουν και να δημιουργούν / προβάλουν το προσωπικό τους ψηφιακό υλικό. Στην καθημερινότητα του σήμερα, που δέχεται τις επιθέσεις των σύγχρονων ψηφιακών συστημάτων ιδιοπαραγωγής και προβολής περιεχομένου και των διαδεδομένων εφαρμογών κοινωνικής δικτύωσης, το ενδιαφέρον για καινοτομία με τη χρήση διαδραστικών υπηρεσιών στη τηλεόραση μεταφέρεται σταδιακά από τους παρόχους στους χρήστες/τηλεθεατές και παρουσιάζει μια αλλαγή από τα πρώιμα μοντέλα, που η τεχνολογία και το περιεχόμενο αφορούσαν την ατομική χρήση των μέσων, σε ένα μοντέλο που συνδυάζει τη συλλογική χρήση των μέσων και τις κοινωνικές πρακτικές. 4
Έτσι, ο υπερήρωας μας καλείται τώρα να φορέσει τη στολή της Κοινωνικής Τηλεόρασης, η οποία αντιπροσωπεύει την επόμενη έκδοση της ψηφιακής διαδραστικής τηλεόρασης, η οποία είναι ικανή να υποστηρίζει πλήρως την επικοινωνία και την αλληλεπίδραση των τηλεθεατών με το μέσο και το προβαλλόμενο περιεχόμενο, με τις επιχειρήσεις και άλλους εμπλεκόμενους φορείς (π.χ. το Κράτος), καθώς και τις υπηρεσίες που αυτοί προσφέρουν, με άλλα άτομα και με κοινότητες ή κοινωνικά δίκτυα - πάντα συσχετιζόμενες με την τηλεοπτική παρακολούθηση και την προβολή ή τη δημιουργία τηλεοπτικού περιεχομένου. Η κοινωνική τηλεόραση ορίζεται ως επικοινωνία και κοινωνική αλληλεπίδραση - μεμονωμένα ή ομαδικά συσχετιζόμενη με την παρακολούθηση τηλεοπτικού περιεχομένου ή με μια τηλεοπτική εμπειρία, καθώς και η τεχνολογία που τις υποστηρίζει (Geerts, Harboe, Massey, 2007). Ως έννοια, η κοινωνική τηλεόραση δεν συνδέεται με συγκεκριμένες αρχιτεκτονικές συστημάτων (π.χ. δορυφορικά, καλωδιακά, διαδικτυακά), ούτε και περιορίζεται απαραίτητα στην παραδοσιακή οθόνη της τηλεόρασης, αλλά μπορεί να παρουσιάζεται σε έναν υπολογιστή ή μια φορητή συσκευή όπως το κινητό τηλέφωνο. Παράλληλα, η σχεδίαση της κοινωνικής τηλεόρασης βασίζεται ιδιαίτερα στις ικανότητες χρήσης των υπηρεσιών κατά τη διάρκεια παρακολούθησης ψηφιακά εκπεμπόμενου τηλεοπτικού περιεχομένου και οι σχεδιαστικές αρχές για τις πλατφόρμες της κοινωνικής τηλεόρασης επιχειρούν να συνδυάσουν τα χαρακτηριστικά του τηλεοπτικού προγράμματος και της συμπεριφοράς των τηλεθεατών κατά την παρακολούθηση, τις τεχνολογικές δυνατότητες ενός ψηφιακού μέσου ευρείας αποδοχής και μαζικής ή ατομικής χρήσης και τις αρχές ευχρηστίας των πληροφοριακών συστημάτων και της επικοινωνίας ανθρώπου υπολογιστή. Σε αυτή την κατάσταση, ο υπερήρωας με τη στολή της κοινωνικής τηλεόρασης επιδιώκει να καλύψει τις ανάγκες του κοινού και να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των σύγχρονων ψηφιακών μέσων, λειτουργώντας ως μέσο αυτό-έκφρασης, επικοινωνίας και εμπλοκής με (πραγματικά ή εικονικά) κοινωνικά δίκτυα χωρίς ο τηλεθεατής να χρειάζεται να απομακρυνθεί από την ασφάλεια του καναπέ του, να διαθέτει υπολογιστή, να είναι ιδιαίτερα καταρτισμένος χρήστης των εφαρμογών ή να δαπανά πολλά χρήματα. Η κοινωνική τηλεόραση προσφέρει τις δυνάμεις και τις υπηρεσίες της σε όποιον τις αναγνωρίζει και επιθυμεί να τις χρησιμοποιήσει χωρίς φόβο ή δόλο. Ακόμη κι αν δεν είναι γρηγορότερη από σφαίρα ή δυνατότερη από τρένο, η κοινωνική τηλεόραση μπορεί να μεταφέρει κάθε άνθρωπο σε έναν καινούριο, φανταστικό κόσμο αρκεί να την αγκαλιάσει σφιχτά και να κρατήσει τα μάτια του ορθάνοιχτα! 5