2 ο ΓΕΛ Ελευθερίου Κορδελιού Μάθημα Ερευνητικής εργασίας Αρωματικά φυτά: μέσο θεραπείας ή μαγγανείας; Ιστορική αναδρομή Υπεύθυνος Καθηγητής: Χαριζάνης Κωνσταντίνος Μαθητές που ασχολήθηκαν : Σεβαστίδης Θοδωρής, Τσελίδης Παναγιώτης, Σκύφτη Νικολέτα, Σαββίδου Νένα ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 2012
Πρόλογος Η εργασία αυτή έγινε στα πλαίσια του σχολικού μαθήματος project του 2ου Γελ Λυκείου Ελευθερίου Κορδελιού το δεύτερο τετράμηνο του σχολικού έτους 2011-2012. Η συνολική διάρκεια της έρευνας ήταν 3 μήνες. ΣΚΟΠΟΣ Ο σκοπός της παρούσας ερευνητικής εργασίας είναι να εξοικειωθούμε στη σωστή χρήση των αρωματικών φυτών και να ενημερωθούμε για τις θεραπευτικές τους ιδιότητες. Στόχοι Να μάθουμε από πού ξεκίνησε η χρήση των αρωματικών φυτών Ποιοι ήταν αυτοί που τα πρωτοχρησιμοποιήσαν Ποια βότανα χρησιμοποιούσαν Ήταν όντως αποτελεσματικά;
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στην Ελλάδα φύεται ένας μεγάλος αριθμός αρωματικών φυτών, τα οποία είτε φύονται σε όλη τη χώρα, είτε σε ένα βιότοπο, είτε εξαπλώνονται σε μία μικρή περιοχή. Έχουν καταγραφεί περίπου 2000 είδη φυτών που παράγουν αιθέρια έλαια. Τα αρωματικά φυτά ανήκουν σε πολλές και διαφορετικές οικογένειες. Ο άνθρωπος από αρχαιοτάτων χρόνων έρχεται σε επαφή με το φυσικό κόσμο. Άρχισε να ανακαλύπτει τα μυστικά των φυτών και να τα χρησιμοποιεί για την υγεία του. Ο Αριστοτέλης, εκτός των άλλων με τα οποία ασχολήθηκε, έκανε και σημαντικές μελέτες πάνω στα φυτά. Αλλά, αυτός που δικαίως θεωρήθηκε πατέρας της Βοτανικής, ήταν ο Θεόφραστος. Ο Θεόφραστος συγκέντρωσε όλες τις περί φυτών γνώσεις της εποχής του σε δύο περισπούδαστα έργα με τους τίτλους "Περί Φυτών Ιστορία" και "Περί Φυτών Αιτίαι". Στα συγγράμματα αυτά περιλαμβάνονται όχι μόνο οι παρατηρήσεις των ριζοτόμων, ιατρών και έμπειρων αγροτών, αλλά και όλες οι γνώσεις των ειδικών του παρατηρήσεων. Εκτός από την γενική βοτανική μελέτη, οι αρχαίοι Έλληνες ασχολήθηκαν και με την μελέτη των αρωματικών φυτών. Είχαν ανακαλύψει πολλές από τις ιδιότητές τους και τα χρησιμοποιούσαν σαν φάρμακα. Συγκεκριμένα, για την ρητίνη της αμυγδαλιάς, ο Θεόφραστος κάνει λόγο για τη χρήση της στη φαρμακευτική. Οι σημαντικές αυτές μελέτες δεν συνεχίστηκαν κατά τη διάρκεια του μεσαίωνα. Η βοτανική επιστήμη, άρχισε να αναπτύσσεται αλματωδώς, χάρη στον μεγάλο Σουηδό φυσιοδίφη Κάρολο Λινναίο, που θεωρείται πατέρας της συστηματικής. Από τον Λινναίο και έπειτα, άρχισε μια συστηματική μελέτη της χλωρίδας που συνεχίζεται ως σήμερα. Φυσικά, τα αρωματικά φυτά επανήλθαν στο προσκήνιο και σήμερα πλέον η μελέτη τους αποτελεί ολόκληρο κλάδο της βοτανικής.
Ιστορία Αρωματικών-Φαρμακευτικών φυτών Η χρήση των φυτών για φαρμακευτικούς σκοπούς είναι τόσο παλιά όσο και ο πολιτισμός και η πρώτη γνωστή γραπτή αναφορά για θεραπευτικά φυτά έρχεται από τους Σουμέριους το 2200 π.χ. Ο πατέρας της Ιατρικής, ο Έλληνας Ιπποκράτης κατέγραψε περίπου 400 είδη βοτάνων που η χρήση τους ήταν γνωστή κατά τον 5ο αιώνα π.χ. και ο Διοσκουρίδης κατά τον πρώτο μ.χ. αιώνα έγραψε μια βοτανική χρησιμοποιώντας 600 φυτά. Αυτό το έργο ήταν βάση για πολλές μεταγενέστερες βοτανικές έρευνες. Μια από τις πιο δημοφιλείς βοτανικές γράφτηκε από τον Culpeper το 17ο αιώνα. Τα πιο ακριβά λουλούδια προσφέρονταν στους θεούς και στις θεές σαν θυσία, και η χρήση αρωματικών θυμιαμάτων έχει καταγραφεί από την αρχαιότητα. Σε όλο τον κόσμο, από την αρχαιότητα μέχρι την σύγχρονη εποχή, διαφορετικές κουλτούρες έχουν ανακαλύψει πολλά κοινά σημεία όπως και ποικίλες χρήσεις για βότανα και αιθέρια έλαια. Οι μύθοι, οι θρύλοι, η παράδοση και η ιατρική αντικατοπτρίζουν αυτές τις γνώσεις. Η λεκάνη της Μεσογείου υπήρξε από τις σπουδαιότερες εστίες πολιτισμού, και ίσως γι' αυτό τα φυτά της είχαν την τύχη να μελετηθούν και να αξιολογηθούν πολύ νωρίτερα απ' ότι φυτά άλλων περιοχών του πλανήτη. Από την αρχαία Αίγυπτο ως την Μικρά Ασία και από τον Όμηρο ως τους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους βρίσκουμε αναφορές στη μεσογειακή χλωρίδα και πλήθος στοιχείων που πολλές φορές ανακατεύουν την ιστορία με το μύθο, την ιατρική με την μαγεία, την φύση με την τέχνη. Οι αρχαιότερες αναφορές σχετικά με τα φυτά (Βαβυλωνιακές πηγές, Παλαιά διαθήκη, Τα έργα του Ομήρου) που έχουν φτάσει ως εμάς μνημονεύουν τα φυτά κυρίως κάτω από το πρίσμα της χρησιμότητάς και της φαρμακευτικής χρήσης τους. Κανείς δεν γνωρίζει πότε συλλέχθηκαν για πρώτη φορά βότανα, άγρια από την φύση, ή πότε καλλιεργήθηκαν για πρώτη φορά, ωστόσο αναφορές από τους αρχαίους Αιγυπτίους δείχνουν τα βότανα να συνιστούνται σαν φάρμακα και να χρησιμοποιούνται σαν φαγητό, σαν καλλυντικά, σαν αρώματα και σαν βαφές. http://geuseiszois.blogspot.com/2011/04/2200.html
Ο ελλαδικός χώρος λόγω της συστάσεως του εδάφους, της φυσικής του διαμόρφωσης, αλλά και του κλίματός του, διέθετε πλουσιότατη χλωρίδα από την αρχαιότητα, με την Κρήτη να αποτελεί έναν βοτανολογικό παράδεισο. Οι Μινωίτες (2500-1400 π.χ.) γνώριζαν τις φαρμακευτικές και αρωματικές ιδιότητες των φυτών και εκμεταλλεύονταν την πλούσια βλάστηση του νησιού για την παρασκευή αρωμάτων, αλοιφών, καλλυντικών και φαρμάκων. Στις πήλινες πινακίδες μάλιστα της γραμμικής Β περιλαμβάνονται διάφορα φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά, όπως ο κορίανδρος (κόλιαντρο), η κύππερις, το σφάκον ή αλελίσφακον του Διοσκουρίδου (φασκομηλιά), το κρίταμον ή Κρίθμον το παράλιον, η μαστίχη από τη ρητίνη της τερεμίνθου, το φοινίκιον ή λάδανον από το φυτό Κίστος ο κρητικός (αγριοροδανιά ή μεταξόχορτο). Επίσης οι Μινωίτες χρησιμοποιούσαν τον κρόκο τον ήμερο, τον κρίνο, τη μυρτιά, την ίριδα, τη μαντζουράνα, το μάραθο, τον άνηθο, τον ασπάλαθο, τη Μήκωνα την υπνοφόρο, τον Στύρακα τον φαρμακευτικό, τον κέδρο, το κυπαρίσσι, το ελαιόλαδο και πολλά άλλα. Οι Μυκηναΐοι μεταξύ άλλων χρησιμοποιούσαν την κύπερη, το φασκόμηλο, το κύμινο, τον κορίανδο, την ίριδα, το μάραθο, τη μαντζουράνα, το γλυκάνισο, τη μυρτιά, το ελαιόλαδο, ενώ ο Όμηρος αναφέρει διάφορα αρωματικά έλαια, καλλυντικά και φαρμακευτικά σκευάσματα. Στην ελληνική μυθολογία γίνονται αναφορές σε διάφορα φαρμακευτικά και θαυματουργά βότανα, όπως για παράδειγμα σ' αυτό με το οποίο ο μάντης Πολύιδος ανέστησε το Γλαύκο, γιο του βασιλιά Μίνωα. Στην Οδύσσεια αναφέρεται πως η Κίρκη έριξε μέσα στο κρασί των συντρόφων του Οδυσσέα μαζί με άλλα συστατικά και διάφορα κακά βότανα, τα λυγρά φάρμακα, τα οποία προκαλούσαν αμνησία, για να τους κάνει να λησμονήσουν την πατρίδα τους, ενώ με φάρμακο άλειψε τους συντρόφους για να τους επαναφέρει πάλι στην ανθρώπινη μορφή τους. Ο Ερμής ήταν αυτός που είχε δώσει μόλις πριν στον Οδυσσέα ένα βότανο, το μώλυ, το αντίδοτο των λυγρών φαρμάκων, για να τον προστατέψει από τη μαγεία της Κίρκης. Όμως και οι μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός μιλούν για τη σημασία της διαίτης και των βοτάνων στην πρόληψη και τη θεραπεία των διαφόρων ασθενειών. Γενικά από την εποχή του Ομήρου ήδη αναφέρονται φάρμακα ανδροφόνα ή θυμοφθόρα, δηλαδή δηλητηριώδη βότανα με τα οποία επάλειφαν τα βέλη ή δηλητηρίαζαν την τροφή, φάρμακα ήπια ή οδυνήφατα τα οποία ήταν παυσίπονα, αλλά και φάρμακα λυγρά τα οποία προκαλούσαν αμνησία, καθώς και το μώλυ, από το μωλύω που σημαίνει αφανίζω, ως
αντίδοτο των λυγρών φαρμάκων. Στον Όμηρο αναφέρεται επίσης το νηπενθές, με φαρμακοδυναμική δράση, ως κατευναστικό και παυσίλυπον, καθώς και ένα είδος γάζας η ονομαζόμενη σφενδόνη από καλοστριμμένο μαλλί προβάτου για να περιδένονται τα τραύματα. Πολλοί αρχαίοι συγγραφείς, όπως ο Ηρόδοτος, ο Θεόφραστος, ο Ιπποκράτης, ο Διοσκουρίδης και άλλοι αναφέρουν λεπτομέρειες σε σχέση με αρώματα, αλοιφές, καλλυντικά και φάρμακα των οποίων η παρασκευή στηρίζονταν σε φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά και βότανα. Ο άνθρωπος χρησιµοποίησε τα Αρωµατικά και Φαρµακευτικά Φυτά (Α.Φ.Φ.) από αρκετά παλιά γνωρίζοντας τις ευεργετικές τους ιδιότητες στην περιποίηση των µαλλιών και της επιδερµίδας, τη λεύκανση των δοντιών και την ενδυνάµωση των ούλων. Οι πρώτες µαρτυρίες για χρήση τους έρχονται από τους πολιτισµούς των Ασσυρίων και των Σουµερίων. Στην αρχαία Ελλάδα η χρήση τέτοιων φυτών ήταν ιδιαίτερα διαδεδοµένη καθώς υπάρχουν γραπτές αναφορές σε αρκετά κείµενα. Η πιο ολοκληρωµένη εργασία προέρχεται από τον Ιπποκράτη, που στα 400 π.χ. δίνει µια λίστα µε περισσότερα από 400 φάρµακα που βασίζονταν στις θεραπευτικές ιδιότητες των βοτάνων. Οι Ρωµαίοι κατά την ακµή της αυτοκρατορίας τους εµπορεύονταν µεγάλες ποσότητες µπαχαρικών και αρωµατικών φυτών, η διακίνηση των οποίων µειώθηκε κατά τη διάρκεια του µεσαίωνα για να αποτελέσει το κλειδί της ανάπτυξης του διεθνούς εµπορίου στα χρόνια της αναγέννησης, όπου το εµπόριο µπαχαρικών αποτέλεσε ένα από τους λόγους της εξερεύνησης του κόσµου τον 15ο και το 16ο αιώνα, ενώ ο έλεγχος νησιών πλούσιων σε αρωµατικά φυτά αποτέλεσε αιτία διαµαχών µεταξύ Ισπανών, Πορτογάλων, Άγγλων και Ολλανδών για περισσότερα από 200 χρόνια. «Αρωµατικά και Φαρµακευτικά Φυτά. Μελέτη του δικτύου της ECOFARM, επιχείρησης που δραστηριοποιείται στον κλάδο» ΜΑΚΡΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΑΜ 504016 ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Ν.Σ. ΜΑΡΓΑΡΗΣ Καθηγητής Τµήµα Περιβάλλοντος Πανεπιστήµιο Αιγαίου Μυτιλήνη Νοέµβριος 2005 http://www.srcosmos.gr/srcosmos/showpub.aspx?aa=9534
Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να προβάλλεται ως αίτηµα των καιρών η "επιστροφή στη φύση". Η τάση αυτή έχει οδηγήσει όλες τις χώρες σε µία αύξηση της ζήτησης για φυσικά προϊόντα και ιδιαίτερα για τα αρωµατικά & φαρµακευτικά φυτά λόγω των πολλαπλών χρήσεων τους.τα αρωµατικά & φαρµακευτικά φυτά κατείχαν και κατέχουν εξέχουσα θέση ανάµεσα στους πολιτισµούς όλων των λαών κι όλων των εποχών. Η ιστορία της αρωµατοθεραπείας αρχίζει µε τις «πρωτόγονες φυλές», όπως µαρτυρούν οι αποστακτήρες, τα µυροδοχεία και τα άλλα αρωµατικής χρήσης σκεύη που έχουν έρθει στο φως µε τις ανασκαφές. Οι Αιγύπτιοι κατέγραψαν πρώτοι σε πάπυρους ότι χρησιµοποιούσαν τα έλαια για θεραπευτικούς σκοπούς και για βαλσάµωση διαφόρων ζώων αλλά και των ίδιων των Φαραώ. Οι γνώσεις αυτές πέρασαν στους Έλληνες και στους Ρωµαίους οι οποίοι χρησιµοποιούσαν όλα σχεδόν τα γνωστά αρωµατικά φυτά, τόσο για αρτύµατα (µπαχαρικά) που ήταν αναπόσπαστο τµήµα της ζωής των πλούσιων, όσο και για το αρωµάτισµα των κρασιών. Γνωστές ήταν επίσης και οι θεραπευτικές ιδιότητες πολλών από αυτά στην αρχαιότητα. Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (460-370π.Χ.) http://www.gaiaelliniki.gr/2011/03/blog-post_1611.html
Ο άνθρωπος χρησιμοποιούσε τα μπαχαρικά ήδη από παλαιοτάτων χρόνων για να πλουτίσει το καθημερινό του γεύμα. Η ιστορία μάλιστα κατέγραψε όχι λίγους πολέμους στην αρχαιότητα, οι οποίοι προκλήθηκαν με σκοπό την κατάκτηση των περιοχών, όπου παραγόντουσαν μπαχαρικά. Τα μπαχαρικά ήταν επίσης ένας από τους "θησαυρούς" για τους οποίους ξεκίνησε η εξερεύνηση του κόσμου τον 15ο και 16ο αιώνα και κατ' επέκταση ένα από τα αίτια της ανακάλυψης του νέου κόσμου και της Αμερικής. Έκτοτε διετέλεσαν ως από τα πλέον βασικά είδη εμπορίου, ενώ για μεγάλο χρονικό διάστημα ήταν αποκλειστικό προνόμιο των πλουσίων, οι οποίοι είχαν τη δυνατότητα να απολαμβάνουν τις πιο εκλεπτυσμένες γεύσεις. http://www.antonio.gr/greekherbsspicesgr.htm
Τα θεραπευτικά φυτά στην αρχαία Ελλάδα Αδίαντος Ο αδίαντος ήταν βότανο γνωστό από την αρχαιότητα ως τονωτικό των μαλλιών. Ο Διοσκουρίδης το χρησιμοποιούσε εναντίον του άσθματος και το αποκαλούσε «μαλλιά της Αφροδίτης». Ο Πλίνιος το χρησιμοποιούσε για τον ίδιο λόγο. Το βότανο εδώ και χιλιετίες χρησιμοποιήθηκε σε όλο τον κόσμο για πιτυρίαση, αλωπεκία και εμμηνορροϊκές δυσκολίες. Ο Κούλπεπερ αναφέρεται στο βότανο ως εξής - «αυτό και όλα τα είδη φτέρης είναι χρήσιμα για την θεραπεία του βήχα, άσθμα, πλευρίτιδα και επειδή είναι επίσης απαλό διουρητικό είναι χρήσιμο και σε ίκτερο, άμμο των νεφρών και ακαθαρσίες των νεφρών» Στη Γαλλία τα φύλλα και το ρίζωμα το έκαναν σιρόπι που αποκαλούσαν «Sirop de Capillaire» που ήταν δημοφιλές για προβλήματα του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος, όπως βήχα ή υπερέκκριση βλέννας. Στη λαϊκή ιατρική χρησιμοποιήθηκε ως μέσον κατά της τριχόπτωσης. Ήταν ευρέως γνωστό με την ονομασία πολυτρίχι και αυτό διότι πίστευαν ότι έχει την ιδιότητα να προκαλεί τριχοφυΐα. Κάτι τέτοιο δεν επιβεβαιώθηκε στην πράξη στην πορεία των αιώνων, όμως αναμφισβήτητα έχει την ιδιότητα να τονώνει τα μαλλιά. Στην Κρήτη χρησιμοποιούσαν το φυτό, που συναντούσαν στα πηγάδι ή τους τοίχους των υγρών σπηλαίων, για προβλήματα δυσμηνόρροιας.
Αμυγδαλιά Η μη εξημερωμένη Αμυγδαλιά εμφανίζεται σε ανασκαφές στην Ελλάδα από το 8.000 π.χ. Ώς το 3.000 π.χ. γίνεται η εξημέρωση της. Η εξημερωμένη Αμυγδαλιά ήταν ευρέως γνωστή στους Εβραίους από τον 16ο π.χ. αιώνα. Όταν πέθανε ο Αιγύπτιος βασιλιάς Τουταγχαμών γύρω στο 1325 π.χ. τα αμύγδαλα ήταν μία από τις τροφές που τοποθετήθηκαν στον περίφημο τάφο του για να τον τρέφουν στη μετά θάνατο ζωή του. Στους Έλληνες και τους Πέρσες αναφέρεται σαφώς ως εδώδιμο από τον 6ο π.χ. αιώνα. Από την Ελλάδα διαδόθηκε στην Ιταλία κατά τον 2ο π.χ. αιώνα η δε Λατινική ονομασία τού αμυγδάλου ήταν nux Graecum (=ελληνικό καρύδι).
Άνηθος Ο Άνηθος (επιστ.: Άνηθον το βαρύοσμον, Anethum graveolens) είναι φυτό της οικογένειας των Σελινοειδών (Apiaceae) (συν. Σκιαδοφόρων (Umbelliferae)). Είναι ιθαγενές, μονοετές φυτό των Μεσογειακών χωρών και της νότιας Ρωσίας. Το ύψος του φτάνει τα 80 εκατοστά, ο βλαστός του είναι κοίλος και γραμμωτός, η ρίζα γογγυλώδης, τα φύλλα του πτερωτά νηματοειδή. Ο άνηθος ήταν γνωστός στην Αρχαία Ελλάδα με τις ονομασίες άνηθον και άνησον. Από τα άνθη του παρασκεύαζαν άρωμα, ενώ το πρόσθεταν σε διάφορα κρασιά που είχαν την ονομασία ανηθίτης οίνος.
Βαλεριάνα Η βαλεριάνα είναι ανθοφόρο φυτό της οικογένειας των Βαλεριανοειδών που απαντάται στην Ευρώπη, την Ασία και τη Βόρεια Αμερική. Το όνομα "Βαλεριάνα" προήλθε από τη λατινική λέξη valere που σημαίνει "υγεία ή δύναμη" και αναφέρεται στην θεραπευτική χρήση του φυτού, αν και υποστηρίζεται ότι μπορεί να αναφέρεται και στη δυνατή του οσμή. Η βαλεριάνα χρησιμοποιείται σαν υπνωτικό, αγχολυτικό και κατευναστικό, μιας και τα έλαια που περιέχει έχουν παρόμοια δράση με τις βενζοδιαζεπίνες. Ο μηχανισμός δράσης της ωστόσο παραμένει γενικά άγνωστος. Στο παρελθόν χρησιμοποιούνταν και σε ασθενείς με επιληψία. Η βαλεριάνα προσελκύει επίσης τις γάτες και τα ποντίκια. Σε μερικές εκδόσεις του μύθου του "Μαγικού Αυλού", ο γητευτής των ποντικών χρησιμοποιεί βαλεριάνα αντί για φλογέρα.
Γλυκάνισος Ο γλυκάνισος είναι η κοινή ονομασία του ετήσιου ποώδους φυτού του είδους Άνισον το κοινόν (Pimpinella anisum) του γένους Άνισον της οικογένειας τωνσκιαδοφόρων (Umbelliferae). Ως γλυκάνισος αναφέρονται και οι σπόροι του φυτού αυτού. Λέγεται επίσης και άνισο. Η καταγωγή του είναι από την ανατολική Μεσόγειο ή τη Μέση Ανατολή όμως σήμερα έχει διαδοθεί στην Ευρώπη την Ασία και την Αμερική. Ο βλαστός του είναι ίσιος και έχει ύψος που κυμαίνεται από 25 έως 75 εκατοστά. Χρησιμοποιείται από το 2000 π.χ. ως αρωματικό, καρύκευμα και φάρμακο. Οι καρποί του είναι ωοειδείς, σκληροί και ανοικτού καφέ χρώματος. Η γεύση του είναι υπόγλυκη. Έχει χαρακτηριστικό άρωμα, σπασμολυτικές και αποχρεμπτικές ιδιότητες. Πολύ συχνά χρησιμοποιείται στην αρτοποιία ως αρωματικό ή ως κύριο αρωματικό σε αλκοολούχα ποτά, όπως το αψέντι το ούζο και το ρακί.
Δάφνη Στην Ελλάδα η δάφνη ήταν γνωστή από τα αρχαιότατα χρόνια και γίνεται μνεία γι' αυτήν στον Όμηρο. Ήταν ιερό δέντρο, αφιερωμένο στο θεό Απόλλωνα. Πρώτα οι Έλληνες και έπειτα οι Ρωμαίοι συνήθιζαν να στεφανώνουν με κλαδιά δάφνης τους νικητές των αγώνων. Έτσι, ακόμα και σήμερα η δάφνη ταυτίζεται με τη δόξα, τη νίκη και την υπεροχή. Στην αρχαιότητα ήταν επίσης γνωστές οι θεραπευτικές της ιδιότητες.
Δεντρολίβανο Το δεντρολίβανο το εκτιμούσαν ιδιαίτερα στην αρχαιότητα για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Στην αρχαία Ελλάδα το θεωρούσαν δώρο της θεάς Αφροδίτης στους ανθρώπους και το χρησιμοποιούσαν στις θυσίες ζώων- το έκαιγαν στους βωμούς. Διακοσμούσαν με αυτό τα αγάλματα των θεών και οι μαθητές όταν μελετούσαν το χρησιμοποιούσαν σα στεφάνι, χάρη στην ιδιότητά του να τονώνει τη μνήμη. Στην αρχαιότητα το δενδρολίβανο ήταν φυτό ταμπού. Η χρήση του ήταν τελετουργική. Η αρχαία Ελληνική του ονομασία, λιβανώτις, συνδέεται άμεσα με την χρήση του: μαζί με το λιβάνι, το μύρο και άλλα φυτά, χρησίμευε για τελετουργικούς καπνισμούς και καθαρμούς. Φυτό αφιερωμένο στη Μεγάλη Θεά. Τη Λευκοθέα, την Αφροδίτη.
Ιπποφαές Το Ιπποφαές περιέχει πάνω από 15 υπέρ αντιοξειδωτικές ουσίες και θεωρείται η τέλεια υποστήριξη σε πολλές θεραπείες. Στον κατάλογο των φυτών με γνωστές στην σύγχρονη επιστήμη φαρμακευτικές ιδιότητες το Ιπποφαές κατέχει μια από τις πιο διακεκριμένες θέσεις.το ιπποφαές είναι από τα αρχαιότερα φυτά της γης και προηγείται κατά πολύ της εποχής των παγετώνων. Αυτοφύεται σε μορφή θάμνου στην ευρύτερη περιοχή της Ευρασίας. Στις εκστρατείες του Μεγάλου Αλεξάνδρου παρατηρήθηκε ότι τα άρρωστα και τραυματισμένα άλογα θεραπεύονταν τρώγοντας τα φύλλα και τους καρπούς του φυτού και άρχιζε να γυαλίζει τρίχωμα τους, από την παρατήρηση αυτή δόθηκε και η ονομασία του (ίππο -; φάος = άλογο που γυαλίζει). Έτσι άρχισαν να το χρησιμοποιούν και οι στρατιώτες του, μαζί με τον ίδιο για να είναι πιο ισχυροί στις εκστρατείες. Υπάρχουν επίσης αναφορές ότι το χρησιμοποιούσε στις εκστρατείες του και ο Τζέκινς Χάν.Το ιπποφαές μνημονεύεται από τον Θεόφραστο, μαθητή του Αριστοτέλη, αλλά κυρίως από τον Διοσκουρίδη τον Αναζαρβέα, πατέρα της φαρμακολογίας.
Λάπαθο Στην αρχαιότητα το λάπαθο θεωρούνταν ένα ιδιαίτερα σημαντικό φυτό με πολύτιμες καθαρτικές ιδιότητες. Η ρίζα του φυτού ήταν το μόνο μέρος το οποίο χρησιμοποιούσαν για θεραπευτικούς σκοπούς, ήταν χρήσιμο στα δερματικά προβλήματα, καθώς και στις περιπτώσεις δυσκοιλιότητας, ενώ οι άνθρωποι έτρωγαν τα φύλλα του ως τονωτικό την ανοιξη.
Λεβάντα Η λεβάντα έχει τις «ρίζες» της, εδώ και 2500 χρόνια με αποτέλεσμα να έχει πλούσια ιστορικά γεγονότα, μύθους, προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες οπότε ας ξεκινήσουμε από την αρχη. Λαϊκές παραδόσεις αναφέρουν πως αποκτήθηκε το άρωμα της λεβάντας. Λέγεται πως ο Αδάμ και η Εύα πήραν την λεβάντα από τον κήπο της Εδέμ. Εκείνη τη στιγμή η λεβάντα δεν είχε μυρωδιά. Μύθοι λένε πως περίμενε μέχρι την στιγμή που Παναγία άπλωνε τα φασκιά του βρέφους Ιησού πάνω σ ένα θάμνο λεβάντας. Από θαύμα, όταν τα μετακίνησε από τον θάμνο η λεβάντα πήρε ένα μεθυστικό άρωμα! Από τότε η Παρθένος Μαρία έπλενε τα φασκιά του Ιησού με νερό αρωματισμένο με λεβάντα. Οι αρχαίοι Λίβυοι, οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι τη χρησιμοποιούσαν για να αρωματίζουν το νερό των λουτρών τους. Από την αρχαιότητα την χρησιμοποιούσαν για την παρασκευή αρωματικών σαπουνιών και ηρεμιστικά βάλσαμα. Οι Ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν τα άνθη της στα σκαλίσματα του κρεβατιού για απομακρύνουν τους κοριούς, και χρησιμοποιούσαν το αιθέριο έλαιο στα μαλλιά τους για να απωθηθούν οι ψείρες. Οι Αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν την Λεβάντα για ιατρικούς σκοπούς ενώ οι εταίρες χρησιμοποιούσαν το αιθέριο έλαιο για να αρωματίζουν την αναπνοή τους. Οι παρθένες κοπέλες που θυσιαζόταν στους θεούς ήταν στολισμένες με άνθη λεβάντας. Για αιώνες, η λεβάντα, χρησιμοποιούταν σαν ένα στρωμένο χαλί από άνθη της στα κάστρα και στα νοσοκομεία για να αρωματίζει και να απολυμαίνει.
Λουΐζα Η Λουΐζα είναι φυτό πολυετές, αρωματικό, πλούσιο σε αιθέρια έλαια και η καταγωγή του είναι από την Αμερική. Το έφεραν στην Ευρώπη οι Ισπανοί τον 17ο αιώνα. Αρχικά, το βότανο ονομαζόταν «κέντρον». Το όνομα «Λουίζα» το πήρε προς τιμή της Μαρίας-Λουίζας Τερέσα ντε Πάρμα, συζύγου του βασιλιά Κάρλος του 4ου της Ισπανίας, επειδή, σύμφωνα με αναφορές, το έπινε συχνά. Λέγεται και λεμονόχορτο
Μαϊντανός Ο μαϊντανός είναι πολυετές φυτό, που φύεται στις περισσότερες χώρες της λεκάνης της Μεσογείου. Η δυναμωτική δράση του πρωτοαναφέρεται στα ρωμαϊκά χρόνια, όπου αποτελούσε αναπόσπαστο συστατικό χυμών που έπιναν οι Ρωμαίοι μονομάχοι. Η χρήση στεφάνου από βλαστούς μαϊντανού ήταν, επίσης, πολύ διαδεδομένη στους ρωμαίους, καθώς βοηθούσε στην εξουδετέρωση του αλκοόλ, κυρίως κατά τη διάρκεια των περίφημων οργίων. Αντίστοιχες εικόνες συναντάμε στη νεότερη εποχή, όπου οι μάγκες της παλιάς Αθήνας κυκλοφορούν μετά από εξοντωτικές «κρασοβραδιές» στα καπηλειά, με ένα κλωνάρι μαϊντανό στο αυτί. Κατά τους Ομηρικούς χρόνους, αποτελούσε βασικό συμπλήρωμα της διατροφής των πολεμικών αλόγων, ως τονωτικό και ευεργετικό για την ενδυνάμωση και υγεία των ζώων.
Μαντζουράνα Η μαντζουράνα είναι φυτό ποώδες, διετές ή πολυετές (αναλόγως το είδος) και αυτοφυές, αν και στην Ελλάδα καλλιεργείται από την αρχαιότητα. Ο Ιπποκράτης τη χρησιμοποιούσε ως αντισηπτικό. Οι Αιγύπτιοι και οι Άραβες τη γνώριζαν, επίσης, και τη χρησιμοποιούσαν ως φαρμακευτικό φυτό. Τα κόκκινα άνθη της αναδίδουν ένα πολύ όμορφο άρωμα και χρησιμοποιούνται ευρέως στην αρωματοποιία.
Μάραθος Ο μάραθος (ή μάραθο, το) είναι ποώδες και αρωματικό φυτό. Είναι δικοτυλήδονο και ανήκει στην οικογένεια των Σκιαδοφόρων. Η επιστημονική του ονομασία είναιφοινίκουλον το κοινόν. Περιέχει αιθέρια έλαια κατά 7% και ήταν γνωστό στην αρχαία Ελλάδα, στην Κίνα, στην Αίγυπτο και την Ινδία. Ειδικότερα, ο Πλίνιος αναφέρει 22 φαρμακευτικές ιδιότητες του φυτού.
Μέντα Το όνομα μέντα προέρχεται από το λατινικό mentha, το οποίο με τη σειρά του προέρχεται από το αρχαιοελληνικό μίνθη. Συναντάται και με την ονομασία ηδύοσμος. Χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα ως σήμερα ως αρωματικό στη μαγειρική, την οινοποιία και στη φαρμακοποιία. Οι αρχαίοι Έλληνες έτριβαν το τραπέζι με δυόσμο πριν από το γεύμα. Επίσης, αρωμάτιζαν το νερό τού μπάνιου. Από τον 6ο αιώνα πρωτοσυναντώνται κρέμες καθαρισμού δοντιών με δυόσμο. Τα ποντίκια φαίνεται να αποφεύγουν τη μυρωδιά του, γι' αυτό και χρησιμοποιείται για την απομάκρυνσή τους. Στην Αρχαία Ελλάδα ο Ιπποκράτης και ο Γαληνός χρησιμοποιούσαν την μέντα κατά της δυσπεψίας, κατά των νευρικών διαταραχών, κατά των ιλίγγων, της αϋπνίας, της γαστρίτιδας, του βήχα, του κρυολογήματος, του πονόλαιμου και ως αντισπασμωδικό
Ραπάνι Η χρήση του ραπανιού, που στην αρχαιότητα ήταν γνωστό ως ραφανίιδα (Θεόφραστος), αναφέρεται στη θεραπευτική από πολλούς αρχαίους συγγραφείς. Το συνιστούσαν σαν ορεκτικό, αντιβηχικό, για τη διάλυση νεφρολίθων, χολόλιθων, σαν φάρμακο κατά της υδρωπικίας, του ερυσιπέλατος, της αρθρίτιδας, των ηπατικών παθήσεων, κτλ. Το όνομα ραφανίς (ραπάνι) είναι πιθανό να προέρχεται από σύντμηση των λέξεων ραδίως - φαίνεσθαι, εξαιτίας της γρήγορης ανάπτυξης του φυτού.
Ρίγανη Οι Έλληνες ήξεραν εδώ και χιλιάδες χρόνια τη θεραπευτική αξία της ρίγανης και την χρησιμοποιούσαν εσωτερικά (πίνοντας το αφέψημα της) σε σπασμούς, δηλητηριάσεις, κολικούς και εξωτερικά για να ανακουφίζουν πρηξίματα που πονούσαν. Κατά τους Ιπποκρατικούς θερμαίνει και αποβάλλει τα χολώδη προϊόντα.
Ροδιά Ο καρπός της ροδιάς με τις άφθονες κόκκινες ρόγες του, ήταν στην αρχαία Ελλάδα το σύμβολο της ζωής και της ευκαρπίας. Η ροδιά είναι αφιερωμένη στην Ήρα, προστάτιδα του γάμου και της γέννησης. Στο ναό της στο Άργος ο Παυσανίας θαύμασε το χαμένο σήμερα χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς που κρατούσε στο χέρι ένα ρόδι. Μ' αυτόν τον συμβολισμό για τη γονιμότητα συνδέεται και ο μύθος της Περσεφόνης. Οι μύθοι γύρω από τη ροδιά είναι ατέλειωτοι γιατί το δέντρο ήταν αφιερωμένο και στην Αφροδίτη και στην Αθηνά. Η φλούδα της ρίζας και του καρπού της χρησιμοποιούνταν σαν ταινιοκτόνο και παρασιτοκτόνο των εντέρων.
Σέλινο Οι αρχαίοι Έλληνες φαίνεται ότι θεωρούσαν το σέλινο φυτό πένθιμο, γιατί στόλιζαν μ αυτό τους τάφους. Οι πενθούντες συγγενείς έφτιαχναν στεφάνια από σέλινο όταν συνόδευαν το νεκρό στη τελευταία του κατοικία. Με σέλινο στέφονταν οι αθλητές των Νεμέων Αγώνων που γίνονταν στη μνήμη του Αρχέμονα, γιου του βασιλιά της Νεμέας επειδή πέθανε δαγκωμένος από φίδι που ήταν κρυμμένο μέσα στο σέλινο. Το εκτιμούσαν σαν φυτό με ωραία μυρωδιά αλλά και σαν φαρμακευτικό. Απέδιδαν στο σέλινο πολλές θεραπευτικές ιδιότητες: τονωτικό, διουρητικό και αντιπυρετικό. Επίσης το χρησιμοποιούσαν κατά της δυσπεψίας, της δυσοσμίας του στόματος, της δυσκοιλιότητας, της εμμηνορραγίας και για την επούλωση των τραυμάτων. Η ρίζα του θεωρείται ερωτικό διεγερτικό.
Σκιλοκρόμυδο ή ασκέλλα Η κρεμμύδα χρησίμευε από την αρχαιότητα σα φυλαχτό και τη κρεμούσαν πάνω από τις πόρτες των σπιτιών. Το γιγαντιαίο κρεμμύδι, πού επιζεί στην καλοκαιρινή ξηρασία για να βγάλει το φθινόπωρο τους ψηλούς στάχεις λουλουδιών, συμβολίζει τη δύναμη πού ήθελαν να περάσουν στα κτήματα και στα σπίτια τους. Για τους Ιπποκρατικούς η ασκέλλα ήταν ένα από τα πιο αρχαία φαρμακευτικά φυτά και το συνιστούσαν ως διουρητικό, καρδιοτονωτικό, αποχρεμπτικό και επουλωτικό των τραυμάτων.
Σκόρδο Το σκόρδο είναι ιθαγενές στις στέπες της κεντρικής Ασίας, αλλά καλλιεργήθηκε από πολύ νωρίς και στις μεσογειακές χώρες. Ακόμα και οι Αιγύπτιοι γνώριζαν το τονωτικό αυτό ορεκτικό. Ο Αριστοφάνης έβλεπε στο σκόρδο ένα σύμβολο σωματικής δύναμης. Οι θεοί όμως το περιφρονούσαν για τη μυρωδιά του και κανένας πιστός δεν μπορούσε να πατήσει σε ναό όταν είχε φάει σκόρδο. Ο Διοσκορίδης αναφέρει μια άγρια ποικιλία σκόρδου πού ονομάζει «οφιόσκορδον» και της αποδίδει διάφορες ιδιότητες: πρόκληση δίψας, αποβολή της ταινίας του εντέρου, θεραπεία για δαγκώματα από σκύλους, φίδια, κλπ. Σε ανάμιξη με μέλι το σκόρδο χρησιμοποιούνταν για τη λέπρα και τα εκζέματα.
Σπαράγγι Ο Διοσκουρίδης το ονόμαζε «πετραίο ασπάραγγο». Συνιστούσε αφέψημα ρίζας σπαραγγιού για να βελτιωθεί η ροή των ούρων, για τη θεραπεία των προβλημάτων των νεφρών, του ίκτερου και της ισχιαλγίας. Οι Ιπποκρατικοί το συνιστούσαν ως συλληπτικό ή ως αντιδιαρροϊκό φάρμακο.
Στομαχοβότανο - δίκταμο Οι γιατροί το έδιναν με ξύδι στους σπληνοπαθείς και με κρασί σ' αυτούς που υπόφεραν από το συκώτι. Το βότανο κάνει καλό στους πόνους του στομαχιού, εκκενώνει την κύστη και επιδρά στα ερεθισμένα μάτια. Στη σύγχρονη λαϊκή ιατρική το έγχυμα του φυτού συνιστάται για το έλκος του στομαχιού, γι αυτό και λέγεται «στομαχοβότανο».
Στόρακας Σαν θυμίαμα είχαν οι αρχαίοι την αρωματική γόμα του στόρακα, ενός θάμνου με χνουδωτά φύλλα και άσπρα λουλούδια σαν της κυδωνιάς. Ο Ηρόδοτος συνάντησε τη γόμα αυτή στην Αραβία, όπου την έκαιγαν για να διώξουν από τα δέντρα «φτερωτά φίδια». Αυτά τα φτερωτά φίδια ασφαλώς θα ήταν ακρίδες. Στην αρχαία Ελλάδα το στοράκι χρησιμοποιούνταν σαν φάρμακο για το βήχα και το άσθμα (Διοσκουρίδης). Στη μυθολογία, ο στόρακας κατάγεται από την Κρήτη. Πρωτοφυτεύτηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα, στην Αλίαρτο, όταν κατάφυγε εκεί ο κρητικός ήρωας Ραδάμανθυς.
Σχίνος Είναι είδος φιστικιάς πού έδινε ακόμα και στα παλιά χρόνια ένα διαφανές ρετσίνι. Στη Χίο, σήμερα παράγεται από μια ποικιλία του φυτού η γνωστή μας μαστίχα. Στην αρχαιότητα η μαστίχα χρησίμευε για καλλυντικούς σκοπούς, για να κολλούν τα βλέφαρα των ματιών.
Τορδύλιον Στα κράσπεδα των δρόμων συναντούμε συχνά την καυκαλίδα ή μοσχολάχανο, ένα κοινό μεσογειακό φυτό. Από τα χρόνια του Διοσκουρίδη ήταν γνωστό σαν «τορδύλιον». Οι γιατροί της αρχαιότητας συνιστούσαν το ζουμί του βλαστού, ανακατεμένο με γλυκό κρασί, για τις αρρώστιες των νεφρών, έπρεπε όμως να λαμβάνεται για 10 μέρες.
Υοσκύαμος Σύμφωνα με τον μύθο, η ανακάλυψη του υοσκύαμου οφείλεται στον Ηρακλή. Οι Ιπποκρατικοί έδιναν τους σπόρους του παραισθησιογόνου αυτού φυτού, ανακατεμένους με κρασί, για τον πυρετό, τον τέτανο και για παραλύσεις που παρουσιάζονταν μετά από τοκετό. Ο Διοσκουρίδης χαρακτηρίζει αυτό το δύσμορφο και υπνωτικό βότανο σαν ακατάλληλο και το δίνει μόνο για παυσίπονο.
Φασκόμηλο Το φασκόμηλο είναι πολυετές θαμνώδες φυτό, γνωστό από την αρχαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν ως πολυφάρμακο και έχει εκθειαστεί από τον Διοσκουρίδη, τον Γαληνό, τον Αέτιο και τον Ιπποκράτη. Οι Άραβες πίστευαν ότι μπορούσε να θεραπεύσει τα πάντα. Οι Λατίνοι το θεωρούσαν το ιερό φυτό της αθανασίας και το χρησιμοποιούσαν σε τελετές. Οι Γάλλοι το ονομάζουν «ελληνικό τσάι» και το χρησιμοποιούν όπως και οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι τόσο στη μαγειρική, όσο και για τις θεραπευτικές του ιδιότητες. Οι Κινέζοι το αποκαλούν «ελληνικό βραστάρι» και το θεωρούν καλύτερο από το τσάι.
Χαμολεύκη ή βηχάνι Σήμερα αποτελεί συστατικό για πολλά αντιβηχικά φάρμακα, και την ταυτίζουμε με το «βήχιον» του Διοσκουρίδη, δηλαδή φάρμακο για το βήχα. Το φυτό το χρησιμοποιούσαν ακόμα και οι Ιπποκρατικοί σε αρρώστιες του αναπνευστικού συστήματος δίνοντας τη ρίζα του ανακατεμένη με μέλι και γάλα.
Χαμομήλι Το χρησιμοποιουσαν σε υστερίες Είναι ένα βότανο με πολύπλευρη δράση. Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι το χρησιμοποιούσαν ως αντιπυρετικό στους διαλείποντες πυρετούς (Γαληνός), ο Διοσκουρίδης το θεωρούσε εμμηναγωγικό και ο Ιπποκράτης το συνιστούσε και λευκόρροια. Έχει ιδιότητες αντιφλογιστικές και σπασμολυτικές.
Χολοκούκι Είναι ένας μικρός θάμνος με μακρουλά φύλλα, άσπρα λουλούδια, και κόκκινους καρπούς. Ίσως είναι η «χαμελαία» του Διοσκορίδη, που την ονομάζει και «κνιδικόν κόκκον», γιατί όπως μας λέει, το άγαλμα της Αφροδίτης της Κνίδου ήταν στολισμένο με στεφάνι από χολοκούκι. Με τους καρπούς του φυτού έφτιαχναν το «κνιδικόν έλαιον», που ήταν καθαρτικό.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Το συμπέρασμα στο οποίο καταλήξαμε, βάσει της έρευνας που κάναμε, είναι πως οι φαρμακευτικές δράσεις των φυτών έγιναν αντιληπτές αιώνες πριν. Όσον αφορά το θέμα, αν τελικά όντως ισχύουν αυτές οι δράσεις, συμπεραίναμε ότι, επειδή όντως έχουν κάποιες φαρμακευτικές ιδιότητες, ο άνθρωπος εμπιστευόταν τα αρωματικά φυτά και τα χρησιμοποιούσε ανάλογα.