O Παρνασσ ς ήταν ασφυκτικά γεµάτος µε την αφρ κρε- µα της Aθήνας, ανθρώπους του πνε µατος, δηµοσιογράφους, επισήµους µε τα φράκα τους, κυρίες του παλατιο και ηλικιωµένους φουστανελάδες µε τα φέσια τους. Στις πρώτες θέσεις ο διάδοχος Kωνσταντίνος. O µ νος που έλειπε ήταν ο Xαρίλαος Tρικο πης. ταν µαθε τηκε το νέο τι στο αθλητικ συνέδριο του Παρισιο οι σ νεδροι είχαν εγκρίνει να γίνουν οι πρώτοι ολυµπιακοί αγώνες, µετά απ σιγή τ σων αιώνων, στην Aθήνα λοι πανηγ ρισαν. O µ νος που αντέδρασε ήταν ο Tρικο πης. Φοβ ταν τι στερα απ την πτώχευση δε θα ήταν καθ λου ε κολο για τα οικονοµικά της Eλλάδας ν αναλάβει µια τέτοια διοργάνωση και να τη φέρει επάξια εις πέρας. Θα ήταν µια περιπέτεια µε αβέβαιο αποτέλεσµα. Aπέρριψε την πρ ταση µ ένα κατηγορηµατικ «χι!». Ξαφνικά οι ψίθυροι σταµάτησαν. Έγινε µια νεκρική σιωπή κι ο βαρ νος ανέβηκε στο βήµα. H Eλπίδα παρατηρο σε µε ιδιαίτερη προσοχή τον άνθρωπο µε το µα ρο κοστο µι, την καλοδεµένη γραβάτα, τα κοντοκοµµένα µαλλιά και το πλατ µέτωπο. Tα µάτια του ήταν ολ µαυρα και φλογερά. Ένα πλο σιο µουστάκι στ λιζε το πάνω του χείλι. Eίχε αφαιρεθεί στο να τον κοιτάζει, µα συγκράτησε µερικά λ για απ αυτά που είπε και της έκαναν εντ πωση. Ποτέ δε σκέφτηκε να κάνει διάκριση στην αγάπη και το θαυµασµ ανάµεσα στην αρχαία και τη νε τερη Eλλάδα, ακ µα και στις πιο θλιβερές µέρες, που το ελληνικ κράτος χλευαζ ταν για τις οικονοµικές του ατυχίες. εν έ- παψε ο τε στιγµή να υπενθυµίζει στον κ σµο το βαρ ηθικ χρέος του προς τον ελληνισµ. 120
Aνέβηκε στον Παρθενώνα, το προσκ νηµα της ανθρωπ τητας, έτσι τον είπε. Θυµήθηκε το Φειδία και τον Περικλή. Aλλά, ταν κατηφ ρισε προς τη νε τερη Aθήνα, βρήκε µια π λη τ σο ζωντανή, τ σο ακµαία, που δεν µπ ρεσε να µη θυµηθεί τον Yψηλάντη, τον Kαποδίστρια και τον Kολοκοτρώνη, και να κλίνει ευλαβικά το κεφάλι του µπροστά στη θ µησή τους, στους π νους, στους µ χθους και στις ελπίδες τους, που διαρκώς διαψε δονταν και που δεν έσβησαν ποτέ. Eίπε κι άλλα πολλά. ταν τέλειωσε την οµιλία του, ένα ανθρώπινο ρε µα κινήθηκε προς αυτ ν. λοι ήθελαν να τον δουν απ κοντά, να τον χαιρετήσουν, να του πουν λ για θαυµασµο για την επιµονή στο ιδανικ του, που θα γιν ταν πραγµατικ τητα. ταν τον πλησίασαν, η κ. Έρση το άπλωσε το χέρι. Eίπε ψιθυριστά «K ριε Kουµπερτέν» σαν να του έλεγε «σ αγαπώ», και του έριξε µια γλυκιά µατιά. Tίποτε άλλο. Tο βλέµµα της έφτανε. O βαρ νος πρ σεξε τη διαφορετικ τητα του χρώµατος των µατιών της. Tης φίλησε το γαντοφορεµένο χέρι και την ευχαρίστησε µε λ για θερµά. H εκδήλωση δεν τέλειωσε µε την αναχώρηση του Kου- µπερτέν. Oι κ ριοι σχηµάτισαν πηγαδάκια και κουβέντιαζαν. Έπρεπε να κινητοποιηθο ν για να ξεπεραστο ν τα µεγάλα, τα σχεδ ν ανυπέρβλητα εµπ δια, κυρίως οικονο- µικά, που ανοίγονταν µπροστά τους. Tα ταµεία του κράτους ήταν άδεια. Oι Γερµανοί, κυρίως, έπνεαν µένεα εναντίον των Eλλήνων για την κατάσταση της οικονοµίας. Πώς θα διεκπεραίωναν επάξια µια τ σο ευαίσθητη απ κάθε άποψη γιορτή, αφο δεν υπήρχαν χρήµατα; 121
O διάδοχος Kωνσταντίνος ήθελε µε κάθε θυσία να α- ναλάβουν το τ λµηµα. Oι ολυµπιακοί αγώνες ήταν µια α- ναγνώριση. Kαι µ νο τ νοµά τους αποτελο σε ένα φ ρο τιµής για την πατρίδα. Θα τ νωνε τη χαµένη αυτοπεποίθηση των Eλλήνων. Ήταν ένα νειρο που είχαν κάθε δικαίωµα να το ζήσουν. Πώς θα περιποιο νταν τους ξένους; Kαι, το πιο µεγάλο πρ βληµα, πώς θα αναµαρµάρωναν το Παναθηναϊκ στάδιο, που θα ήταν το κέντρο του αθλητικο πανηγυριο ; Tο γράµµα απ την κ. Bιοβι ήρθε «εκ Παρισίων» λιγάκι καθυστερηµένο. «Kαληµέρα, Eλπίδα µου, Γιατί δεν απευθ νεστε στο Γεώργιο Aβέρωφ; Eµείς στην Aλεξάνδρεια τον λέγαµε Hρώδη Aττικ το νε τερο. Aυτ ς και µ νο αυτ ς µπορεί να σας δώσει τα χρήµατα για την αναµαρµάρωση του σταδίου. Eγώ, που τον ξέρω καλά, σου δηλώνω εν γνώσει των συνεπειών τι θα προθυ- µοποιηθεί αµέσως να σας βγάλει απ την έγνοια. Aσχολείται µε αγαθοεργίες, έχει κτίσει δ ο σχολεία, νοσοκο- µεία, έδωσε λεφτά για να γίνει το Πολυτεχνείο, και για το στάδιο, τη δ ξα της Eλλάδας, δε θα βοηθήσει;» O διάδοχος Kωνσταντίνος είχε ήδη στείλει µια επιστολή στο µεγαλ ψυχο Έλληνα ζητώντας την πατριωτική του 122
συνδροµή. O Aβέρωφ διάβασε το γράµµα του διαδ χου και του απάντησε µε την αντιπροσωπεία που πήγε στην Aλεξάνδρεια τι αναλαµβάνει µε δικές του δαπάνες την ανακαίνιση του σταδίου. Προλάβαιναν; O Aναστάσιος Mεταξάς, γνωστ ς αρχιτέκτονας, είπε το ναι. Θα προλάβαιναν. Eίχαν µπροστά τους δεκατέσσερις ολ κληρους µήνες. Kαι βέβαια θα προλάβαιναν. ε θυµάµαι τι µέρα έχουµε Aλεξανδριανή µου, Pίξε µια µατιά στα γραµµατ σηµα που έχω κολλήσει στο φάκελο. Eίναι απ µια σειρά αναµνηστικών γραµµατοσήµων που τυπώθηκαν µ νο και µ νο για να υπάρξουν έσοδα για τους ολυµπιακο ς. Πρ κειται για έργα τέχνης. Mιας και έχουµε χρισθεί προφήτες, σου συνιστώ να τα φυλάξεις, γιατί σίγουρα σε λίγο καιρ θα έχουν µεγάλη αξία. Φιλοτεχνήθηκαν και πολ µορφες κάρτες. Θα σου γράφω σ αυτές ταν έχω λίγα και σ ντοµα νέα. εν µπορείς να φανταστείς την κινητοποίηση της Aθήνας. Έχουν συσταθεί διάφορες επιτροπές, µε στ χο να διεκπεραιώσει η κάθε µια ένα συγκεκριµένο έργο. Xρειάζονται µως και εθελοντές και µ επιστράτευσαν. Yποψιάζεσαι ποιος; O Στέφανος κι ο φίλος του που ήρθαν µια µέρα σπίτι µας κι επιστράτευσαν και την κ. Έρση! Φυσικά δέχτηκε ευχαρίστως, αφο η καρδιά της είναι πρ θυµη και ο εθελοντισµ ς είναι ένα είδος ανθρωπισµο. «H µάνα µου θα είναι ιδανική επί της υποδοχής» σκέφτη- 123
κα και, σαν να ήµουν ανοιχτ βιβλίο, ο Στέφανος διάβασε τη σκέψη µου και την πλησίασε. Σας χρειαζ µαστε! είπε. Eκείνη του έριξε µια µατιά, ίδια µε «γκριζοπράσινη» σα τα. Ποιοι µε χρειάζεστε; ρώτησε γλυκά. Eµείς που αγωνιζ µαστε να πετ χουν οι ολυµπιακοί. Πρέπει λοι να ζωστο µε τα βάρη. H µάνα µου δεν ειδικε εται στην άρση βαρών, είπα µε στ µφο. Έκανε µια κίνηση σαν να ήθελε να µε δείρει. Σώπα εσ, µικρή. Στην Aθήνα θα δώσει ραντεβο - λος ο κ σµος. ε γίνεται να λείπετε εσείς. Kαι τι θέλεις απ µένα; συνέχισα το πείραγµα. Nα πάω στο δήµαρχο, µ ένα φακι λι στο κεφάλι και µια σκο πα στο χέρι, να του παραδοθώ άνευ ρων; K ριε Kαλλιφρονά, είµαι πανέτοιµη να καθαρίσω τους δρ µους απ τη σκ νη; H Aθήνα πρέπει να γίνει ευπρ σωπη, να βάλει τα γιορτινά της, έβγαλε ένα ρητορικ λ γο ο Στέφανος. Nα βαφτο ν οι τοίχοι, να τοποθετηθεί κι άλλος φωτισµ ς, να ση- µαιοστολιστεί µε θυρεο ς. H µητέρα σου µπορεί να αναλάβει την υποδοχή των επισήµων. Eσ µπορείς να κάνεις δουλειά γραµµατείας. Nα γράφεις επιστολές, να τις διεκπεραιώνεις, να είσαι το παιδί ή µάλλον το κοράσιον για - λες τις δουλειές. Aπ σήµερα κι λας εντάσσεσαι στην επιτροπή που προεδρε ει ο Φωκιαν ς. Θέλεις δε θέλεις Ήθελα δεν ήθελα επιστρατε τηκα ως εθελ ντρια. Mε αγάπη, Eλπίδα 124
Aλλά και η κ. Έρση ενθουσιάστηκε µε τη στράτευσή της, ειλικρινά και βαθιά. Oι ολυµπιακοί ήταν ένα κίνηµα που ήταν σίγουρη τι θα τη γέµιζε δ ναµη. Aισθαν ταν ήδη µέσα της µια εξέγερση κι έναν ενθουσιασµ που την έ- σπρωχνε να κάνει προσωπική της υπ θεση έναν υπερπροσωπικ αγώνα. Tης ήταν αυτον ητο να βοηθήσει και να προσφέρει. Για υποδοχή την προ ριζαν; Ήταν η πιο κατάλληλη: κοινωνική, αισι δοξη, ε θυµη, ευγενική, χαριτωµένη, ήξερε ξένες γλώσσες. Aλλά, κι αν της ανέθεταν να πουλάει απ π ρτα σε π ρτα καρτ ποστάλ ή να συµµετέχει σε εράνους, πάλι θα το έκανε. H κ. Έρση ήταν µια προοδευτική γυναίκα για την εποχή της. Tη θ µωνε σε βαθµ υπερβολικ εκείνη η περίφηµη ρήση: «H γυναίκα πρέπει να δρα µ νον εν τω οίκω της». Tι θα πει «µ νον εν τω οίκω της»; Στην ουσία αυτ σήµαινε να µην έχει δράση πουθενά. Λαχταρο σε λοιπ ν να έ- χει µια συµπληρωµατική και θετική δραστηρι τητα, και η ευκαιρία τής δ θηκε µε τους ολυµπιακο ς. 125