ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 7 ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ

ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΣΗ ΣΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ 7 ΥΓΕΙΑΣ ΤΩΝ ΧΡΗΣΤΩΝ 7.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Με την αντιµετώπιση των προβληµάτων υγείας στα ουσιοεξαρτηµένα άτοµα ασχολούνται αφενός τα προγράµµατα θεραπείας για τα ναρκωτικά, αφετέρου οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης, οι οποίες προσφέρουν βοήθεια σε ενεργούς χρήστες, και τα εξειδικευµένα προγράµµατα µείωσης της βλάβης. Οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης 1 και τα εξειδικευµένα προγράµµατα µείωσης της βλάβης υλοποιούν ένα µεγάλο φάσµα παρεµβάσεων, που αφορούν κυρίως την πρόληψη περιπτώσεων υπερδοσολογίας και την αντιµετώπιση µολυσµατικών ασθενειών και άλλων προβληµάτων υγείας, ωστόσο ο αριθµός τους είναι περιορισµένος στις περιοχές όπου ήδη έχουν αναπτυχθεί (Αττική και Θεσσαλονίκη), ενώ δεν υπάρχουν ανάλογες δράσεις στις υπόλοιπες περιοχές της Ελλάδας. Τα στοιχεία σε αυτό το Κεφάλαιο αφορούν τις δράσεις των υπηρεσιών άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης και προέρχονται ως επί το πλείστον από το ερωτηµατολόγιο µείωσης της βλάβης. Το ερωτηµατολόγιο αυτό είναι ένα «επικαιροποιηµένο» ερωτηµατολόγιο, που δηµιουργήθηκε από το ΕΚΤΕΠΝ το 2008 και έχει βασιστεί στις κυριότερες θεµατικές δύο ερωτηµατολογίων, του «Εντύπου περιγραφής θεραπευτικής µονάδας ΕΝΤΥΠΟ Β» και του «Εντύπου σχετικά µε την ανταπόκριση στα προβλήµατα υγείας των χρηστών», τα οποία χρησιµοποιήθηκαν τα προηγούµενα έτη. 7.2 ΠΡΟΛΗΨΗ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΥΠΕΡ ΟΣΟΛΟΓΙΑΣ Οι δράσεις σχετικά µε την πρόληψη περιπτώσεων υπερδοσολογίας που αναπτύσσουν τα προγράµµατα άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης έχουν σαν στόχο την ενηµέρωση και εκπαίδευση στην παροχή πρώτων βοηθειών, καθώς επίσης και την αντιµετώπιση επειγόντων περιστατικών. 7.2.1 Ενηµέρωση και εκπαίδευση χρηστών Ενηµέρωση Έντυπο ενηµερωτικό υλικό (φυλλάδια) για αιφνίδιους θανάτους και επείγοντα περιστατικά λόγω χρήσης ναρκωτικών διατίθενται από τα παρακάτω προγράµµατα άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης: Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) Μονάδα Άµεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) (ΟΚΑΝΑ) Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (Μη Κυβερνητική Οργάνωση Γιατροί του Κόσµου) Το Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ έχει εκδώσει πρόσφατα ( εκέµβριος 2008) φυλλάδια για υπερδοσολογία και πρώτες βοήθειες, τα οποία διαθέτει σε χρήστες που προσεγγί- 1 Οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης στοχεύουν στην προσέγγιση και στην παροχή βοήθειας στην οµάδα των χρηστών που βρίσκονται εκτός θεραπευτικών προγραµµάτων. Η προσέγγιση των ατόµων αυτών µπορεί να γίνει µε ειδικά προγράµµατα παρέµβασης εκτός δοµών, σε χώρους δηλαδή συνάθροισης και συνδιαλλαγής χρηστών, καθώς και µε υπηρεσίες ελεύθερης εισόδου, οι οποίες δεν θέτουν προϋποθέσεις για την υποδοχή και την εξυπηρέτηση των χρηστών (βλ. ιστοσελίδα ΟΚΑΝΑ www.okana.gr). 109

ζουν τις δοµές του. Επιπλέον, παρέχει ατοµική συµβουλευτική για τα θέµατα αυτά. Σχετικό ενη- µερωτικό υλικό διαθέτει επίσης στις οικογένειες ή στους φίλους των χρηστών. Τα διαθέσιµα ποσοτικά στοιχεία για το 2008 σχετικά µε τον αριθµό των φυλλαδίων που διανεµήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών είναι τα παρακάτω: Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ), 2.457 φυλλάδια Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, 100 φυλλάδια Εκπαίδευση Παρουσιάζονται τα προγράµµατα που πραγµατοποιούν ατοµικές και οµαδικές εκπαιδεύσεις χρηστών σχετικά µε την πρόληψη των κινδύνων και την αντιµετώπιση της υπερδοσολογίας. Ατοµικές εκπαιδευτικές συναντήσεις πραγµατοποιούν: 1. η ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) 2. ο Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) 3. το Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Οµαδικές εκπαιδευτικές συναντήσεις σε εβδοµαδιαία βάση πραγµατοποιούν: 1. ο Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων ατόµων (ΟΚΑΝΑ) 2. το Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ 3. το Πρόγραµµα Ανάπτυξης, Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας (Μη Κυβερνητική Οργάνωση PRAKSIS) Τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία για το έτος 2008 είναι τα παρακάτω: Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) Συνολικός αριθµός συµµετεχόντων: 303 άτοµα Συνολικός αριθµός εκπαιδευτών: 8 άτοµα (ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί, κοινωνιοθεραπευτές) Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Συνολικός αριθµός συµµετεχόντων: 240 άτοµα Συνολικός αριθµός εκπαιδευτών: 5 άτοµα (ψυχολόγοι, κοινωνικοί κοινωνιολόγοι, κοινωνιοθεραπευτής) Προγράµµατα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας (Μη Κυβερνητική Οργάνωση PRAKSIS) Συνολικός αριθµός συµµετεχόντων: 100 άτοµα Συνολικός αριθµός εκπαιδευτών: 6 άτοµα (ιατροί, κοινωνικοί λειτουργοί) Επίσης, τα προγράµµατα της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης PRAKSIS πραγµατοποιούν εκπαιδεύσεις για την επίδραση των ουσιών και για πρώτες βοήθειες στο Κέντρο Ενηµέρωσης του Προγράµµατος ΚΕΘΕΑ ΙΑΒΑΣΗ. 110

7.2.2 Κινητή Mονάδα Πρώτων Βοηθειών Η Κινητή Mονάδα Πρώτων Βοηθειών (ΚΙΜ) του ΟΚΑΝΑ αποτελεί µέχρι σήµερα τη µόνη υπηρεσία που δραστηριοποιείται ειδικά στην αντιµετώπιση περιπτώσεων υπερδοσολογίας. Κατά τη διάρκεια του 2008, η ΚΙΜ ανταποκρίθηκε σε 2.428 αιτήµατα του ΕΚΑΒ για παρέµβαση. Τα περιστατικά αφορούσαν την περιοχή της Αθήνας και από αυτά τα 1.388, δηλαδή πάνω από τα µισά (57,16%), ήταν περιπτώσεις εξαρτηµένων ατόµων. Σχετικά διαχρονικά στοιχεία από το 2000-2008 παρουσιάζονται στο Γράφηµα 7.1. Σύµφωνα µε τα στοιχεία των τριών τελευταίων ετών (2006-2008) παρατηρείται µια αύξηση στον αριθµό των περιστατικών εξαρτηµένων ατόµων το 2007 σε σχέση µε το 2006, ενώ το 2008 ο αριθµός αυτών των περιστατικών έχει µειωθεί συγκριτικά µε το προηγούµενο έτος (Γράφηµα 7.1). Γράφηµα 7.1: Περιστατικά που εξυπηρετήθηκαν από την Κινητή Μονάδα Πρώτων Βοηθειών κατά τα έτη 2000-2008 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009 (Στοιχεία ΟΚΑΝΑ). Στο πλαίσιο επίσης της λειτουργίας του προγράµµατος δουλειά-στο-δρόµο, το οποίο υλοποιείται από το Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, το προσωπικό καλεί το ΕΚΑΒ σε περιπτώσεις επειγόντων περιστατικών και συνοδεύει το χρήστη στο νοσοκοµείο. 7.3 ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΟΛΥΣΜΑΤΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΕΙΩΝ Οι δράσεις που υλοποιούνται από τις υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης για την πρόληψη και αντιµετώπιση των µολυσµατικών ασθενειών σε ενεργούς χρήστες περιγράφονται παρακάτω. 7.3.1 Πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών Για την πρόληψη των µολυσµατικών ασθενειών οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης πραγµατοποιούν διάφορα είδη παρεµβάσεων, όπως ενηµέρωση και εκπαίδευση χρηστών σε ασφαλείς τρόπους χρήσης, προγράµµατα ανταλλαγής / διανοµής συριγγών κτλ. Σχετικά µε την επικράτηση µολυσµατικών ασθενειών σε χρήστες ενέσιµων ναρκωτικών, βλ. Κεφάλαιο 6, Ενότητα 6.1. Ενηµέρωση και εκπαίδευση χρηστών Ενηµέρωση: Στο πλαίσιο των προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης: α. του ΟΚΑΝΑ (Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων, ΜΑΒΥ), β. του ΚΕΘΕΑ (προγράµµατα Άµεσης 111

Πρόσβασης ΝΟΣΤΟΣ και ΕΞΕΛΙΞΙΣ) και γ. των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Γιατροί του Κόσµου (Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ) και PRAKSIS (προγράµµατα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας) διατίθεται έντυπο ενηµερωτικό υλικό σχετικά µε την πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών. Τα διαθέσιµα ποσοτικά στοιχεία για το 2008 σχετικά µε τον αριθµό φυλλαδίων που διανεµήθηκαν σε χρήστες ναρκωτικών είναι τα παρακάτω: Συµβουλευτική µονάδα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ: 5.000 φυλλάδια Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ: 1.500 φυλλάδια Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ): 2.457 φυλλάδια Ενηµέρωση σχετικά µε την πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών γίνεται επίσης από τις τηλεφωνικές γραµµές βοήθειας 1031 του ΟΚΑΝΑ και 1145 του ΚΕΘΕΑ. Το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Μελών Οικογενειών Χρηστών (Πρόγραµµα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης) ενηµερώνει, στο πλαίσιο των σεµιναρίων Αγωγής Υγείας που οργανώνει, χρήστες ναρκωτικών ουσιών σχετικά µε την πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών. Εκπαίδευση: Η Συµβουλευτική Mονάδα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ, στο πλαίσιο των δράσεων του προγράµµατος δουλειά-στο-δρόµο, εκπαιδεύει χρήστες ναρκωτικών σε θέµατα ασφαλούς χρήσης και µείωσης της βλάβης. Επιπλέον, το Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΕΞΕΛΙ- ΞΙΣ του ίδιου φορέα εκπαιδεύει φυλακισµένους χρήστες ναρκωτικών στην πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών στο πλαίσιο των σεµιναρίων Αγωγής Υγείας και ενηµέρωσης που διοργανώνει. Τα προγράµµατα Ανάπτυξης Κοινωνικής Στήριξης και Ιατρικής Συνεργασίας της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης PRAKSIS πραγµατοποιούν επίσης εκπαίδευση στο πλαίσιο των σεµιναριακών κύκλων Αγωγής Υγείας σε προγράµµατα του ΚΕΘΕΑ στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Συγκεκριµένα, το πρόγραµµα στη Θεσσαλονίκη εκπαιδεύει χρήστες ναρκωτικών ουσιών στο Συµβουλευτικό Σταθµό του Προγράµµατος ΙΘΑΚΗ στις θεµατικές AIDS/HIV, στις ιογενείς ηπατίτιδες και στα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα, ενώ στην Αθήνα η εκπαίδευση των χρηστών για την πρόληψη της ηπατίτιδας γίνεται στο Κέντρο Ενηµέρωσης του Προγράµµατος ΙΑΒΑΣΗ. Πρακτικές συµβουλές και εκπαίδευση για ασφαλέστερη χρήση ή ασφαλέστερη ενδοφλέβια χρήση παρέχονται από τα παρακάτω προγράµµατα άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης: Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ και Συµβουλευτική Mονάδα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ ΜΑΒΥ και Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων του ΟΚΑΝΑ Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης Γιατροί του Κόσµου Στο Σταθµό Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) και στη Συµβουλευτική µονάδα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ συµµετέχουν και πρώην ή νυν χρήστες στην εκπαίδευση άλλων χρηστών για την πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών. Ατοµική συµβουλευτική για τους κινδύνους των µολυσµατικών ασθενειών παρέχονται σε χρήστες ναρκωτικών από όλες σχεδόν τις υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης και µείωσης της βλάβης. 112

Προγράµµατα ανταλλαγής / διανοµής συριγγών ή και διανοµής προφυλακτικών Στη χώρα µας εξακολουθούν να υπάρχουν µέχρι σήµερα δύο προγράµµατα ανταλλαγής συριγγών και ένα διανο- µής συριγγών, στα πλαίσια των οποίων γίνεται και διανοµή προφυλακτικών. Επιπλέον, υπάρχουν τρία ξεχωριστά προγράµµατα διανοµής προφυλακτικών, του ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ, του ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ και της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης PRAKSIS. Τα προγράµµατα αυτά δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή Αττικής και Πειραιά. Στον Πίνακα 7.1 παρουσιάζονται οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης, που διαθέτουν προγράµµατα ανταλλαγής ή διανοµής συριγγών και τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία για το 2008. Πίνακας 7.1: Στοιχεία για τα προγράµµατα ανταλλαγής / διανοµής συριγγών για το έτος 2008 Πρόγραµµα (Φορέας) Αριθµός Αριθµός ατόµων / επαφών συριγγών ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) Υπηρεσία ανταλλαγής συριγγών άτοµα: 720 ανταλλαγή: 36.969 Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) Πρόγραµµα δουλειάς στο δρόµο επαφές: 2.049 διανοµή: 4.098 Υπηρεσία διανοµής συριγγών επαφές: 4.971 διανοµή: 9.942 Γιατροί του Κόσµου: Πρόγραµµα δουλειά-στο-δρόµο ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ Κινητή Μονάδα επαφές: 2.452 ανταλλαγή: 4.100 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Γράφηµα 7.2: Αριθµός ανταλλαχθεισών συριγγών από τη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) κατά τα έτη 1998-2008 Επιπλέον, διαχρονικά στοιχεία (1998-2008) σχετικά µε τον αριθµό των ανταλλαχθεισών συριγγών από την αντίστοιχη υπηρεσία της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) παρουσιάζονται στο Γράφηµα 7.2. Σύµφωνα µε τα στοιχεία, στην τελευταία τριετία (2006-2008) παρατηρούνται διακυµάνσεις στον αριθµό των ανταλλαχθεισών συριγγών. Συγκεκρι- µένα, αύξηση παρατηρείται µεταξύ των ετών 2006 και 2007 και µείωση µεταξύ των ετών 2007 και 2008 (Γράφηµα 7.2). ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Πίνακας 7.2: Στοιχεία για τα προγράµµατα διανοµής προφυλακτικών για τα έτη 2006 και 2008 Πρόγραµµα (Φορέας) Αριθµός προφυλακτικών 2006 2008 ΟΚΑΝΑ ΜΑΒΥ Υπηρεσία ανταλλαγής συριγγών 1.313 3.092 ΟΚΑΝΑ Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων Πρόγραµµα δουλειά-στο-δρόµο και Υπηρεσία διανοµής συριγγών 3.756 4.837 Πρόγραµµα Άµεσης Πρόσβασης KEΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Κινητή µονάδα «Street-work» 3.000 5.000 Συµβουλευτική Μονάδα ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ Άµεσης Πρόσβασης Πειραιά Πρόγραµµα δουλειά-στο-δρόµο 3.000 5.000 Στον Πίνακα 7.2 παρουσιάζονται τέσσερις από τις οκτώ ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης που διαθέτουν προγράµµατα διανοµής προφυλακτικών και τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία για το 2008. 113

Σύµφωνα µε τα στοιχεία παρατηρείται αύξηση στον αριθµό των προφυλακτικών που διανεµήθηκαν το 2008 σε σχέση µε το 2006 από τα προγράµµατα αυτά. Επιπλέον, διανοµή προφυλακτικών γίνεται και από το Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ, των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων Γιατροί του Κόσµου και RRAKSIS. Προγράµµατα δουλειά-στο-δρόµο Πίνακας 7.3: Στοιχεία για τα προγράµµατα δουλειά-στο-δρόµο (2008) Πρόγραµµα (Φορέας) Στοιχεία εµβέλειας Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) (www.okana.gr) Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ (www.kethea-exelixis.gr) Πρόγραµµα δουλειάς στο δρόµο της Συµβουλευτικής Μονάδας Άµεσης Πρόσβασης Πειραιά ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ (www.nostos-kethea.gr) Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (Γιατροί του Κόσµου) (www.mdmgreece.gr) Προσέγγιση χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών στο δρόµο του Προγράµµατος Προαγωγής Αυτοβοήθειας (ΟΚΑΝΑ και µήνες του 2008 Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης) (www.selfhelp.gr) ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Πραγµατοποιήθηκαν συνολικά 2.049 επαφές ιανεµήθηκαν 4.098 σύριγγες και «συσκευασίες µε εξοπλισµό για ασφαλή χρήση» που περιείχαν τα εξής είδη: φυλλάδια, βαµβάκι εµποτισµένο µε οινόπνευµα, νερό για διάλυση ναρκωτικών ουσιών και προφυλακτικό Προσεγγίστηκαν συνολικά 759 χρήστες Πραγµατοποιήθηκαν συνολικά 2.736 επαφές Προσεγγίστηκαν συνολικά 373 χρήστες ιανεµήθηκαν 5.000 προφυλακτικά Πραγµατοποιήθηκαν συνολικά 2.452 επαφές Ανταλλάχθηκαν 4.100 σύριγγες και διανεµήθηκαν «συσκευασίες µε εξοπλισµό για ασφαλή χρήση» που περιείχαν τα εξής είδη: φυλλάδια, βαµβάκι εµποτισµένο µε οινόπνευµα, νερό για διάλυση ναρκωτικών, κιτρικό ή ασκορβικό οξύ, γυάλινη αποστειρωµένη αµπούλα και προφυλακτικό Προσεγγίστηκαν 62 χρήστες για τους πρώτους πέντε Οι δράσεις των προγραµµάτων δουλειά-στο-δρόµο αποσκοπούν στην κινητοποίηση, στη θεραπεία και την ασφαλή χρήση, συµπεριλαµβανοµένων και των υπηρεσιών ανταλλαγής / διανοµής συριγγών και διανοµής προφυλακτικών. Τα ποσοτικά στοιχεία των δράσεων πέντε από τα έξι 2 προγράµµατα δουλειά-στο-δρόµο περιγράφονται στον Πίνακα 7.3. Τέσσερα από τα προγράµ- µατα αυτά δρουν στο κέντρο της Αθήνας, ένα στον Πειραιά και ένα στη Θεσσαλονίκη. Επιπλέον, σύµφωνα µε τα στοιχεία του Σταθµού Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων του ΟΚΑΝΑ, στο πλαίσιο δράσης του προγράµµατος δουλειάστο-δρόµο, συνεχίζεται η συνεργασία µε το αντίστοιχο πρόγραµµα των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ του ήµου Αθηναίων για παρεµβάσεις σε νέους πληθυσµούς χρηστών (π.χ. νεαρών χρηστών κάνναβης) και νέους χώρους συγκέντρωσης ατόµων εξαρτηµένων από τη χρήση ηρωίνης. 2 Τα προγράµµατα δουλειά-στο-δρόµο των Κέντρων Πρόληψης ΑΘΗΝΑ ΥΓΕΙΑ δεν έδωσαν στοιχεία για το 2008 τηρώντας την απόφαση του Σωµατείου Εργαζοµένων στα Κέντρα Πρόληψης να µην παραδώσουν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ για το έργο τους κατά το έτος 2008, λόγω ελλιπούς κρατικής επιχορήγησης. 114

Στο πλαίσιο αυτής της συνεργασίας πραγµατοποιείται σε εβδοµαδιαία βάση: διανοµή έντυπου ενηµερωτικού υλικού σχετικά µε τις υπηρεσίες στις οποίες µπορούν να απευθυνθούν οι χρήστες, την πρόληψη της µετάδοσης µολυσµατικών ασθενειών και την ασφαλή χρήση επιτόπια συµβουλευτική και παραποµπή σε υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης ή άλλες υπηρεσίες υγείας διανοµή συριγγών και προφυλακτικών Ο Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) συνεχίζει επίσης την εκπαίδευση οµοτίµων για τη συµµετοχή τους στο πρόγραµµα δουλειά-στο-δρόµο που αυτός υλοποιεί. Τα άτοµα τα οποία συγκροτούν την οµάδα οµοτίµων είναι αυτά που προσέρχονται στο Σταθµό για µεγάλο χρονικό διάστηµα και έχουν παρακολουθήσει τις σεµιναριακές εκπαιδεύσεις για ασφαλή χρήση και πρόληψη µολυσµατικών ασθενειών σε συστηµατική βάση. 7.3.2 Αντιµετώπιση µολυσµατικών ασθενειών Για την αντιµετώπιση µολυσµατικών ασθενειών οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης πραγµατοποιούν κυρίως εξετάσεις ή παραποµπές για εξετάσεις για την ανίχνευση µολυσµατικών ασθενειών σε ενεργούς χρήστες. Εξετάσεις για ανίχνευση µολυσµατικών ασθενειών Η µονάδα Άµεσης Βοήθειας και Υποστήριξης (ΜΑΒΥ) του ΟΚΑΝΑ είναι η µόνη υπηρεσία άµεσης πρόσβασης που διαθέτει µικροβιολογικό εργαστήριο και παρέχει τη δυνατότητα σε εξαρτηµένους Πίνακας 7.4: Στοιχεία για εξετάσεις ηπατίτιδας και AIDS στο µικροβιολογικό εργαστήριο της ΜΑΒΥ το 2008 Ηπατίτιδα Α Ηπατίτιδα B Ηπατίτιδα C ΗΙV/AIDS Αριθµός εξετάσεων 1.523 4.574 1.517 1.670 Αριθµός ατόµων 1.516 1.506 1.506 1.636 ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. χρήστες για εξετάσεις ηπατίτιδας και HIV/AIDS. Ο αριθµός των εξετάσεων και των χρηστών για το 2008 περιγράφεται στον Πίνακα 7.4. Ειδικότερα για τις εξετάσεις της Ηπατίτιδας Β έγιναν 1.517 εξετάσεις για αντιγόνο HBsAg, καθώς επίσης και 1.551 και 1.506 εξετάσεις για αντισώµατα anti-hbs και anti-hbc, αντίστοιχα. Το πρόγραµµα δουλειά-στο-δρόµο ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (Γιατροί του Κόσµου) πραγµατοποίησε επίσης, το 2008, 456 αιµοληψίες σε 152 χρήστες για Ηπατίτιδα B και C και για HIV/AIDS, οι οποίες αναλύθηκαν στο νοσοκοµείο «Ερρίκος Ντυνάν». Παραποµπές για εξετάσεις Στον Πίνακα 7.5 παρουσιάζονται οι υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης που πραγ- µατοποίησαν παραποµπές, ο αριθµός των ατόµων και οι υπηρεσίες υγείας στις οποίες τα άτοµα αυτά παραπέµφθηκαν για εξετάσεις το 2008. 115

Πίνακας 7.5: Αριθµός ατόµων και υπηρεσίες υγείας στις οποίες παραπέµφθηκαν για εξετάσεις το 2008 από υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης Φορέας (Πρόγραµµα) Αριθµός Υπηρεσίες υγείας και είδος παραποµπών ατόµων εξέτασης ΚΕΘΕΑ Πρόγραµµα Άµεσης 88 ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ): Ηπατίτιδες Πρόσβασης ΕΞΕΛΙΞΙΣ και AIDS/HIV 82 Γενικό Νοσοκοµείο Νοσηµάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία»: Τεστ MANTOUX Πρόγραµµα MOSAIC 22 ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ): Ηπατίτιδες και AIDS/HIV 18 Γενικό Νοσοκοµείο Νοσηµάτων Θώρακος Αθηνών «Η Σωτηρία»: Τεστ MANTOUX Πρόγραµµα Προαγωγής 13 Νοσοκοµείο Ειδικών Αυτοβοήθειας Ανοικτό Λοιµωδών Παθήσεων Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνι- Θεσ/κης: Ηπατίτιδες κής Υποστήριξης Χρηστών 1 Γενικό Νοσοκοµείο Ψυχοτρόπων Ουσιών και Θεσσαλονίκης Μελών Οικογενειών «Ιπποκράτειο»: AIDS/HIV Χρηστών ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Επιπλέον, η Μη Κυβερνητική Οργάνωση PRAKSIS παρέπεµψε 65 άτοµα, µεταξύ των οποίων και χρήστες ναρκωτικών, για εξετάσεις ηπατίτιδας και AIDS/HIV και 100 άτοµα για test Mantoux στο Νοσοκοµείο Αφροδίσιων και ερ- µατικών Νόσων «Α. Συγγρός», στην Εθνική Σχολή ηµόσιας Υγείας και στις ειδικές υπηρεσίες των Γενικών Νοσοκοµείων. Εµβολιασµοί Στο πλαίσιο των υπηρεσιών άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης, η ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) προσφέρει κατά κύριο λόγο στους εξαρτηµένους χρήστες την εξειδικευµένη αυτή υπηρεσία. Συγκεκριµένα, το 2008 εµβολιάστηκαν 123 άτοµα για Ηπατίτιδα Α και 194 άτοµα για Ηπατίτιδα Β. Επιπλέον, στις ιατρικές υπηρεσίες του Προγράµµατος ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ εµβολιάστηκαν 3 άτοµα για ηπατίτιδα Β. 7.4 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΑΛΛΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ Πίνακας 7.6: Στοιχεία για παθολογικά και οδοντιατρικά περιστατικά από τις υπηρεσίες των προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης το 2006 και το 2008 Πρόγραµµα (φορέας) Παθολογικά περιστατικά Οδοντιατρικά περιστατικά αριθµός αριθµός αριθµός αριθµός επισκέψεων ατόµων επισκέψεων ατόµων 2006 2008 2006 2008 2006 2008 2006 2008 1. ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) 1.766 3.649 440-2.900 119 696 44-549 1.417* 107* 2. Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ 49 990 46 108 392 12 134 ΕΞΕΛΙΞΙΣ 3. Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ 350 250 300 180 ** ** ΑΘΗΝΑΣ (Γιατροί του Κόσµου) * Από τον ΟΚΑΝΑ δίνεται µια εκτίµηση µε ένα εύρος 440-1.417 ατόµων για τα παθολογικά και 44-107 ατόµων για τα οδοντιατρικά περιστατικά. ** εν υπάρχει σχετική υπηρεσία. ΠΗΓΗ: ΕΚΤΕΠΝ, 2009. Οι εξειδικευµένες ιατρικές υπηρεσίες της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), του Προγράµµατος ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ και σε µικρότερο βαθµό του Προγράµµατος ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (Γιατροί του Κόσµου), µεριµνούν για την κινητοποίηση των ενεργών χρηστών ώστε να αναλάβουν τη φροντίδα της σωµατικής τους υγείας. Πιο συγκεκριµένα, παθολογικά προβλήµατα αντιµετωπίζονται στη ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ), στο Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ και στο Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (Γιατροί του Κόσµου) και οδοντιατρικά στα αντίστοιχα προγράµµατα του ΟΚΑΝΑ και του ΚΕΘΕΑ. 116

Τα παθολογικά προβλήµατα που συνήθως αντιµετωπίζονται στις ιατρικές υπηρεσίες των προαναφερθέντων προγραµµάτων είναι διάφορες λοιµώξεις (δέρµατος, αναπνευστικού, αποστήµατα), µολύνσεις πληγών, θροµβοφλεβίτιδες, υπερδοσολογία, στερητικό σύνδροµο και έλεγχος ηπατίτιδας. Σχετικά ποσοτικά στοιχεία για τα τρία αυτά προγράµµατα περιλαµβάνονται στον Πίνακα 7.6. Αύξηση παρατηρείται γενικά στον αριθµό των επισκέψεων και στον αριθµό των χρηστών που έχουν προσεγγίσει τις υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης για την αντιµετώπιση παθολογικών και οδοντιατρικών προβληµάτων το 2008 σε σχέση µε το 2006 (Πίνακας 7.6). Επιπλέον, το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Μελών Οικογενειών Χρηστών του Προγράµµατος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Θεσσαλονίκης παρέπεµψε 25 άτοµα µε οδοντιατρικά προβλήµατα στην οδοντιατρική κλινική του Γενικού Νοσοκοµείου «Άγιος ηµήτριος», µε την οποία συνεργάζεται, και 16 άτοµα µε ψυχικές διαταραχές στο ΨΝΘ και στις ψυχιατρικές κλινικές των γενικών νοσοκοµείων. Τις ιατρικές υπηρεσίες της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης PRAKSIS επισκέφθηκαν 3.288 άτοµα, µεταξύ των οποίων και χρήστες ναρκωτικών, για παθολογικά προβλήµατα και 1.690 άτοµα για οδοντιατρικά προβλήµατα. 7.5 ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Ενηµέρωση Έγινε ενηµέρωση σε επαγγελµατίες υγείας σε θέµατα χρήσης ναρκωτικών σε τρία από τα οκτώ προγράµµατα άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης στη διάρκεια του έτους αναφοράς. Τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία για το 2008 είναι τα παρακάτω: Ο Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων της ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) ενηµέρωσε σχετικά 42 επαγγελµατίες (κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, ιατροί, νοσηλευτές και αστυνοµικοί) που εργάζονται σε νοσοκοµεία και κοινωνικές υπηρεσίες. Η Συµβουλευτική Mονάδα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ ενηµέρωσε 1.689 άτοµα, µεταξύ των οποίων επαγγελµατίες υγείας και αστυνοµικούς. Το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Μελών Οικογενειών Χρηστών ενηµέρωσε 77 επαγγελµατίες (κοινωνικοί λειτουργοί, νοσηλευτές, ψυχολόγοι και ιατροί) που εργάζονται ως µόνιµοι ή ειδικευόµενοι σε νοσοκοµεία. Εκπαίδευση Το Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Μελών Οικογενειών Χρηστών εκπαίδευσε επίσης 51 άτοµα (ως επί το πλείστον ψυχολόγους) στο πλαίσιο της πρακτικής τους άσκησης ή της εθελοντικής τους εργασίας σε αυτό. Οι εκπαιδεύσεις πραγ- µατοποιήθηκαν από 4 εκπαιδευτές και είχαν διάρκεια ενός µήνα. 117

7.5.1 Η συµβολή πρώην ή νυν χρηστών στις δράσεις των προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης Σε τρία από τα οκτώ προγράµµατα άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης εργάσθηκαν πρώην ή νυν χρήστες ναρκωτικών ουσιών κατά το έτος αναφοράς. Συγκεκριµένα, στο Σταθµό Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) εργάσθηκαν ως έµµισθοι υπάλληλοι 7 άτοµα και στο Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ 2 άτοµα. Επιπλέον, στο Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Μελών Οικογενειών Χρηστών εργάσθηκαν 2 άτοµα ως έµµισθοι υπάλληλοι και 65 εθελοντές. Οι υπηρεσίες που παρέχουν οι επαγγελµατίες αυτοί στα προγράµ- µατα είναι κυρίως συνεδρίες ατοµικής συµβουλευτικής και προσεγγίσεις εκτός υπηρεσιών. 7.6 ΚΤΙΡΙΑΚΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΟΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟ ΟΜΗ ΤΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ / ΜΟΝΑ ΩΝ ΑΜΕΣΗΣ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ / ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΗΣ ΒΛΑΒΗΣ Το νέο ερωτηµατολόγιο µείωσης της βλάβης δίνει τη δυνατότητα παρακολούθησης της ικανοποίησης των φορέων από την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδοµή τους. Πίνακας 7.7: Βαθµός ικανοποίησης των φορέων για την κτιριακή και υλικοτεχνική υποδοµή των προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης Πρόγραµµα (Φορέας) Κτιριακή υποδοµή Υλικοτεχνική υποδοµή Πολύ Σχετικά Καθόλου Πολύ Σχετικά Καθόλου ικανοποιητική ικανοποιητική ΜΑΒΥ (ΟΚΑΝΑ) Σταθµός Φροντίδας Εξαρτηµένων Ατόµων (ΟΚΑΝΑ) Πρόγραµµα ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Συµβουλευτική Μονάδα Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ Ανοικτό Πρόγραµµα Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης Χρηστών Ψυχοτρόπων Ουσιών και Μελών Οικογενειών Χρηστών Πρόγραµµα ΡΟΜΟΙ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ (Γιατροί του Κόσµου) Σύµφωνα µε τα διαθέσιµα στοιχεία του Πίνακα 7.7, οι εκπρόσωποι των περισσότερων προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης εκτιµούν ότι η κτιριακή τους υποδοµή είναι «σχετικά ικανοποιητική». Επιπλέον, την ίδια άποψη έχουν όλοι όσον αφορά την υλικοτεχνική υποδοµή των προγραµµάτων τους. Οι ανάγκες που αναφέρονται σχετικά µε την παραπάνω εκτί- µηση αφορούν κυρίως: α. την εξασφάλιση κατάλληλων χώρων µε την αναδιαµόρφωση και επέκταση των υπαρχόντων, β. τη διαµόρφωση των χώρων σύµφωνα µε τις προδιαγραφές ΑΜΕΑ, γ. τη δια- µόρφωση ιστοσελίδων µε πληροφοριακό υλικό και δ. τη δη- µιουργία νέων κινητών µονάδων παροχής πληροφοριών και πρώτων βοηθειών. Μη Κυβερνητική Οργάνωση PRAKSIS 118

7.7 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΝΥΧΤΕΡΙΝΗΣ ΙΑΣΚΕ ΑΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ Η Κινητή Mονάδα της Συµβουλευτικής Μονάδας Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΝΟΣΤΟΣ διανέµει ενη- µερωτικό υλικό σχετικά µε τα θεραπευτικά προγράµµατα του φορέα και προσφέρει τη δυνατότητα ατοµικής συµβουλευτικής σε άτοµα, µεταξύ των οποίων και χρήστες ναρκωτικών, που βρίσκονται σε χώρους συναυλιών, φεστιβάλ και άλλα πολιτιστικά δρώµενα. 7.8 ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΣΥΝΝΟΣΗΡΟΤΗΤΑ 7.8.1 Εισαγωγή ιάφορες επιδηµιολογικές µελέτες επισηµαίνουν ότι σε πληθυσµούς χρηστών εξαρτησιογόνων ουσιών η συνύπαρξη έστω και µίας άλλης ψυχιατρικής διαταραχής κυµαίνεται σε ποσοστά από 40% έως και 70%. Αγχώδεις και καταθλιπτικές διαταραχές, ψυχωσικόµορφες συνδροµές, καθώς και διαταραχές προσωπικότητας, όπως η αντικοινωνική και η µεθοριακή, αποτελούν τις κλινικές οντότητες που παρατηρούνται συχνότερα στα εξαρτηµένα από τις ουσίες άτοµα (Λιάππας 2006). Πλήθος ερευνών, κυρίως από τον αγγλόφωνο χώρο, καταγράφουν διαταραχή προσωπικότητας έως και στο 79% των εξαρτηµένων από ηρωίνη (Γαγζαλίδης 2006). «Το εάν η διαταραχή προσωπικότητας είναι και αιτιολογικός παράγων ή µόνο αποτέλεσµα της εξάρτησης συχνά δεν µπορεί να διευκρινιστεί εκ των υστέρων. Γι αυτό και οι περισσότερες µελέτες επικεντρώνονται, καθ υπόθεσιν, στην αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας ως συχνότερου αιτιολογικού παράγοντα» (Γαγζαλίδης 2006). Σύµφωνα µε τα στοιχεία έρευνας σε τοξικοεξαρτηµένους ασθενείς της µονάδας σωµατικής αποτοξίνωσης του Ψυχιατρικού Νοσοκοµείου Θεσσαλονίκης για την καταγραφή της συχνότητας εµφάνισης και της βαρύτητας αγχωδών και καταθλιπτικών συµπτωµάτων και της συσχέτισής τους µε τη συνολική έκβαση της θεραπείας, το ποσοστό διακοπής του προγράµµατος είναι αυξηµένο σε ασθενείς που εµφανίζουν υψηλά ποσοστά άγχους και κατάθλιψης κατά την εισαγωγή τους. Επιπλέον, όσοι από τους ασθενείς αυτούς παραµένουν στο πρόγραµµα εµφανίζουν αυξηµένη ευερεθιστότητα και δυσπροσαρµοστικότητα στην οµαλή συµµόρφωση στο πλαίσιο του προγράµµατος (Νικολάου και συν. 2006). Όσον αφορά τη θεραπευτική αντιµετώπιση αυτού του πληθυσµού, σε σχετικό άρθρο (Μάτσα 2006) αναφέρεται ότι «... το ζητούµενο είναι µια σφαιρική, ολοκληρωµένη προσέγγιση στα πλαίσια µιας ενιαίας Μονάδας Απεξάρτησης, σε δοµές εσωτερικής διαµονής ή εξωτερικής παρακολούθησης, εξασφαλίζοντας όρους άµεσης πρόσβασης και προσέλευσης αυτού του πληθυσµού και συγκράτησής του στη θεραπευτική διαδικασία της απεξάρτησης, ώστε να αντιµετωπίζονται και µε φαρµακευτική αγωγή, κατά περίπτωση, τα ιδιαίτερα προβλήµατα που δηµιουργεί η συννοσηρότητα. Αναγκαία προϋπόθεση για τη λειτουργία τέτοιων δοµών είναι η στελέχωσή τους µε εκπαιδευµένο και έµπειρο προσωπικό και η λειτουργία θεραπευτικής οµάδας µέσα στο πλαίσιο, όπως επίσης και η συνεργασία µε την οικογένεια» (Μάτσα 2006). 7.8.2 Στοιχεία για τη θεραπεία το 2008 Στη χώρα µας υπάρχουν δύο εξειδικευµένα στην ψυχιατρική συννοσηρότητα προγράµµατα απεξάρτησης, το Πρόγραµµα Ατόµων ιπλής ιάγνωσης της Μονάδας Απεξάρτησης 18 ΑΝΩ (ΨΝΑ) και η Μονάδα ιπλής ιάγνωσης του Τµήµατος Αποκατάστασης Εξαρτηµένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ). 119

Τα ποσοτικά στοιχεία για τη Μονάδα ιπλής ιάγνωσης του Τµήµατος Αποκατάστασης Εξαρτη- µένων ΙΑΝΟΣ (ΨΝΘ) για τη χρονική περίοδο 2005-2008 παρατίθενται στον Πίνακα 7.8 και είναι τα παρακάτω: Πίνακας 7.8: Αριθµός εισαχθέντων στη Μονάδα ιπλής ιάγνωσης (ΨΝΘ) για τα έτη 2005-2008 Έτη Σύνολο ατόµων Άνδρες Γυναίκες 2005 49 35 14 2006 30 - - 2007 42 38 4 2008 65 58 7 120 Ο αριθµός εισαχθέντων στη Μονάδα το 2008 είναι µεγαλύτερος σε σχέση µε τα τρία προηγούµενα έτη (Πίνακας 7.8). Έντεκα (11) από τους 65 παρακολούθησαν το πρόγραµµα συστηµατικά, 45 διέκοπταν κατά διαστήµατα και στη συνέχεια επανέρχονταν και 9 φαίνεται να διέκοψαν οριστικά. Όλοι ήταν πολυχρήστες, µε κύρια ουσία κατάχρησης την ηρωίνη και δευτερεύουσες τις βενζοδιαζεπίνες, και κατά δεύτερο λόγο την κάνναβη, το αλκοόλ, τα αντιπαρκινσονικά και την κοκαΐνη. Η συντριπτική πλειοψηφία, 58 στους 65, δήλωσαν ενέσιµη χρήση. Τα ψυχιατρικά προβλήµατα που κυρίως εµφάνισαν τα άτοµα αυτά είναι ψυχώσεις (σχιζοφρενικού και άλλου τύπου), βαριές διαταραχές προσωπικότητας (µεταιχµιακές, αντικοινωνικές και σχιζότυπες), καταθλιπτικές και διπολικές διαταραχές. Όσον αφορά την έκβαση της θεραπευτικής διαδικασίας, δεν υπάρχει συγκεκριµένο χρονικό όριο ολοκλήρωσης, λόγω της φύσης των περιστατικών, ούτε και κριτήρια αποβολής, µέχρι και η χρήση είναι ανεκτή. Κύριο µέληµα της µονάδας αυτής είναι η συγκράτηση στο πρόγραµµα και η συµµόρφωση στη φαρµακευτική αγωγή µε στόχο τη διατήρηση της αποχής. Το ιαγνωστικό Κέντρο του Προγράµµατος Άµεσης Πρόσβασης ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ παρέχει επίσης τη δυνατότητα αξιολόγησης της ψυχιατρικής τους κατάστασης στην κατηγορία χρηστών οι οποίοι παρακολουθούν κάποιο πρόγραµµα του φορέα αυτού. Επιπλέον, από το 2007 η υπηρεσία αυτή πραγµατοποιεί συναντήσεις ψυχιατρικής εκτίµησης και σε έφηβους χρήστες που βρίσκονται σε θεραπεία σε προγράµµατα του ΚΕΘΕΑ. Πίνακας 7.9: Αριθµός ατόµων και επισκέψεων για αξιολόγηση ψυχιατρικής κατάστασης για τα έτη 2007-2008 στο ιαγνωστικό Κέντρο του Προγράµµατος ΚΕΘΕΑ ΕΞΕΛΙΞΙΣ Έτη 2007 2008 ΕΝΗΛΙΚΕΣ Αριθµός ατόµων 95 382 Αριθµός επισκέψεων 116 518 ΕΦΗΒΟΙ Αριθµός ατόµων 29 151 Αριθµός επισκέψεων 49 304 Τα σχετικά ποσοτικά στοιχεία για τα έτη 2007 και 2008 παρουσιάζονται στον Πίνακα 7.9. Σύµφωνα µε τα στοιχεία, ο αριθµός των ατόµων και των επισκέψεων για αξιολόγηση της ψυχιατρικής τους κατάστασης έχει σηµαντικά αυξηθεί το 2008 σε σύγκριση µε το 2007, γεγονός το οποίο οδηγεί στην υπόθεση ότι η διάγνωση συννοσηρότητας αποτελεί κύριο µέληµα της θεραπευτικής διαδικασίας που εφαρµόζεται στον εν λόγω φορέα (ΚΕΘΕΑ). Εκτός από τα παραπάνω εξειδικευµένα προγράµµατα ή υπηρεσίες, χρήστες µε ψυχιατρική συννοσηρότητα γίνονται δεκτοί σε 39 (66,1%) από τις 59 δοµές κυρίως θεραπείας για την ουσιοεξάρτηση οι οποίες παρείχαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ (βλ. Κεφάλαιο 5, Ενότητα 5.3.2). Πρόκειται για 22 «στεγνά» προγράµµατα και 17 προγράµµατα υποκατάστασης.

Στα προαναφερόµενα προγράµµατα, οι χρήστες µε διαγνωσµένη ψυχιατρική διαταραχή εντάσσονται στη θεραπεία µε τους ίδιους ακριβώς όρους και συνθήκες που εντάσσονται και οι υπόλοιποι χρήστες. εν υπάρχει, δηλαδή, εξειδικευµένη αντιµετώπισή τους. Μέσα στο 2008, υπηρεσίες προσαρµοσµένες στις ειδικές ανάγκες των χρηστών µε ψυχιατρική διαταραχή παρείχαν 13 προγράµµατα (22%), 10 «στεγνά» και 3 προγράµµατα υποκατάστασης. Ο αριθµός των προγραµµάτων έχει σχετικά µειωθεί συγκριτικά µε το 2006, όπου τα προσαρµοσµένα στην ψυχιατρική συννοσηρότητα προγράµµατα ήταν 15 από τα 49 συνολικά που παρείχαν στοιχεία στο ΕΚΤΕΠΝ (30,6%), 8 «στεγνά» και 7 υποκατάστασης. Στο 51,1% του συνόλου των προγραµµάτων, τόσο αυτών που διαθέτουν εξειδικευµένες υπηρεσίες όσο και των υπολοίπων, αξιολογείται η ψυχιατρική κατάσταση των πελατών µε εργαλεία ψυχιατρικής αξιολόγησης. Το 2008, από το σύνολο των θεραπευοµένων σε δοµές κυρίως θεραπείας, το 20% αντιστοιχεί σε άτοµα µε διαγνωσµένο ψυχιατρικό πρόβληµα. Το αντίστοιχο ποσοστό στα θεραπευτικά προγράµµατα που δέχονται χρήστες µε συννοσηρότητα ή διαθέτουν προσαρµοσµένες υπηρεσίες ήταν 23,8%. 7.9 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η ενηµέρωση και η εκπαίδευση των ενεργών χρηστών σε θέµατα πρόληψης υπερδοσολογίας και µολυσµατικών ασθενειών αποτελούν πάγιες δραστηριότητες των περισσότερων προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης. Οι παρεµβάσεις για την ευαισθητοποίηση των επαγγελµατιών υγείας (π.χ. νοσηλευτικό και ιατρικό προσωπικό γενικών νοσοκοµείων και κέντρων υγείας, φαρµακοποιοί, κ.ά.) που έρχονται σε επαφή µε ενεργούς χρήστες είναι περιορισµένες, καθώς υλοποιούνται από λίγες υπηρεσίες άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης. Οι χρήστες ναρκωτικών µε ψυχιατρική συννοσηρότητα στη χώρα µας γίνονται δεκτοί στις περισσότερες υπηρεσίες κυρίως θεραπείας για την ουσιοεξάρτηση (66,1%), ενώ εξειδικευµένες υπηρεσίες παρέχονται σε αυτούς από το Πρόγραµµα 18 ΑΝΩ και το Τµήµα Αποκατάστασης Εξαρτηµένων ΙΑΝΟΣ. Η δηµιουργία ιστοσελίδων και νέων κινητών µονάδων πρώτων βοηθειών επισηµαίνονται ως ανάγκη από τους επαγγελµατίες των προγραµµάτων άµεσης πρόσβασης / µείωσης της βλάβης. ΙΩΑΝΝΑ ΣΙΑΜΟΥ 121

122