ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέµπτη 4 Οκτωβρίου 2012 Health ΤΕΥΧΟΣ 114 EΝΘΕΤΗ ΕΚ ΟΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΤΥΠΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ & ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ ΑΝΟΙΑ ΚΑΙ ΑΛΤΣΧΑΪΜΕΡ Αντιμετωπίστε τη νόσο με ένα αυτοκόλλητο Ιατρική και ψυχολογική φροντίδα σε ασθενείς και περιθάλποντες Ε ιδικά ιατρεία µνήµης και κλινικές άνοιας λειτουργούν στο πλαίσιο Νευρολογικών ή Ψυχιατρικών Τµηµάτων Γενικών Νοσοκοµείων και σε λίγες Ψυχογηριατρικές Κλινικές σε Θεραπευτήρια Χρόνιων Παθήσεων. Η πλειονότητα των γηροκοµείων δεν διαθέτει εξειδικευµένη φροντίδα για ασθενείς µε άνοια. Υπάρχουν µόνο ελάχιστα ιδιωτικά γηροκοµεία που εξειδικεύονται στην άνοια, καθώς επίσης και δύο οικοτροφεία που λειτουργούν από την Ψυχογηριατρική Εταιρεία «Ο Νέστωρ», στην Αθήνα, και την Εταιρεία Alzheimer Βόλου. υστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχουν δηµόσιες εξειδικευµένες δοµές µακροχρόνιας φροντίδας για τους ασθενείς µε άνοια και παρατηρείται ένα «κενό» στις υπηρεσίες που προσφέρονται στους ανθρώπους που πάσχουν από τη νόσο. Αλλες κοινοτικές δοµές, όπως τα ΚΑΠΗ, τα Κέντρα Ηµερήσιας Φροντίδας Ηλικιωµένων (ΚΗΦΗ), καθώς και οι υπηρεσίες «Βοήθειας στο Σπίτι», που παρέχονται από πολλούς δήµους της χώρας, παρέχουν κάποιες υπηρεσίες στους ανθρώπους µε άνοια και τις οικογένειές τους, αν και όχι εξειδικευµένες. Επίσης, οι Εταιρείες Νόσου Alzheimer, που βρίσκονται σε αρκετές πόλεις της Ελλάδας, προσφέρουν ιατρικές και ψυχολογικές υπηρεσίες τόσο στους ασθενείς όσο και στους περιθάλποντές τους. Οι εταιρίες αυτές είναι µέλη της Πανελλήνιας Οµοσπονδίας Νόσου Alzheimer αλλά λειτουργούν ως ανεξάρτητες µονάδες. Παρ όλα αυτά, η οµοσπονδία λειτουργεί ως οµπρέλα και στηρίζει τα µέλη της παρέχοντας στήριξη και συµβουλές σε διοικητικά και επιστηµονικά θέµατα. Στο παράρτηµα µπορείτε να βρείτε τα στοιχεία επικοινωνίας των µελών της Πανελλήνιας Οµοσπονδία Νόσου Alzheimer. Οι Εταιρείες για τη Νόσο Alzheimer και άλλες δοµές - µέλη της Πανελλήνιας Οµοσπονδίας Νόσου Alzheimer λειτουργούν σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και είναι Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισµοί που έχουν ιδρυθεί από συγγενείς και περιθάλποντες ασθενών, γιατρούς, ψυχολόγους και άλλους επαγγελµατίες Υγείας. Οι τυπικές υπηρεσίες µακροχρόνιας φροντίδας ηλικιωµένων παρέχονται από το κράτος, από ιδιωτικούς οργανισµούς µη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και ιδιωτικούς οργανισµούς κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Επιπλέον, η Ελλάδα έχει παράδοση στη στήριξη που προέρχεται από την οικογένεια, καθώς συνήθως τα µέλη της παρέχουν φροντίδα στους ηλικιωµένους ή στους αναπήρους της οικογένειας. Στην Ελλάδα το δηµόσιο σύστηµα παρέχει υπηρεσίες µακροχρόνιας φροντίδας σε ιδρύ- µατα, αλλά οι επίσηµες περιπτώσεις κατ οίκον περίθαλψης είναι περιορισµένες. Θεωρητικά, κάθε ηλικιωµένος έχει πρόσβαση σε υπηρεσίες µακροχρόνιας περίθαλψης σε ιδρύµατα, είτε είναι ασφαλισµένος είτε όχι στο σύστηµα κοινωνικής ασφάλισης µε δική του οικονο- µική συµµετοχή. Θεσµικά δεν υπάρχουν διακρίσεις ούτε και περιορισµοί πρόσβασης, εφόσον τα άτοµα διαµένουν νόµιµα στη χώρα. Στην πράξη, όµως, παρατηρούνται αποκλίσεις από το καθολικό µοντέλο, αφού, σε γενικές γραµµές, παρατηρούνται συγκέντρωση των φορέων παροχής στα αστικά κέντρα και ελλείψεις στις ηµι-αστικές και αγροτικές περιοχές, όπως και ελλείψεις εξειδικευµένων φορέων. Στις περιοχές αυτές ο συνεκτικός οικογενειακός ιστός συµβάλλει στην, κατά µεγάλο µέρος, κάλυψη των αναγκών των ηλικιωµένων. Τα ταµεία κοινωνικής ασφάλισης πληρώνουν για τις υπηρεσίες µακροχρόνιας φροντίδας ένα µέρος των δαπανών, αλλά και για συγκεκριµένες υγειονοµικές υπηρεσίες που σχετίζονται µε τη θεραπεία και την αποκατάσταση ενηλίκων και παιδιών που είτε αντιµετωπίζουν κινητικές δυσκολίες είτε ψυχικά προβλήµατα. Τα φάρµακα για χρόνιες παθήσεις, συµπεριλαµβανοµένης της Νόσου Alzheimer, παρέχονται δωρεάν.
30 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέµπτη 4 Οκτωβρίου 2012 Health >2 Διαδερμικό αυτοκόλλητο ριβαστιγμίνης για Mάγδα Τσολάκη, MD, PhD, νευρολόγος-ψυχίατρος, θεολόγος, καθηγήτρια ΑΠΘ, πρόεδρος της Πανελλήνιας Οµοσπονδίας Νόσου Alzheimer Η άνοια είναι ένα σύνδροµο που χαρακτηρίζεται από µια γενικευµένη δυσλειτουργία των ανώτερων νοητικών λειτουργιών, χωρίς διαταραχή της συνείδησης, µε βραδεία έναρξη που συνδυάζεται µε λειτουργικές ανικανότητες και διαρκεί µήνες ή και χρόνια. Χαρακτηρίζεται από έκπτωση των νοητικών λειτουργιών των ασθενών και κυρίως της µνήµης, της αντίληψης, της ευπραξίας, της αφαιρετικής ικανότητας, του προσανατολισµού και του λόγου (DSM IV, 1994). Η εγκεφαλική βλάβη προσβάλλει αρχικά τις νοητικές λειτουργίες του ατόµου και ακολούθως τη λειτουργικότητα και τη συµπεριφορά. Η κατάσταση του ασθενούς σε µερικές περιπτώσεις µπορεί να βελτιωθεί ή να παραµείνει σταθερή για ορισµένο χρονικό διάστηµα, αλλά είναι µικρό µόνο το ποσοστό των περιπτώσεων όπου η άνοια είναι πλήρως θεραπεύσιµη ή αναστρέψιµη (Τσολάκη, 1999). Ο αριθµός των ασθενών µε νόσο Alzheimer και άλλες άνοιες ποτέ δεν ήταν µεγαλύτερος και φαίνεται ότι θα αυξάνεται συνεχώς τις δεκαετίες που έρχονται καθώς ο αριθµός των ηλικιωµένων άνω των 65 ετών θα αυξάνεται. Είναι η κύρια αιτία ανικανότητας των ηλικιωµένων. Υπάρχει, εποµένως, µεγάλη ανάγκη για ασφαλή και αποτελεσµατική φαρµακοθεραπεία για την αντιµετώπιση του πολύπλευρου φορτίου που φέρνει µαζί της η νόσος. Καθώς αντιλαµβανόµαστε όλο και περισσότερο την παθοφυσιολογία της νόσου σε σχέση µε την απώλεια των ευάλωτων νευρώνων αυξάνεται η ελπίδα για την ανακάλυψη µεθόδων και φαρµάκων που θα καθυστερούν την εµφάνιση και θα σταµατούν την εξέλιξη της νόσου. Εχουν δοκιµαστεί πολλές φαρµακευτικές ουσίες µέχρι σήµερα για την αντιµετώπιση της άνοιας, αλλά εξαιτίας του αιµατοεγκεφαλικού φραγµού, της καταστροφής των πρωτεϊνών του πλάσµατος στη συστηµατική κυκλοφορία, καθώς επίσης και εξαιτίας των ανεπιθύµητων ενεργειών, σήµερα έχουν έγκριση µόνο 4 φάρµακα για την αντιµετώπιση της νόσου. Αυτά τα φάρµακα έχουν εγκριθεί από τους διεθνείς οργανισµούς φαρµάκων και χρησιµοποιούνται καθηµερινά για την αντιµετώπιση των ασθενών. Τα φάρµακα αυτά είναι η δονεπεζίλη, το Aricept, η ριβαστιγµίνη, το Exelon, η γκαλανταµίνη, το Reminy, και η µεµαντίνη, το Ebixa. Αυτή τη στιγµή κυκλοφορούν γενόσηµα για όλα τα ανωτέρω φάρµακα στον κόσµο εκτός από το αυτοκόλλητο της ριβαστιγµίνης. Αυτά τα φάρµακα δεν είναι ίδια. Χρησιµοποιούνται από τους γιατρούς ανάλογα µε την εµπειρία και τις γνώσεις του καθενός και η βοήθεια που προσφέρουν στους ασθενείς µας είναι σηµαντική, διότι καθυστερούν την εξέλιξη της νόσου Alzheimer. Ενα σηµαντικό πρόβληµα που παρουσιάζεται στην ιατρική κλινική πρακτική είναι ότι οι ασθενείς παρουσιάζουν χαµηλή συµµόρφωση στην αγωγή τους. Το πρόβλη- µα αυτό είναι εντονότερο σε ασθενείς µε προβλήµατα µνήµης. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν πολλές φαρµακοτεχνικές µορφές φαρµάκων για τη θεραπεία της άνοιας και πιο συγκεκριµένα της νόσου Alzheimer, φαίνεται ότι το πρόβληµα αυτό δεν έχει επιλυθεί. Η µη συµµόρφωση των ασθενών µε τη θεραπεία οδηγεί σε προβλήµατα τόσο για το θεράποντα ιατρό όσο και για τον περιθάλποντα. Μία από τις σηµαντικές εξελίξεις σήµερα στην αντιµετώπιση των ανοιών είναι η δοκιµή του διαδερµικού αυτοκόλλητου της ριβαστιγµίνης (Exelon) µία φορά την ηµέρα, που απέδειξε ότι αφενός είναι αποτελεσµατικό, αφετέρου ασφαλές. Το πρώτο διαδερµικό αυτοκόλλητο δηµιουργήθηκε από τη Novartis (Ciba-Geigy) µέσα στη δεκαετία του 1970 για την αντιµετώπιση της ναυτίας - scopolamine (Transderm Scop). Πλέον υπάρχουν αυτοκόλλητα µε πολλές διαφορετικές ενδείξεις: αναλγησία, διακοπή του καπνίσµατος, στηθάγχη, υποκατάσταση ορµονών, αντισύλληψη. ιαδερµικά αυτοκόλλητα χρησιµοποιούνται όλο και περισσότερα και για νευρολογικά νοσή- µατα. Κυκλοφορεί ήδη αυτοκόλλητο για τις διαταραχές προσοχής που συνοδεύονται από υπερδραστηριότητα (ΑDHD), την κατάθλιψη και αυτοκόλλητο µε ντοπαµινεργικό αγωνιστή για τη νόσο του Parkinson. Το Exelon Patch αποτελεί µια πρωτοπόρο πολλά υποσχόµενη θεραπευτική αντιµετώπιση για αυτήν την τόσο σοβαρή και δύσκολη νόσο. Το Εxelon Patch πήρε έγκριση παγκοσµίως το 2007 για τη νόσο Alzheimer και λίγο αργότερα για την άνοια στη νόσο του Parkinson. Επιτυγχάνει ήπια συνεχή απελευθέρωση του φαρµάκου, µε αποτέλεσµα σταθερά επίπεδα στο πλάσµα επί 24 ώρες, λιγότερες ανεπιθύ- µητες ενέργειες και δυνατότητα να φτάσει κανείς στις καλύτερες θεραπευτικές δόσεις βελτιώνοντας την αποτελεσµατικότητα και τη συµµόρφωση. Σήµερα, µε τη χρήση των αναστολέων επιτυγχάνεται βελτίωση στο 50% των περιπτώσεων, στο 20% κλινική σταθεροποίηση έως και 1 χρόνο και στο 10% έως και 2 χρόνια, ποσοστά που βελτιώνονται όταν στην αγωγή προστεθεί µεµαντίνη. Μια µετανάλυση της ριβαστιγµίνης, που παρουσιάστηκε από τον Ezio Giacobini στο 8th International Montreal/ Spiengield Symposium on Advances in Alzheimer Therapy, έδειξε ότι ασθενείς που συνέχισαν να παίρνουν ριβαστιγµίνη για 5 χρόνια παρέµειναν µε βαθ- µολογία στην κλίµακα MMSE πάνω από 12. Στο µέλλον θα υπάρχουν αναστολείς που θα χρησιµοποιούνται στην αγγειακή άνοια, στη νόσο του Parkinson, στο παραλήρηµα, στις Health Κάθε Πέµπτη δωρεάν µαζί µε τον ΕΛΕΥΘΕΡΟ ΤΥΠΟ Ιδιοκτησία: ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Α.Ε. Εκδότες: ΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΕΝΕΚΟΣ, ΑΛΕΞΗΣ ΣΚΑΝΑΒΗΣ ιευθυντής: ΠΑΝΟΣ ΑΜΥΡΑΣ ιευθυντής έκδοσης: ΓΙΑΝΝΗΣ ΕΥΑΓΓΕΛΙ ΗΣ Υπεύθυνη ενθέτου: ΜΑΡΙΑ ΤΣΙΛΙΜΙΓΚΑΚΗ Εµπορική διεύθυνση: ΕΛΣΑ ΣΟΪΜΟΙΡΗ ιεύθυνση διαφήµισης ειδικών εκδόσεων: ΧΡΗΣΤΟΣ ΛΑΠΑΝΑΪΤΗΣ sales@e-typos.com ηµιουργικό: ΕΣΠΟΙΝΑ ΣΙΜΟΥ
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέμπτη 4 Οκτωβρίου 2012 31 Health >3 την άνοια θέμα Η νόσος της τρίτης ηλικίας σε αριθμούς Τ ο 58% όλων των ατόμων με άνοια παγκοσμίως ζει σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, ποσοστό που θα αυξηθεί στο 71% μέχρι το 2050. Οι αναλογικές αυξήσεις τα επόμενα 20 χρόνια στον αριθμό των ατόμων που πάσχουν από άνοια θα είναι πιο ραγδαίες στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος απ ό,τι στις χώρες υψηλού εισοδήματος. Η ADI προβλέπει μια αύξηση των ασθενών κατά 40% στην Ευρώπη, κατά 63% στη Βόρεια Αμερική, κατά 77% στο νότιο κώνο της λατινικής Αμερικής και 89% στις ανεπτυγμένες χώρες της Ασίας και του Ειρηνικού. Αυτές οι αυξήσεις μπορούν να συγκριθούν με τις αυξήσεις των ασθενών κατά 117% στην Ανατολική Ασία, κατά 107% στη Νότια Ασία, κατά 134-146% στο υπόλοιπο της Λατινικής Αμερικής και κατά 125% στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Ελληνικά στατιστικά στοιχεία υγείας, επιπολασμός και κόστος της άνοιας Επιπολασμός της άνοιας στην Ελλάδα 2010 196.000 2030 276.000 2050 365.000 Παγκόσμια Εκθεση για την Ανοια, ADI, 2009 Προηγούμενες ελληνικές μελέτες (Ωρολογάς και συν. 2005) έχουν δείξει ότι το ετήσιο κόστος της άνοιας ανά ασθενή φτάνει τα 20.966,40. Μια άλλη μελέτη (Κυριόπουλος και συν. 2005) τονίζει πως σε διαφορετικά στάδια της νόσου υπάρχει και διαφορετικό κόστος: Στάδιο αυτονομίας 341 Στάδιο εξάρτησης στο σπίτι 957 Στάδιο εξάρτησης στο ίδρυμα 1.267 Μέσο εισόδημα στην Ελλάδα Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ της Ελλάδος το 2010 ήταν 21.900 http://epp.eurostat.ec.europa.eu/tgm/table.do?tab=table&plugin= 1&language=en&pcode=tec00001 Γενικά στατιστικά στοιχεία υγείας Πληθυσμός (2008) 11.137.000 Ανω των 60 (%) 24 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ 28.470 World Health Statistics 2010 κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις και τη νόσο με σωμάτια Lewy. Ηπια Νοητική Διαταραχή Είναι γεγονός ότι βάσει της υπάρχουσας βιβλιογραφικής τεκμηρίωσης, οι αναστολείς των χολινεστερασών (δονεπεζίλη, ριβαστιγμίνη, γκαλανταμίνη) δεν αποτελούν ενδεδειγμένη φαρμακευτική παρέμβαση για την αντιμετώπιση των ασθενών με ΗΝΔ με κύριο χαρακτηριστικό τη διαταραχή της μνήμης, τόσο γιατί δεν έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής η αποτελεσματικότητά τους στην αναχαίτιση της μετατροπής της ΗΝΔ σε άνοια όσο και γιατί η χορήγησή τους συνεπάγεται κίνδυνο εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών, που δεν αντισταθμίζεται ικανοποιητικά από το προσδοκώμενο κλινικό όφελος στα περιστατικά της προκλινικής άνοιας. Μελλοντικά περιμένουμε θεραπείες οι οποίες θα αλλάζουν την πορεία της νόσου ή ακόμη και θα τη θεραπεύουν: τα βλαστοκύτταρα, τα εμβόλια, η γενετική θεραπευτική υπόσχονται μοναδικές αλλαγές στη θεραπευτική των ανοιών σήμερα. Πολύ χρήσιμη κρίνεται από πολλούς ερευνητές η ανίχνευση βιολογικών δεικτών, οι οποίοι θα θέτουν τη βέβαιη διάγνωση έγκαιρα έτσι ώστε να γίνεται έγκαιρη θεραπεία. Κόστος της Ν. Alzheimer και των άλλων ανοιών στην Ελλάδα Κόστος της άνοιας EuroCoDe 2008 ADI 2010 (σε εκατ. ) (σε εκατ. US$) Αμεσο ιατρικό κόστος 962 1.006 Κόστος υγειονομικής περίθαλψης - 2.017 Ατυπη περίθαλψη (Informal care) 3.803 2.535 Σύνολο 4.765 5.558 EuroCoDe: http://www.alzheimer-europe.org; ADI 2010: World Alzheimer Report 2010, The Global Economic Impact of Dementia Ετήσιο κόστος ανά ασθενή με άνοια στην Ελλάδα ( ) 2008 Ανά περίπτωση άμεσο κόστος 5.466 Ανά περίπτωση κόστος άτυπης περίθαλψης 21.591 Ανά περίπτωση συνολικό κόστος 27.058 Σύγκριση ατόμων άνω των 60 στην Ευρώπη και τον κόσμο Χώρα % άνω των 60 ΕΥΡΩΠΗ Γερμανία 2 Ιταλία 26 Βουλγαρία 24 Ελλάδα 24 Σουηδία 24 Ισπανία 22 Ηνωμένο Βασίλειο 22 Σερβία 19 Κύπρος 18 Ρωσία 17 Τουρκία 9 ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ Ιαπωνία 29 ΗΠΑ 18 Κίνα 12 Βραζιλία 10 Ινδία 7 δαπάνες υγείας Συνολική δαπάνη για την υγεία ως % του ΑΕΠ 9,6% - Δημόσια δαπάνη 60,3% - Ιδιωτική δαπάνη 39,7% Δαπάνη για την υγεία ως % της συνολικής δημόσιας δαπάνης 13,2% Κοινωνική ασφάλιση ως μέρος της δημόσιας δαπάνης για την υγεία 51,8% Κατά κεφαλήν συνολική δαπάνη σε US$ 2.679 Δημόσια κατά κεφαλήν δαπάνη σε US$ 1.617 World Health Statistics 2010 Αντίκτυπος της άνοιας Σύμφωνα με τη μελέτη για τη Διεθνή Επιβάρυνση από Ασθένειες (Global Burden of Disease), η άνοια ευθύνεται για το 4,1% της συνολικής επιβάρυνσης στον πληθυσμό 60 και άνω, με το 11,3% να αφορά τα έτη ζωής προσαρμοσμένα στην ανικανότητα και το 0,9% των ετών να αφορούν τα χαμένα έτη αναμενόμενης ζωής (years of life lost). Ανάμεσα στις άλλες χρόνιες μη μεταδιδόμενες ασθένειες, στην άνοια οφείλεται το 11,9% των προσαρμοσμένων στην ανικανότητα ετών ζωής (η δεύτερη πιο σημαντική ασθένεια από άποψη επιβάρυνσης) και το 1,1% των χαμένων ετών αναμενόμενης ζωής. Οι κυριότερες αιτίες θανάτου είναι οι καρδιοπάθειες (32,9% των χαμένων ετών αναμενόμενης ζωής) και ο καρκίνος (22,5% των χαμένων ετών αναμενόμενης ζωής). Παρ όλα αυτά, οι προαναφερόμενες ασθένειες είναι όγδοες στην κατάταξη των συνθηκών αναπηρίας. Ερευνες στη Βόρεια Αμερική και πρόσφατα ευρήματα από τη μελέτη 10/66 για την άνοια, που πραγματοποιήθηκε στην Λατινική Αμερική, στην Ινδία και την Κίνα, αποδεικνύουν ότι η άνοια είναι η κύρια αιτία εξάρτησης (ανάγκης για περίθαλψη) και αναπηρίας στους ηλικιωμένους.
32 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέμπτη 4 Οκτωβρίου 2012 Health >4 Οι πόνοι της γόνιμης ηλικίας των γυναικών Νικόλαος Παπανικολάου Μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Τ ο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο περιγράφηκε πρώτη φορά το 1931. Ορίζεται ως η «έξαρση συμπτωμάτων που εμφανίζονται σε κάθε κύκλο, πάντοτε την ίδια φάση του κύκλου, και επηρεάζουν τον τρόπο ζωής, ενόσω όλη η υπόλοιπη περίοδος του καταμήνιου κύκλου είναι ασυμπτωματική». Το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο είναι πολύ συχνό, καθώς αφορά 3 στις 4 γυναίκες. Τα συμπτώματα εμφανίζονται μία εβδομάδα πριν από την έναρξη της περιόδου και υποχωρούν με την έλευση της περιόδου. Σε κάποιες γυναίκες προκαλεί μικρή ενόχληση, ενώ αντίθετα σε άλλες επηρεάζει αρνητικά την ποιότητα της ζωής τους και αλλάζει την καθημερινότητά τους σε μεγάλο βαθμό. Εξάλλου, ακόμα και στην ίδια γυναίκα τα συμπτώματα έχουν διαφορετική ένταση κάθε μήνα. Ποια είναι τα συμπτώματα του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου Τα συμπτώματα ποικίλλουν, μπορεί να είναι σωματικά και ψυχικά. Τα σωματικά συμπτώματα περιλαμβάνουν: πρόσληψη βάρους, διόγκωση μαστών και μασταλγία, αλλαγές στο δέρμα και ακμή, εξάψεις, κεφαλαλγία, πυελικό άλγος, αλλά και διάρροια, δυσκοιλιότητα και αυξημένη τάση για κατανάλωση υγρών. Τα ψυχικά συμπτώματα είναι συνήθως πιο έντονα και περιλαμβάνουν: ευεξαπτότητα, αϋπνία ή υπνηλία, κατάθλιψη, σύγχυση ή απώλεια συγκέντρωσης και μνήμης, νευρικότητα, αίσθημα κατωτερότητας, απελπισίας, κούραση, άγχος και ένα γενικό αίσθημα ότι η γυναίκα βρίσκεται «εκτός εαυτού». Πολλές γυναίκες περιγράφουν χαρακτηριστικά ότι δεν είναι οι «ίδιες», ότι μαλώνουν με το σύντροφο ή τις φίλες τους, ότι «όλα τούς φταίνε», ενώ πολλές αποφεύγουν να κοινωνικοποιούνται για συγκεκριμένες ημέρες γιατί το θυμικό τους «προκαλεί προβλήματα». Είναι αξιοσημείωτο ότι αντιλαμβάνονται πλήρως την κατάσταση και δηλώνουν ότι αδυνατούν να την ελέγξουν. Γνωρίζουμε τι προκαλεί το σύνδρομο; Με λίγα λόγια, όχι. Παρ όλα αυτά, το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο είναι μια κατάσταση ιδιαίτερα δυσάρεστη για αρκετές γυναίκες. Εχουν προταθεί διάφορες θεωρίες που ενοχοποιούν ορμονικές διαταραχές (οιστρογόνων και προγεστερόνης), διαταραχές υγρών και ηλεκτρολυτών (προλακτίνη, αλδοστερόνη, ρενίνη / αγγειοτενσίνη και βαζοπρεσίνη), νευροδιαβιβαστές (μονοαμίνες και ακετυλοχολίνη) και άλλες ορμόνες (ενδορφίνες, ανδρογόνα, γλυκοκορτικοειδή, μαλετονίνη και ινσουλίνη). Πρόσφατες έρευνες ενοχοποιούν τη δράση της σεροτονίνης. Γενετικοί παράγοντες φαίνεται πως επίσης παίζουν κάποιο ρόλο, καθώς η εκδήλωση του συνδρόμου είναι δύο φορές πιο συχνή στα μονοζυγωτικά δίδυμα σε αντίθεση με τα διζυγωτικά. Προκαταρκτικές έρευνες αναφέρουν πως το 40% των γυναικών, που εμφανίζουν συμπτώματα του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, παρουσιάζει σημαντική μείωση στο επίπεδο κυκλοφορίας β-ενδορφίνης στο πλάσμα του αίματος. Η β-ενδορφίνη είναι ένας οπιούχος νευροδιαβιβαστής που βρίσκεται στο ανθρώπινο σώμα, η έλλειψη του οποίου προκαλεί στον οργανισμό τα ίδια αποτελέσματα με την έλλειψη ηρωίνης και άλλων οπιούχων από εξαρτημένα άτομα. Πώς διαγιγνώσκεται; Η διάγνωση του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου δεν μπορεί να επαληθευτεί μέσω κάποιας εργαστηριακής εξέτασης ή συγκεκριμένων φυσιολογικών ευρημάτων. Για να συγκεντρωθούν τα συμπτώματα που μπορεί να σχετίζονται με το σύνδρομο, ο γιατρός ενδέχεται να ζητήσει από τη γυναίκα να σημειώσει σε ένα ημερολόγιο τα συμπτώματα για μια περίοδο δύο κύκλων. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να διευκρινιστεί αν τα συμπτώματα αυτά οφείλονται στο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο ή σε χειροτέρευση ήδη υπαρχόντων προβλημάτων λόγω της εμμήνου ρύσεως. Ποια είναι η θεραπευτική προσέγγισή του; Αρχικά χρειάζεται σωστή καταγραφή των συμπτωμάτων, ώστε να συσχετισθεί η παρουσία τους με τον καταμήνιο κύκλο. Αρκετές γυναίκες δεν είναι ενήμερες για την ύπαρξη του προεμμηνορρυσιακού συνδρόμου, οπότε απαιτείται σωστή ενημέρωση της ασθενούς ότι τα συμπτώματά της σχετίζονται με το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο και όχι με ψυχιατρική πάθηση. Στο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο υπάρχει τάση για κατανάλωση υδρογονανθράκων, σοκολάτας και γλυκών. Αυτό πιθανόν να οφείλεται στη σεροτονίνη. Με την κατανάλωση ζάχαρης ο οργανισμός προσπαθεί να ανεβάσει τα επίπεδα σεροτονίνης, η οποία στη συνέχεια μετατρέπεται σε τρυπτοφάνη στον εγκέφαλο. Φυσιολογικά τα επίπεδα σεροτονίνης μεταβάλλονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ανοδος της σεροτονίνης προκαλεί απορρόφηση πρωτεϊνών, οι οποίες με τη σειρά τους ελαττώνουν τα επίπεδα της σεροτονίνης. Στο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο όμως η σεροτονίνη δεν μπορεί να φτάσει σε επίπεδα αρκετά υψηλά, ώστε να προκληθεί απορρόφηση πρωτεϊνών, ούτε και με την κατανάλωση υδρογονανθράκων. Ετσι, η ασθενής εξακολουθεί να λαχταρά γλυκίσματα και σοκολάτες. Διαιτητικές και αλλαγές στον τρόπο ζωής επιβάλλονται και έχει αποδειχθεί ότι είναι ωφέλιμες. Καταναλώνετε επαρκή ποσότητα υγρών - νερό ή φυσικοί χυμοί. Αποφύγετε αναψυκτικά, αλκοολούχα και καφέ. Με τον τρόπο αυτό ελέγχονται φαινόμενα που προκύπτουν από κατακράτηση υγρών. Καταναλώνετε μικρά συχνά γεύματα παρά λίγα και μεγάλα. Μην αφήνετε περισσότερες από 3 ώρες ανάμεσα στα σνακ. Βελτιώστε τη διατροφή σας με προϊόντα ολικής άλεσης, φρούτα και λαχανικά και λιγότερο αλάτι και ζάχαρη. Κάντε αερόβια γυμναστική. Βελτιώστε τον ύπνο σας. Χορηγούνται διάφορα σκευάσματα: Φλουοξετίνη και σπιρονολακτόνη. Αναστολείς προσταγλανδινών (μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη όπως ιμπουπροφένη). Σε περίπτωση που η ασθενής χρειάζεται κάποια μέθοδο αντισύλληψης, τα συνδυασμένα αντισυλληπτικά δισκία αποτελούν μια καλή επιλογή για την αντιμετώπιση του PMS. Γενικά τα συμπτώματα αντιμετωπίζονται σε ικανοποιητικό βαθμό στις περισσότερες περιπτώσεις. Αυτό που χρειάζεται είναι να τεθεί η υπόνοια από το θεράποντα ιατρό ή/και τη γυναίκα, ώστε να γίνουν οι αναγκαίες παρεμβάσεις για να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής της ασθενούς.
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέµπτη 4 Οκτωβρίου 2012 33 Health >5 θέµα Παγκόσμια Ημέρα Αντισύλληψης Π ερισσότερες από 600.000 γυναίκες, στην πλειονότητα τους νέες, πεθαίνουν κάθε χρόνο σε ολόκληρο τον κόσµο από επιπλοκές κατά τη διάρκεια της έκτρωσης ή του τοκετού µιας ανεπιθύµητης εγκυµοσύνης! Μάλιστα οι µισές από αυτές τις γυναίκες, δηλαδή 300.000, θα µπορούσαν να είχαν σωθεί αν γνώριζαν για τους τρόπους αντισύλληψης ή έπαιρναν µέτρα αντισύλληψης. «υστυχώς ο φόρος -σε γυναικείες ζωές- που πληρώνει κάθε χρόνο η ανθρωπότητα, για την εποχή µας, είναι απίστευτα πολύ µεγάλος», αναφέρει ο διδάκτορας του Πανεπιστηµίου της Αθήνας, επιµελητής Μαιευτικής-Γυναικολογίας, κ. Στέφανος Χανδακάς, µε αφορµή τον εορτασµό της Παγκόσµιας Ηµέρας Αντισύλληψης (Τετάρτη 26 Σεπτεµβρίου). Σύµφωνα µε το διδάκτορα του Πανεπιστηµίου της Αθήνας, η κατάσταση θα πρέπει να ανατραπεί, «εν είναι δυνατόν», τονίζει ο κ. Χανδακάς, «στην εποχή της πληροφορικής και της αστραπιαίας εξάπλωσης των µέσων επικοινωνίας εκατοµµύρια γυναίκες σε ολόκληρο τον κόσµο αλλά και στη χώρα µας να αγνοούν τι είναι η αντισύλληψη». Στοιχεία του ΟΗΕ δείχνουν πως 75.000.000 κυήσεις παγκοσµίως είναι ανεπιθύµητες κάθε χρόνο και από αυτές τα 45.000.000 καταλήγουν σε άµβλωση και περίπου 20.000.000 από αυτές γίνονται κάτω από µη ασφαλείς συνθήκες. Τουλάχιστον 600 χιλιάδες γυναίκες πεθαίνουν κάθε χρόνο από επιπλοκές στην εγκυµοσύνη, ενώ οι µισοί από αυτούς τους θανάτους θα µπορούσαν να είχαν αποφευχθεί εάν υπήρχαν διαθέσιµες και επαρκείς υπηρεσίες µε µέσα αντισύλληψης. Στη χώρα µας, παρά το γεγονός της νοµιµοποίησης των εκτρώσεων και της συχνότερης χρησιµοποίησης προφυλακτικού από το φόβο του AIDS, ο αριθµός των εκτρώσεων παραµένει πολύ υψηλός και εκτιµάται σε 150.000 κάθε χρόνο και αυτό είναι συνέπεια της άγνοιας που έχουν χιλιάδες γυναίκες για την αντισύλληψη ή της µη λήψης µέτρων. Νέοι τρόποι αντισύλληψης Σήµερα σε σχέση µε το παρελθόν οι γυναίκες αλλά και οι άνδρες έχουν στη διάθεσή τους αρκετά µέσα για να αποφύγουν µια ανεπιθύµητη εγκυµοσύνη και τις τυχόν συνέπειές της. Συγκεκριµένα έχουν: Χάπι τεσσάρων εποχών (επιτρέπει την έµµηνο ρύση κάθε τρεις µήνες. Λαµβάνεται συνεχώς επί 94 µέρες και διακόπτεται για µία εβδοµάδα). Ενέσιµο (αντισυλληπτικό σε ένεση, που γίνεται µία φορά το µήνα. Με οιστρογόνα και προγεσταγόνα). Τσιρότο (τοποθετείται στην κοιλιά, στον κορµό ή στους γλουτούς και ελκύει συνεχώς και σε χαµηλές ποσότητες συνδυασµό οιστρογόνων και προγεσταγόνων. Αντικαθίσταται µία φορά την εβδοµάδα επί τρεις εβδοµάδες). Ανδρικό χάπι (ελκύει τεστοστερόνη και προγεσταγόνα ώστε να εµποδίζει την παραγωγή σπέρµατος). Καθιερωμένοι τρόποι αντισύλληψης Σήµερα σε Ελλάδα, Ευρώπη και σχεδόν τον υπόλοιπο κόσµο οι πλέον δηµοφιλείς µέθοδοι είναι: Το αντισυλληπτικό χάπι στη υτική Ευρώπη το χρησιµοποιεί το 45% των γυναικών, στη χώρα µας το προτιµάει ΜΟΛΙΣ το 3%, ενώ στην Τουρκία το 9%. Το χάπι προσφέρει σχεδόν πλήρη αντισυλληπτική προστασία και θεωρείται ένα από τα πλέον αυστηρώς επιστηµονικά ελεγµένα φάρµακα στον κόσµο. Το προφυλακτικό το χρησιµοποιεί το 75% των ζευγαριών στην Ελλάδα (η αποτελεσµατικότητα κυµαίνεται από 64% έως 97%). Το χάπι της επόµενης µέρας, το χρησι- µοποιεί το 27% των Ελληνίδων, πέρσι πουλήθηκαν 2εκατοµµύρια δισκία. Κολπικός δακτύλιος. Ενδοµήτριο σύστηµα απελευθέρωσης προγεστερόνης. Σπιράλ. Γυναικείος σπόγγος. ιακεκοµµένη συνουσία. Περιοδική αποχή. Πιθανοί κίνδυνοι κατά την έκτρωση «Η έκτρωση, αναφέρει ο κ. Χανδακάς, για κοινωνικούς λόγους είναι δικαίωµα της κάθε γυναίκας και πρέπει να γίνεται µόνο σε περιπτώσεις αποτυχίας της αντισύλληψης. Επίσης έπειτα από λεπτοµερή ενηµέρωσή της, ώστε αν τελικά πραγµατοποιηθεί να αποτελεί την τελευταία λύση, καθώς η έκτρωση δεν είναι υποκατάστατο της αντισύλληψης ούτε µορφή αντισύλληψης». Η έκτρωση πέρα από την οικονοµική επιβάρυνση της γυναίκας συνδέεται µε πολύ σοβαρές ψυχολογικές και σωµατικές επιπλοκές, οι οποίες πολλές φορές προκαλούν νοσηρότητα και θνησιµότητα. Οι κίνδυνοι που µπορούν να δηµιουργηθούν απο τις επιπλοκές είναι: Κατά τη νάρκωση. Στο χειρουργείο, διάτρηση της µήτρας, κάκωση του εντέρου, της ουροδόχου κύστεως κ.λπ. Στείρωση, η οποία οφείλεται συνήθως σε φλεγµονή που αποφράσσει τις σάλπιγγες ή καταστρέφει το ενδοµήτριο. Η θεραπεία της επιπλοκής αυτής είναι πολύ δύσκολη και πολλές φορές µη εφικτή. Χρόνια φλεγµονή στις σάλπιγγες, η οποία, εκτός της στειρότητας, προκαλεί χρόνια ενοχλήµατα που ενίοτε αναζωπυρώνονται. Επανειληµµένες αποβολές, πρόωρους τοκετούς και αιµορραγίες σε επόµενες επιθυµητές κυήσεις. O φόβος της γέννας και πώς αντιμετωπίζεται Β ιβλιογραφικά ο όρος τοκοφοβία έχει διάφορα συνώνυµα: Μετατραυµατική διαταραχή έπειτα από τοκετό (post traumatic stress after childbirth). Fear of pregnancy and fear of birth. ιάφορες διεθνείς έρευνες έχουν ασχοληθεί µε το ιδιαίτερο αυτό είδος φοβίας. Χαρακτηρίζεται ως ένα αρκετά συχνό πρόβληµα το οποίο έχει σηµαντική επίδραση στην ποιότητα ζωής της γυναίκας. Eµφανίζεται στη συνέχεια ενός τραυµατικού τοκετού ή ενός τοκετού που εκλαµβάνεται ως ιδιαίτερης έντασης και έχει εκληφθεί ως γεγονός µεγάλου κινδύνου και δυνητικής βλάβης. ιακρίνεται σε: Πρωτοπαθή (primary tokophoby) και ορίζεται ως ο φόβος του θανάτου στον τοκετό ή της εξέλιξης του τοκετού που οδηγεί στην αποφυγή του φυσιολογικού τοκετού ή στην αποφυγή εγκυµοσύνης. ευτεροπαθή τοκοφοβία (secondary tokophoby) που οφείλεται σε προηγού- µενη εµπειρία τραυµατικού τοκετού, ελλιπούς ιατρικής φροντίδας ή σε άλλες προσωπικές ανησυχίες και άγχη, άλυτα προσωπικά ζητήµατα, πιθανή προηγού- µενη ψυχική διαταραχή, όπως η επιλόχειος κατάθλιψη κ.λπ. Βεβαίως, όλες οι γυναίκες δεν αντιµετωπίζουν τα ίδια προβλήµατα. Φαίνεται πως κάποιες γυναίκες είναι περισσότερο ευάλωτες και εκδηλώνουν σε διαφορετικά επίπεδα ποικίλη συµπτωµατολογία. Η πρωτοπαθής από τη δευτεροπαθή τοκοφοβία διαφέρει, εν κατακλείδι διότι στην πρωτοπαθή υπάρχει ο φόβος του αγνώστου ενώ στη δευτεροπαθή υπάρχει η εµπειρία του τοκετού. Χαρακτηριστικό είναι πως οι γυναίκες µε δευτεροπαθή τοκοφοβία τις περισσότερες φορές απαιτούν καισαρική τοµή από το γιατρό τους ή σε µετέπειτα εγκυµοσύνες οδηγούνται σταθερά στην άµβλωση. Στο υποσυνείδητο των γυναικών αυτών ο τοκετός έχει καταγραφεί ως εξαιρετικά επικίνδυνη για την επιβίωση εµπειρία, ενώ το παράδοξο είναι πως κάποιες φορές συνυπάρχει µεγάλη επιθυµία για εγκυµοσύνη. Παλαιότερα, διατυπώθηκε η άποψη πως η τοκοφοβία αφορούσε σε συγκεκριµένο πληθυσµό γυναικών, «λευκές, έξυπνες, µεσαίας τάξης, οι οποίες συνήθιζαν να επιδιώκουν έλεγχο των πραγ- µάτων και να κάνουν επιλογές ως καταναλώτριες». Ερευνα, που διεξήχθη σε πολυπολιτισµική κοινωνία 41.000 ατό- µων (2002), απέδειξε πως η τοκοφοβία ξεπερνά κουλτούρα, φυλή και χώρα (K. HOFBERG - I. BROCKIGTON - Britich journal of Psychiatry 2000). Στην αντιµετώπιση της τοκοφοβίας κρίσιµοι παράγοντες είναι οι εξής: Οι επαγγελµατίες Υγείας που εµπλέκονται στην εγκυµοσύνη και τον τοκετό χρειάζεται να είναι σε θέση να αναγνωρίζουν τη συµπτωµατολογία και τη διαχείριση αυτής της φοβίας. Η επαρκής προετοιµασία των εγκύων µε προγράµµατα ψυχοπροφυλακτικής, προγράµµατα εκπαίδευσης στο θηλασµό και την περιποίηση του νεογνού, η ενθάρρυνση του πατέρα για Λιάγκα Ειρήνη Σύµβουλος Ψυχικής Υγείας, µαία, πιστοποιηµένη εκπαιδεύτρια ενηλίκων, τ. εργαστ. συνεργάτις ΑΤΕΙ Αθηνών ενεργητική συµµετοχή στη φροντίδα του νεογνού και την υποστήριξη της µητέρας σε όλες τις φάσεις της κύησης, στον τοκετό και τη λοχεία, δρουν προληπτικά και «θεραπευτικά» στη διαχείριση της τοκοφοβίας. Η επιλογή µαίας και µαιευτήρα που κατανοούν το ζήτηµα και µπορούν να εµψυχώνουν και να ενθαρρύνουν τη γυναίκα, αποτελεί κρίσιµο παράγοντα διαχείρισης της τοκοφοβίας. Η εξοικείωση της γυναίκας µε το χώρο και τις διαδικασίες του µαιευτηρίου συνεχώς µε τη συνοδεία και την ενηµέρωση της µαίας βοηθά στην αποµάκρυνση του «φόβου του αγνώστου». Η δηµιουργία «πλάνου τοκετού» από τη µαία ή το µαιευτή, το ή τη µαιευτήρα µε την ενεργητική συµµετοχή της εγκύου, έπειτα από πλήρη ενηµέρωσή της, βοηθά τη γυναίκα να αναλαµβάνει ρόλο και δράση, να µετασχηµατίζει τα συµπεράσµατα της προηγούµενης εµπειρίας τοκετού και να κατανοεί πως είναι σε θέση να συνδιαµορφώνει τις συνθήκες ενός τόσο σηµαντικού γεγονότος και της εµπειρίας που απορρέει από αυτό. Η πραγµατοποίηση του τοκετού σε κατάλληλα διαµορφωµένο περιβάλλον, που να προσοµοιάζει µε το περιβάλλον του σπιτιού, µε την παρουσία µελών της οικογένειας. Να δίνεται η δυνατότητα επιλογής στην έγκυο πέραν των ανωτέρω και σε βραχεία ψυχοθεραπευτική υποστήριξη από εξειδικευµένο επαγγελµατία ψυχικής Υγείας.
34 ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέµπτη 4 Οκτωβρίου 2012 Health >6 Παγκόσμια Ημέρα Φυσικοθεραπείας Περί τους 500.000 φυσικοθεραπευτές σ όλο τον κόσµο, 130 εθνικοί σύλλογοι φυσικοθεραπευτών και εκατοντάδες εκατοµµύρια ανθρώπων, οι οποίοι κάποια στιγµή λόγω της ασθένειάς τους δέχτηκαν τις φυσικοθεραπευτικές υπηρεσίες, τίµησαν στις 6 Σεπτεµβρίου τη φυσικοθεραπεία. Η φυσικοθεραπεία, όπως είναι γνωστή η θεραπεία µε φυσικά µέσα, έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και στις µέρες µας αποτελεί αναπόσπαστο µέρος των παρεχόµενων υπηρεσιών Υγείας παγκοσµίως. Ο φυσικοθεραπευτής προσφέρει υπηρεσίες Υγείας µε στόχο την ανάπτυξη, τη διατήρηση και την αποκατάσταση της, διά βίου, µέγιστης κινητικής και λειτουργικής ικανότητας, ιδιαίτερα όπου η κίνηση και η λειτουργικότητα απειλούνται από το γήρας, τους τραυµατισµούς, τις νόσους ή/και τους περιβαλλοντικούς παράγοντες. Στην Ελλάδα, η φυσικοθεραπεία ανήκει στις επιστήµες Υγείας και είναι µια συνεχώς ανερχόµενη και δυναµική επιστήµη. Εδώ και 60 χρόνια, οι Ελληνες φυσικοθεραπευτές προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, µε στόχο την αποκατάσταση και την πρόληψη κάθε τραυµατισµού και νόσου, συµβάλλοντας ση- µαντικά στη συνολική αποκατάσταση της υγείας των πολιτών. Οι φυσικοθεραπευτές στην Ελλάδα είναι πάνω από 6.000. Το 50,41% είναι γυναίκες και το 49,59% είναι άνδρες. Το 87,73% είναι απόφοιτοι των 4 τµηµάτων Φυσικοθεραπείας των ΤΕΙ και 12,27% είναι απόφοιτοι ισότιµων σχολών του εξωτερικού. Το 15,0% εργάζεται στα δηµόσια νοσοκοµεία, το 48,5% είναι ελεύθεροι επαγγελµατίες, το 12,5% είναι εργαζόµενοι του ιδιωτικού τοµέα, το 4,0% είναι δηµοτικοί υπάλληλοι και το 20% είναι άνεργοι. Αγάπησε την κοιλιά σου Ενα εντυπωσιακό ποσοστό 80% των γυναικών σε όλο τον κόσµο υποφέρει από δυσφορία του κατώτερου γαστρεντερικού συστήµατος, η οποία µπορεί να έχει σηµαντικές επιπτώσεις στη συνολική ευεξία και την ποιότητα ζωής, ενώ οι εµπειρογνώµονες του Παγκόσµιου Οργανισµού Γαστρεντερολογίας (WGO) δηλώνουν ότι η ευηµερία του πεπτικού συστήµατος συχνά αγνοείται και είναι παρεξηγηµένη ή υποτιµηµένη. Στο πλαίσιο αυτό, ο Παγκόσµιος Οργανισµός Γαστρεντερολογίας (WGO) ξεκίνησε µια 12µηνη καµπάνια, µε τίτλο «Αγάπησε την κοιλιά σου»! Η εκστρατεία, που υποστηρίζεται από την Danone, στόχο έχει να ενθαρρύνει τους ανθρώπους να βελτιώσουν την ευηµερία του πεπτικού τους και να πάψουν να δέχονται τις διαταραχές της πέψης, όπως φούσκωµα, δυσκοιλιότητα και υπερβολικό µετεωρισµό ως φυσιολογικά. Βασικό στάδιο της εκστρατείας αποτελεί ένα µοναδικό τεστ, που ονοµάζεται «Τύπος Κοιλιάς», µέσω του οποίου οι άνθρωποι µπορούν να κατανοήσουν τα αίτια για τη διαταραχή της πέψης τους, έτσι ώστε να αρχίσουν να λαµβάνουν µέτρα για τη βελτίωσή της. Το τεστ στην Ελλάδα µπορεί να πραγµατοποιηθεί στον ειδικά διαµορφωµένο διαδικτυακό τόπο www.loveyourtummy.gr. Δωρεάν κυτία πρώτων βοηθειών για τα σχολεία του Δήμου Αμαρουσίου Εξήντα πέντε κυτία πρώτων βοηθειών µε υγειονοµικό υλικό και φάρµακα βασικά/µη συνταγογραφούµενα για τα σχολεία του ήµου Αµαρουσίου προσέφερε τo νοσοκοµείο ΥΓΕΙΑ, στο πλαίσιο της Εταιρικής Κοινωνικής του Ευθύνης και ανταποκρινόµενο στο αίτηµα του ήµου Αµαρουσίου για φαρµακευτική υποστήριξη των σχολείων του δήµου (νηπιαγωγεία, δηµοτικά, γυµνάσια, λύκεια, ειδικά σχολεία). Σε ειδική τελετή που πραγ- µατοποιήθηκε τη ευτέρα 10 Σεπτεµβρίου στο ηµαρχείο Αµαρουσίου, οι εκπρόσωποι του ΥΓΕΙΑ, συνοδεία ασθενοφόρων του νοσοκοµείου, παρέδωσαν στο δήµαρχο Αµαρουσίου, κ. Γεώργιο Πατούλη, τα κυτία πρώτων βοηθειών, παρουσία εκπαιδευτικών και µαθητών των σχολείων του δήµου και εκπροσώπων του Τµήµατος Παιδείας και του Γραφείου Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης του ήµου Αµαρουσίου. Οι εκπρόσωποι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης του Αµαρουσίου ευχαρίστησαν το ΥΓΕΙΑ για H INTERAMERICAN για την υγεία των ηλικιωμένων ατόμων Στο πλαίσιο του σχεδίου Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης «Πράξεις Ζωής» και του έµπρακτου ενδιαφέροντος για την υγεία και ειδικότερα για την Τρίτη Ηλικία, η INTERAMERICAN υποστηρίζει το πρόγραµµα ενηµέρωσης του Ινστιτούτου Προληπτικής Περιβαλλοντικής και Εργασιακής Ιατρικής «Prolepsis» για τα ηλικιωµένα άτοµα, µε θέµα την πρόληψη των ατυχηµάτων µέσα στο σπίτι. Με αφορµή την Παγκόσµια Ηµέρα για την Τρίτη Ηλικία (1η Οκτωβρίου), οργανώθηκε στο 1ο ΚΑΠΗ Μεταµόρφωσης Αττικής η δεύτερη σχετική εκδήλωση µε οµιλήτρια την ιατρό κ. Α. Μπάκα, η οποία παρουσίασε τις κυριότερες αιτίες πρόκλησης ατυχηµάτων σε ηλικιωµένους στους χώρους του σπιτιού και έδωσε πρακτικές συµβουλές για την αποφυγή τους. Η πρώτη εκδήλωση ενηµέρωσης είχε πραγµατοποιηθεί τον περασµένο Απρίλιο στο ΚΑΠΗ Αιγάλεω, ενώ θα ακολουθήσει ανάλογη ενηµέρωση στο ΚΑΠΗ Γλυφάδας προσεχώς. Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµός Υγείας, οι πτώσεις αποτελούν την τρίτη Διεθνής διαπίστευση αιτία χρόνιας αναπηρίας σε ηλικιωµένα άτοµα, ενώ η πλειονότητα των τραυµατισµών µε κατάληξη το θάνατο προέρχονται από πτώσεις. Υπολογίζεται ότι το ένα τρίτο των ηλικιωµένων από 65 ετών και άνω υφίσταται τραυµατισµούς λόγω πτώσης. Το πρόβληµα εντείνεται στην Ελλάδα, µε δεδοµένη τη δηµογραφική γήρανση του πληθυσµού. Παράλληλα µε το πρόγραµµα του Ινστιτούτου «Prolepsis», η INTERAMERICAN συνεχίζει τη σταθερή υποστήριξή της προς τη ΜΚΟ «Γραµµή Ζωής» για την Τρίτη Ηλικία, µε την αναδοχή ηλικιωµένων ατόµων. Πρόσφατα η εταιρία προσέθεσε άλλα πέντε άτοµα στο σύνολο των αναδοχών της, που έφθασαν έτσι τις 35, προσφέροντας τη συσκευή τηλεειδοποίησης σε κάθε ηλικιωµένο για την επικοινωνία του µε το συντονιστικό κέντρο της «Γραµµής Ζωής». Επίσης µε αφορµή της Παγκόσµια Ηµέρα Καρδιάς (30 Σεπτεµβρίου), η INTERAMERICAN συνέβαλλε χορηγικά και στο έργο του Ελληνικού Ιδρύµατος Καρδιολογίας. Η ελληνική εταιρία οικογενειακής φύλαξης βλαστοκυττάρων Biohellenika Α.Ε., στις 5/9/2012, ανανέωσε µε µεγάλη επιτυχία τη διαπίστευσή της από την Αµερικανική Ενωση Τραπεζών Αίµατος. Η Biohellenika Α.Ε. είχε λάβει πριν από δύο χρόνια τη διεθνή διαπίστευση της Αµερικανικής Ενωσης Τραπεζών Αίµατος (ΑΑΒΒ), η οποία και ανανεώνεται κάθε δύο έτη. Η διαπίστευση αυτή κάνει αποδεκτές σε όλο τον κόσµο τις µονάδες βλαστοκυττάρων που φυλάσσονται στην εταιρία. Η διαπίστευση από την ΑΑΒΒ αποτελεί τη διεθνή εγγύηση της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχει η Biohellenika τόσο κατά την επεξεργασία και τη φύλαξη των µονάδων όσο και κατά την αποδέσµευση για θεραπευτικές εφαρµογές σε κλινικές και νοσοκοµεία στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Πρέπει να σηµειωθεί ότι η Biohellenika είναι η µόνη ελληνική εταιρία που έχει αποδεσµεύσει µε επιτυχία µονάδες για θεραπεία τόσο στις Ηνωµένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη. την ευγενική του προσφορά και εξέφρασαν την πεποίθηση ότι η κίνηση αυτή, λίγο πριν από την έναρξη της νέας σχολικής χρονιάς, θα δώσει το έναυσµα και σε άλλους φορείς να ευαισθητοποιηθούν στους δύσκολους αυτούς καιρούς προς όφελος των παιδιών. Η διευθύνουσα σύµβουλος του Οµίλου ΥΓΕΙΑ, κ. Αρετή Σουβατζόγλου, σχολιάζοντας την πρωτοβουλία αυτή, τόνισε: «εν θα µπορούσαµε παρά να ανταποκριθούµε µε ευαισθησία στο αίτηµα του δήµου για να διασφαλίσουµε και µε τη δική µας φροντίδα την καθηµερινότητα των παιδιών στα σχολεία τους. Σε αυτό το δύσκολο ταξίδι που ξεκινούν οι µαθητές, το πιο πολύτιµο εφόδιο είναι η υγεία τους, την οποία οφείλου- µε να διαφυλάττουµε µε κάθε µέσο. Η πρόληψη, άλλωστε, είναι και η πιο αποτελεσµατική θεραπεία. Για το λόγο αυτό το νοσοκοµείο ΥΓΕΙΑ θέτει για άλλη µία φορά ψηλά τον πήχυ της Υγείας και εύχεται καλή και δηµιουργική σχολική χρονιά στους µαθητές». Η οροθετικότητα μπορεί και ποδηλατεί! Με σύµµαχο τέσσερα ποδήλατα και πολλή όρεξη, τέσσερις φίλοι έκαναν ένα ταξίδι από την Αθήνα στη Θεσσαλονίκη. Μέσα σε τέσσερις µέρες, διέσχισαν την κεντρική Ελλάδα και πέρασαν το µήνυµά τους σε κάθε πόλη που σταµατούσαν, για ένα µεγάλο σκοπό: για να µάθουν η Ελλάδα και ο κόσµος ότι οι σχέσεις ανάµεσα σε όλους τους ανθρώπους είναι ισότιµες, ανεξαρτήτως φύλου, εθνικότητας, ασθένειας... Οτι όλοι µπορούν, αν θέλουν, να αποβάλουν το σύνδροµο της προκατάληψης και του φόβου από τη ζωή τους. Την Κυριακή 2/09 στις 10:00 το πρωί στο Σύνταγµα, πραγµατοποιήθηκε το event για την έναρξη αυτής της µοναδικής ποδηλατοδροµίας, µε σκοπό να ενηµερωθεί ο κόσµος για αυτή τη πράξη. Στη συνέχεια, οι ποδηλάτες ξεκίνησαν για τον πρώτο τους σταθµό, τη Θήβα, συνοδευόµενοι από τις ποδηλατικές οµάδες της Αθήνας µέχρι το Σείριο. Ακολούθησαν ο Βόλος, η Λάρισα, ο Πλαταµώνας και η Θεσσαλονίκη, όπου οι εκάστοτε οµάδες τούς υποδέχτηκαν σε κεντρικά σηµεία της πόλης τους. ALPHA BANK: 104 00 2002 01 9418 (µετά την κατάθεσή σας ενηµερώστε µας το συντοµότερο δυνατό στο τηλέφωνο: 210 5 20 5 200 στo λογιστήριο της «PRAKSIS», για να µπορέσου- µε να σας στείλουµε την απόδειξή σας).
ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΤΥΠΟΣ Πέμπτη 4 Οκτωβρίου 2012 35 Health >7 Ιατρικές ειδήσεις Ολοκληρωμένα προγράμματα πρακτικής άσκησης γιατρών Το νοσοκομείο «ΜΗΤΕΡΑ» μπαίνει δυναμικά στο χώρο της εκπαίδευσης, με ολοκληρωμένα προγράμματα πρακτικής άσκησης γιατρών. Στη διάρκεια συνέντευξης Τύπου, που διοργανώθηκε με αφορμή την έναρξη του 1ου Προγράμματος Μετεκπαιδευτικής Πρακτικής Ασκησης, ο διευθύνων σύμβουλος του «ΜΗΤΕΡΑ», κ. Ανδρέας Καρταπάνης, δήλωσε ότι «είναι η πρώτη φορά που ιδιωτικός φορέας Υγείας στο χώρο της Γυναικολογίας επεκτείνει την ακαδημαϊκή μόρφωση των ιατρών, με προγράμματα πρακτικής άσκησης. Το ΜΗΤΕΡΑ, το μεγαλύτερο ιδιωτικό νοσοκομείο στην Ελλάδα με 501 κλίνες, 450.000 τοκετούς και περισσότερα από 500.000 γυναικολογικά χειρουργικά περιστατικά στα 35 και πλέον χρόνια λειτουργίας του, είναι σε θέση, με την ομάδα καταξιωμένων ιατρών και τον τελευταίας γενιάς εξοπλισμό που διαθέτει, να μεταφέρει την εμπειρία και την τεχνογνωσία του στη νέα γενιά ιατρών. Η βεβαίωση παρακολούθησης, που θα λαμβάνει ο κάθε γιατρός, αποτελεί ένα ουσιαστικό αποδεικτικό συνεχιζόμενης, ιατρικής εκπαίδευσης και σημαντικό εφόδιο στην επαγγελματική του ζωή». Το 1ο πρόγραμμα με θέμα «Ενδοσκοπική Γυναικολογία και Ουρογυναικολογία» έχει ως στόχο τη μεταφορά κλινικής εμπειρίας και τεχνογνωσίας και την εξοικείωση των νέων γιατρών στις σύγχρονες τεχνικές τής ελάχιστα Επεμβατικής Χειρουργικής. Το πρόγραμμα έχει μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα, είναι 4μηνης διάρκειας (έναρξη Νοέμβριος 2012) και αφορά σε πτυχιούχους γιατρούς. Οπως δήλωσε ο διευθυντής του Μετεκπαιδευτικού Προγράμματος, αν. καθηγητής Μαιευτικής- Γυναικολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος του Επιστημονικού Συμβουλίου του «ΜΗΤΕΡΑ», κ. Γεώργιος Καλλιπολίτης, «το πρόγραμμα αυτό φιλοδοξεί να λειτουργήσει συμπληρωματικά με το ακαδημαϊκό έργο των δημόσιων νοσοκομείων της χώρας μας, ακολουθώντας τη διεθνή πρακτική μεγάλων νοσοκομείων στις ΗΠΑ (Johns Hopkins, Mayo Clinic κλπ). Αποτελεί το 1ο μιας σειράς ολοκληρωμένων προγραμμάτων που συνδυάζουν την εξειδίκευση των νέων γιατρών με τη δυνατότητα πρακτικής άσκησης σε προσομοιωτές και παρακολούθηση στα χειρουργεία. Για το λόγο αυτό, έχουμε εξασφαλίσει την αιγίδα της Ενωσης Μαιευτήρων - Γυναικολόγων Ελλάδας και της Ελληνικής Εταιρείας Γυναικολογικής Ενδοσκόπησης, καθώς και την υποστήριξη του Ερευνητικού- Πειραματικού Κέντρου ELPEN». Από την πλευρά του, ο υπεύθυνος του Προγράμματος, μαιευτήρας - ενδοσκοπικός χειρουργός - γυναικολόγος, επιστημονικός συνεργάτης του Ομίλου «ΥΓΕΙΑ», κ. Στέφανος Χανδακάς, τόνισε ότι «τα τελευταία 20 χρόνια η χειρουργική λαπαροσκόπηση και υστεροσκόπηση στη Γυναικολογία έχουν αλλάξει δραματικά και προχωρά όλο και πιο συχνά προς ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές, προς αντιμετώπιση της πλειονότητας των γυναικολογικών παθήσεων, που απαιτούν χειρουργική επέμβαση. Στην Ελλάδα, δυστυχώς κάτω από το 10% των γυναικολογικών χειρουργείων πραγματοποιείται ενδοσκοπικά έναντι 35% σε ευρωπαϊκό επίπεδο». Ελληνική επιτυχία σε Παγκόσμιο Συνέδριο Ρομποτικής και Λαπαροσκοπικής Χειρουργικής Πρωτοπόροι σε διεθνές επίπεδο στον τομέα της Ρομποτικής Χειρουργικής είναι πλέον οι Eλληνες γιατροί. Αδιάψευστη απόδειξη αποτελεί και η φετινή βράβευση του Eλληνα χειρουργού δρος Κωνσταντίνου Κωνσταντινίδη και της ομάδας του στο διεθνές συνέδριο SLS-MIRA-SRS που πραγματοποιήθηκε 5-8 Σεπτεμβρίου στο Westin Copley Place της Bοστόνης στις ΗΠΑ. Ο δρ Κωνσταντινίδης και η ομάδα του (Σ. Χειρίδης, Π. Χρυσοχέρης, Π. Χειρίδης, Μ. Γεωργίου, Φ. Αντωνακόπουλος, Χ. Χαριτόπουλος και Π. Φερέτος) κατέκτησαν διακρίσεις για τις καλύτερες εργασίες σε μορφή βίντεο και συγκεκριμένα στη Ρομποτική Χειρουργική Μίας Τομής (Single Site Robotic Surgery) και στη Ρομποτική Παγκρεατεκτομή (Whipple και Περιφερική Παγκρεατεκτομή). Στο διεθνές συνέδριο που είχε τίτλο «Εβδομάδα Ελάχιστα Τραυματικής Χειρουργικής» συμμετείχαν 850 κορυφαίοι επιστήμονες από 75 χώρες, μεταξύ αυτών ήταν και η ομάδα του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών. Η πρώτη διάκριση της ομάδας αφορά στις ρομποτικές επεμβάσεις Single Site, δηλαδή επεμβάσεις με χρήση του συστήματος da Vinci μέσω μίας μόνο μικροτομής μόλις 1,5 εκατοστού. Συγκεκριμένα, αφορά στις παρακάτω ρομποτικές επεμβάσεις μίας τομής: Αποκατάσταση διαφραγματοκήλης - γαστροοισοφαγικής παλινδρόμησης (πρώτη διεθνώς). Αφαίρεση κύστης νεφρού (πρώτη διεθνώς). Ρομποτική αφαίρεση κύστης περικαρδίου (πρώτη διεθνώς). Χολοκυστεκτομή (μεγαλύτερη εμπειρία διεθνώς). Η ομάδα διακρίθηκε επίσης για την παρουσίαση της εμπειρίας και των αποτελεσμάτων Επέκταση της συνεργασίας INTERAMERICAN - ΙΑΣΩ Η INTERAMERICAN και ο Ομιλος ΙΑΣΩ ανακοίνωσαν την επέκταση της συνεργασίας που έχουν αναπτύξει, με την ένταξη της μαιευτικής και γυναικολογικής κλινικής ΙΑΣΩ στο δίκτυο των συνεργαζόμενων με την INTERAMERICAN νοσηλευτηρίων, στο πλαίσιο του ευρύτερου δικτύου Υγείας της ασφαλιστικής εταιρίας. Η συνεργασία των δύο Ομίλων εξασφαλίζει την παροχή νοσοκομειακών υπηρεσιών από τη μαιευτική-γυναικολογική κλινική ΙΑΣΩ σε κάθε ασφαλισμένη με πρόγραμμα υγείας Medisystem, αλλά και για κάθε τύπου πρόγραμμα υγείας της INTERAMERICAN. Η συμφωνία προβλέπει την απευθείας κάλυψη από την INTERAMERICAN των ασφαλισμένων που επιλέγουν το ΙΑΣΩ για νοσηλεία για γυναικολογικά περιστατικά. Σημειώνεται ότι η σύμβαση του ΙΑΣΩ με τον ΕΟΠΥΥ παρέχει τη δυνατότητα, για τα ασφαλιστήρια της INTERAMERICAN στα οποία προβλέπεται συμμετοχή στο κόστος της νοσηλείας, να της στις παρακάτω ρομποτικές επεμβάσεις που αναλύθηκαν στο συνέδριο: Ρομποτική αποκατάσταση αχαλασίας οισοφάγου. Ρομποτική κολεκτομή για καλοήθεις και κακοήθεις παθήσεις. Ρομποτική παγκρεατεκτομή για καρκίνο παγκρέατος. Αίσθηση έκανε στο συνέδριο και η παρουσίαση των επεμβάσεων Ρομποτικής Γυναικολογικής Χειρουργικής (υστερεκτομές, ινομυωματεκτομές, αφαίρεση κύστεων ωοθήκης κ.λπ.) από το δρα Κωνσταντινίδη και το συνεργάτη του, γυναικολόγο χειρουργό δρα Πέτρο Χειρίδη. Ο δρ Κωνσταντινίδης, που είναι διευθυντής του Τμήματος Γενικής, Λαπαροσκοπικής και Ρομποτικής Χειρουργικής του Ιατρικού Κέντρου Αθηνών, είναι πρωτοπόρος στον τομέα της Χειρουργικής, καθώς το 1991 εισήγαγε την Προχωρημένη Λαπαροσκοπική Χειρουργική στην Ελλάδα και το 2006 τη Ρομποτική Χειρουργική. Μέχρι σήμερα έχει πραγματοποιήσει πάνω από 12.000 λαπαροσκοπικές και πάνω από 700 ρομποτικές επεμβάσεις με απόλυτη επιτυχία. συμμετέχει απευθείας ο ασφαλιστικός φορέας στο κόστος αυτό προς όφελος των ασφαλισμένων. Ο κ. Γ. Σταματίου, πρόεδρος του Ομίλου ΙΑΣΩ, και ο κ. Γ. Βελιώτης, γενικός διευθυντής Ζωής και Υγείας της INTERAMERICAN, αναφερόμενοι στη συνεργασία τόνισαν τον κοινό στόχο της πληρέστερης κάλυψης της υγείας των ασφαλισμένων της εταιρίας με τη δεδομένη ποιότητα υπηρεσιών της μεγαλύτερης γυναικολογικής κλινικής στην Ελλάδα. Γιατρός όλες τις ώρες Η νέα υπηρεσία του doctoranytime επιτρέπει σε αυτόν που αναζητά γιατρό να τον βρει, να επιλέξει εύκολα και τέλος να κλείσει ραντεβού μαζί του την ίδια στιγμή. Η αναζήτηση είναι απλή υπόθεση τριών φίλτρων: ειδικότητας, περιοχής και ασφαλιστικού φορέα. Στη συνέχεια δίνεται η δυνατότητα στο χρήστη να δει ένα πλήρες προφίλ των γιατρών που προέκυψαν από την αναζήτηση, με στοιχεία όπως σπουδές, ειδίκευση, δημοσιεύσεις, τιμή επίσκεψης και το εβδομαδιαίο πρόγραμμα με τα διαθέσιμα ραντεβού του. Το πιο σημαντικό όμως είναι ότι o χρήστης μπορεί να κάνει κλικ πάνω στη διαθέσιμη ώρα του γιατρού και να κλείσει το ραντεβού του χωρίς τηλέφωνα, χωρίς άλλες αναζητήσεις και ταλαιπωρία. Και όλα αυτά χωρίς κόστος! Στην υπηρεσία έχουν ήδη εγγραφεί περισσότεροι από 300 γιατροί σε Αθήνα-Θεσσαλονίκη και άλλες πόλεις ενώ ήδη έχουν κλειστεί περισσότερα από 200 ραντεβού. Με το πρώτο feedback που πήραμε ήδη εργαζόμαστε συνέχεια ώστε οι διαδικασίες να γίνουν ακόμη απλούστερες και να γίνουμε πιο χρήσιμοι τόσο στους ασθενείς όσο και στους γιατρούς, διότι το doctoranytime έχει έρθει με μακροπρόθεσμο στόχο να δημιουργήσει τις συνθήκες για τη βελτίωση των υπηρεσιών Yγείας, οι οποίες ξεκινούν από το ραντεβού. Τριήμερο σεμινάριο βιοτεχνολογίας Η Novartis καλωσόρισε τη διοργάνωση του ετήσιου BioCamp (International Biotechnology Leadership Camp), ενός τριήμερου σεμιναρίου συνάντησης ειδικών σε θέματα βιοτεχνολογίας και επιχειρηματιών, με 60 επιλεγμένους φοιτητές διεθνώς αναγνωρισμένων πανεπιστημίων από 21 χώρες και περιοχές. Φέτος, το BioCamp της Novartis εστιάζει στην αυξημένη ανάγκη πρόσβασης στην περίθαλψη και τη σημασία της έρευνας και της ανάπτυξης στις αναδυόμενες αγορές, καθώς και στον τρόπο με τον οποίο η καινοτόμος προσέγγιση της εταιρίας επεκτείνει διεθνώς την προοπτική της για κλινική ανάπτυξη. Η εταιρία συνεχίζει να τηρεί τη δέσμευσή της επενδύοντας σταθερά στην έρευνα και την ανάπτυξη προκειμένου να αναπτύξει στοχευμένες θεραπείες, οι οποίες θα μπορούσαν να αλλάξουν τον τρόπο άσκησης της Ιατρικής και να αποφέρουν μέγιστο όφελος για τους ασθενείς. Αυτό είναι ιδιαιτέρως εμφανές από τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζει η εταιρία τις αναδυόμενες αγορές, οι οποίες αποτελούν σημαντικό και αναπτυσσόμενο τομέα της καινοτομίας και της κλινικής ανάπτυξης της Novartis. Η Novartis κατέχει ηγετική θέση στις αναδυόμενες αγορές με το 10% των καθαρών κερδών του Ομίλου να προέρχεται από τις πρώτες έξι αναδυόμενες αγορές το 2011. Τα στοιχεία αυτά υποστηρίζονται από επιλεκτικές επενδύσεις στην καινοτομία, στις υποδομές και το ανθρώπινο δυναμικό, ώστε να επεκταθεί η παρουσία της Novartis στην Κίνα, στη Βραζιλία, στη Ρωσία και την Ινδία, καθώς και σε άλλες αναδυόμενες αγορές χωρών.