Η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων του Ν. Χαλκιδικής Β. Εσκίογλου, Κ. Μπούσιου, Ε. Νταρακάς Τοµέας Υδραυλικής & Τεχνικής Περιβάλλοντος, Τµήµα Πολιτικών Μηχανικών, Α.Π.Θ., 54 124 Θεσσαλονίκη, Τηλ. 2310-995719, E-mail: veskiogl@civil.auth.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα ποιοτικά αλλά κυρίως τα ποσοτικά στοιχεία, όπως ζυγολόγια, (βάρος, πυκνότητα), απορριµµατοφόρα, δροµολόγια, εργατικό δυναµικό, λειτουργία των Χ.Υ.Τ.Α. και εναλλακτικές µέθοδοι περιβαλλοντικής διαχείρισης αποτελούν χρήσιµα εργαλεία διαχείρισης στερεών αποβλήτων. Ο Νοµός Χαλκιδικής αποτελεί µια κατ εξοχήν τουριστική περιοχή της χώρας µας µε ιδιαίτερο φυσικό κάλος και πόλο έλξης πολλών τουριστών από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στη Χαλκιδική υφίστανται και λειτουργούν πολλά τουριστικά καταλύµατα και πολλές ξενοδοχειακές µονάδες. Τους θερινούς µήνες ο πληθυσµός του Νοµού τετραπλασιάζεται και αυτό έχει συνέπειες στην αύξηση της παραγωγής αστικών στερεών αποβλήτων και στην ορθολογική τους διαχείριση. Η εφαρµογή προγραµµάτων ανακύκλωσης θα µπορούσε να προσφέρει οικονοµικό όφελος από τα ανακυκλώσιµα υλικά και στη µείωση του όγκου των στερεών αποβλήτων τα οποία οδηγούνται στους δύο Χ.Υ.Τ.Α. και τον ένα χώρο απόθεσης που λειτουργούν στο Νοµό. Οι ανάγκες των δεκατεσσάρων ήµων του Νοµού καλύπτονται προς το παρόν από πέντε διαχειριστικές ενότητες στερεών αποβλήτων αλλά σύµφωνα µε το σχέδιο «Καλλικράτης» οι δεκατέσσερις ήµοι του Νοµού περιορίζονται σε πέντε µε αποτέλεσµα κάποιοι ήµοι να ανήκουν σε παραπάνω της µιας διαχειριστικής ενότητας. ABSTRACT All the qualitative but mainly the quantitative elements, like weight lists (weight, density), waste collection vehicles, timetables, workforce, the operation of landfill disposal sites, along with the alternative methods of environmental management, constitute useful tools for the effective handling of urban solid waste. The prefecture of Chalkidiki is predominantly a tourist area. Its unrivalled natural beauty along with the numerous modern resorts attracts every year a great number of tourists not only from Greece, but also from other countries. Especially during summer months, the population of Chalkidiki quadruples. As a result, the production of urban solid waste increases tremendously, so the rational management of that waste materials takes priority of any other matter. The application of recycling programs would be the most effective way of waste handling. More specifically, the recycled materials could not only benefit the prefecture economically, but also lead to the minimization of the large quantity of solid waste accumulating on the two landfill disposal sites and the one space of deposition the prefecture operates. As yet, five units of urban solid waste handling cover the increased needs of the fourteen municipalities of the prefecture of Chalkidiki. According to the new administrative division plan Kallikrates though - which concerns the consolidation of the existing small municipalities into bigger ones - these fourteen municipalities are joined into five. Consequently, some municipalities are forced to come under to more than one units of urban solid waste management.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαχείριση των αστικών στερεών αποβλήτων (Α.Σ.Α.) αποτελεί ένα σύνθετο και κρίσιµο πρόβληµα για τις σύγχρονες κοινωνίες. Η κρισιµότητα του προβλήµατος ποικίλει από χώρα σε χώρα αλλά πάντα βρίσκεται στα υψηλότερα επίπεδα περιβαλλοντικής σηµασίας. Σήµερα έχουν αναπτυχθεί µέθοδοι που µας δίνουν τη δυνατότητα να επεξεργαστούµε τα απόβλητά µας πριν αυτά οδηγηθούν στον Χώρο Υγειονοµικής Ταφής Αποβλήτων (Χ.Υ.Τ.Α.). Ως επεξεργασία εννοείται η διαλογή στην πηγή (συσκευασιών, οργανικών, πράσινων κ.α.), η µηχανική διαλογή, η µεταφόρτωση και η δεµατοποίηση, καθώς και όλες οι τεχνολογίες θερµικής (αποτέφρωση, αεριοποίηση, πυρόλυση), φυσικής, χηµικής και βιολογικής (κοµποστοποίηση, αναερόβια χώνευση) επεξεργασίας. Κοινός παράγοντας όλων όµως είναι τα υπολείµµατα που αφήνει η κάθε µέθοδος στο τέλος, τα οποία θα πρέπει να µεταφερθούν σε Χώρο Υγειονοµικής Ταφής Υπολειµµάτων (Χ.Υ.Τ.Υ.). Σίγουρο είναι πως δεν υπάρχει βέλτιστη µέθοδος επεξεργασίας. Η επιλογή γίνεται µε βάση διάφορα κριτήρια που αφορούν στην ποσότητα των απορριµµάτων που παράγει η κάθε περιοχή, στην σύστασή τους, στο κόστος κατασκευής των εγκαταστάσεων, αλλά και λειτουργίας των. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.) σηµαντική είναι η διαφοροποίηση ως προς τις µεθόδους διαχείρισης των Α.Σ.Α. Παρότι η διάθεση των στερεών αποβλήτων σε Χ.Υ.Τ.Α. είναι ακόµα η κύρια επιλογή, το ποσοστό της έχει µειωθεί περίπου στο 10%. Αυτό οφείλεται στην αύξηση του ποσοστού των άλλων µεθόδων επεξεργασίας (ανακύκλωση, αποτέφρωση, θερµική επεξεργασία µε ανάκτηση ενέργειας, κ.λ.π.). Η Ελλάδα βασίζεται ακόµα, σχεδόν αποκλειστικά, στην εδαφική διάθεση των αποβλήτων, µε ένα µικρό ποσοστό τους (8%) να ανακυκλώνεται. Η εδαφική διάθεση αναφέρεται σε Χ.Υ.Τ.Α. αλλά και Χώρους Ανεξέλεγκτης ιάθεσης Αποβλήτων (Χ.Α..Α.), αδειοδοτηµένους ή µη, που λειτουργούν σε αρκετές περιοχές της χώρας µε κίνδυνο τη µόλυνση του περιβάλλοντος και την υγεία πολλών ανθρώπων. Η λειτουργία τέτοιων χώρων έχει απαγορευτεί από την Ε.Ε. και η µη συµµόρφωση οδηγεί στην επιβολή προστίµων. Ενδιαφέρον για τον τρόπο διαχείρισης των αποβλήτων του παρουσιάζει ένας Νοµός της Ελλάδας µε µεγάλες χωρικές και χρονικές µεταβολές στην παραγωγή των απορριµµάτων, αυτός της Χαλκιδικής. Η Χαλκιδική είναι µια χερσόνησος (Χάρτης 1) µε έκταση 2.918 τετραγωνικά χιλιόµετρα και µόνιµο πληθυσµό 104.894, ο οποίος κατανέµεται σε 14 ήµους. Η πρωτεύουσα του Νοµού, ο Πολύγυρος, συγκεντρώνει 10.721 κατοίκους, δηλαδή το 10% περίπου του συνολικού πληθυσµού. Η γεωµορφολογία της είναι άκρως ενδιαφέρουσα καθώς υπάρχουν πεδινά, ηµιορεινά και ορεινά εδάφη. Το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού της Χαλκιδικής απασχολείται µε τουριστικές δραστηριότητες, ιδίως στο νότιο, παραθαλάσσιο τµήµα του Νοµού. Βάσει των διαθέσιµων κλινών των ξενοδοχείων, των θέσεων camping και τις εξοχικές κατοικίες ο θερινός πληθυσµός (χωρίς τους µόνιµους κατοίκους) υπολογίζεται σε 398.536. Γίνεται αντιληπτό λοιπόν ότι µε τόσο µεγάλη διακύµανση στον αριθµό των κατοίκων τους χειµερινούς και τους θερινούς µήνες, υπάρχει και ανάλογα µεγάλη διακύµανση στην ποσότητα των απορριµµάτων που παράγονται. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ Ο Περιφερειακός Σχεδιασµός ορίζει για την διαχείριση των απορριµµάτων του Νοµού Χαλκιδικής τη σύσταση πέντε (5) ιαχειριστικών Ενοτήτων στις οποίες κατανέµονται
οι δεκατέσσερις (14) ήµοι του Νοµού (Χάρτης 1). Παράλληλα, ορίζει τη δηµιουργία 5 Χ.Υ.Τ.Α. καθώς και 5 Σ.Μ.Α (Σταθµοί Μεταφόρτωσης Απορριµµάτων) ένας για κάθε ενότητα. Στον πίνακα 2 φαίνεται η κατανοµή των ήµων στις.ε. και η υφιστάµενη κατάσταση των Χ.Υ.Τ.Α και των Σ.Μ.Α. Χάρτης 1. Οι πέντε διαχειριστικές ενότητες Α.Σ.Α. του Ν. Χαλκιδικής Πηγή: ΑΝ.ΕΤ.ΧΑ Το ετήσιο συνολικό βάρος των αστικών στερεών αποβλήτων που παράγεται στο Ν. Χαλκιδικής πλησιάζει τους 92.000 τόνους. Ποσοστό 39,55%, δηλαδή 36.371 τόνοι, παράγεται κατά την χειµερινή περίοδο και το υπόλοιπο 60,45%, δηλαδή 55.598 τόνοι, παράγεται κατά την θερινή περίοδο. Οι ήµοι Κασσάνδρας, Ν. Μουδανιών, Σιθωνίας, Καλλικράτειας και Παλλήνης διαχειρίζονται τις µεγαλύτερες ποσότητες αστικών στερεών αποβλήτων που παράγονται στο Νοµό (14.150, 12.895, 10.831, 10.141 και 10.067 τόνοι ετησίως αντίστοιχα). Ακολουθούν οι υπόλοιποι ήµοι µε µικρότερες ποσότητες. Η µοναδιαία παραγωγή απορριµµάτων (Μ.Π.Α.) υπολογίζεται στο 1,46 kg/κάτοικο/ηµέρα τη χειµερινή περίοδο, ενώ τη θερινή αυξάνεται στο 1,86 kg/κάτοικο/ηµέρα. Η ποιοτική σύσταση των Α.Σ.Α. στο Νοµό Χαλκιδικής εκτιµάται από τον Εθνικό και τον Περιφερειακό Σχεδιασµό ιαχείρισης (µη επικίνδυνων) στερεών αποβλήτων καθώς δεν έχουν γίνει έρευνες για τον συγκεκριµένο Νοµό. Μέχρι σήµερα δεν έχουν ολοκληρωθεί στο Νοµό τα έργα που προβλέπονται από τον Περιφερειακό Σχεδιασµό µε αποτέλεσµα οι δεκατέσσερις ήµοι να εξυπηρετούνται από τους τρείς σε λειτουργία Χ.Υ.Τ.Α (Κασσάνδρας, Ανθεµούντα, Πολυγύρου) καθώς και ανεξέλεγκτους Χ.Α..Α.
Γράφηµα 1. Ποιοτική σύσταση ΑΣΑ σύµφωνα µε τον Εθνικό Σχεδιασµό (α) τον Περιφερειακό Σχεδιασµό (β) Ποιοτική σύσταση ΑΣΑ Ν. Χαλκιδικής (γ) (α) (β) (γ) Πίνακας 1. Ηµερήσιες ποσότητες ΑΣΑ (Kg) χειµερινής περιόδου (Πηγή: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας) ιαχειριστική Ενότητα Οργανικά Χαρτιά Πλαστικά Μέταλλα Γυαλιά Υπόλοιπα Υλικά συσκευασίας 1 η.ε 56965 23251 9882 5232 5231 15694 23251 2 η.ε 67160 27412 11649 6168 6168 18503 27412 3 η.ε 13498 5509 2341 1239 1239 3719 5509 4 η.ε 18183 7422 3154 1670 1670 5009 7422 5 η.ε 52343 21365 9080 4807 4807 14421 52343 Σύνολα 208149 84959 36107 19115 19115 57347 84959 Πίνακας 2. Ηµερήσιες ποσότητες ΑΣΑ (Kg) θερινής περιόδου (Πηγή: Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας) ιαχειριστική Ενότητα Οργανικά Χαρτιά Πλαστικά Μέταλλα Γυαλιά Υπόλοιπα Υλικά συσκευασίας 1 η.ε 15450 6306 2680 1419 1419 3125 6306 2 η.ε 23784 9708 4126 2184 2184 6553 9708 3 η.ε 9241 3772 1603 849 849 2546 3772 4 η.ε 10510 4290 1823 965 965 2896 4290 5 η.ε 16117 6578 2796 1480 1480 4440 6578 Σύνολα 75103 30654 13028 6897 6897 20692 30654 Τα ποσοτικά αυτά χαρακτηριστικά είναι κατ εκτίµηση και συνεπώς µπορεί εύκολα να γίνει η αναγωγή αρχικά στις συνολικές ποσότητες της χειµερινής θερινής περιόδου αλλά και κατ επέκταση στις συνολικές ποσότητες, κατηγοριών απορριµµάτων, του έτους στο Νοµό. Αν λάβουµε υπ όψη τις ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει ο τουριστικός αυτός Νοµός και τις µεγάλες διακυµάνσεις στις ποσότητες των Α.Σ.Α στις δύο περιόδους του έτους κρίνεται απαραίτητη η δηµιουργία των απαιτούµενων Σ.Μ.Α. και των δύο Χ.Υ.Τ.Α.
Ένα ακόµη στοιχείο που παρατηρείται στο Νοµό είναι τα χαµηλά ποσοστά ανακύκλωσης που πραγµατοποιούνται στους ήµους. Το πρόγραµµα διαχείρισης των απορριµµάτων πρέπει να αναµορφωθεί και να προαχθεί η ανακύκλωση η οποία βρίσκεται σε πρώιµο στάδιο σε µερικούς µόνο ήµους και αφορά τις συσκευασίες (χαρτί, πλαστικό, γυαλί) στους ήµους Πολυγύρου, Αρναίας, Ν. Τρίγλιας, Σταγείρων- Ακάνθου, Καλλικράτειας και Ν. Μουδανιών, τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισµού (ΑΗΗΕ) στους ήµους Παλλήνης, Κασσάνδρας, Ορµύλιας και Αρναίας και τους λαµπτήρες στους ήµους Τρίγλιας και Πολυγύρου. O Νοµός Χαλκιδικής παρουσιάζει σταθερή ανοικοδόµηση τα τελευταία χρόνια. Ένα µεγάλο µέρος των αποβλήτων που παράγεται στο νοµό είναι τα απόβλητα εκσκαφών, κατασκευών και κατεδαφίσεων (ΑΕΚΚ). Αυτά δεν επιτρέπεται να καταλήγουν σε Χ.Υ.Τ.Α. σύµφωνα µε τη νοµοθεσία επειδή δεν βιοδιασπώνται και παρεµποδίζουν την ορθή λειτουργία του Χ.Υ.Τ.Α. Λόγω έλλειψης ειδικού χώρου τα αδρανή είτε καταλήγουν σε Χ.Υ.Τ.Α. είτε σε Χ.Α..Α. Η δηµιουργία ενός χώρου διάθεσης αδρανών σε κάποιο σηµείο του Νοµού που εξυπηρετεί όλους τους ήµους αποτελεί µια ορθή λύση και µπορεί να αποσυµφορήσει τους Χ.Υ.Τ.Α. Επίσης, παρατηρήθηκε ότι στο Νοµό Χαλκιδικής παράγονται µεγάλες ποσότητες οργανικών αποβλήτων (~50%), λόγω του µεγάλου αριθµού εστιατορίων και της µεγάλης παραγωγής κλαδεµάτων των κήπων. Ο διαµοιρασµός κάδων κοµποστοποίησης είτε σε σπίτια µε µεγάλη παραγωγή οργανικών αποβλήτων, είτε σε περιοχές που συγκεντρώνουν µεγάλο αριθµό εστιατορίων και ξενοδοχείων µπορεί εύκολα να οργανωθεί και να µειώσει αισθητά τον όγκο των οργανικών απορριµµάτων που καταλήγουν στους Χ.Υ.Τ.Α. Λόγω της γεωµορφολογίας του Νοµού, το οδικό δίκτυο που έχει κατασκευαστεί παρουσιάζει αντιθέσεις. Υπάρχουν περιοχές στα πεδινά που το οδικό δίκτυο είναι αρκετά καλό και εξυπηρετεί τους πολλούς τουρίστες που φθάνουν στο Νοµό. Στις ορεινές όµως περιοχές το οδικό δίκτυο είναι στενό και επικίνδυνο. Ιδιαίτερα τους θερινούς µήνες υπάρχει µεγάλη κίνηση στους δρόµους και παρεµποδίζεται η κίνηση των απορριµµατοφόρων. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να αυξάνεται το κόστος µεταφοράς των απορριµµάτων. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ενώ από τον Περιφερειακό σχεδιασµό προβλέπεται η κατασκευή πέντε Χ.Υ.Τ.Α. για την εξυπηρέτηση όλων των ήµων του Νοµού Χαλκιδικής, µόνο οι τρεις έχουν κατασκευαστεί και λειτουργούν. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα οι υπόλοιποι ήµοι να χρησιµοποιούν ακόµα Χώρους Ανεξέλεγκτης ιάθεσης Αποβλήτων (Χ.Α..Α.), που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνοι για το περιβάλλον και τη δηµόσια υγεία. Επίσης, η λειτουργία τέτοιων χώρων είναι αντίθετη προς τις ευρωπαϊκές οδηγίες και ενέχει τον κίνδυνο επιβολής προστίµων. Κρίνεται λοιπόν αναγκαίο να κατασκευαστούν οι προβλεπόµενοι Χ.Υ.Τ.Α. και να κλείσουν οι Χ.Α..Α. µε προσωρινή εξυπηρέτηση των δήµων από γειτονικούς Χ.Υ.Τ.Α. Παράλληλα, οι ήµοι θα πρέπει να γνωστοποιήσουν στον κόσµο τα οφέλη της ανακύκλωσης, να δώσουν κίνητρα (έσοδα στο δήµο από την ανταποδοτική ανακύκλωση συνεπάγονται µείωση δηµοτικών τελών) και µε την τοποθέτηση περισσότερων κάδων να διευκολύνουν τους κατοίκους που επιθυµούν να βοηθήσουν στο πρόγραµµα. Τέλος για την καλύτερη εξυπηρέτηση όλων προτείνεται η αναβάθµιση του οδικού δικτύου και η βελτίωση της σήµανσης.
Ο Νοµός Χαλκιδικής λόγω της ιδιαιτερότητας του, µπορεί να αποτελέσει πρότυπο διαχείρισης των Αστικών Στερεών Αποβλήτων αποκοµίζοντας οφέλη κυρίως από την ανακύκλωση των υλικών που καταλήγουν στην επικράτειά του. Ανατρέποντας την δυσµενή κατάσταση στην οποία βρίσκεται, µε σωστή οργάνωση, µπορεί να παρουσιάσει ένα καινοτόµο δίκτυο διαχείρισης Α.Σ.Α. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. Περιφερειακός Σχεδιασµός ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΠΕΣ Α) Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας. 2. Τσοµπάνογλου Γ, Kreith F. Εγχειρίδιο ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων, Μετάφραση, εύτερη έκδοση, Εκδόσεις Τζιόλα, Θεσσαλονίκη 3. Κ.Υ.Α. 50910/2727/2003. Εθνικός Περιφερειακός Σχεδιασµός 4. Ε.Ε..Σ.Α.: Ελληνική Εταιρία ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων 5. Παναγιωτακόπουλος. (2002). Βιώσιµη ιαχείριση Αστικών Στερεών Αποβλήτων. Εκδόσεις Ζυγός, Θεσσαλονίκη 6. Λάλας, Γεωργοπούλου Ε, Γιδαράκος Ε, Γκέκας Ρ, Λαζαρίδη Α, Μαυρόπουλος Α, Μοιρασγέντης Σ, Σελλάς Ν. (2007). Μελέτη: Εκτίµηση των Γενικευµένων Επιπτώσεων και Κόστους ιαχείρισης Στερεών Αποβλήτων 7. Παπαχρήστου Ε, Χατζηαγγέλου Η, Αλιβάνης Κ, Νταρακάς Ε, Μπέλου Α, Ιωαννίδου, Παρασκευοπούλου Ε, Πούλιος Κ, Κουκουρίκου Α, Σορτίκος Κ, Γκανούλης Φ, Κοσµίδου Ν, ιαχρονική έρευνα ποσοτικών και ποιοτικών χαρακτηριστικών των αστικών στερεών αποβλήτων της Θεσσαλονίκης, 3ο Περιβαλλοντικό Συνέδριο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη, 14-17 Μαρτίου 2008 8. Παπαχρήστου Ε, Χατζηαγγέλου Η, Αλιβάνης Κ, Νταρακάς Ε, Μπέλου Α, Ιωαννίδου, Πούλιος Κ, Ανάλυση της Ποσότητας και Σύνθεσης των Αστικών Στερεών Αποβλήτων της Θεσσαλονίκης, 3ο ιεθνές Συνέδριο ΕΕ ΣΑ, ιαχείριση Στερεών Αποβλήτων: Στοχεύοντας σε µια κοινωνία µηδενικών αποβλήτων, Ίδρυµα Ευγενίδου, 30-31 Οκτωβρίου 2009, Αθήνα 9. http://www.halkidiki.gov.gr 10. http://www.halkidikinews.gr 11. http://www.minenv.gr/anakyklosi/general/general.html 12. http://www.anakyklosi.com.gr