Open-Source: Η εναλλακτική επιλογή που κερδίζει έδαφος Χάρης Β. Γεωργίου March 24, 2013 Abstract Μέχρι πριν μερικά χρόνια, η φράσ η free / open-source software (FOSS) 1 ήταν σ χεδόν σ υνώνυμη με μαλλιαρούς φοιτητές που έψαχναν για τζάμπα κώδικα για τις εργασ ίες τους ή με ψαγμένους κομπιουτεράδες που ήθελαν να κάνουν δωρεάν κάποια δουλειά τους. Σήμερα, ευτυχώς, τα πράγματα έχουν προχωρήσ ει αρκετά. Το Ελεύθερο Λογισ μικό και Λογισ μικό Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) αποτελεί πλέον μια βιώσ ιμη, δοκιμασ μένη και κατά περίπτωσ η πολύ αποδοτική επιλογή, εναλλακτική διαφόρων άλλων εμπορικών πακέτων και λειτουργικών σ υσ τημάτων. Οι διασ τάσ εις του ζητήματος Υπάρχουν γενικά τρεις διασ τάσ εις να δει κανείς το θέμα του ΕΛ/ΛΑΚ: (α) η εμπορική διάσ τασ η, (β) η άποψη της Τεχνολογίας Λογισ μικού (Software Engineering) και (γ) πως το αντιμετωπίζει ο τελικός χρήσ της (end-user). Η σ ημαντικότερη ίσ ως διαφορά του ΕΛ/ΛΑΚ σ ε σ χέσ η με το κλασ ικό εμπορικό λογισ μικό είναι το (α), δηλαδή πως αυτό εμπλέκεται και λειτουργεί ως εμπορικό προϊόν, αν και δεν είναι πάντα τέτοιο. Το γεγονός ότι ο κώδικας είναι ανοικτός, δηλαδή διαθέσ ιμος σ ε οποιονδήποτε με τις απαραίτητες γνώσ εις να τον δει και ίσ ως (αν είναι επιπλέον open-licensed) να τον τροποποιήσ ει κιόλας φέρνοντάς τον σ τα μέτρα του, δεν σ ημαίνει αυτομάτως ότι είναι και δωρεάν. Φυσ ικά η εταιρία που τον διαθέτει πρέπει να πουλάει κάτι παραπάνω από ένα CD με ωραίο εξώφυλλο, μια και ο καθένας μπορεί ήδη να κατεβάσ ει από κάπου τον κώδικα εφόσ ον πρόκειται για ΕΛ/ΛΑΚ. Συνεπώς, το μέχρι τώρα εμπορικό μοντέλο λογισ μικό-ως-προϊόν (software as a product) αντικαθίσ ταται με το μοντέλο λογισ μικό-ως-υπηρεσ ία (software as a service). Δεν είναι καθόλου τυχαίο που οι τεχνολογίες Cloud Computing γνωρίζουν τόσ ο μεγάλη άνθησ η τα τελευταία χρόνια, ενώ ήδη εταιρίες που κλασ ικά ακολουθούσ αν πισ τά το πρώτο μοντέλο τώρα σ τρέφονται σ ταδιακά και σ το δεύτερο: Εκδόσ εις του MS-Oce 2013 είναι ήδη διαθέσ ιμες ως cloud-only σ ε πολύ χαμηλή τιμή. Αυτό που καλείται να πληρώσ ει ο πελάτης είναι είτε η ενοικίασ η λογισ μικού (cloud-based services) είτε η υποσ τήριξή του σ ε βάθος χρόνου (support contracting). Οι εταιρίες αρχίζουν να καταλαβαίνουν σ ταδιακά (MSc, PhD) Τμήμα Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών, Εθνικό Καποδισ τριακό Πανεπισ τήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ) Email: xgeorgio@di.uoa.gr 1 http://en.wikipedia.org/wiki/foss 1
ότι το λογισ μικό αποτελεί πολύ ιδιαίτερο τύπο προϊόντος και δεν μπορούν να το διαχειρίζονται εμπορικά όπως ακριβώς ένα αυτοκίνητο ή ένα πακέτο μανταλάκια. Μια δεύτερη διάσ τασ η του ΕΛ/ΛΑΚ που δείχνει πόσ ο διαφορετικά είναι τα πράγματα σ ε σ χέσ η με το κλασ ικό εμπορικό λογισ μικό είναι αυτή του τρόπου ανάπτυξής του. Αν και αυτό δεν σ χετίζεται με τη διαθεσ ιμότητα ή όχι του κώδικα, σ υνήθως μιλάμε για ομάδες εθελοντών από όλο τον κόσ μο, κοινότητες που κατασ κευάζουν και υποσ τηρίζουν τεράσ τιες βάσ εις κώδικα, σ υχνά πολλών εκατομμυρίων γραμμών σ ε διάφορες γλώσ σ ες προγραμματισ μού και πλατφόρμες υλοποίησ ης. Εννοείται πως δεν είναι καθόλου εύκολο να βρεθούν όλοι μαζί για καφέ και να κουβεντιάσ ουν πως πρέπει να είναι η επόμενη έκδοσ η του πακέτου, αλλά σ υχνά ούτε καν να ανταλλάξουν emails με τις σ χετικές λεπτομέρειες, αφού πρόκειται για ανθρώπους που μιλάνε διαφορετικές γλώσ σ ες, έχουν διαφορετικό πολιτισ μό και σ υνήθειες, έχουν διαφορετικό χρόνο διαθέσ ιμο και φυσ ικά αν είναι εθελοντές δεν ανέχονται εύκολα κάποιον να τους δίνει οδηγίες και να τους λέει τι να κάνουν. Το σ ύσ τημα αυτό φαίνεται εξαιρετικά χαοτικό και όντως έτσ ι είναι. Μοιάζει απίθανο να παραχθεί μέσ ω αυτού κάτι πραγματικά αξιόλογο και αξιόπισ το. Κι όμως, αυτό που για τους περισ σ ότερους είναι το βασ ικό επιχείρημα εναντίον του ΕΛ/ΛΑΚ, έχει δημιουργήσ ει μερικά από τα καλύτερα προϊόντα σ την ισ τορία των Η/Υ. Εκτός από το Linux, το γνωσ τότερο ίσ ως παράδειγμα, δεν χρειάζεται να σ κεφτεί κανείς πολύ για να εντοπίσ ει την τετράδα LAMP (Linux-Apache-MySQL-PHP) 2 που αυτή τη σ τιγμή τρέχει περίπου το 70% των websites παγκοσ μίως, το Joomla και γενικά τα περισ σ ότερα web content management systems (CMS), μέχρι και τον GNU C/C++ compiler (GCC) που είναι σ υγκρίσ ιμος σ ε απόδοσ η μόνο με τον αντίσ τοιχο compiler της μαμάς Intel για τους επεξεργασ τές x86. Δεν υπάρχει σ χεδόν τίποτα που να μην έχει φτιαχτεί ως ΕΛ/ΛΑΚ από κοινότητες χρησ τών και μάλισ τα πολλές φορές καλύτερα από ότι εταιρίες που πουλάνε αντίσ τοιχα εμπορικά προϊόντα. Η μέθοδος που βάζει τάξη σ την αταξία λέγεται Agile, ακολουθείται είτε εκούσ ια από την αρχή είτε προκύπτει αυθόρμητα σ την πορεία, ακόμα και μεταξύ προγραμματισ τών που δεν έχουν ακούσ ει ποτέ για αυτή αλλά μαθαίνουν να δουλεύουν από κοινού πολύ αποδοτικά παράγοντας αξιόλογο κώδικα, χωρίς να βασ ίζονται σ ε πολύ αυσ τηρές προδιαγραφές και βαριά τεκμηρίωσ η (documentation). Η τρίτη, ίσ ως η γνωσ τότερη, διάσ τασ η του ΕΛ/ΛΑΚ είναι αυτή της οπτικής του τελικού χρήσ τη (end-user view). Δεν είναι τυχαίο που ο όρος ανοικτός κώδικας για τους περισ σ ότερους είναι σ υνώνυμο του δωρεάν, και πράγματι σ υνήθως έτσ ι είναι. Μάλισ τα, όσ ο πιο αρχάριος είναι ο χρήσ της, τόσ ο πιο δύσ κολο του είναι να καταλάβει πως γίνεται να υπάρχει διαθέσ ιμο λογισ μικό χωρίς κανένα απολύτως κόσ τος, το οποίο μπορεί να κατεβάσ ει από κάποιο website και να το τρέξει, χωρίς να χρειάζεται να ψάξει πειρατικές πηγές και σ πασ τήρια προγραμμάτων. Η αντίληψη ότι το λογισ μικό (από μόνο του) πάντα κοσ τίζει είναι δυσ τυχώς μια αντίληψη που έχει ριζωθεί για τα καλά σ την κοινή αντίληψη περί Η/Υ και προγραμμάτων. Αυτό που δεν ξέρουν και που σ υχνά δεν το εξηγεί επαρκώς κανείς είναι ότι, αυτό που αποτελεί βασ ικό πλεονέκτημα του ΕΛ/ΛΑΚ (μηδενική τιμή) σ υχνά είναι και το βασ ικότερο μειονέκτημά του: Αν το λογισ μικό δεν σ ου κάνει, δεν υπάρχει κανείς να τον πάρεις τηλέφωνο και να τον βρίσ εις για τα λεφτά που έδωσ ες. Μέχρι πρόσ φατα, οι χρήσ τες ΕΛ/ΛΑΚ έπρεπε να είναι χρήσ τες Η/Υ με γνώσ εις αρκετά άνω του μετρίου για να μπορέσ ουν απλά και μόνο να εγκατασ τήσ ουν κάποιο πακέτο. Σήμερα ευτυχώς όλα σ χεδόν τα δημοφιλή πακέτα, όπως για παράδειγμα οι πιο γν- 2 http://en.wikipedia.org/wiki/lamp_%28software_bundle%29 2
ωσ τές διανομές του Linux (Ubuntu, OpenSUSE, Fedora, κτλ) 3, ενσ ωματώνουν εργαλεία και γραφικά περιβάλλοντα τόσ ο καλοφτιαγμένα που είναι πλέον προσ ιτά σ τον κάθε αρχάριο χρήσ τη. Μπορεί να είναι εμπορική επιτυχία; Σε όλα τα είδη προϊόντων, οι εταιρίες βασ ίζονται κυρίως σ ε τέσ σ ερις διαφορετικές επιλογές προώθησ ης: (α) τη διαφοροποίησ η ή εξειδίκευσ η σ ε σ χέσ η με τους ανταγωνισ τές, (β) σ την εξαιρετικά χαμηλή τιμή, (γ) σ την ποιοτική διαφορά ή (δ) σ την καινοτομία. Επειδή και τα τέσ σ ερα κοσ τίζουν, οι εταιρίες σ υνήθως βασ ίζονται σ ε ένα από αυτά και σ χεδόν ποτέ σ ε σ υνδυασ μό περισ σ ότερων. Φυσ ικά, το βασ ικό πλεονέκτημα του ΕΛ/ΛΑΚ είναι το δεύτερο: Κανείς δεν μπορεί να ανταγωνισ τεί σ ε τιμή αυτό που είναι διαθέσ ιμο δωρεάν! Από την άλλη, το βασ ικό μειονέκτημα είναι σ υχνά το τρίτο, μια και το ΕΛ/ΛΑΚ χαρακτηρίζεται κατά κανόνα από εξαιρετικά χαλαρό έλεγχο ποιότητας (λόγω τρόπου εργασ ίας) και προδιαγραφών (σ υχνά δεν υπάρχουν σ υγκεκριμένες). Στο μοντέλο Agile, αυτό αντιμετωπίζεται με την πολύ καλή σ υνεργασ ία των μελών της ομάδας ανάπτυξης, της σ ταδιακής κατασ κευής του λογισ μικού σ ε μικρά διαδοχικά βήματα, καθώς και από το εκτεταμένο testing. Σε ότι αφορά το (α) και το (δ), δηλαδή τη διαφοροποίησ η ή/και την καινοτομία, δεν είναι λίγες οι φορές που πακέτα ΕΛ/ΛΑΚ αποτέλεσ αν πραγματική επανάσ τασ η (breakthroughs) σ τον τρόπο που βλέπουμε το λογισ μικό και τις υπηρεσ ίες που προσ φέρονται μέσ ω αυτού. Χαρακτηρισ τικό παράδειγμα είναι οι ανοικτού κώδικα πλατφόρμες CMS 4 όπως το Joomla 5, οι οποίες άλλαξαν ριζικά την έννοια του website και το πως το διαχειριζόμασ τε σ ήμερα. Σε ότι αφορά το κόσ τος, είναι πολλές οι χώρες που ήδη εφαρμόζουν βασ ικές πολιτικές μερικής ή αποκλεισ τικής χρήσ ης ΕΛ/ΛΑΚ σ ε δημόσ ιες υπηρεσ ίες και σ χολεία, όπως για παράδειγμα η Βραζιλία και άλλες χώρες της Νότιας Αμερικής. Αλλά και σ τις πιο πλούσ ιες χώρες του Ευρωπαϊκού Βορρά, όπως η Δανία και η Σουηδία, το ΕΛ/ΛΑΚ θεωρείται η πρώτη και κύρια επιλογή σ ε ότι έχει σ χέσ η με τις υπηρεσ ίες του δημοσ ίου, έτσ ι ώσ τε η πρόσ βασ η των δεδομένων να είναι σ υμβατή και ανοικτή σ ε όλους (open standards). Στις υποανάπτυκτες χώρες, όπως αυτές της Υποσ αχάριας Αφρικής, διεθνή προγράμματα ICT4D όπως το One Laptop Per Child (OLPC/XO) 6 βασ ίζονται αποκλεισ τικά σ ε λογισ μικό ΕΛ/ΛΑΚ, αλλά και υλικό (hardware) σ χεδιασ μένο με την ίδια ακριβώς φιλοσ οφία. Αξίζει να επενδύσ ει κανείς σ ε αυτό; Θα πει κανείς, εντάξει όλα αυτά, αλλά το βασ ικό ερώτημα είναι ένα και απλό: Υπάρχει πρακτικό όφελος από τη χρήσ η ΕΛ/ΛΑΚ; Δηλαδή, μπορεί κανείς να γλιτώσ ει χρήματα χωρίς να θυσ ιάσ ει την ποιότητα του λογισ μικού που χρειάζεται για τη δουλειά του και φυσ ικά να μην αποκτήσ ει νέους πονοκεφάλους και προβλήματα; Οπως σ ε όλα τα πράγματα, η απάντησ η είναι απλή, αλλά δεν είναι σ ύντομη. Τα άμεσ α πλεονεκτήματα από τη χρήσ η ΕΛ/ΛΑΚ σ υνδέονται με όσ α περιγράφηκαν παραπάνω σ χετικά με το πως βλέπουν οι ίδιες οι εταιρίες το προϊόν λογισ μικού. Το πιο χαρακτηρισ τικό πλεονέκτημα είναι ίσ ως το κόσ τος: Είναι 3 http://en.wikipedia.org/wiki/linux_distribution#popular_distributions 4 http://en.wikipedia.org/wiki/content_management_systems 5 http://www.joomla.org 6 http://en.wikipedia.org/wiki/olpc 3
μηδενικό! Αυτό και μόνο μπορεί να είναι ικανό κίνητρο μερικές φορές για να εγκαταλειφθεί η λύσ η ενός πολύ διαδεδομένου εμπορικού πακέτου και να αντικατασ ταθεί από ένα αντίσ τοιχο δωρεάν ΕΛ/ΛΑΚ, όπως για παράδειγμα η εγκατάσ τασ η σ υνδυασ μού Ubuntu & LibreOce αντί για MS-Windows & MS- Oce. Το πρώτο κοσ τίζει μηδέν, ενώ το δεύτερο αρκετές εκατοντάδες ως και χιλιάδες ευρώ. Υπάρχει όμως μια σ ημαντική παράμετρος: Το πρώτο μπορεί να είναι κατάλληλο για ένα σ χολικό εργασ τήριο ή για τον Η/Υ ενός περισ τασ ιακού χρήσ τη, ίσ ως όμως δεν είναι και τόσ ο αξιόπισ τη λύσ η όταν πρόκειται για εταιρία που απαιτεί σ υμβόλαια υποσ τήριξης με διασ φαλισ μένη ποιότητα (SLA). Η εν λόγω εταιρία μπορεί σ αφέσ τατα να σ τηριχθεί σ ε αμιγώς ΕΛ/ΛΑΚ λύσ η, αλλά μόνο όταν ξέρει ότι πρέπει να έχει ήδη ή να αποκτήσ ει εξειδικευμένο προσ ωπικό για να το υποσ τηρίξει. Οσ ο εξελιγμένοι κι αν φαίνονται, οι Η/Υ εξακολουθούν να είναι η πιο πολύπλοκη (μεν) μηχανή (δε) που έχει κατασ κευασ τεί ποτέ. Οπως ακριβώς δεν μπορεί ο οποιοσ δήποτε να παίξει σ ωσ τά βιολί Στρατιβάριους, έτσ ι ακριβώς δεν μπορεί οποιοσ δήποτε μάσ τορης να υποσ τηρίξει ένα data center, όσ ο καλή διάθεσ η και να έχει. Αλλά πέρα από τα βασ ικά πλεονεκτήματα που πιθανόν να έχει κάποιος από τη χρήσ η ΕΛ/ΛΑΚ, υπάρχουν και αρκετά έμμεσ α, που δεν γίνονται αντιληπτά αμέσ ως. Η λέξη ανάπτυξη και καινοτομία είναι λέξεις πολύ της μόδας σ ήμερα, αλλά ελάχισ τοι ξέρουν τι ακριβώς εννοούν με αυτές όταν αναφέρονται σ το λογισ μικό. Μια μικρή οικονομία, όπου δεν υπάρχουν τεράσ τιες πολυεθνικές εταιρίες βαριάς παραγωγής, βασ ίζεται κυρίως σ τη μεταποίησ η και σ τις εξειδικεύσ εις - ακριβώς το ίδιο ισ χύει και σ το λογισ μικό. Οι εξατομικευμένες λύσ εις, με προσ αρμογή σ το τοπικό περιβάλλον (localization) διευκολύνεται αφάντασ τα όταν πρόκειται για ΕΛ/ΛΑΚ και όχι για προϊόντα κλεισ τού κώδικα. Αυτό σ ημαίνει ότι εκατοντάδες μικρομεσ αίες εταιρίες γίνονται παραγωγοί, κώδικα και εργαλείων, επειδή ακριβώς η πρόσ βασ η σ ε διαδεδομένες πλατφόρμες τύπου ΕΛ/ΛΑΚ είναι εξασ φαλισ μένη και δεν εξαρτάται από την καλή διάθεσ η της μαμάς εταιρίας που παρέχει κάποιο κλεισ τό πακέτο σ την αγορά μέσ ω μεταπωλητών (box-movers). Επιπλέον, παρόλο που διαισ θητικά ίσ ως φαίνεται λάθος προσ έγγισ η, η πραγματικότητα λέει πως η ασ φάλεια και η αξιοπισ τία εξαρτάται άμεσ α από το κατά πόσ ο είναι διαθέσ ιμες οι λεπτομέρειες: Οσ ο πιο ανοικτό είναι το σ ύσ τημα (κώδικας), τόσ ο πιο πιθανό είναι να το ελέγξουν πολλά μάτια και άρα να εντοπισ τούν τα όποια προβλήματα νωρίς. Χαρακτηρισ τικό παράδειγμα είναι το σ οβαρότατο σ φάλμα που εντοπίσ τηκε και διορθώθηκε σ ε μια βιβλιοθήκη κώδικα του Debian (Linux distribution), το οποίο είχε προκληθεί από λάθος τροποποίησ η μιας ρουτίνας παραγωγής κρυπτογραφικών κλειδιών. Πολλοί επικρίνουν το γεγονός με το σ κεπτικό ότι ακριβώς επειδή το ΕΛ/ΛΑΚ ευνοεί τέτοιου είδους κρίσ ιμα σ φάλματα από αρχάριους προγραμματισ τές, άλλοι όμως επισ ημαίνουν ότι αν ο κώδικας ήταν κλεισ τός ως εμπορικό προϊόν κάποιας εταιρίας θα ήταν σ χεδόν αδύνατο το σ φάλμα να εντοπισ τεί και να διορθωθεί εγκαίρως πριν προκληθεί ακόμα μεγαλύτερη ζημιά σ ε επίπεδο ασ φάλειας. Φυσ ικά όταν κάτι πάει σ τραβά, πελάτες και προμηθευτές ενδιαφέρονται περισ σ ότερο για το ποιος ευθύνεται νομικά (ώσ τε να αρχίσ ει ο χαρτοπόλεμος με μηνύσ εις και αγωγές), παρά με το πως δημιουργήθηκε το πρόβλημα και πως θα διορθωθεί. Ο κλεισ τός κώδικας κάνει δύσ κολο το διαχωρισ μό της ευθύνης (liabilities) του κατασ κευασ τή από αυτή του χρήσ τη, καθώς ο πρώτος μπορεί να κρύψει τις όποιες ατέλειες ή τα προβλήματα του λογισ μικού του, ενώ ο δεύτερος μπορεί να επικαλεσ τεί το επιχείρημα του μαύρου κουτιού (δεν-ξέρω-πως-λειτουργεί-αυτότο-πράγμα). Με το ΕΛ/ΛΑΚ τα πράγματα γίνονται πιο ξεκάθαρα και ο καθένας 4
αναγκάζεται να αναλάβει τις ευθύνες του, καθώς ο μεν κατασ κευασ τής δίνει ένα προϊόν διάφανο σ τον καθένα ειδικό να το εξετάσ ει σ ε κάθε του λεπτομέρεια, ενώ ο τελικός χρήσ της δεν μπορεί πλέον να βολεύεται σ το εύκολο τηλεφώνημα σ την εταιρία υποσ τήριξης με το παραμικρό. Η δουλειά των δικηγόρων, βέβαια, γίνεται αρκετά πιο δύσ κολη τώρα, γιατί τα αντίσ τοιχα σ υμβόλαια πρέπει να είναι περισ σ ότερο τεχνικά και λιγότερο δικολαβίσ τικα, αλλά αυτό δεν είναι και τόσ ο δυσ άρεσ το για όλους τους υπόλοιπους (το αντίθετο μάλισ τα!) που αναγκάζονται να τα ακολουθούν έτσ ι κι αλλιώς κατά γράμμα. Μαζί με το ίδιο το λογισ μικό, σ χεδόν πάντα ανοίγουν και τα αντίσ τοιχα δεδομένα και τα πρωτόκολλα επεξεργασ ίας τους, πράγμα που σ ημαίνει ότι από αμιγώς κλεισ τά formats τα δεδομένα αποθηκεύονται και διακινούνται πλέον με τρόπο απόλυτα σ υμβατό με όλα σ χεδόν τα σ υσ τήματα. Χαρακτηρισ τικό παράδειγμα είναι η εφαρμογή της XML ως βασ ικό εργαλείο σ υμβατής text-based αποθήκευσ ης οποιουδήποτε άλλου format αρχείων ή πρωτοκόλλων δικτύων, έτσ ι ώσ τε να είναι δυνατή η εύκολη διασ ύνδεσ η μεταξύ ασ ύμβατων γενικά σ υσ τημάτων. Η οπτική αυτή είναι ιδιαίτερα σ ημαντική όταν πρόκειται για δεδομένα που αφορούν πολλούς διαφορετικούς φορείς και οργανισ μούς (π.χ. τις δημόσ ιες υπηρεσ ίες), καθώς και τομείς όπου η εύκολη διάθεσ η και ανταλλαγή δεδομένων είναι ένας από τους πιο κρίσ ιμους παράγοντες επιτυχίας, όπως για παράδειγμα σ την έρευνα και ανάπτυξη (research & development - R&D). Τέλος, σ ε ότι αφορά το ίδιο το λογισ μικό και τον τρόπο ανάπτυξής του, η προσ έγγισ η Agile, που όπως αναφέρθηκε παραπάνω ταιριάζει απόλυτα με την πρακτική της σ ταδιακής ανάπτυξης από ομάδες, προσ φέρει σ ημαντικά πλεονεκτήματα έναντι των πιο παραδοσ ιακών μεθόδων (π.χ. Waterfall) αν εφαρμοσ τεί σ ωσ τά. Ισ ως το πιο χαρακτηρισ τικό είναι η δυνατότητα το λογισ μικό να κατασ κευάζεται μέσ ω μιας σ ειράς μικρών, σ ταδιακών βελτιώσ εων, ουσ ιασ τικά χτίζεται κομμάτικομμάτι ενώ βρίσ κεται ήδη σ ε χρήσ η, δοκιμασ τική ή κανονική. Πρακτικά, ο τελικός χρήσ της έχει ένα πακέτο λογισ μικού το οποίο από την πρώτη σ τιγμή της δημιουργίας του είναι διαθέσ ιμο, με κάποιες λίγες δυνατότητες και λειτουργίες, οι οποίες όμως σ υνεχώς βελτιώνονται και επαυξάνονται, σ υνήθως μέσ ω άμεσ ων ενημερώσ εων μέσ ω δικτύου (online updates). Το μοντέλο αυτό αποτελεί σ ήμερα το καθιερωμένο πρότυπο για μια σ ειρά πολύ επιτυχημένων πακέτων ΕΛ/ΛΑΚ, από το Mozilla Firefox μέχρι την πλατφόρμα Wordpress (CMS). Αξίζει να σ ημειωθεί ότι σ ε λογισ μικό που αναπτύσ σ εται με πιο παραδοσ ιακό τρόπο, όπως π.χ. Waterfal αντί Agile, για κάθε νέο update απαιτούνται πολύ πιο χρονοβόροι κύκλοι ανάπτυξης που περιλαμβάνουν πλήρη ανάλυσ η/σ χεδίασ η, επικύρωσ η, κτλ - για το λόγο αυτό άλλωσ τε σ ε αυτές τις περιπτώσ εις προτιμάται σ χεδόν πάντα η λύσ η των service packs αντί των εκτεταμένων online updates. Κάπου εδώ θα ρωτήσ ει κάποιος: Ολα είναι τέλεια με το ΕΛ/ΛΑΚ; Δεν υπάρχει κανένα μειονέκτημα; Ασ φαλώς και υπάρχουν, αρκετά. Μερικά αναφέρθηκαν ήδη παραπάνω. Το γεγονός και μόνο ότι το μοντέλο ανάπτυξης του λογισ μικού σ υνήθως είναι πολύ πιο χαλαρό από ότι σ ε ένα κλεισ τό εμπορικό προϊόν αποτελεί επαρκές κίνητρο (liability risk) για μια εταιρία-πελάτη ή για μια εταιρία-κατασ κευασ τή να σ τραφεί σ ε πιο παραδοσ ιακές λύσ εις. Πολλοί είναι οι χρήσ τες που ευχαρίσ τως θα δοκίμαζαν την τύχη τους με το Ubuntu (Linux), αλλά ελάχισ τοι θα δεχόντουσ αν μια ανάλογη δοκιμή όταν ήξεραν πως το σ ύσ τημα ελέγχου του αεροπλάνου μέσ α σ το οποίο βρίσ κονται έχει κατασ κευασ τεί εξ' ολοκλήρου από μια ομάδα καλόπισ των μεν ερασ ιτεχνών δε εθελοντών προγραμματισ τών. Αντίσ τοιχα, ένας αρκετά έμπειρος προγραμματισ τής δεν θα είχε κανένα πρόβλημα να επιλέξει (ΕΛ/ΛΑΚ) Apache & MySQL αντί (Microsoft) IIS & MSSQL ως βασ ική πλατ- 5
φόρμα για σ οβαρή εγκατάσ τασ η web server, ενώ ένας αρχάριος πωλητής-με-χρέηadmin θα προτιμούσ ε το δεύτερο μαζί με ένα καλό σ υμβόλαιο support 24ωρης διαθεσ ιμότητας. Αυτό δεν σ ημαίνει ότι η επιλογή του ενός ή του άλλου μοντέλου λέει κάτι για το επίπεδο των ανθρώπων που τα χρησ ιμοποιούν, αλλά σ ίγουρα λέει πολλά για τις απαιτήσ εις σ ε επίπεδο γνώσ εων και in-house εξειδίκευσ ής τους σ το χώρο εργασ ίας τους. Ενα πρόσ θετο ζήτημα προβληματικής εφαρμογής λύσ εων ΕΛ/ΛΑΚ είναι σ ε περιπτώσ εις όπου το κλεισ τός αποτελεί αναπόσ πασ το κομμάτι του ασ φαλές. Για παράδειγμα, σ ε ένα λειτουργικό σ ύσ τημα για σ τρατιωτική χρήσ η, όπου οι απαιτήσ εις ασ φάλειας είναι επιπέδου Α1 (υψηλότερη δυνατή), η εύκολη υποσ τήριξη από κάποιο help desk ή ακόμα και η ευχρησ τία του σ υσ τήματος δεν αποτελούν πρώτη προτεραιότητα. Αντίθετα, το να κρατηθεί μυσ τική κάθε εσ ωτερική λεπτομέρεια του λογισ μικού, ειδικά αν περιέχει σ φάλματα, σ υχνά είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου. Υπάρχουν, βέβαια, αρκετά παραδείγματα τέτοιων σ υσ τημάτων τα οποία, ακριβώς επειδή οι κατασ κευασ τές τους θεώρησ αν τον όρο κλεισ τό ισ οδύναμο με το ασ φαλές εκτέθηκαν ανεπανόρθωτα, όπως για παράδειγμα το (πολύ εύκολο όπως φάνηκε) σ πάσ ιμο του πρωτοκόλλου επικοινωνιών και τηλεμετρίας των drones της USAF, που είχαν σ αν αποτέλεσ μα όχι μόνο την υποκλοπή των video feeds αλλά και την κλοπή τους με προσ γείωσ η σ ε εχθρικά αεροδρόμια (GPS hijacking) 7. Αν ο αντίσ τοιχος κώδικας και τα πρωτόκολλά τους ήταν εξ' αρχής ανοικτά πιθανότατα τα σ χεδιασ τικά ελαττώματα και οι ελλείψεις ασ φάλειας θα είχαν εντοπισ τεί εγκαίρως, αλλά βέβαια ίσ ως να είχαν δώσ ει ακόμα περισ σ ότερα εργαλεία σ ε αυτούς που ήθελαν να εκμεταλλευτούν ακριβώς αυτά τα ελαττώματα. Και τώρα τι; Δεν χρειάζεται πολύ σ κέψη για να καταλάβει κάποιος γιατί το λογισ μικό τύπου ΕΛ/ΛΑΚ είναι εσ κεμμένα υπο-εκτιμημένο και υπο-προβεβλημένο παγκοσ μίως, κυρίως με ευθύνη των εταιριών που κατασ κευάζουν αντίσ τοιχα, αμιγώς εμπορικά, κλεισ τά προϊόντα. Οταν ο βασ ικός και σ υχνά μοναδικός σ τόχος είναι το κέρδος, ο χειρότερος αντίπαλος είναι το δωρεάν. Παρόλα αυτά, είναι γεγονός ότι το ΕΛ/ΛΑΚ είναι κατάλληλο για πολλές, αλλά όχι για όλες τις περιπτώσ εις, καθώς εξαρτάται από τις απαιτήσ εις σ υμβολαίων υποσ τήριξης ή/και διασ φάλισ ης ποιότητας (σ ε νομικό επίπεδο), καθώς επίσ ης και από το επίπεδο γνώσ εων των χρησ τών (αν πρόκειται για κάποια λιγότερο φιλική εφαρμογή). Συνεπώς, το δωρεάν δεν είναι ούτε και πρέπει να καθορίζεται ποτέ ως το μοναδικό κριτήριο επιλογής λύσ εων ΕΛ/ΛΑΚ. Η έννοια του ΕΛ/ΛΑΚ σ υνδέει βέβαια δύο πράγματα που δεν ταυτίζονται κατ' ανάγκη: Αυτό του ελεύθερου λογισ μικού (ΕΛ) και του λογισ μικού ανοικτού κώδικα (ΛΑΚ). Το πρώτο είναι δωρεάν, ως ελεύθερο, αλλά δεν σ ημαίνει αυτόματα ότι πάντα σ υνοδεύεται από κώδικα που είναι πλήρως διαθέσ ιμος σ τον οποιονδήποτε. Αντίσ τοιχα, το δεύτερο είναι μεν ανοικτό εξ' ορισ μού, αλλά δεν σ ημαίνει πως είναι κατ' ανάγκη και ελεύθερο (δωρεάν). Χρειάζεται ιδιαίτερη προσ οχή σ το τι ακριβώς είναι και τι δεν είναι ένα λογισ μικό ΕΛ/ΛΑΚ, γιατί από αυτό μπορεί να εξαρτώνται πολύ περισ σ ότερα πράγματα από το κόσ τος του. Δυσ τυχέσ τατο παράδειγμα: Η γλώσ σ α προγραμματισ μού Java ξεκίνησ ε το 1992 από τη Sun Microsystems ως ένα open-source project, ως μια γλώσ σ α 7 http://en.wikipedia.org/wiki/iran%e2%80%93u.s._rq-170_incident 6
αμιγώς αντικειμενοσ τραφής (OOP), με πολύ καλή δομή και μηχανισ μούς προσ τασ ίας του προγραμματισ τή από σ φάλματα, και με κυριότερο πλεονέκτημα την ανεξαρτησ ία του εκτελέσ ιμου προγράμματος από το λειτουργικό σ ύσ τημα ή τη σ υσ κευή (platform-independence). Για περίπου 15 χρόνια αποτέλεσ ε ένα από τα βασ ικά εργαλεία προγραμματισ μού για διαδικτιακές εφαρμογές και όχι μόνο, ενώ σ ήμερα θεωρείται μαζί με τη (C/C++) η πιο δημοφιλής επιλογή για ανάπτυξη λογισ μικού γενικής χρήσ ης. Σταδιακά, όμως, άρχισ ε να γίνεται όλο και πιο κλεισ τή, καθώς έγινε προσ τατευόμενο εμπορικό προϊόν (trademarked) και πριν από 3 χρόνια, με την εξαγορά της Sun Microsystems από την Oracle, κατέληξε σ τα αζήτητα της δεύτερης, αφού δεν έδειξε ενδιαφέρον να τη σ τηρίξει ως βασ ικό προϊόν της. Το αποτέλεσ μα: Εδώ και ένα μήνα περίπου ανακαλύφθηκαν πάνω από 50 θαμμένα σ οβαρότατα σ φάλματα ασ φάλειας (zero-day exploits) 8, τα οποία μάλισ τα οι ειδικοί λένε πως είναι αδύνατο να διορθωθούν εντελώς σ ε διάσ τημα σ υντομότερο από 1-2 χρόνια(!) 9 και σ υνεπώς σ υμβουλεύουν το περίπου 1 δισ- εκατομμύριο χρήσ τες της Java να την απενεργοποιήσ ουν (web plug-ins) ή να την απεγκατασ τήσ ουν εντελώς. Δεν είναι βέβαιο κατά πόσ ο η επιλογή του κλεισ τού κώδικα σ υνέβαλε σ ε αυτή την τραγική κατάληξη μιας καθ' όλα επιτυχημένης γλώσ σ ας προγραμματισ μού, όμως είναι βέβαιο ότι αν διατηρούνταν εντελώς ανοικτός (όπως άλλωσ τε ήταν τα πρώτα χρόνια) αυτά τα προβλήματα πιθανότατα θα είχαν εντοπισ τεί εγκαίρως και δεν θα απαιτούνταν τόσ ο δρασ τικά μέτρα. 8 http://www.infoworld.com/t/java-programming/java-zero-day-holes-appearing-the-rateof-one-day-213898 9 http://www.networkworld.com/community/blog/oracle-releases-emergency-java-patchexperts-warn-aws-may-take-2-years-x 7