Πώς να βελτιώσετε και να ενθαρρύνετε τις καλές ενεργειακές πρακτικές Ένας Οδηγός για Διευθυντές Σωφρονιστικών Ιδρυμάτων
Μάϊος 2014 Το E-seaP είναι ένα εργαλείο υποστήριξης που στοχεύει στην εξοικονόμηση ενέργειας και στην καταπολέμηση της ενεργειακής σπατάλης σε φυλακές. Προσφέρει ένα κατάλληλο πλαίσιο για το σχεδιασμό δράσεων καθώς και τη δυνατότητα της διεκδίκησης ενός βραβείου ως αναγνώριση των σχετικών επιτευγμάτων. Το E-seaP αναπτύχθηκε από το Severn Wye Energy Agency, Ενωμένο Βασίλειο, σε συνεργασία με τους: Projects in Motion, Μάλτα, Πανεπιστήμιο του Zagreb, Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών και Ναυπηγικής Αρχιτεκτονικής, Κροατία, Ekodoma, Λεττονία, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Εργαστήριο Συστημάτων Ηλεκτρικής Ενέργειας, Ελλάδα, Ινστιτούτο Πολιτικών και Κατασκευαστικών Μηχανικών ZRMK, Σλοβενία, HMP Hewell, Ενωμένο Βασίλειο, Chris Mee Safety Engineering, Ιρλανδία. Το έργο χρηματοδοτήθηκε κατά 75% από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Η αποκλειστική ευθύνη για το περιεχόμενο αυτής της έκδοσης βαρύνει τους συγγραφείς και δεν εκφράζει υποχρεωτικά τις απόψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το EACI και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποποιούνται την ευθύνη για την οποιαδήποτε χρήση των πληροφοριών και του περιεχομένου αυτής της έκδοσης.
Περιεχόμενα Καλωσόρισμα... 4 Tί είναι το Ευρωπαϊκό Βραβείο για την αειφόρο χρήση ενέργειας σε σωφρονιστικά ιδρύματα;... 5 Ποιός διαχειρίζεται το βραβείο και τη διαδικασία αξιολόγησης;... 5 Γιατί να χρησιμοποιηθεί η προσέγγιση του E-SeaP;... 5 Τι περιλαμβάνεται στο εγχειρίδιο?... 7 Η διαδικασία αξιολόγησης και βράβευσης... 8 Πυλώνες και θεματικές ενότητες... 8 Οπτική αναπαράσταση των πυλώνων και των θεματικών ενοτήτων του E-SeaP... 9 Διευκρινίσεις... 10 Ξεκινώντας... 13 Διάγραμμα ροής των διαδικασιών του E-Seap... 13 Η αξιολόγηση... 14 Πώς να βαθμολογήσετε τους πίνακες... 15 Πίνακας Αξιολόγησης για τη Διαχείριση κτιρίων... 17 Λίστα αποδεικτικών στοιχείων... 27 Θεματικά ενότητα 1: Τεχνικό μέρος... 27 Θεματική ενότητα 2: Ενεργειακή διαχείριση... 30 Θεματική ενότητα 3: Οικονομική διαχείριση... 33 Πίνακας Αξιολόγησης Εκπαίδευσης και Κατάρτισης... 37 Λίστα αποδεικτικών στοιχείων... 48 Θεματική ενότητα 1: Ποιότητα παροχών... 49 Θεματική ενότητα 2:Διοίκηση και διαχείριση... 52 Θεματική ενότητα 3: Αποτελέσματα... 56 Πίνακας Αξιολόγησης κοινοτήτων... 59 Αποδεικτικά στοιχεία... 71 Θεματική ενότητα 1 Εσωτερική επικοινωνία... 71
Θεματική ενότητα 2 Αποφυλάκιση κρατουμένων... 74 Θεματική ενότητα 3 Οικογένειες προσωπικού... 76 Θεματική ενότητα 4 Οικογένειες κρατουμένων... 78 Θεματική ενότητα 5 Τοπική γεωγραφική περιοχή... 79 Ερμηνεύοντας τους βαθμούς... 82 Διαβαθμίσεις βραβείων... 83 Επόμενα βήματα:... 84 Επιπρόσθετοι πόροι... 85 Παροχή κινήτρων στους συναδέλφους... 85 Εξηγώντας και προωθώντας το E-SeaP... 85 Σχόλια αξιολόγησης Αποδεικτικά στοιχεία... 85 Συγκέντρωση αποδεικτικών στοιχείων... 87 Καρτέλες αποδεικτικών στοιχείων (ΚΑΣ)... 88 Αξιολόγηση κτιρίων ΚΑΣ... 88 Αξιολόγηση εκπαίδευσης και κατάρτισης ΚΑΣ... 99 Αξιολόγηση κοινοτήτων ΚΑΣ... 111 Φόρμα παρατηρήσεων αξιολογητή... 124 Πυλώνας 1 Αξιολόγηση Κτιρίων και Διαχείρισης Ενέργειας... 124 Πυλώνας 2 Αξιολόγηση Εκπαίδευσης και Κατάρτισης... 127 Πυλώνας 3 Αξιολόγηση των κοινοτήτων... 129 Κατάλογος υποστηρικτικού υλικού... 132 Μαθήματα... 132 Εκπαιδευτικό υλικό και πόροι... 133 Οργανισμοί/φορείς... 133 Ξενόγλωσση βιβλιογραφία... 136 Ελληνική βιβλιογραφία... 139 Μυθιστορήματα με θέμα το περιβάλλον... 140 Ευρωπαϊκά έργα και προγράμματα... 141 Διαδικτυακές πηγές/ιστοσελίδες... 143 Παραδείγματα από την πράξη... 145 Κτίρια και διαχείριση... 145 2
Εκπαίδευση και κατάρτιση... 151 Τα σωφρονιστικά ιδρύματα και οι κοινότητες τους... 172 3
Καλωσόρισμα Η έκδοση που κρατάτε στα χέρια σας, έχει σκοπό να βοηθήσει εσάς και τους συναδέλφους σας να αποκτήσετε μια λεπτομερή εικόνα, για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να εφαρμοστούν οι αρχές της ορθολογικής χρήσης της ενέργειας στα σωφρονιστικά ιδρύματα και στις κοινότητές τους. Στον Οδηγό αυτό, αναλύεται μια διαδικασία, η οποία θα σας βοηθήσει να αξιολογήσετε την υφιστάμενη κατάσταση που επικρατεί στο ίδρυμα σας. Επιπλέον στοχεύει στο να σας προσφέρει χρήσιμες συμβουλές και καθοδήγηση ώστε αφενός να ευαισθητοποιήσετε όλα τα μέλη του ιδρύματος σας στα θέματα που αφορούν την ορθολογική χρήση της ενέργειας και αφετέρου να σας βοηθήσει να πετύχετε μεγαλύτερη εξοικονόμηση ενέργειας. Το E-SeaP έχοντας σχεδιαστεί με τη στενή συνεργασία υπαλλήλων σωφρονιστικών ιδρυμάτων από όλη την Ευρώπη, στοχεύει να αποτελέσει ένα υποστηρικτικό εργαλείο που θα βοηθήσει τα σωφρονιστικά ιδρύματα να σημειώσουν πρόοδο σε μια σειρά από τομείς που σχετίζονται με την αειφόρο χρήση ενέργειας. Για παράδειγμα φιλοδοξεί να ευαισθητοποιήσει και να παρακινήσει τους χρήστες των ιδρυμάτων (κρατούμενους και προσωπικό) ώστε να αποκτήσουν καλύτερες ενεργειακές συνήθειες και συμπεριφορές καθώς και να βελτιώσουν τις γνώσεις και τι δεξιότητες τους που σχετίζονται με τη διαχείριση και το κόστος της ενέργειας. Χρησιμοποιήστε το υλικό και τις πληροφορίες που βρίσκονται σε αυτό τον οδηγό ώστε να αξιολογήσετε αρχικά την παρούσα κατάσταση του ιδρύματός σας και στη συνέχεια να σχεδιάσετε δράσεις που θα σχετίζονται με όλες τις πτυχές της καθημερινής λειτουργίας του ιδρύματος και οι οποίες θα συμβάλλουν στην εξοικονόμηση και στην ορθή χρήση της ενέργειας. Σας εγγυόμαστε ότι θα καταφέρετε πολύ περισσότερα από όσα πιστεύετε. Ήδη από τα πρώτα βήματα και από την αναθεώρηση των καθημερινών δραστηριοτήτων σας και όσων εμπλέκονται σε αυτές, υπό το πρίσμα της ορθής χρήσης της ενέργειας και της καταπολέμησης της ενεργειακής σπατάλης, θα διαπιστώσετε ότι έχετε ήδη κάνει μια πολύ καλή αρχή! 4
Tί είναι το Ευρωπαϊκό Βραβείο για την αειφόρο χρήση ενέργειας σε σωφρονιστικά ιδρύματα; Το Ευρωπαϊκό Βραβείο για την αειφόρο χρήση ενέργειας σε σωφρονιστικά ιδρύματα (E-SeaP) είναι μια ιδέα που αναπτύχτηκε από το Severn Wye Energy Agency σε συνεργασία με μια κοινοπραξία ειδικών από όλη την Ευρώπη. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του προγράμματος Ευφυής Ενέργεια για την Ευρώπη. Μέσω προσεκτικά επιλεγμένων κριτηρίων το Ε-SeaP στοχεύει να υποστηρίξει, να ενισχύσει και να επιβραβεύσει τα σωφρονιστικά ιδρύματα για τις προσπάθειες τους να αναπτύξουν δράσεις και να υιοθετήσουν πρακτικές που αφορούν την αειφόρο χρήση της ενέργειας. Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι τα βραβεία απονέμονται στα σωφρονιστικά ιδρύματα με βάση τις προσπάθειες τους να αντιμετωπίσουν θέματα που σχετίζονται με την ορθή χρήση της ενέργειας και όχι με βάση συγκεκριμένους στόχους εξοικονόμησης. Ποιός διαχειρίζεται το βραβείο και τη διαδικασία αξιολόγησης; Σε κάθε χώρα που τα βραβεία του E-SeaP είναι διαθέσιμα, υπάρχει ένας εθνικός οργανισμός, που αναλαμβάνει την υποστήριξη και την αξιολόγηση των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Σχετικές πληροφορίες παρέχονται στην ιστοσελίδα www.e-seap.eu. Στη Μεγάλη Βρετανία για παράδειγμα υπεύθυνο για τα βραβεία είναι το Severn Wye Energy Agency. Ο συγκεκριμένος φορέας είναι και ο εμπνευστής του E-SeaP, ενώ η ερευνητική του δραστηριότητα κατέδειξε τη σημασία του προγράμματος και εξασφάλισε την απαραίτητη χρηματοδότηση του. Το Severn Wye είναι ένα ανεξάρτητο, εκπαιδευτικό, φιλανθρωπικό μη κερδοσκοπικό ίδρυμα με βασικούς στόχους την προώθηση της αειφόρου χρήσης ενέργειας και την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Στα πλαίσια μάλιστα των προσπαθειών του για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, αποφάσισε να αναπτύξει και το E-SeaP. Στην Ελλάδα το έργο E-SeaP υλοποιήθηκε από το Εργαστήριο Συστημάτων Ηλεκτρικής Ενέργειας του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης. Η πιλοτική εφαρμογή του έγινε στο Γενικό Κατάστημα Κράτησης της Θεσσαλονίκης και στις Αγροτικές Φυλακές της Κασσάνδρας Χαλκιδικής. Γιατί να χρησιμοποιηθεί η προσέγγιση του E-SeaP; Η προσέγγιση που ακολουθείται από το E-SeaP ουσιαστικά στοχεύει στην αλλαγή των ενεργειακών πρακτικών και της νοοτροπίας των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Το πρόγραμμα φιλοδοξεί να παρακινήσει τα μέλη των φυλακών (κρατούμενους, προσωπικό, διοίκηση) να συνεργαστούν και να αναπτύξουν από κοινού δράσεις, λειτουργώντας ως ένα ενιαίο σύνολο. 5
Μέσω της συνεργασίας αυτής, επιτυγχάνεται τελικά και η ορθή χρήση και η εξοικονόμηση της ενέργειας. Η προσέγγιση που εφαρμόζεται αναμένεται να βελτιώσει τις γνώσεις, τις δεξιότητες και τα επίπεδα κοινωνικής συνείδησης όλων των συμμετεχόντων. Τα πέντε βασικότερα πλεονεκτήματα της απαριθμούνται στη συνέχεια: 1. Πρόσβαση σε εξειδικευμένη υποστήριξη Κάθε εθνικός οργανισμός παρέχει υπηρεσίες υποστήριξης σε όσα σωφρονιστικά ιδρύματα επιθυμούν να συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Ομάδες εξειδικευμένων επαγγελματιών είναι διαθέσιμοι για την υποστήριξη των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, παρέχοντας συνεχώς καθοδήγηση και τεχνικές γνώσεις. Έτσι, κατάλληλα εξειδικευμένο τεχνικό προσωπικό παρέχει συμβουλές σε ζητήματα που αφορούν τις εγκαταστάσεις και τον κτιριακό εξοπλισμό, καθώς και σε θέματα που σχετίζονται με την καταγραφή της ενεργειακής κατανάλωσης. Καταρτισμένο εκπαιδευτικό προσωπικό συνεργάζεται με τους υπεύθυνους εκπαίδευσης των κρατουμένων και του προσωπικού της φυλακής. Ενώ τέλος, επιμελητές και σύμβουλοι παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης στο προσωπικό, τους κρατούμενους και στις οικογένειες τους. 2. Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης και της διαχείρισης ενέργειας Ξεκινώντας θα πρέπει να αναφερθεί ότι το E-SeaP δε μπορεί να εγγυηθεί συγκεκριμένα αποτελέσματα εξοικονόμησης ενέργειας. Στόχος του είναι να ευαισθητοποιήσει τα ιδρύματα στα πλεονεκτήματα και στη σπουδαιότητα της ορθής χρήσης και της εξοικονόμησης ενέργειας. Παράλληλα προσπαθεί να παρακινήσει όλα τα μέλη των ιδρυμάτων (προσωπικό, κρατούμενους) ώστε να συνεργαστούν προς αυτή την κατεύθυνση. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε πριν την έναρξη αλλά και κατά τη διάρκεια του προγράμματος απέδειξε ότι η ενιαία αντιμετώπιση όλων των ενεργειακών ζητημάτων μπορεί να συμβάλλει αποφασιστικά στη μείωση της κατανάλωσης ενέργειας. 3. Ενοποίηση με τις ισχύουσες πρακτικές Οι αρχές του E-SeaP ακολουθούν την τρέχουσα νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε ζητήματα που αφορούν την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων και τις εθνικές υποχρεώσεις των κρατών-μελών της για μείωση των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα. Το E-SeaP αναπτύχθηκε από τη στενή συνεργασία αρκετών σωφρονιστικών ιδρυμάτων και των διαχειριστών τους. Τα κριτήρια αξιολόγησης που εφαρμόζονται στο πρόγραμμα προέρχονται από τις καταγραφές των αναγκών των ιδρυμάτων και έχουν δοκιμαστεί στα εργασιακά περιβάλλοντα πολλών από αυτά. 6
Μέσω των απαιτήσεων που θέτει για την εκπαίδευση των κρατουμένων, του προσωπικού αλλά και της ευρύτερης κοινότητας του σωφρονιστικού ιδρύματος στοχεύει αρχικά στο να βοηθήσει τα ιδρύματα να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας τους. Δε σταματά όμως εδώ. Φιλοδοξεί να περιορίσει και τον κίνδυνο υποτροπής των κρατουμένων σε νέες παραβατικές συμπεριφορές, υποστηρίζοντας την ανάπτυξη υπεύθυνων κοινωνικών στάσεων και συμπεριφορών, αντιμετωπίζοντας τα προβλήματα ενεργειακής φτώχειας των οικογενειών των κρατουμένων και προωθώντας τη σημασία των μέτρων της ορθής χρήσης της ενέργειας στα σπίτια τους. 4. Αξιολόγηση με βάση τις δράσεις Το E-SeaP αναγνωρίζει τις πολλές προκλήσεις που έχουν να αντιμετωπίσουν τα σωφρονιστικά ιδρύματα στη προσπάθεια τους να μειώσουν την κατανάλωση ενέργειας. Για το λόγο αυτό η αξιολόγηση τους πραγματοποιείται με βάση τις δράσεις που αναπτύσσουν προκειμένου να ευαισθητοποιήσουν τα μέλη τους και να αντιμετωπίσουν θέματα που σχετίζονται με την ορθή χρήση της ενέργειας και όχι με βάση την εξοικονόμηση που τελικώς επιτυγχάνουν. Προκειμένου να διασφαλιστεί ότι τα σωφρονιστικά ιδρύματα προσπαθούν συνεχώς να βελτιωθούν και να εφαρμόσουν όσο το δυνατόν καλύτερα ορθές πρακτικές εξοικονόμησης ενέργειας τα βραβεία είναι τριών επιπέδων και έχουν χρονική ισχύ 2 χρόνων. 5. Ευκαιρίες δημοσίων σχέσεων Το E-SeaP κατέχοντας ευρωπαϊκή αναγνώριση στοχεύει στο να δημιουργήσει μια θετική και επαγγελματική εικόνα τόσο για τα βραβεία του όσο και για τους φορείς που συμμετέχουν στο πρόγραμμα. Οι νικητές των βραβείων παρουσιάζονται ως πρότυπα για τις δράσεις που ανέπτυξαν στην κατεύθυνση της αειφόρου χρήσης ενέργειας. Κατά τη διάρκεια της συμμετοχής στο πρόγραμμα τα σωφρονιστικά ιδρύματα θα αποκτήσουν εμπειρίες και επαφές με άλλους οργανισμούς ή φορείς και θα γνωρίσουν νέους τρόπους για να ασχοληθούν περισσότερο ενεργά με τις κοινότητες τους. Τι περιλαμβάνεται στο εγχειρίδιο? Το εγχειρίδιο που κρατάτε στα χέρια σας αποτελεί ένα πλήρη οδηγό των διαδικασιών του E- SeaP και έχει δημιουργηθεί για δύο λόγους. Πρώτα από όλα για να παρέχει στα ιδρύματα που συμμετέχουν στο πρόγραμμα έναν αναλυτικό οδηγό με την καθοδήγηση του οποίου θα διεξάγουν μια αρχική άτυπη αξιολόγηση, ώστε να καταγράψουν την παρούσα κατάσταση τους. Δεύτερον φιλοδοξεί να προσφέρει στα ιδρύματα συμβουλές και υποστήριξη ώστε να εφαρμόσουν στην πράξη τις αρχές της αειφόρου χρήσης ενέργειας. Οι πληροφορίες που υπάρχουν σε αυτόν τον οδηγό αλλά και στον επίσημο διαδικτυακό χώρο του προγράμματος www.e-seap.eu θα βοηθήσουν τα σωφρονιστικά ιδρύματα που θα συμμετέχουν στην επίσημη 7
αξιολόγηση, να διαμορφώσουν σχέδια δράσης και να τα υλοποιήσουν σε ρεαλιστικά χρονοδιαγράμματα. Για περισσότερες συμβουλές, ιδέες και προτάσεις που θα ενισχύσουν την υποψηφιότητα του ιδρύματος σας, προτείνεται να απευθυνθείτε σε προηγούμενους νικητές του προγράμματος αλλά και στον εθνικό οργανισμό της χώρας σας (μέσω της ιστοσελίδας www.e-seap.eu) που είναι υπεύθυνος και για τις αξιολογήσεις. Η διαδικασία αξιολόγησης και βράβευσης Το E-seaP προσφέρει τη δυνατότητα σε σωφρονιστικά ιδρύματα να επιβραβευθούν με βάση τις προσπάθειες τους να αντιμετωπίσουν θέματα που σχετίζονται με την ορθή χρήση της ενέργειας και όχι με βάση συγκεκριμένους στόχους εξοικονόμησης και περιορισμού εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Το E-SeaP δεν περιορίζεται στην παροχή τεχνικών συμβουλών και γνώσεων, η εφαρμογή των οποίων θα συμβάλλει στην εξοικονόμηση ενέργειας. Αντίθετα στα πλαίσια του προγράμματος αναπτύσσονται και άλλες δράσεις. Αφενός λοιπόν, το E-SeaP φιλοδοξεί να ευαισθητοποιήσει όλα τα μέλη του προσωπικού, τους κρατούμενους και τις οικογένειες τους για θέματα που αφορούν την αειφόρο χρήση ενέργειας και αφετέρου προσπαθεί να βελτιώσει τα προσόντα και τις δεξιότητες όλων των συμμετεχόντων. Για τους σκοπούς αυτούς προσφέρει συνεδρίες κατάρτισης, διαπιστευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα, πρόσβαση σε υπηρεσίες παροχής τεχνικών συμβουλών και υποστήριξης κλπ. Πυλώνες και θεματικές ενότητες Η διαδικασία αξιολόγησης ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση, εξετάζοντας την πρόοδο σε 3 πυλώνες: Πυλώνας 1 Τα κτίρια και η Διαχείριση Ο πυλώνας αυτός αναφέρεται στα θέματα που σχετίζονται με τις κτιριακές υποδομές και τη χρήση τους. Επιδιώκει να αντιμετωπίσει τα προβλήματα που υπάρχουν στον τομέα αυτό μέσω μια σειράς μέτρων που αφορούν την εκπαίδευση του προσωπικού, την ανάπτυξη ενεργειακής πολιτικής και τέλος τη δημιουργία διαχειριστικών επιτροπών. Αποτελεί το σημείο εκκίνησης του προγράμματος, γιατί κατά γενική ομολογία τα σωφρονιστικά ιδρύματα είναι 8
περισσότερο δραστήρια στο σχεδιασμό και στην υλοποίηση δράσεων που αφορούν τη διαχείριση των ενεργειακών συστημάτων και των κτιριακών εγκαταστάσεων. Πυλώνας 2 Εκπαίδευση και κατάρτιση Ο πυλώνας αυτός εξετάζει κατά πόσο στα προγράμματα κατάρτισης του προσωπικού του ιδρύματος περιέχονται έννοιες και χαρακτηριστικά που αφορούν την αειφόρο χρήση ενέργειας. Επιπλέον διερευνά αν υπάρχουν στο ίδρυμα αντίστοιχες ευκαιρίες μάθησης για τους κρατούμενους. Το E-Seap αναγνωρίζει ότι η εκπαίδευση και η ανάπτυξη δεξιοτήτων μπορούν να εξελιχθούν σε σημαντικούς παράγοντες που θα βοηθήσουν στην ομαλότερη κοινωνική επανένταξη των κρατουμένων. Πυλώνας 3 Οι κοινότητες Ο πυλώνας αυτός έχει σχεδιαστεί για να εξετάσει τη διασύνδεση ανάμεσα στα σωφρονιστικά ιδρύματα και τις περιφερειακές τους κοινότητες. Στοχεύει να διευρύνει τα αποτελέσματα από την ορθή χρήση της ενέργειας και πέρα από τους τοίχους των φυλακών βοηθώντας τις οικογένειες του προσωπικού αλλά και των κρατούμενων, πολλές από τις οποίες αντιμετωπίζουν ενεργειακή φτώχεια και στέρηση, να εξοικονομήσουν ενέργεια και χρήματα. Πολλά ιδρύματα θεωρούν ότι δεν είναι αρκετά εξοικειωμένα με το συγκεκριμένο πυλώνα. Στην πραγματικότητα όμως, ο πυλώνας αυτός περιλαμβάνει πάρα πολλές από τις μικρές καθημερινές δράσεις που αναπτύσσονται στα πλαίσια ενός σωφρονιστικού ιδρύματος. Εξαιτίας των πολλών επιμέρους στοιχείων που περιλαμβάνει αποτελεί και τον πυλώνα με τις περισσότερες θεματικές ενότητες και κριτήρια προς αξιολόγηση. Τα κριτήρια που εντάσσονται στη διαδικασία της αξιολόγησης στοχεύουν στο να ενθαρρύνουν τα σωφρονιστικά ιδρύματα να αφιερώσουν περισσότερο χρόνο και προσοχή στις μικρές λεπτομέρειες της καθημερινότητας τους, αναθεωρώντας πολλές από τις δράσεις τους και υιοθετώντας στην πράξη τις έννοιες και τις αρχές της αειφόρου χρήσης ενέργειας. Οπτική αναπαράσταση των πυλώνων και των θεματικών ενοτήτων του E-SeaP 9
Πυλώνας 1: Τα κτίρια Πυλώνας 2: Η εκπαίδευση Πυλώνας 3: Οι κοινότητες Θεματικές ενότητες 1) Τεχνικά προβλήματα 2) Διαχείριση ενέργειας 3) Οικονομική διαχείριση Θεματικές ενότητες 1) Ποιότητα παροχών 2) Διοίκηση και διαχείριση 3) Αποτελέσματα Θεματικές ενότητες 1) Εσωτερική επικοινωνία 2) Οικογένειες προσωπικού 3) Οικογένειες κρατούμενων 4) Αποφυλάκιση κρατούμενων 5) Τοπική γεωγραφική περιοχή Διευκρινίσεις Κάθε πυλώνας θεωρείται εξίσου σημαντικός για τη διαδικασία της αξιολόγησης. Αυτό αντανακλάται τόσο στο σύστημα βαθμολογίας, όσο και στο λογότυπο του E-SeaP, όπου τα τρία διαφορετικά χρώματα που ενώνονται μεταξύ τους, αντιπροσωπεύουν τους τρεις πυλώνες και την άρρηκτη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους. Το Ε-SeaP δεν προσφέρει δυνατότητες χρηματοδότησης. Για το λόγο αυτό προτρέπει τα σωφρονιστικά ιδρύματα που συμμετέχουν στο πρόγραμμα, να εστιάζουν σε μέτρα εξοικονόμησης ενέργειας χαμηλού ή και μηδενικού κόστους. Το πρόγραμμα δίνει κυρίως έμφαση στην αλλαγή της συμπεριφοράς των χρηστών (π.χ. στάση, δεξιότητες, προσωπικά/ομαδικά κίνητρα, παροτρύνσεις κλπ). Η ευαισθητοποίηση των χρηστών θα προσφέρει τις απαραίτητες συνθήκες για την εφαρμογή περαιτέρω μέτρων και δράσεων που αφορούν την αειφόρο χρήση ενέργειας καθώς και τις κατάλληλες ευκαιρίες για εξοικονόμηση ενέργειας. Τα βραβεία που θα διεκδικήσουν τα ιδρύματα μέσω του E-SeaP και η εξοικονόμηση ενέργειας που θα επιτύχουν εξαρτώνται άμεσα από τις προσπάθειες που θα καταβάλουν. Τα κριτήρια του E-SeaP ωστόσο έχουν σχεδιαστεί από διαχειριστές σωφρονιστικών ιδρυμάτων και ως εκ τούτου ανταποκρίνονται σε ρεαλιστικές προσδοκίες για το τι μπορεί να θεωρηθεί ως μέσο, καλό ή υψηλό επίπεδο προσπαθειών. Έτσι τα σωφρονιστικά ιδρύματα δεν είναι ανάγκη να αναπτύσσουν σχέδια δράσης που θα απαιτούν πολύ μεγάλο φόρτο εργασίας ή που θα στοχεύουν στην παροχή υπηρεσιών οι οποίες δεν υπάρχουν ήδη ή συναντώνται μόνο σε πολύ 10
λίγα ιδρύματα. Αντίθετα τα σχέδια θα πρέπει να υποστηρίζουν του υφιστάμενους στόχους των ιδρυμάτων, παρέχοντας παράλληλα συμβουλές και καθοδήγηση προκειμένου να βελτιωθούν αλλά και να ενισχυθούν οι πρακτικές αειφόρου χρήσης ενέργειας στις καθημερινές εργασίες. Τα κριτήρια της αξιολόγησης του E-SeaP έχουν σχεδιαστεί κατάλληλα ώστε να προσαρμόζονται σχετικά εύκολα στις διαφορές που υπάρχουν μεταξύ των χωρών και αφορούν θέματα νομοθεσίας, μεταβαλλόμενων κλιματολογικών συνθηκών κλπ. Βέβαια είναι πολύ πιθανό μερικά από αυτά να μοιάζουν εκτός πραγματικότητας σε ορισμένες χώρες. Περιλαμβάνονται ωστόσο στη διαδικασία αξιολόγησης για δύο κυρίως λόγους. Πρώτα από όλα γιατί το πρόγραμμα φιλοδοξεί να εμπνεύσει τα ιδρύματα ώστε να αναλάβουν πρωτοβουλίες και δράσεις στις κατευθύνσεις αυτών των κριτηρίων. Και δεύτερον προκειμένου οι υπεύθυνοι των ιδρυμάτων να αποκτήσουν μια αντίληψη του πόσο θα πρέπει να προσπαθήσουν ώστε να συμβαδίσουν με τις εξελίξεις στον υπόλοιπο ευρωπαϊκό χώρο. Κάθε έτος απονομής των βραβείων οι αρμόδιες εθνικές οργανώσεις και τα σωφρονιστικά ιδρύματα που τελούν υπό την αιγίδα τους, θα αναλύουν και θα επανεξετάζουν τα κριτήρια βαθμολόγησης, προσπαθώντας να διατηρήσουν μια τυποποιημένη αλλά ταυτόχρονα δίκαιη προσέγγιση. Στο τέλος όμως, οι αξιολογητές κάθε χώρας χρησιμοποιώντας την επαγγελματική τους κρίση και τις γνώσεις τους για τις τοπικές συνθήκες, είναι αυτοί που θα αποφασίσουν για τις βαθμολογίες και τη χορήγηση των βραβείων. Υπάρχει μια μικρή επανάληψη στα κριτήρια των πινάκων αξιολόγησης, η οποία όμως είναι σκόπιμη και δε θα πρέπει να θεωρηθεί ως αδυναμία ή αστοχία του προγράμματος. Η επανάληψη αυτή στοχεύει στο να ενθαρρυνθεί η συνεργασία μεταξύ των διαχειριστών που έχει ορίσει το ίδρυμα για τον κάθε πυλώνα. Με τον τρόπο αυτό οι υπεύθυνοι θα εργαστούν από κοινού, θα μοιραστούν αποδεικτικά στοιχεία για τις ανάγκες των αξιολογήσεων και θα διατηρήσουν μια ενοποιημένη προσέγγιση για όλα τα ζητήματα που αφορούν το ίδρυμα. Μέσω της συνεργασίας και της κοινής δράσης εξασφαλίζεται τελικά και η ταχύτερη πρόοδος. Ο πυλώνας των κοινοτήτων και η σύνδεση του με τις οικογένειες του προσωπικού και των κρατουμένων, έχει πολλές φορές τεθεί υπό αμφισβήτηση ως προς το ρόλο του στη διαδικασία αξιολόγησης των σωφρονιστικών ιδρυμάτων. Υπάρχει όμως μια σειρά πολύ καλών λόγων που υπαγορεύουν την ενσωμάτωση του στη διαδικασία αξιολόγησης. Η εξοικονόμηση ενέργειας σε περιπτώσεις που δε πραγματοποιούνται επενδύσεις μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο μέσα από τη συνεργασία όλων των χρηστών των εγκαταστάσεων. Αυτό αποτελεί και μια πολύ μεγάλη πρόκληση, τα βασικά σημεία της οποίας προϋποθέτουν: δεξιότητες (γνώση του τί πρέπει να γίνει και πώς), κατανόηση-γνώση (για το τί θα πρέπει να θεωρείται σημαντικό), κίνητρα (τα κίνητρα να συνδέονται στενά με το προσωπικό κέρδος) και τέλος την αλλαγή των καθημερινών συνηθειών που σχετίζονται με την κατανάλωση ενέργειας. Επιπλέον είναι απαραίτητο να συνδεθούν τα οφέλη και οι πρακτικές των νέων ενεργειακών συνηθειών με την οικογενειακή ζωή των κρατουμένων και του προσωπικού, 11
ώστε το αναμενόμενο ατομικό κέρδος να γίνεται πολύ πιο εύκολα αντιληπτό. Με τον τρόπο αυτό οι χρήστες των εγκαταστάσεων θα αναπτύξουν σταδιακά μια κουλτούρα εξοικονόμησης και ορθής χρήσης ενέργειας που νομοτελειακά στο τέλος θα βοηθήσει και το ίδρυμα. Ο πυλώνας των κοινοτήτων έχει σχεδιαστεί ώστε να συμβάλλει και στον περιορισμό του κινδύνου υποτροπής των κρατουμένων. Προσπαθεί να εξασφαλίσει την κατάλληλη παρακολούθηση και εποπτεία τους, να βελτιώσει τις βασικές δεξιότητες τους, να καταστείλει τις παραβατικές συμπεριφορές τους και επιπλέον να ενισχύσει τις πιθανότητες τους για εύρεση εργασίας μετά την αποφυλάκιση τους. Παράλληλα εστιάζοντας στα παιδιά και στις οικογένειες τους προσπαθεί να τους παρέχει κατάλληλη υποστήριξη ώστε να απομακρυνθούν από εγκληματικές δράσεις. Τέλος το E-SeaP επιδιώκει να βοηθήσει τις οικογένειες των κρατουμένων ώστε να εξασφαλίσουν καλύτερες συνθήκες στέγασης και διαβίωσης και ταυτόχρονα να συμβάλλει στη μείωση του ενεργειακού κόστους και κατ επέκταση στην αντιμετώπιση των προβλημάτων χρέους. Η διαδικασία αξιολόγησης του E-SeaP αποτελείται από τρείς διαφορετικούς πυλώνες αφενός για να είναι εύκολη στην εφαρμογή της και αφετέρου για να διευκολύνεται ο εντοπισμός δυνατοτήτων βελτίωσης. Οι δράσεις όμως που αναπτύσσονται στα πλαίσια κάθε πυλώνα συνδέονται και με τους υπόλοιπους, καθώς όλοι σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις πτυχές της καθημερινής ζωής του ιδρύματος. Για αυτό το λόγο για τις ανάγκες της αξιολόγησης και οι τρείς πυλώνες έχουν την ίδια σημασία. Θα πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι δεν προσφέρουν όλοι τον ίδιο αριθμό βαθμών, με τον πυλώνα των κοινοτήτων μάλιστα να κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό των βαθμολογιών. Αυτό με μια πρώτη ματιά μπορεί να μη φαίνεται λογικό, δε θα πρέπει ωστόσο να προβληματίζει γιατί τα βραβεία χορηγούνται με βάση την αθροιστική βαθμολογία που πετυχαίνουν τα ιδρύματα σε όλους τους πυλώνες. Κοινότητα μια ομάδα ανθρώπων με κοινές θρησκευτικές, πολιτισμικές και άλλες καταβολές -The Concise Oxford Dictionary, 2001 12
Ξεκινώντας Πρώτα από όλα, κάθε σωφρονιστικό ίδρυμα που συμμετέχει στο πρόγραμμα θα πρέπει να πραγματοποιήσει μια αρχική άτυπη αξιολόγηση, ώστε να διαπιστώσει σε τί επίπεδο βρίσκεται την παρούσα χρονική στιγμή. Για το σκοπό αυτό μπορεί να απευθυνθεί στον εθνικό οργανισμό που έχει επιφορτιστεί την ευθύνη των βραβείων και ο οποίος θα τον βοηθήσει να πραγματοποιήσει την αρχική εκτίμηση. Εναλλακτικά, το ίδρυμα μπορεί να διεξάγει μόνο του μια έρευνα αξιολόγησης, χρησιμοποιώντας τους πίνακες και τα παραδείγματα που περιλαμβάνονται στο εγχειρίδιο αυτό. Η διαδικασία αξιολόγησης του E-SeaP παρά το γεγονός ότι ακολουθεί μια ολιστική προσέγγιση, διεξάγεται σε τμήματα. Για το λόγο αυτό προτείνεται το ίδρυμα να δημιουργήσει τρείς ομάδες υπαλλήλων, κάθε μια από τις οποίες θα είναι επιφορτισμένη με αρμοδιότητες και ευθύνες που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο πυλώνα της αξιολόγησης (Κτίρια και διαχείριση ενέργειας, Εκπαίδευση και κατάρτιση, Κοινότητες). Η διαδικασία αυτή είναι απαραίτητη προκειμένου ένα σωφρονιστικό ίδρυμα να σημειώσει αξιόλογη πρόοδο και να διεκδικήσει κάποιο βραβείο, καθώς οι μέγιστοι βαθμοί κάθε πυλώνα χορηγούνται μόνο σε ιδρύματα που διαθέτουν τους αντίστοιχους διευθυντές/διαχειριστές. Μια προτεινόμενη δομή για την ομάδα διεκδίκησης του βραβείου μπορεί να είναι: Ο Διευθυντής ή Αναπληρωτής Διευθυντής της φυλακής, ο Υπεύθυνος για την Εκπαίδευση ( είτε προσωπικού, είτε κρατούμενων) και ο υπεύθυνος για την αποφυλάκιση, αναστολή ή κοινωνική επανένταξη, που ασχολείται με τις αναστολές και αποφυλακίσεις, τις οικογένειες των κρατούμενων και τα κέντρα επισκέψεων. Διάγραμμα ροής των διαδικασιών του E-Seap 13
Επιλογή υπεύθυνης ομάδας για το διαγωνισμό Βραβείο, με ισχύ 2 χρόνων Αρχική (άτυπη) αξιολόγηση Επίσημη αξιολόγηση Ανάπτυξη σχέδιων δράσης Εφαρμογή & αναθεώρηση Η αξιολόγηση Είναι σημαντικό να διευκρινιστεί ότι τα βραβεία χορηγούνται στα σωφρονιστικά ιδρύματα με μοναδικό κριτήριο τα επιτεύγματα και την πρόοδο που έχουν σημειώσει τα ίδια ως ανεξάρτητες μονάδες. Τα αποτελέσματα τρίτων ιδρυμάτων δεν επηρεάζουν με τον οποιοδήποτε τρόπο τις πιθανότητες βράβευσης και άλλων. Θα πρέπει λοιπόν να γίνει ξεκάθαρο ότι το E-SeaP δεν αποτελεί κάποια μορφή διαγωνισμού στον οποίο τα σωφρονιστικά ιδρύματα ανταγωνίζονται μεταξύ τους, προκειμένου να κατακτήσουν κάποιο βραβείο. Το E-seaP όμως δεν είναι απλά ένα βραβείο. Περισσότερο είναι ένας μηχανισμός υποστήριξης, ο οποίος στοχεύει να βοηθήσει τα σωφρονιστικά ιδρύματα να βελτιωθούν στον τομέα της αειφόρου χρήση ενέργειας. Κάθε επίπεδο βραβείου (χάλκινο, ασημένιο, χρυσό) ουσιαστικά υποδηλώνει ένα βήμα προς την ιδεατή χρήση της ενέργειας. Τέλος η χορήγηση των βραβείων κάθε δύο χρόνια εξασφαλίζει ότι τα ιδρύματα έχουν στη διάθεση τους ικανοποιητικό χρονικό διάστημα για την επιθεώρηση και τη βελτίωση των δραστηριοτήτων τους. 14
Πώς να βαθμολογήσετε τους πίνακες Προκειμένου να διεξάγετε την αξιολόγηση θα χρειαστείτε τους τρείς πίνακες αξιολόγησης και τα παραδείγματα που τους συνοδεύουν. Στο στάδιο της αρχικής άτυπης αξιολόγησης η συμπλήρωση των καρτελών αποδεικτικών στοιχείων είναι προαιρετική, καθώς η αξιολόγηση διεξάγεται αποκλειστικά για εσωτερική χρήση. Κάθε πίνακας περιέχει μια σειρά από κριτήρια αξιολόγησης, τα οποία διαχωρίζονται σε επίπεδα (βαθμούς). Κάθε επίπεδο συνοδεύεται από μια συνοπτική περιγραφή των στοιχείων που απαιτούνται προκειμένου το ίδρυμα να εξασφαλίσει τον αντίστοιχο βαθμό. Βαθμολογία 0 υποδηλώνει πλήρη έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων για το συγκεκριμένο κριτήριο. Η ανώτατη βαθμολογία του 4 χορηγείται όταν πληρούνται όλες οι προϋποθέσεις που ορίζονται. Οι αξιολογητές θα πρέπει να εξοικειωθούν με τις περιγραφές των επιπέδων των κριτηρίων και με τα αντίστοιχα αποδεικτικά στοιχεία που απαιτούνται. Στο εγχειρίδιο αυτό τα αποδεικτικά στοιχεία παρουσιάζονται στις ενότητες που φέρουν τον τίτλο Λίστα αποδεικτικών στοιχείων. Θα πρέπει να τονισθεί ότι δεν είναι απαραίτητο ένα σωφρονιστικό ίδρυμα να διαθέτει παραδείγματα από όλα τα προτεινόμενα στοιχεία, που περιέχονται στις λίστες των αποδεικτικών στοιχείων. Τα στοιχεία τεκμηρίωσης αποτελούν πρακτικά μια συλλογή από στοιχεία που θα πρέπει να εξετάσει ο αξιολογητής. Τα Ιδρύματα μπορεί να προσφέρουν εναλλακτικές μαρτυρίες τεκμηρίωσης, η τελική όμως απόφαση εξαρτάται από τον αξιολογητή. 1. Για κάθε κριτήριο ο αξιολογητής θα πρέπει να συμβουλευθεί τις επεξηγήσεις του κατάλληλου πίνακα αξιολόγησης και να αποφασίσει για το βαθμό (0 έως 4) που μπορεί να χορηγηθεί στο ίδρυμα. Δεν είναι απαραίτητο να έχουν επιτευχθεί όλες οι προηγούμενες επιδόσεις σε κάποιο κριτήριο. Εξετάζεται η μέγιστη επίδοση (πχ αν σε κάποιο από τα κριτήρια πληρούνται οι προϋποθέσεις για την επίδοση 4, τότε απονέμεται το 4 αν και ίσως να μην πληρούνται οι προϋποθέσεις για την επίδοση 3 στο ίδιο κριτήριο). Οι τυχόν ελλείψεις μπορεί να επισημανθούν σαν δυνατότητες για περεταίρω βελτίωση στην τελική αναφορά. 2. Επισημαίνονται τα κριτήρια που έχουν επιτευχθεί και καταγράφονται οι σχετικές αποδείξεις στις αντίστοιχες καρτέλες αποδεικτικών στοιχείων. Αν και έχουν καταβληθεί μεγάλες προσπάθειες προκειμένου να μην υπάρχουν επικαλύψεις και τα κριτήρια να είναι πλήρως ευδιάκριτα και ξεχωριστά, μερικές φορές η καθοδήγηση που προσφέρει το εγχειρίδιο αυτό δεν είναι ικανοποιητική ώστε να χορηγηθεί ένας συγκεκριμένος βαθμός. Σε τέτοιες περιπτώσεις ο αξιολογητής συμβουλεύεται να χορηγεί τη μικρότερη βαθμολογία και να καταγράφει τις δράσεις 15
που πρέπει να αναπτυχθούν ώστε το ίδρυμα να σημειώσει ξεκάθαρη πρόοδο στο επόμενο επίπεδο βαθμολογίας. 3. Συζητήστε και συμφωνήστε με το σωφρονιστικό ίδρυμα για τις δράσεις που θα πρέπει να υλοποιηθούν, προκειμένου το ίδρυμα να προετοιμαστεί για την τελική αξιολόγηση του. Εάν είναι δυνατό συμφωνήστε σε μια βαθμολογία που θα προσπαθήσετε να επιτύχετε. Σημειώστε την με διαφορετικό χρώμα επάνω στον πίνακα αξιολόγησης. 4. Έχοντας ολοκληρώσει τη συμπλήρωση του πίνακα αξιολόγησης κάθε κριτηρίου, ο αξιολογητής είναι σε θέση να υπολογίσει τη συνολική βαθμολογία αξιολόγησης του σωφρονιστικού ιδρύματος. Με βάση αυτήν και την εικόνα τρία του παρόντος εγχειριδίου μπορεί να αποφασίσει για το αν θα απονεμηθεί βραβείο και τί είδους θα είναι αυτό. 5. Υπάρχει ένας συγκεντρωτικός πίνακας βαθμολόγησης για κάθε πυλώνα, στον οποίο καταγράφονται οι επιμέρους βαθμολογίες κάθε θεματικής ενότητας και κάθε κριτηρίου. Οι πίνακες αυτοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη γρήγορη και εύκολη εκτίμηση της παρούσας κατάστασης του ιδρύματος 16
Πίνακας Αξιολόγησης για τη Διαχείριση κτιρίων Όνομα Σωφρονιστικού Ιδρύματος Χώρα Διευθυντής Ιδρύματος Αξιολογήθηκε από (όνομα) Στοιχεία επικοινωνίας αξιολογητή Ημέρα έναρξης Ημέρα ολοκλήρωσης Λεπτομέρειες Έκδοση Κατάσταση (Πρόχειρο ή Εγκεκριμένο) Ημερομηνία Συγγραφέας/Συντάκτης Πληροφορίες αλλαγών 17
Πίνακας Ανώτατου επιπέδου για την αξιολόγηση της διαχείρισης κτιρίων Πυλώνας Κριτήρι ο 1 Βαθμός Κριτήρι ο 2 Βαθμός Κριτήρι ο 3 Βαθμός Κριτήρι ο 4 Βαθμός Κριτήρι ο 5 Βαθμός Κριτήρι ο 6 Βαθμός Κριτήρι ο 7 Βαθμός Συνολικό ς βαθμός 1 Τεχνικό μέρος 2 Διαχείριση ενέργειας 3 Οικονομικ ή διαχείριση Γενικό σύνολο 18