Περιεχόμενα. Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος

1

Περιεχόμενα Προοίμιο 3 Συναξάρι Ὁ ἅγιος Ὑάκινθος ὁ Κουβικουλάριος, ὁ ἅγιος Μάμας, ἡ ἅγία Ἑλέσα 4 Μία ὀρθόδοξη θερώρηση τοῦ ἀνθρώπου κατά τόν Ἀλ. Παπαδιαμάντη καί τόν Θ. Ντοστογιέφσκυ τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου πρώην Ἐρζεγοβίνης π. Ἀθανασίου Γέφτιτς 6 Ἐκ Φαναρίου Ὁ Σταυρουπόλεως Μάξιμος Μάξιμος Ραπανέλλης τοῦ Μοσχονησίων Ἀποστόλου 11 Ὁ εὐλογημένος Συμεών ὁ Μικρασιάτης 14 Τό ἐξ Ἀνατολῆς φῶς: Ἡ ταινία «Τό νησί» 15 «Ματωμένα χώματα» ιδώ Σωτηρίου 18 Μαζί μέ τούς γονεῖς 20 Μέ ἐνδιαφέρον γιά τούς νέους 24 Τί εἶπε γιά τήν Οἰκολογία ὁ Πατριάρχης Βαρθολομαίος στό Εὐρωπαϊκό Κοινοβούλιο 28 Πολιτιστικό Πνευματικό Κέντρο καί Ἐπικοινωνιακό καί Μορφωτικό Ἵδρυμα Ἱ. Μ. Γορτύνης & Ἀρκαδίας 30 Σταλάγματα Ἀγιότητος 31 Τριμηνιαία Ἔκδοση τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας - Ἔτος 2 ο Τεῦχος 7 ο - Ἐκδίδεται τῇ προνοίᾳ τοῦ Σεβ. Μητροπολίτου Γορτύνης καί Ἀρκαδίας κ. Μακαρίου - Ἰδιοκτήτης: Τμήμα Ἐκδόσεων Ἐπικοινωνιακοῦ καί Μορφωτικοῦ Ἱδρύματος Ἱ.Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἐκδότης - Υπεύθυνος ὕλης: π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος (6975 853535) - Μέλη Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς Περιοδικοῦ: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης (6974 106929) π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος - Ἐπιμέλεια κειμένων: ημήτριος ασκαλάκης, Φιλόλογος - Ἱεροψάλτης Στυλιανή Καλεντάκη, Ἀρχαιολόγος - Φιλόλογος - Ἐκδόσεις: «ΑΝΤΙΛΑΛΟΣ» Τό Περιοδικό ἀποστέλλεται δωρεάν. Προαιρετικές οἰκονομικές εἰσφορές. ιεύθυνση: Ἁγ. Γεωργίου 16, 70400 Μοίρες, Ἠρακλείου Κρήτης, Τηλ.: 28920 22208 - Fax: 28920 24804 2

Προοίμιο Ἡ ποικιλότητα καί ἡ ποικιλομορφία φαίνεται νά εἶναι ἡ ἀγαπημένη θέληση τοῦ Θεοῦ γιά τούς ἀνθρώπους καί τόν κόσμο μέσα στόν ὁποῖο ζοῦμε. Ὁ γέροντας Σωφρόνιος Σαχάρωφ, ἔλεγε ὅτι στόν Θεό δέν ἀρέσει νά ἐπαναλαμβάνεται καί ὅτι τό Ἅγιο Πνεῦμα δημιουργεῖ μοναδικές καί ἀνεπανάληπτες προσωπικές σχέσεις. Ἀναπαυόμενοι καί ἐμεῖς μέσα στήν μυστηριώδη ἀλλά πανέμορφη καί χαριτωμένη θέληση τοῦ Θεοῦ γιά ποικιλία καί πολυμορφία, ἀφιερώνουμε μερικά ἀπό τά τεύχη τοῦ «Ἐν Ἐσόπτρῳ» σέ μιά ποικιλία ὕλης καί θεμάτων, ἀναφερόμενα σέ διάφορα θέματα τῆς σύγχρονης πραγματικότητας. Σέ ἀρκετά τεύχη μας, ἔχουμε δώσει τή μορφή ἀφιερωμάτων καί τοῦτο θά συνεχιστεῖ. Ὡ- στόσο δέν θά εἶναι λίγες οἱ φορές πού τό περιοδικό θά δομεῖται ἀπό έλεύθερη καί ποικίλη ὕλη, χωρίς συγκεκριμένο θέμα ἀφιέρωσης, ἀλλά ἀπό ψήγματα καί σταλάγματα τῆς γενικότερης πνευματικῆς, κοινωνικῆς, ἱστορικῆς, οἰκολογικῆς καί ψυχολογικῆς ἀναζήτησης, γιά τόν σύγχρονο ἄνθρωπο πού ζεῖ στήν ἐκκλησία καί πολιτεύεται μέσα σέ μια παγκόσμια κοινωνία πολιτῶν. Τά θέματα πού ἐπιλέγουμε ὡς συντακτική ὁμάδα προσπαθοῦμε νά ἔχουν τό ρίζωμά τους, στήν Ὀρθόδοξη Χριστιανική Παράδοση καί Πολιτισμό. Ὡστόσο δέν λησμονοῦμε ὅτι αὐτή ἡ παράδοση δέν πρέπει νά ἐκλαμβάνεται ὡς μιά στατική καί νεκρωμένη ὑπόθεση τοῦ παρελθόντος μιά παράδοση πού ἁπλῶς κοσμεῖ βιβλία καί μουσεῖα. Ἡ παράδοση εἶναι γιά μᾶς μια δεξαμενή, μιά ἀποθήκη ἐμπειριῶν καί ἀποκαλύψεων γιά τόν ἄνθρωπο, μέσα ἀπό τήν ὁποία ἀντλοῦμε ὕδωρ ζωῆς, τό ὁποῖο ὅμως πρέπει νά προσφέρεται μέσα ἀπό νέους ἀσκούς, μέσα ἀπό νέες μορφές ἐπικοινωνίας καί ἑρμηνείας. Ὁ ἄνθρωπος διαχρονικά πάσχει καί ὑποφέρει. Ἀπελπίζεται καί ἀναζητεῖ προτάσεις καί λύσεις ζωῆς. Ὄχι λόγια, ὄχι ἰδεολογήματα χαμένα σέ σκονισμένα σεντούκια μιᾶς ἔνδοξης παρελθοντολογίας. Ζητᾶ λόγο ζωντανό, ἐνσαρκωμένο σέ πρόσωπα-πρότυπα, σέ κοινότητες ζωντανές, σέ ἀρχές καί ἀξίες, σέ ἐμπειρίες πού θά ἔχει τή δυνατότητα νά ψηλαφήσει καί νά ἀντικρίσει στήν ἁ- πτή καθημερινότητά του, στήν ἄμεση ἐμπειρία τῆς ζωῆς του. Ἡ εὐθύνη τῆς Χριστιανικῆς Ἐκκλησίας εἶναι μεγάλη, ἰδιαιτέρως στή σημερινή ἑποχή, ὅ- που οἱ ἐνδοκοσμικές ἰδεολογίες καί φιλοσοφίες πτώχευσαν καί στάθηκαν ἀδύναμες καί ἀνίκανες νά πληρώσουν τήν πείνα καί τή δίψα τοῦ ἀνθρώπου. Ρακένδυτος, ἐνδεής, μέ τά συντρίμματα τῆς καρδιάς του στά χέρια, μέ τίς ἐλπίδες πού ματαιώθηκαν στά μάτια, μέ τά βήματα ἐπιτακτικά, ἀλλά καί διστακτικά, ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος ζητᾶ ἀπό τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, λόγο καί δρόμο ζωῆς. Ἡ εὐθύνη μας, ὄχι μόνο τῶν κληρικῶν ἀλλά καί τῶν λαϊκῶν εἶναι μεγάλη. Ὅλα τά βαπτισμένα μέλη τῆς Ἐκκλησίας στό ὄνομα τοῦ Χριστοῦ ἔχουμε λάβει τήν ἐντολή νά μαρτυροῦμε καί νά ὁμολογοῦμε, ὄχι διά στόματος μόνο, ἀλλά κυρίως καί πρωταρχικῶς μέ ἔργα καί βίο ζω- ῆς, ὅτι εἴμαστε μαθητές τοῦ Ἐσταυρωμένου, ὅτι εἴμαστε ἡ ἀληθινή Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ. Καρπός αὐτῆς τῆς ἀγωνίας καί τῆς διάθεσης γιά διακονία τοῦ συνανθρώπου μας, εἶναι καί τοῦτο τό περιοδικό. Μιά ἀγωνία πού χρειάζεται τίς προσευχές σας, ὥστε νά μεταπλάθετε καθημερινά σέ βίωμα Χριστιανικῆς ζωῆς. Καλή Ἀνάγνωση! Ἐκ τῆς Συντακτικῆς Ἐπιτροπῆς π. Χαράλαμπος Παπαδόπουλος 3

Ὁ ἅγιος Ὑάκινθος ὁ Κουβικουλάριος (Θαλαμηπόλος) (Έορτάζεται: 3η Ἰουνίου) αταγόταν ἀπό τήν Καισαρεία τῆς Καππαδοκίας καί ἔζησε στά χρόνια τοῦ Ρωμαίου αὐτοκράτορα Τραϊανοῦ (98-117 μ.χ.). Ἦταν ἄνθρωπος μέ ἐξαιρετική συμπεριφορά καί διετέλεσε κουβικουλάριος τοῦ αὐτο-κράτορα. ιεκπεραίωνε τά καθήκοντά του μέσα στό παλάτι κατά τόν καλύτερο τρόπο. Ἦταν προσεκτικός καί δέν μολύνθηκε ἀπό τή χλιδή τῶν ἀνακτόρων. Ἡ ψυχή του ὁλόκληρη ἦταν δοσμένη στόν Σωτήρα Χριστό. Γι αὐτό, ὅταν ὁ Τραϊανός διέταξε διωγμό κατά τῶν χριστιανῶν, ὁ Ὑάκινθος δέν δίστασε νά ὁμολογήσει μπροστά στόν αὐτοκράτορα ὅτι εἶναι χριστιανός. Ὁ Τραϊανός ἐξεπλάγη καί τοῦ εἶπε ὅτι εἶναι ἀχά-ριστος γιά τήν ἐμπιστοσύνη καί τήν ὑπόληψη πού τοῦ πρόσφερε τό παλάτι. Τότε ὁ Ὑάκινθος μέ ψυχική ἄνεση ἀπάντησε: «Ἄν ἡ εὐγνωμοσύνη εἶναι ἀρετή, βασιλιᾶ, ποιά ἀ- πολογία θά μπορέσω νά δώσω ἀρνούμενος τόν Σωτήρα μου Χριστό, ὁ ὁποῖος ἔχυσε γιά μένα τό αἶμα του, ὁ ὁποῖος μοῦ χάρισε τήν πίστη, τήν ἐλπίδα, τήν ἀγάπη, ὁ ὁποῖος μοῦ δίνει λιμάνι στίς τρικυμίες τῆς ψυχής, παρηγοριά στή θλίψη, ἀσφάλεια στά κύματα, θώρακα στίς δοκιμασίες; Καί ὁ ὁποῖος μοῦ ἐπιφυλάσσει συμμετοχή αἰώνια στή βασιλεία καί τή δόξα Του;» Ὁ Τραϊανός, στενοχωρημένος ἀπό τά λόγια τοῦ Ὑακίνθου διέταξε νά τόν φυλακίσουν χωρίς νά τοῦ δί-νουν καθόλου φαγητό, ἐκτός καί ἄν ἤθελε νά φάει εἰδωλόθυτα. Σαράντα μέρες πέρασαν ἔτσι, χωρίς ὁ Ὑάκινθος νά ἀγγίξει τά εἰδωλόθυτα. Ὅμως τήν 41η ἡμέρα παρέδωσε τό πνεῦμα του στόν Κύριο. (Ἡ μνήμη τοῦ ἁγίου αὐτοῦ, μαζί μέ τοῦ ἁ- γίου ιομήδη, ἀπό ὁρισμένους Συναξαριστές ἐπαναλαμβάνεται περιττῶς καί τήν 3η Ἰουνίου). Ἀπολυτίκιον. Ἦχος δ. Ταχύ προκατάλαβε. Ὡς λίθος Ὑάκινθος, τῆς Ἐκκλησίας Χριστοῦ, ἀστράπτεις τοῖς πέρασι, ταῖς τῶν χαρίτων αὐγαῖς, παμμάκαρ Ὑάκινθε σύ γάρ ὁμολογία, πυρσωθεῖς εὐσεβείας, ἔλαμψας ἐν ἀθλήσει, τῇ τοῦ Λόγου μιμήσει ἐντεῦθεν καταφαιδρύνεις, τούς σέ γεραίροντας. 4

Ὁ ἅγιος Μάμας (Έορτάζεται: 2 Σεπτεμβρίου) Γεννήθηκε στή Γάγγρα τῆς Παφλαγονίας τό 260 μ.χ., ἀπό γονεῖς χριστιανούς, τόν Θεόδοτο καί τή Ρουφίνα, ὅταν αὐτοί ἦταν μέσα στή φυλακή, ὅπου πέθαναν προσευχόμενοι. Ὁ Μάμας, βρέφος ἀκόμα, ἔ- μεινε ὀρφανός. Ὅμως, μιά πλούσια χριστιανή γυναίκα, ἡ Ἀμμία, τόν ὑιοθέτησε καί τόν ἀνέθρεψε μέ στοργή μητρική καί σύμφωνα μέ τό πνεῦμα τοῦ Εὐαγγελίου. Ἐπειδή ὀνόμαζε τή θετή του μητέρα συνεχῶς «μαμά», ὀ- νομάστηκε Μάμας. Ὅταν ἔγινε 15 χρονῶν πιάστηκε ἀ- πό εἰδωλολάτρες, διότι χωρίς φόβο δημόσια ὁμολογοῦσε τόν Χριστό. Τότε τόν χτύπησαν ἀλύπητα. Κρέμασαν στό λαιμό του μολυβένιο βαρίδιο καί τόν ἔριξαν στή θάλασσα. Ὅμως μέ τή δύναμη τοῦ Θεοῦ σώθηκε. Ἔπειτα τόν ξανασυνέλαβαν καί τόν ἔριξαν σέ ἀ- ναμμένο καμίνι καί μετά τροφή στά θηρία. Ἀλλα ἐπειδή καί ἀπό αὐτά σώθηκε θαυματουργικά, διαπέρασαν τήν κοιλιά του μέ τρίαινα. Καί ἔτσι μαρτυρικά καί ἔνδοξα ἀναχώρησε ἀπό αὐτή τή ζωή. Μᾶς θυμίζει τά λόγια τοῦ Κυρίου, πού εἶπε: «ὅστις οὖν ταπεινώσει ἑαυτόν ὡς τό παιδίον τοῦτο, οὗτός ἐστιν ὁ μείζων ἐν τῇ βασιλείᾳ τῶν οὐρανῶν» Ὅποιος, δηλαδή, ταπεινώσει τόν ἑαυτό του σάν τό παιδάκι αὐτό, αὐτός εἶναι ὁ μεγαλύτερος στή βασιλεία τῶν οὐρανῶν (Εὐαγγέλιο Ματθαίου, ιη' 4). Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ. Θείας πίστεως. Θεῖον βλάστημα, Μαρτύρων πέλων, ἠκολούθησας, ἀσχέτῳ πόθῳ, τοῖς ἐνθέοις ἀληθῶς τούτων ἴχνεσι καί τοῦ Σωτῆρος κηρύξας τό ὄνομα, ἐθαυμαστώθης σοφέ δι ἀθλήσεως, Μάμα ἔνδοξε, Χριστόν τόν Θεόν ἰκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τό μέγα ἔλεος. Ἡ ἁγία Ἑλέσα ἡ ὁσιομάρτυς πού μαρτύρησε στά Κύθηρα (Ἑορτάζεται: 1 Αὐγούστου) Καταγόταν ἀπό τήν Πελοπόννησο καί ἦταν κόρη ἑνός πλούσιου Ἕλληνα, πού ὀνομαζόταν Ἑλλάδιος. Ἡ μητέρα της Εὐγενία ἦταν στείρα ἀλλά θεοσεβής χριστιανή. Ἔτσι, διά τῆς προσευχῆς ἀπέκτησε θαυματουργικά τήν Ἑλέσα, πού ἀνέθρεψε σύμφωνα μέ τίς ἐπιταγές τοῦ Εὐαγγελίου καί κάτω ἀπό τίς δυσκολίες τοῦ εἰδωλολάτρη ἄντρα της. Σέ ἡλικία 14 χρονῶν ἡ Ἑλέσα ἔμεινε ὀρφανή ἀπό μητέρα καί ἔτσι ἔμεινε αὐτή κυρία τοῦ πλούσιου σπιτιοῦ τοῦ πατέρα της. Ἀμέτρητες τότε οἱ εὐεργεσίες καί οἱ ἐλεημοσύνες πού ἔκανε στούς στερημένους καί πάσχοντες συνανθρώπους της. Κάποτε ὁ πατέρας της τήν παρακίνησε νά παντρευτεῖ κάποιον ἀπό τούς εἰδωλολάτρες ἄρχοντες. Αὐτή ὅμως ἀρνήθηκε, διότι ἡ κλίση της ἦταν ἄλλη, αὐτή τῆς ἀγγελικῆς πολιτείας. Ἔτσι ὅταν κάποτε ὁ πατέρας της ἔφυγε γιά κάποιο ταξίδι, ἡ Ἑλέσα μοίρασε ὅλα της τά ὑπάρχοντα στούς φτωχούς καί μέ τίς πιό πιστές δοῦλες της, διέφυγε στά Κύθηρα. Ἐκεῖ διά τῆς προσευχῆς, ἔκανε πολλά θαύματα. Ὅταν ὅμως ὁ πατέρας της ἐπέστρεψε ἀπό τό ταξίδι καί ἔμαθε τά γεγονότα, θύμωσε πολύ καί ἀφοῦ ἀνακάλυψε ποῦ βρισκόταν ἡ Ἑλέσα, ἀναχώρησε γιά νά τή φέρει πίσω. Ἀλλά ἡ γνώμη τῆς Ἑλέσας ἦταν ἀντίθετη ἀπό αὐτή τοῦ εἰδωλολάτρη πατέρα. Τότε αὐτός, ἀφοῦ ἀνελέητα τή βασάνισε, τελικά τήν ἀποκεφάλισε καί ἔτσι ἔλαβε ἐπάξια τό στεφάνι τοῦ μαρτυρίου. (Ἡ μνήμη της συγκεκριμένης ἁγίας δέν ἀναφέρεται πουθενά στούς Συναξαριστές, τή βρίσκουμε σάν μάρτυρα μόνο στά Κύθηρα). Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ. Θείας πίστεως. Γόνος ἅγιος, Πελοποννήσου, γέρας ἔνθεον, νήσου Κυθήρων, ἀνεδείχθης, Ἑλέσα πανεύφημε ὑπέρ Χριστοῦ γάρ νομίμως ἀθλήσασα, χειρί πατρώᾳ ἐτμήθης τήν κάραν σου, Μάρτυς ἔνδοξε, Χριστόν τόν Θεόν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τό μέγα ἔλεος. 5

όλις εἶχε τελειώσει ὁ Α Παγκόσμιος Πόλεμος καὶ εἶχε καταρρεύσει ἡ Γερμανία, ἐνῷ οἱ Μπολσεβίκοι στὴν Ρωσία εἶχαν νικήσει, ὁ Γερμανὸς (λογοτέχνης) Χέρμαν Ἔσσε ἔγραφε, σ ἕνα ἀπὸ τὰ πρῶτα κείμενά του (1919), γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκυ περίπου τὰ ἑξῆς: «Αὐτὸς εἶναι ἐπικίνδυνος γιὰ τὴν ύση. Οἱ ἥ- ρωές του, οἱ Καραμαζώφ, εἶναι ἀνατολικοὶ τύποι, πολὺ ἐπικίνδυνοι, σκοτεινοί, μὲ ἀσιατικὸ βάθος καὶ ἀποτελοῦν ἄμεσο κίνδυνο γιὰ τὸν δυτικὸ ἄνθρωπο». Αὐτὴ ἡ πόλωση, «Ἀνατολικοὶ - υτικοί», ποὺ ἔβλεπε τότε ὁ Ἔσσε, τὴν ἔχουν λίγο-πολὺ καὶ σήμερα οἱ περισσότεροι, ποὺ γράφουν γιὰ μᾶς τοὺς ὀρθοδόξους λαούς Εἶναι, ὅμως, τραγικὴ εἰρωνεία τῆς ἱστορίας ὅτι ὁ Χ. Ἔσσε, ἀφοῦ πέρασε καὶ ὁ Β Παγκόσμιος Πόλεμος καὶ πάλι οἱ Γερμανοὶ ἠττήθηκαν στὰ Βαλκάνια, ἔγινε βουδιστής, δηλαδὴ ἄκρως Ἀνατολικός. Καὶ διερωτᾶται κανείς, μήπως οἱ λεγόμενοι υτικοὶ εἶναι πιὸ κοντὰ στοὺς ἄπω Ἀνατολίτες, παρὰ σὲ μᾶς ἐδῶ τοὺς κοντινοὺς Βαλκάνιους. Ὅμως, ἐμεῖς * Τὸ παρὸν κείμενο ἀποτελεῖ ἕνα ἀπάνθισμα τῆς ὁμιλίας τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου πρώην Ἐρζεγοβίνης (τῆς Σερβίας) κ. Ἀθανασίου Γέφτιτς, μὲ θέμα: «Παπαδιαμάντης - Ντοστογιέφκσυ», εἰς τὴν Ἀθήνα τὴν 26η Μαΐου τοῦ 2001. τοῦ Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου πρώην Ἐρζεγοβίνης π. Ἀθανασίου Γέφτιτς οἱ Ὀρθόδοξοι, ὄχι μόνο ποὺ δὲν εἴμαστε υτικοί, ἀλλ οὔτε καὶ Ἀνατολικοί τοῦ Ἔσσε δὲν εἴμαστε Εὐρωπαῖοι τοῦ Ἔσσε, ἀλλ ἀκόμη λιγότερο Ἀσιάτες του. Οἱ ἥρωες τοῦ Ντοστογιέφσκυ καὶ τοῦ Παπαδιαμάντη δὲν κατατάσσονται στὰ σχήματα αὐτά, οὔτε ἐξηγοῦνται ἀπὸ αὐτά: «Ἀνατολὴ- ύση, Εὐρώπη-Ἀσία, Ἀνατολικοί- υτικοί». Ἡ γεωγραφικὴ καὶ πνευματικὴ πατρίδα τους, ἀλλὰ καὶ ἡ δική μας, εἶναι ἡ Ἀνατολικὴ Μεσογειακὴ λεκάνη μὲ τὰ περίχωρά της, ὅπου περιλαμβάνονται ἡ χερσόνησος τοῦ Αἵμου, τὰ Βαλκάνια (ἀλλὰ καὶ ἡ Ρωσία), ἡ Μ. Ἀσία, ἡ Παλαιστίνη, ἡ Μεσοποταμία, ἡ Αἴγυπτος, ἡ Β. Ἀφρικὴ καὶ ἡ Ν. Ἰταλία, δηλαδὴ ἡ γεωγραφικὴ καὶ πνευματικὴ περιοχὴ τοῦ Βυζαντίου, ὅπου γεννήθηκε ὁ Χριστιανισμός, ἀλλὰ καὶ ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικὸς πολιτισμός, 6

καὶ ὅπου γεννήθηκε καὶ ἀναπτύχθηκε ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μὲ τὴν παράδοσή της τὴ ζωντανή. Τὰ πρόσωπα, ποὺ βρίσκομε στὰ ἔργα τοῦ Ντοστογιέφσκυ καὶ τοῦ Παπαδιαμάντη, δὲν μπαίνουν καὶ δὲν ἐξηγοῦνται στὰ πλαίσια αὐτά: «Ἀνατολή- ύση», οὔτε στὴν πόλωση αὐτή: «Εὐρώπη-Βαλκάνια». Ὄχι πώς δὲν εἶναι καὶ Ἀνατολικοὶ καὶ υτικοί, ἀλλὰ δὲν ἐξαντλοῦνται σ αὐτὸ τὸ σχῆμα, ὅπως δὲν ἐξαντλούμεθα ἐμεῖς σήμερα μὲ τὸ νὰ χωριζώμεθα σὲ Εὐρωπαίους καὶ Βαλκάνιους... Ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Ντοστογιέφσκυ γεννήθηκαν καὶ ἀνατράφηκαν σ αὐτὸ τὸ ὀρθόδοξο ἐκκλησιαστικὸ περιβάλλον. Εἶναι γνωστὴ ἡ σχέση καὶ τῶν δύο με τὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία καὶ εἰδικὰ μὲ τὰ Μοναστήρια, καὶ διαπιστώνεται αὐτὴ ἡ σχέση στὰ ἔργα τους, μὲ διαφορὲς βέβαια, ἀλλὰ καὶ μὲ μία ἐσωτάτη ταυτότητα. Οἱ Κολλυβάδες τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ οἱ Στάρετς (Γέροντες) τοῦ Ντοστογιέφσκυ ἦταν φορεῖς τῆς ζωντανῆς αὐτῆς παραδόσεως τοῦ Ἡσυχασμοῦ. Οἱ Στάρετς τῆς Ρωσίας -καὶ ὄχι μόνο τῆς Ὄπτινα στὰ μετέπειτα ἔργα τοῦ Ντοστογιέφσκυ, ἀλλὰ καὶ τοῦ (ἁγίου) Τύχωνος τοῦ Ζαντόνκ, ἐπισκόπου καὶ ἀσκητοῦ- καὶ οἱ Κολλυβάδες μαρτυροῦν προσωπικά, καὶ ὄχι μόνο μέ τὰ ἔργα τους ἤ τὰ γραπτά τους, ἐκεῖνο ποὺ βρίσκεται στὸ βάθος τῆς ἀνθρωπολογίας τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ τοῦ Ντοστογιέφσκυ: Τὸ ἀνθρώπινο πρόβλημα, ἡ ἀνθρώπινη μοίρα, ἂν θέλετε, ἢ τὸ πεπρωμένο του ὄ- χι, ὅμως, μὲ τὴν ἐξωχριστιανικὴ ἔννοια τοῦ κρίματος ἢ τῶν κριμάτων τοῦ Θεοῦ. Κι ἑπομένως μαρτυροῦν γιὰ τὸ ἀνθρωπολογικὸ καὶ ἀνθρωπιστικὸ πρόβλημα. Πόσα χρωστᾶ ὁ Ντοστογιέφσκυ στὰ Μοναστήρια, στὸν ἅγιο Τύχωνα καὶ στοὺς Στάρετς ἐν συνεχείᾳ καὶ πόσα χρωστᾶ ὁ Παπαδιαμάντης στὸν πατέρα του ἱερέα, ἀλλὰ καὶ στὴν παράδοση τῶν Κολλυβάδων στὴ Σκιάθο... Ἀπὸ τὰ παιδικά τους χρόνια ἦταν πολὺ ποτισμένοι μὲ τὶς ἐμπειρίες αὐτὲς Θ. Ντοστογιέφσκυ καί, ὅπως λένε καὶ οἱ δύο, ἀλλὰ τὸ ἐκφράζω μὲ τὰ λόγια του Κ. Παλαμᾶ, ὅτι ἦταν παιδιά: «Ὁ ἄνθρωπος εἶναι πάντα αὐτό, ποὺ ἦταν παιδί». Ἴσως δὲν τὸ ξέρουμε ἀκριβῶς, ἀλλὰ ξέρουμε ὅτι μένει πάντα μέσα του, καὶ στὸν πλέον ἀλλαγμένο ἄνθρωπο -ἀλλαγμένο ἀπὸ τὴν ἡλικία, ἀπὸ τὰ πάθη, ἀπὸ τὴ σκέψη- μένει κάτι ἀπὸ τὸ παιδί. Καὶ ἦταν παιδιὰ ὅταν ἔζησαν τὴ βαθιά ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας, τὴ βαθιά ἐμπειρία τῶν ἡρώων τῆς Βίβλου, ἂς μοῦ ἐπιτραπῇ ἔτσι νὰ πῶ. Ὁ Ντοστογιέφσκυ τὸ περιγράφει βάζοντας τὸν Στάρετς Ζωσιμᾶ, ποὺ ὡς μικρὸς βρέθηκε στὸν ναὸ τὴ Μ. Ἑβδομάδα, ὅταν διαβαζόταν τὸ βιβλίο τοῦ Ἰώβ. Καὶ εἶναι γνωστό, πὼς ἐκεῖ ἔζησε ὁ Στάρετς Ζωσιμᾶς, δηλαδὴ ὁ ἴδιος ὁ Ντοστογιέφσκυ, τὸ μεγάλο μυστήριο, κατὰ τὸ ὁποῖο ἡ πεπερασμένη γήινη μορφὴ τοῦ ἀνθρώπου καὶ ἡ αἰώνια Ἀλήθεια, ἡ 7

Ἀλ. Παπαδιαμάντης μορφὴ τοῦ Θεοῦ, συναντήθηκαν, ἀγγίχτηκαν μαζί. Καὶ ἡ γήινη δικαιοσύνη -μὲ τὴν ἔννοια τῆς ἀληθείας, διότι τὸ ῥωσικὸ «πράβδα» ἔχει καὶ τὴν ἔννοια τῆς ἀληθείας- συναντήθηκε μὲ τὴν αἰώνια ἀλήθεια τοῦ Θεοῦ. Καὶ ὁ Ἰὼβ ἀπάντησε: «Εἴη τὸ ὄνομα Κυρίου εὐλογημένον εἰς τοὺς αἰῶνας». Ὁ Παπαδιαμάντης, στὸ κατάπληκτικὸ κείμενό του: «Φωνὴ αὔρας λεπτῆς», γραμμένο τὸ 1901, (σχολιάζοντας) ἕναν εἱρμὸ ἀπὸ τὴν ἑορτὴ τοῦ προφήτου Ἠλιοῦ, γράφει: «Ὁ Θεὸς ἐφανερώθη εἰς τὸν Προφήτην ὄχι ἐν τῷ πνεύματι τῷ βιαίῳ, ὄχι ἐν τῷ συσσεισμῷ, ὄχι ἐν πυρί, ἀλλ ἐν φωνῇ αὔρας λεπτῆς. Καὶ ἡ φωνὴ τῆς αὔρας τῆς λεπτῆς εἶναι ἡ φωνὴ τοῦ πράου Ἰησοῦ, εἶναι ἡ φωνὴ τοῦ Εὐαγγελίου». Ἐν συνεχείᾳ τελειώνει τὸ πολὺ μικρὸ καὶ πολὺ χαρακτηριστικὸ αὐτὸ ἄρθρο γιὰ νὰ ποῦμε ὅτι δὲν εἶναι ὅλα τὰ διηγήματα, οὔτε ἀκόμη λιγότερο ὅλα τὰ ἄρθρα τοῦ Παπαδιαμάντη τῆς ἴδιας ἀξίας, οὔτε τοῦ Ντοστογιέφσκυ, στὸ ἴδιο ἐπίπεδο, ἀφοῦ ὡς ἄνθρωποι πάλευαν καὶ ἀποτύπωναν- τελειώνει ἀναφέροντας τὸ ποίημα τοῦ Πινδάρου, ὅπου «οἱονεὶ (:σὰν νὰ) προφητεύει» γιὰ τὸν Χριστό, ἀφοῦ «τοιοῦτος Θεός, ἥρως καὶ ἄνθρωπος οὐδεὶς ἄλλος ὑπάρχει, εἰ μὴ ὁ Ἰησοῦς Χριστός». Φαίνεται μία μεγάλη ἀγάπη τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ τοῦ Ντοστογιέφσκυ γιὰ τὸν Χριστό. Εἶναι γνωστὸ τὸ γράμμα τοῦ Ντοστογιέφσκυ στὸν Φονβίζιν (τὸ 1854), ποὺ λέει παράδοξα: «Ἂν ἡ ἀλήθεια, ἂς ὑ- ποθέσωμε, θὰ ἀπέκλειε τὸν Χριστό, ἐγὼ θὰ ἔ- μενα μὲ τὸν Χριστὸ κι ὄχι μὲ τὴν ἀλήθεια». Παράδοξο, παραδοξότατο, (ἀφοῦ ὁ Χριστὸς ὁ ἴδιος εἶναι ἡ Ἀλήθεια, ἡ Αὐτοαλήθεια, Ἰωάν. ιδ 6), ἀλλά ἀληθινότατο. Ὁ Τ. Χρυσάφης, σ ἕνα βιβλίο του, γράφει γιὰ τὴν θεολογικὴ σκέψη τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ λέει: «Σπάνια συναντοῦμε τὴν λέξι Θεός. Στὰ γραπτά του μιλάει γιὰ τὸν Χριστὸ καὶ ἀπευθύνεται στὸν Χριστό». Ὁ Τέσλαν Μίλος ἔχει γράψει ἕνα ἄρθρο γιὰ τὸν Ντοστογιέφσκυ καὶ λέει: «ὲν βρῆκε τὸν Θεό, ἔχασε τὸν Θεὸ καὶ πιάστηκε ἀπὸ τὸν Χριστό». Καὶ τὸ θεωρεῖ κατάντημα τοῦ Ντοστογιέφσκυ αὐτό. Ὅμως, τί ἄλλο θὰ μποροῦσε νὰ γράψει ἕνας καθολικὸς καὶ ποῦ ἀλλοῦ θὰ μποροῦσε νὰ τὸν ὁδηγήσει ἡ θρησκεία του; Πῶς νὰ καταλάβει γιατί ὁ Ντοστογιέφσκυ πιάστηκε ἀπὸ τὸν Χριστό... Ὁ Παπαδιαμάντης τὴν ἴδια ὁμολογία δίνει ὅταν λέῃ: «Ἐν ὅσῳ ζῶ καὶ ἀ- ναπνέω καὶ σωφρονῶ δὲν θὰ παύσω πάντοτε νὰ ὑμνῶ μετὰ λατρείας τὸν Χριστόν μου...». ιότι δὲν ἀρκεῖ κάποιος θεός, οὔτε κάποια θρησκεία. Ὁ Θεός μας εἶναι Θεὸς ἐνσαρκωμένος στὸ πρόσωπο τοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. Θεὸς ποὺ δὲν ἔλαβε σάρκα, ποὺ δὲν ἔζησε τὸν πόνο μας τὸν ἀνθρώπινο, τὴν ὕπαρξή μας, τὰ βάσανά μας, τί νὰ τὸν κάνωμε; Ἔτσι καὶ οἱ θεοὶ τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, ποὺ ὁ Πλήθων στὴ «Γυφτοπούλα» (τοῦ Παπαδιαμάντη) θέλει νὰ τοὺς ἀποκαταστήσει, ὅπως ὁ Ἰουλιανὸς ὁ παραβάτης πρίν εἶναι νεκροί. Ὁ Ντοστογιέφσκυ πέρασε ἀπὸ τὸν μεγάλο πειρασμὸ (τῆς Εὐρώπης) καὶ μπολιάστηκε πάρα πολὺ ἀπὸ τὴ ύση, καὶ δὲν 8

μποροῦσε (ἴσως) νὰ μὴ μπολιαστεῖ. ιότι «ἀνένδεκτόν (:ἀδύνατον) ἐστι τοῦ μὴ ἐλθεῖν τὰ σκάνδαλα», τοὺς πειρασμοὺς (Λουκ. ιζ 1). Ἀλλὰ πρέπει νὰ ξέρωμε ὅτι «πειρασμὸς ἡ- μᾶς οὐκ εἴληφεν (:κατέλαβε) εἰ μὴ ἀνθρώπινος» (Α Κορ. Ι 12). Εἶναι ἀναπόφευκτο νὰ περάσωμε και ἐμεῖς (τέτοιο πειρασμό), διότι εἶναι ὄχι γεωγραφικές, ἀλλὰ πνευματικὲς κατηγορίες αὐτές. Ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος εἶναι μέσα μας, εἶναι ὁ παλαιὸς Ἀδάμ. Καὶ παλεύουμε μέσα μας νὰ βγοῦμε, ἂν ὄχι Ἀνατολίτες, νὰ βγοῦμε τουλάχιστον ἄνθρωποι τῆς Ἐκκλησίας, ἄνθρωποι ὀρθόδοξοι, πέστε τὸ Βαλκάνιοι, Βυζαντινοί, Ἕλληνες, Σέρβοι, Ῥῶσοι, κτλ., πάντως μὲ διαφορετικὴ γεύση ζωῆς, μὲ πείρα ἀνθρώπου διαφορετικὴ ἀπὸ ὅ,τι εἶναι ὁ δυτικὸς ἄνθρωπος. Αὐτὸ ποὺ λέμε «δυτικὸς ἄνθρωπος», ἐμφωλεύει πάντα μέσα μας. Ἤξερε ὁ Παπαδιαμάντης καὶ ὁ Ντοστογιέφσκυ τὴ χριστιανικὴ ἀλήθεια, ὅτι ὁ νοῦς τοῦ ἀνθρώπου ἐκ νεότητος ῥέπει πρὸς τὸ πονηρό. «Ἐκ νεότητός μου πολλὰ πολεμεῖ με πάθη». Γράφει τὸ 1875 σὲ μία ἐπιστολή του ὁ Παπαδιαμάντης: «Εἰς τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν ὑ- πάρχει μία ῥοπή, μία τάσις πρὸς τὴν διαφθοράν. Θέλει κανεὶς νὰ χαλασθεῖ καὶ διὰ τούτου χαλνιέται». Στὸν «Χρῖστο Μηλιώνη» μὲ ἄλλα λόγια γράφει: «Τὰ ὅ- ρια τῆς ἀρετῆς καὶ τῆς κακίας εἶναι τοσοῦτον δυσδιάκριτα ἐν τῇ ἀνθρωπίνῃ φύσει, ὥστε οἱ νεώτεροι ἐκ τῶν φιλοσοφούντων ἔχουν δίκαιον νὰ ἀνακηρύξουν ὡς ὅ- λως ἀνωφελῆ καὶ αὐτὴν ταύτην τὴν ψυχολογίαν, ὅπως ἀνεκήρυξαν καὶ τὴν μεταφυσικήν». Λέει κι ἄλλα ὁ Παπαδιαμάντης γιὰ τὸ σκοτεινὸ ἄντρο τῆς συνειδήσεως τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ ἀλλοῦ πάλι: «Ἡ αἰωνία τάσις τῆς ἀνθρωπίνης καρδίας εἰς τὸ νὰ ἀγαπᾷ πᾶν τὸ μισητόν». Καὶ μιλάει γιὰ αὐτολατρεία: «Ἐπέστη ὁ καιρὸς τῆς αὐτολατρείας καὶ πᾶσαι αἱ ἄλλαι θρησκεῖαι κατηργήθησαν». Ὁ κ. Μπαστιᾶς, (στὸ ὡραῖο βιβλίο του γιὰ τὸν Παπαδιαμάντη), μιλάει γιὰ αὐτολατρεία τοῦ οὐμανισμοῦ, τοῦ ἀνθρωπισμοῦ. Ὁ ἅγιος Ἀνδρέας Κρήτης τὸ εἶχε πῆ πολὺ πρὶν στὸν Μεγάλο Κανόνα του: «Αὐτείδωλον ἐγενόμην». Αὐτὸ εἶναι ἡ ύση: αὐτείδωλον. Καὶ αὐτὸ εἶναι μέσα μου... Ὁ Ντοστογιέφσκυ εἶχε πολὺ μπολιαστεῖ ἀπὸ τὴν Εὐρώπη κι ἔλεγε: «Εἶναι χώρα τῶν θαυμάτων, ἀλλ εἶναι νεκροταφεῖο. Εἴμαστε εὐγνώμονες, πήραμε πάρα πολλὰ ἀπὸ τὴν Εὐρώπη καὶ θὰ πάρομε καὶ τὴν εὐχαριστοῦμε, ἀλλ εἶναι πλέον καιρὸς νὰ βγοῦμε ἀπὸ τὴν αἰχμαλωσία τῆς Αἰγύπτου, ἀπὸ τὴν Εὐρώπη». Αὐτὸ ἔχει πολλὴ σημασία ἂν τὸ μετρᾶμε μὲ τὶς διαστάσεις ἑ- Ἐνισχύστε τό ἔργο τῆς ἀνέγερσης τοῦ Πολιτιστικοῦ - Πνευματικοῦ Κέντρου τῆς Ἱ. Μ. Γορτύνης καί Ἀρκαδίας Ἐσεῖς εἶστε ἡ δύναμή μας, μαζί μποροῦμε! Βοηθήστε τους πρώτους τομεῖς τοῦ Ἐπικοινωνιακοῦ και Μορφωτικοῦ Ἱδρύματός της - Βιβλιοπωλείο - Περιοδικό - Ἐκδόσεις - Ἴντερνετ, κ.λ.π. - - - - - - - - - - - - - Γιά προαιρετικές προσφορές μέ κάθε νομότυπη καί διαφανῆ διαδικασία, ἐπικοινωνῆστε κατά τίς ἐργάσιμες ὥρες στό τηλ.: 28920-22208 9

νὸς Ντοστογιέφσκυ. Νομίζω πὼς καὶ ὁ Παπαδιαμάντης πέρασε κι αὐτὸς ἀπὸ τὸν βαθὺ πειρασμὸ τῆς ύσεως. Ἦταν ἄνθρωπος Εὐρωπαῖος, σύγχρονος, μορφωμένος, διαβασμένος, μετέφρασε (δυτικὰ ἔργα), ἀλλ ἐπειδὴ ἀκριβῶς τὴν μέτρησε..., δὲν εἶπε ἀνάθεμα στὴν Εὐρώπη, ἀλλὰ τὴ ζοῦσε μέσα του. Αὐτὸ εἶναι τὸ δράμα τοῦ ἀνθρώπου, τὸ δράμα τῶν λαῶν, ποὺ σήμερα ζοῦμε ἐμεῖς οἱ ὀρθόδοξοι λαοί. Γιατί τόσο δὲν θέλουν τοὺς Ρώσους, τοὺς Σέρβους καὶ τοὺς Ἕλληνες; Γιατὶ εἶναι ἀπρόβλεπτοι, ἀ- προσδόκητοι. Αὐτοὶ θέλουν τὸ σίγουρο, θέλουν τὸ καλούπι, θέλουν νὰ ἐλέγχουν. Αὐτὸ εἶναι φιλαρχία δαιμονικὴ στὸ βάθος τῆς στάσεως τῆς Εὐρώπης, γιὰ γνώση καὶ γιὰ κυριαρχία καὶ γιὰ ὅ,τι φαίνεται. Ὁ π. Ἰουστίνος (Πόποβιτς) ἐμμένοντας στὸν Ντοστογιέφσκυ -δὲν ξέρω ἂν διάβασε τὸν Παπαδιαμάντη, δὲν τὸν ἀναφέρει- ἔλεγε ὅτι Παπισμὸς κατὰ βάθος εἶναι στὴν Εὐρώπη ὁ Μέγας Ἱεροεξεταστής. Ἡ νοοτροπία αὐτὴ νὰ κατέχῃς τὸν ἄλλον, νὰ τὸν γνωρίζῃς, νὰ τὸν κάνῃς εὐτυχισμένο, ἀλλὰ κατὰ τὰ μέτρα σου. Κι ἐδῶ ἔρχεται ὁ Ἰησοῦς, ὁ πράος, ὁ ταπεινός, ὁ ἀδύναμος, ποὺ φανερώνεται στὰ πρόσωπα τῶν ἡρώων του Παπαδιαμάντη καὶ τοῦ Ντοστογιέφσκυ, ἀλλὰ δὲν σώζει βίαια, σώνει καὶ καλά. ὲν ἔσωσε τὴν «Φραγκογιαννοῦ τὴν φόνισσα», ποὺ δὲν μετάνοιωσε, δὲν ἔσωσε τὴν «κα Αὐγούστα», ποὺ κι ἐκείνη δὲν μετάνιωσε. Γιατὶ ἡ αὐτομεμψία ἀπὸ μόνη της δὲν σώζει. Σώζει ὁ Θεὸς βλέποντας τὸν ἄνθρωπο νὰ ξεχύνεται, νὰ καταγκρεμίζει τὰ εἴδωλα καὶ αὐτείδωλά του, τὴν αὐτοθρησκεία του, τὴν αὐτολατρεία του καὶ νὰ προσφέρει λατρεία στὸν Θεό. Τὸ καλὸ καὶ χαρακτηριστικό τοῦ Παπαδιαμάντη καὶ τοῦ Ντοστογιέφσκυ εἶναι ὅτι αὐτοὶ δὲν φτιάχνουν πρόσωπα, ἀλλὰ περιγράφουν, παριστάνουν. Στὸν Ντοστογιέφσκυ βλέπει κανεὶς μία πολυφωνία καὶ μία διαλογικότητα, δηλαδὴ τὸν πλοῦτο τῆς καθολικότητας τῆς Ἐκκλησίας, τὸν πλοῦτο τῆς ἰδιομορφίας, τῆς ἰδιοπροσωπίας. Καὶ σ ὅλα τὰ ἱστορήματα τοῦ Παπαδιαμάντη (εἶναι) μαζεμένος ὁλόκληρος λαός, ἕνα ἑλληνικὸ πανηγύρι, κι ἁπλώνεται μία ὁμοαλήθεια. Αὐτὸ δηλαδὴ ποὺ ἔλεγε ὁ Ντοστογιέφσκυ μὲ τὴν «σόμπορνοστ» (:ἑνότητα ἐν τῇ ποικιλίᾳ), ὄχι ἐπιβαρυμένη μὲ τὴν ἔννοια τῶν Σλαβοφίλων τοῦ Σολόβιεφ, ἀλλὰ μ ἐκείνη ποὺ τῆς ἔδωσε στὴν ὁμιλία του γιὰ τὸν (μεγάλο ῥῶσο ποιητή) Πούσκιν, ὅπου εἶπε ὅτι ὁ Πούσκιν εἶναι «πανάνθρωπος», ἀντὶ τοῦ εὐρωπαίου «ὑπερανθρώπου». Στὴν ὁμιλία αὐτὴ τοῦ 1880 ὁ Ντοστογιέφσκυ εἶπε: «Ταπεινώσου ὑπερήφανε ἄνθρωπε...». Καὶ σὲ λίγο ἐκοιμήθη ( 1911) μὲ τὴ χαρὰ τῆς Ἀναστάσεως, μὲ τὴ Θ. Κοινωνία, ἀλλὰ κυρίως μὲ τὸ Εὐαγγέλιο τῆς ἀγάπης πρὸς τοὺς ἀνθρώπους... 10

Ὁ Σταυρουπόλεως Μάξιμος (ΜΑΞΙΜΟΣ ΡΕΠΑΝΕΛΛΗΣ) Τὸ 1955, μετὰ τὴν ἐκ τῆς σχολαρχίας παραίτησιν τοῦ Ἰκονίου Ἰακώβου, διωρίσθη οὗτος Σχολάρχης. Κατὰ τὴν ἐποχὴν τῆς σχολαρχίας του ἐγένοντο σπουδαῖα ἀνακαινικατὰ κόσμον Στυλιανὸς Ρεπανέλλης ἐγεννήθη τὸ 1919 ἐν Μυ-τιλήνῃ. Ἑξαετὴς ἦλθε μαζί μέ τὴν οἰκογένειάν του εἰς τὴν Πόλιν, ὅπου ἔλαβε τὴν πρώτην παίδευσίν του. Τὰ δύο πρῶτα ἔτη τῶν γυμνασιακῶν του σπουδῶν διῆλθεν εἰς τὴν Μεγάλην τοῦ Γένους Σχολήν καὶ ἀκολούθως εἰσῆλθεν εἰς τὴν Σχολὴν τῆς Χάλκης, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἀπεφοίτησε τὸ 1944. Τὸ ἴδιον ἔτος ἐχειροτονήθη Διάκονος μετονομασθεὶς Μάξιμος. Μέχρι τοῦ 1946 ὑπηρέτησεν εἰς τὸν Ἱερὸν Ναὸν Ἁγίου Νικολάου Γαλατᾶ. Ἐνταῦθα ἡ διακονία του ἀφῆκεν ἐποχήν, λόγῳ τῆς καλλιφωνίας του, τῆς ἐπιδόσεως εἰς τὸ θεῖον κήρυγμα καὶ τῆς ὁργανωμένης φιλανθρωπίας. Τὸ 1946 εἰσῆλθεν εἰς τὴν Πατριαρχικὴν Αὐλὴν ὡς Πατριαρχικὸς Διάκονος μέχρι τοῦ 1948. Τὸ ἴδιον ἔτος ἐστάλη ὡς ὑ- πότροφος τοῦ Πατριαρχείου εἰς Βέλγιον, σπουδάσας φιλοσοφίαν καὶ ψυχολογίαν ἐπὶ τριετίαν. Μετὰ τὸ πέρας τῶν σπουδῶν του ἐπέστρεψεν ἐνταῦθα καὶ διωρίσθη τὸ 1951 καθηγητὴς εἰς τὴν Θεολογικὴν Σχολὴν τῆς Χάλκης. Τὸ 1952 ἐχειροτονήθη Πρεσβύτερος καὶ κατὰ τὸ ἴδιον ἔτος ἐχειροθετήθη εἰς τό ὀφφίκιον τοῦ Ἀρχιμανδρίτου τοῦ Οἰκουμενικοῦ Θρόνου. 11

στικὰ ἔργα εἰς τὰ κτίρια τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Ἁγίας Τριάδος καὶ τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς καὶ τοὺς περιβάλλοντας χώρους. Τὸ σημαντικότερον, ὅμως, ὅλων εἶναι ἡ ὑπὸ τὴν στιβαρὰν καθοδήγησιν καὶ πνευματικὴν αὐτοῦ ἐπιστασίαν ὁλοκλήρωσις τοῦ ὑπὸ τοῦ Ἰκονίου Ἰακώβου ἀρξαμένου ἔργου τῆς πνευματικῆς καρποφορίας καὶ ἀνασυγκροτήσεως τῆς Θεολογικῆς Σχολῆς εἰς ὅλους τοὺς τομεῖς. Τὸ 1961 ἐξελέγη τιτουλάριος Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως. Μετὰ τὸν θάνατον τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Ἀθηναγόρου (7 Ἰουλίου 1972) ἦτο μέλος τῆς Ἐνδημούσης, πρὸς ἐκλογὴν νέου Πατριάρχου, Συνόδου. Ὑπῆρξε δι ὀλίγον ὑποψήφιος τῆς πλειοψηφίας διὰ τὴν ἐκλογὴν εἰς Οἰκουμενικὸν Πατριάρχην. Ἀλλά τὸ ὄνομά του, μετὰ τριῶν ἄλλων συνυποψήφιων διεγράφη ὑπὸ τῶν Τουρκικῶν Ἀρχῶν καὶ οὕτως ἐξελέγη εἰς τὸν Πατριαρχικὸν Θρόνον τὴν 16ην Ἰουλίου 1972, ὁ ἀοίδιμος κυρός Δημήτριος. Ὁ Σταυρουπόλεως Μάξιμος ἔκτοτε διετέλει μέλος τῆς Ἁγίας καὶ Ἱερᾶς Συνόδου. Ἡ δρᾶσις αὐτοῦ ὑπῆρξε πολύσχιδὴς καὶ κατὰ πάντα γόνιμος. Πολλάκις ἐξεπροσώπησε τόσον τὴν Ἱερὰν Θεολογικὴν Σχολὴν Χάλκης, ὅσον καὶ τὸ Οἰκουμενικὸν Πατριαρχεῖον, κυρίως μετὰ τοῦ νῦν Μητροπολίτου Ἐφέσου Χρυσοστόμου, κατὰ τὰς εἰς τὴν Ἄγκυραν συνομιλίας μετὰ τῶν ἁρμοδίων παραγόντων ἐπὶ τοῦ θέματος τῆς ἀπαγορεύσεως λειτουργίας τοῦ Θεολογικοῦ Τμήματος τῆς Σχολῆς. Ὑ- πῆρξε μέλος πολλῶν ἀντιπροσωπειῶν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου, καθὼς ἐπίσης καὶ μέλος τῆς ἀκολουθίας τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πα- τριάρχου Ἀθηναγόρου κατὰ τὰς τελετὰς τῆς Χιλιετηρίδος τοῦ Ἁ- γίου Ὄρους καὶ τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου Δημητρίου εἰς τὰς περιοδείας του πρὸς τὰς Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας Ἀλεξανδρείας, Ἱεροσολύμων, Ἑλλάδος καὶ Πολωνίας. Ὡς πρόεδρος τῆς ἐπὶ τοῦ Ἁγίου Ὄρους Ἐπιτροπῆς ἡγήθη τεσσάρων Πατριαρχικῶν Ἐξαρχιῶν πρὸς τὸ Ἅγιον Ὄρος. Μετὰ τοῦ νῦν Οἰκουμενικοῦ ἡμῶν Πατριάρχου (τότε Μητροπολίτου Φιλαδελφείας κ.κ. Βαρθολομαίου), ἦτο μέλος τῆς Πατριαρχικῆς Ἐπιτροπῆς εἰς τὴν Δ Κληρικολαϊκὴν Συνέλευσιν τῆς Ἱερᾶς Ἀρχιεπισκοπῆς Αὐστραλίας τὸ 1981. Ἀπὸ τοῦ 1982 καὶ ἑξῆς, μέχρι τοῦ θανάτου αὐτοῦ, ἐπισυμβάντος κατὰ τὴν 4ην Ἰανουαρίου τοῦ 1991, συμμετεῖχεν ἐνεργῶς εἰς τὴν διοίκησιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριαρχείου. Ἀλλά ὅ,τι καὶ νὰ εἴπωμεν εἶναι ὀλίγον διὰ τὴν προσωπικότητα καὶ τὸ ἔργον τοῦ ἀνδρός, ὅστις παραμένει ζῶν εἰς τὰς καρδίας ὅλων ἡμῶν, οἵτινες εἴχομεν τὴν εὐτυχίαν να ἀνήκωμεν εἰς τὴν χορείαν τῶν πολυπληθῶν μαθητῶν του. Μεγαλεπήβολος τὸ δέμας, ἀρχοντικός, ἐ- πέβαλε τὸν σεβασμὸν εἰς ὅ- λους, ἔψαλλε μὲ ἔνθεον ζῆλον, κόπτων τὴν ἀναπνοὴν τῶν ἀ- κροωμένων. Διαπρύσιος κήρυξ τοῦ Θείου Λόγου, εἶχε τὴν εὐχέρειαν νὰ ὁμιλῇ ἀπὸ στήθους, ἐ- πὶ μακρόν, ἄνευ οὐδεμιᾶς διακοπῆς, μεταρσιῶν τὸ πνεῦμα εἰς οὐρανίους σφαίρας, προσιτὰς μόνον εἰς τὰς γνώσεις καὶ τὴν σοφίαν αὐτοῦ. Χειμαρρώδης ἡ διδασκαλία αὐτοῦ, ἐμβριθής. Πλούσιον τὸ λεξιλόγιόν του, προσδιδόντος μὲ τὸν τόνον 12

τῆς φωνῆς του αἴγλην καὶ ἰδιαιτέραν σημασίαν εἰς τὸ ἀντικείμενον τῆς διδασκαλίας του. Αὐστηρὸς ἔναντι τῶν μαθητῶν, ἀλλὰ πάντοτε μὲ πολλὴν ἀγάπην πρὸς αὐτούς, ἐγνώριζε να διακρίνῃ τὰς ἀρετὰς των καὶ νὰ συμβάλλῃ εἰς τὴν καλλιέργειάν των, ἀλλὰ καὶ τὰ ἐλαττώματα καὶ πάθη των, προσπαθῶν νὰ τὰ ἐκριζώσῃ ἐκ τῆς ψυχῆς των. Ἤθελε νὰ ἐπαινῇ τὸ ἀγαθόν, ἀλ-λὰ καὶ νὰ στηλιτεύῃ τὸ κακόν. Προπάντων, ἤθελε νὰ ἐμπνέῃ εἰς τὰς ψυχάς των τὴν ταπεινότητα, τὴν σεμνότητα καὶ τὴν ἁπλότητα. Ἐμίσει, ὅσον τίποτε ἄλλο, τὸ ψεῦδος καὶ τὴν ὑποκρισίαν. Ἐνέπνεε, μὲ τὸ ζωντανόν του παράδειγμα, τὴν εὐσέβειαν καὶ τὸν φόβον τοῦ Θεοῦ. Ἔδιδεν ἰδιαιτέραν σημασίαν εἰς τὴν πειθαρχίαν. Ἔ- λεγεν ὅτι ὅποιος μάθει νὰ πειθαρχῇ εἰς τοὺς ἀνωτέρους του, θὰ γνωρίζῃ νὰ πειθαρχῇ καὶ εἰς τοὺς νόμους καί, κυρίως, εἰς τὸν νόμον τοῦ Εὐαγγελίου. ὑπὸ τοῦ Πατριάρχου Βαρθολομαίου τὸ ἀτονῆσαν ἀ-πὸ καιροῦ, ἐν τῇ Ἱερᾷ Ἀρχιεπισκοπῇ Κωνσταντινουπόλεως καὶ τὰς παρακειμένας Ἱερᾶς Μητροπόλεις, Μυστήριον τῆς Ἱερᾶς Ἐξομολογήσεως. Ἐν συνεχείᾳ ἡ Ἡγουμενεία τῆς Ἱερᾶς Μονῆς Ἁγίας Τριάδος, προτάσει τῆς Α. Θειοτάτης Παναγιότητος, τοῦ Οἰκουμενικοῦ Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, ἐγκρίσει δὲ τῆς Ἁγίας καὶ Ἱερᾶς Συνόδου, τῇ 21η Δεκεμβρίου 1995, ἀνετέθη εἰς τὸν γράφοντα, ὅστις καὶ συνεχίζει ἐν τῷ μέτρῳ τῶν δυνατοτήτων του ὅπως φέρῃ εἰς πέρας τὴν ὄντως ὑπεύθυνον ταύτην διακονίαν. Ὁ Μοσχονησίων Ἀπόστολος Μετὰ τὴν εἰς Κύριον ἐκδημίαν τοῦ Ἡγουμένου- Σχολάρχου τῆς Μονῆς καὶ Σχολῆς Μητροπολίτου Σταυρουπόλεως Μαξίμου, ἐν τῷ πνευματικῷ φυτωρίῳ τοῦ Λόφου τῆς Ἐλπίδος, ὅ- περ ἐπανῆλθεν εἰς τὴν ἀρχικὴν του κατάστασιν, ἤτοι καθαρῶς εἰς Μονήν, ἀνετέθησαν ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας καθήκοντα Ἡγουμένου εἰς τὸν Μητροπολίτην Θεοδωρουπόλεως Γερμανὸν (10 Ἰανουαρίου 1991), ὅ- στις ἤσκησε ταῦτα μέχρι τῆς 21ης Δεκεμβρίου 1995, ὅτε καὶ ἐνεπιστεύθη αὐτῷ 13

Τὸ Τὸ 1922 ἦρθε ἀπὸ τὴ Μικρασία μὲ τοὺς πρόσφυγες ἕνα ὀρφανὸ Ἑλληνόπουλο, ὀ- νόματι Συμεών. Ἐγκαταστάθηκε στὸν Πειραιᾶ σὲ μιὰ παραγκούλα καὶ ἐκεῖ μεγάλωσε μόνο του. Εἶχε ἕνα καροτσάκι καὶ ἔκανε τὸν ἀχθοφόρο, μεταφέροντας πράγματα στὸ λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ. Γράμματα δὲν ἤξερε οὔτε πολλὰ πράγματα ἀπὸ τὴν πίστη μας. Εἶχε τὴν μακαρία ἁπλότητα καὶ πίστη ἁπλὴ καὶ ἀπερίεργη. Ὅταν ἦρθε σὲ ἡλικία γάμου νυμφεύθηκε, ἔκανε δυο παιδιὰ καὶ μετακόμισε μὲ τὴν οἰκογένειά του στὴ Νίκαια. Κάθε πρωὶ πήγαινε στὸ λιμάνι τοῦ Πειραιᾶ γιὰ νὰ βγάλει τὸ ψωμάκι του. Περνοῦσε ὅμως κάθε μέρα τὸ πρωὶ ἀπὸ τὸ ναὸ τοῦ ἁγίου Σπυρίδωνος, ἔμπαινε μεσα, στεκόταν μπροστὰ στὸ τέμπλο, ἔβγαζε τὸ καπελάκι του καὶ ἔλεγε: «Καλημέρα, Χριστέ μου, ὁ Συμεὼν εἶμαι. Βοήθησέ με νὰ βγάλω τὸ ψωμάκι μου». Τὸ βράδυ ποὺ τελείωνε τὴ δουλειά του ξαναπερνοῦσε ἀπὸ τὴν Ἐκκλησία, πήγαινε πάλι μπροστὰ στὸ τέμπλο καὶ ἔλεγε: «Καλησπέρα, Χριστέ μου, ὁ Συμεὼν εἶμαι. Σ εὐχαριστῶ ποὺ μὲ βοήθησες καὶ σήμερα». Καὶ ἔτσι περνοῦσαν τὰ χρόνια τοῦ εὐλογημένου Συμεών. Περίπου τὸ ἔτος 1950 ὅλα τὰ μέλη τῆς οἰκογένειας του ἀρρώστησαν ἀπὸ φυματίωση καὶ ἐκοιμήθησαν ἐν Κυρίῳ. Ἔμεινε ὁλομόναχος ὁ Συμεὼν καὶ συνέχισε ἀγόγγυστα τὴ δουλειά του, ἀλλὰ καὶ δὲν παρέλειπε νὰ περνᾶ ἀπὸ τὸν ἅγιο Σπυρίδωνα, νὰ καλημερίζει καὶ νὰ καλησπερίζει τὸν Χριστό, ζητώντας τὴ βοήθειά Του καὶ εὐχαριστώντας Τον. Ὅταν γέρασε ὁ Συμεών, ἀρρώστησε. Μπῆκε στὸ Νοσοκομεῖο καὶ νοσηλεύτηκε περίπου γιὰ ἕνα μῆνα. Μία προϊσταμένη ἀπὸ τὴν Πάτρα τὸν ρώτησε κάποτε: - Παπποῦ, τόσες μέρες ἐδῶ μέσα δὲν ἦρθε κανεὶς νὰ σὲ δεῖ. Δὲν ἔχεις κανένα δικό σου στὸν κόσμο; - Ἔρχεται, παιδί μου, κάθε πρωὶ καὶ ἀπόγευμα ὁ Χριστὸς καὶ μὲ παρηγορεῖ. - Καὶ τί σοῦ λέει, παπποῦ; - «Καλημέρα Συμεών, ὁ Χριστὸς εἶμαι, κάνε ὑπομονή». «Καλησπέρα Συμεών, ὁ Χριστὸς εἶμαι, κάνε ὑπομονή». Ἡ προϊσταμένη παραξενεύτηκε καὶ κάλεσε τὸν πνευματικό της π. Χριστόδουλο Φάσο, νὰ ἔρθει νὰ δεῖ τὸν Συμεὼν μήπως πλανήθηκε. Ὁ π. Χριστόδουλος τὸν ἐπισκέφθηκε, τοῦ ἔπιασε κουβέντα, τοῦ ἔκανε τὴν ἐρώτηση τῆς προϊσταμένης καὶ ὁ Συμεὼν τοῦ ἔδωσε τὴν ἴδια ἀπάντηση. Τὶς ἴδιες ὧρες πρωὶ καὶ βράδυ, ποὺ ὁ Συμεὼν πήγαινε στὸ ναὸ καὶ χαιρετοῦσε τὸν Χριστό, τώρα καὶ ὁ Χριστὸς χαιρετοῦσε τὸν Συμεών. Τὸν ρώτησε ὁ πνευματικός: - Μήπως εἶναι φαντασία σου; - Ὄχι, πάτερ, δὲν εἶμαι φαντασμένος, ὁ Χριστὸς εἶναι! - Ἦρθε καὶ σήμερα; -Ἦρθε. - Καὶ τί σου εἶπε; - Καλημέρα Συμεών, ὁ Χριστὸς εἶμαι. Κάνε ὑπομονή, σὲ τρεῖς μέρες θὰ σὲ πάρω κοντά μου πρωῒ-πρωΐ. Ὁ πνευματικὸς κάθε μέρα πήγαινε στὸ Νοσοκομεῖο, μιλοῦσε μαζί του καὶ ἔμαθε γιὰ τὴ ζωή του. Κατάλαβε ὅτι πρόκειται περὶ εὐλογημένου ἀνθρώπου. Τὴν τρίτη ἡμέρα πρωῒπρωῒ πάλι πῆγε νὰ δεῖ τὸν Συμεὼν καὶ νὰ διαπιστώσει ἂν θὰ πραγματοποιηθεῖ ἡ πρόρρηση ὅ- τι θὰ πεθάνει. Πράγματι ἐκεῖ ποὺ κουβέντιαζαν, ὁ Συμεὼν φώναξε ξαφνικά: «Ἦρθε ὁ Χριστός», καὶ ἐκοιμήθη τὸν ὕπνο τοῦ δικαίου. Αἰωνία του ἡ μνήμη. Ἀμήν. (Ἀπὸ τὸ βιβλίο ΑΣΚΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΚΟΣΜΟ, 2008, σελ. 350-351, Ἱερὸν Ἡσυχαστήριον Ἅγιος Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος, Μεταμόρφωσις Χαλκιδικῆς). 14

«ΤΟ ΝΗΣΙ» μία ταινία -μήνυμα πνευματικότητας ἀπὸ τὴ σημερινὴ Ρωσία* Τ ὸν Νοέμβριο τοῦ 2006 κυκλοφόρησε στὴ Ῥωσία μὲ μεγάλη ἐπιτυχία ἡ ταινία τοῦ Ρώσου σκηνοθἑτη Παύλου Λουνγκίν «ΤΟ ΝΗΣΙ». ὲν ἔχω τὴν ἱκανότητα τοῦ κριτικοῦ κινηματογράφου, γιὰ νὰ παρουσιάσω τὸ ἔργο τοῦ σκηνοθέτη καὶ τὰ βαθειὰ νοήματα, τὰ ἀνθρώπινα, πνευματικὰ καὶ πλήρως θεολογημένα, ποὺ συνθέτουν τὸ μηνυμα τῆς ταινίας πρός τὸν σύγχρονο ἄνθρωπο. Γιὰ τὸν λόγο αὐτὸ θὰ μεταφέρω ἐδῶ μερικὰ ἀπὸ τὰ ὅσα ἔχω διαβάσει στὶς ρωσικὲς ἱστοσελίδες, ποὺ πραγματεύονται τὴν ἐπιτυχία αὐτῆς τῆς ταινίας. Ἡ ταινία μᾶς παρουσιάζει ἕνα ἐπεισόδιο τοῦ Β Παγκοσμίου Πόλεμου σὲ νησὶ στὴ Λευκὴ Θάλασσα, ὅπου ἀρχίζει ἡ τραγωδία ἑνὸς νεαροῦ ρώσου ναύτη θερμαστῆ, ποὺ τὸν ἐξαναγκάζουν οἱ Γερμανοὶ νὰ ἐκτελέσει 15

τὸν ἀξιωματικό του, γιὰ νὰ τοῦ χαρίσουν τὴ ζωή. Στὴ συνέχεια, ἡ ταινία μᾶς μεταφέρει στὸ ἔτος 1976 σ ἕνα μοναστήρι τῆς ἴδιας περιοχῆς, ὅπου ὁ νεαρὸς ναύτης ὡς ῥασοφόρος, μοναχὸς Ἀνατόλιος τώρα, προσπαθεῖ νὰ ξεπεράσει μὲ τὴν προσευχὴ τῆς καρδιᾶς τὸ βαθὺ τραῦμα τῆς ἐνοχῆς γιὰ τὸ ἁμάρτημα τοῦ φόνου. Θὰ παρουσιάσω, στὸν περιορισμένο χῶρο τοῦ σημειώματος, ὁρισμένες σκέψεις τῶν συντελεστῶν τῆς μεγάλης αὐ- Κάπου στὴ βόρεια Ρωσία, σ ἕνα μικρὸ ὀρθόδοξο μοναστήρι, ἐγκαταβιώνει ἕνας πολὺ ἀσυνήθιστος ἄνθρωπος. Οἱ συμμοναστές του προβληματίζονται ἀπὸ τὴν ἐκκεντρικὴ συμπεριφορά του. Οἱ προσκυνητὲς τῆς Σκήτης θεωροῦν ὅτι ἔχει τὴ δύναμη νὰ θεραπεύει ἀ- σθένειες, νὰ ἐξορκίζει τοὺς δαίμονες καὶ νὰ προβλέπει τὸ μέλλον. Ὡστόσο, ὁ ἴδιος θεωρεῖ τὸν ἑαυτό του ἀνάξιο, λόγω μιᾶς ἁμαρτίας ποὺ διέπραξε στὰ νιάτα του. Ἡ ταινία εἶναι μιά παραβολή, ποὺ συνδυάζει τὴ σοβιετικὴ καθημερινότητα καὶ τὴν ὀρθόδοξη μοναστικὴ πολιτεία, ἀκραιφνεῖς μάρτυρες ἀντιστοίχως τοῦ ἄθεου ὑλισμοῦ καὶ τῆς ἔνθεης πνευματικότητας. «Εἶναι μια ταινία γιὰ τὸ γεγονὸς ὅτι ὁ Θεὸς ὑπάρχει. Προκύπτει μιά στιγμὴ στὴ ζωή, ποὺ στὸ ἐπίκεντρο βρίσκεται αὐτὸ τὸ σημαντικὸ ζήτημα. Ἐπιπλέον, προσπαθῶ νὰ ἐπεκταθῶ σὲ νέα κινηματογραφικὰ εἴδη, στὴ συγκεκριμένη περίπτωση τὸ εἶδος τῆς ζωῆς τῶν ἁγίων». Πάβελ Λουνγκίν, Σκηνοθέτης τῆς ἐπιτυχίας, ποὺ καὶ οἱ τρεῖς εἶναι βαπτισμένα μέλη τῆς ρωσικῆς Ἐκκλησίας: Ο σεναριογράφος. Σόμπολεβ, στὸ ἐρώτημα σὲ ποιοὺς ἀπευθύνεται ἡ ταινία, σχολιάζει: Κατὰ τὴν ἄποψή μου ἡ τανία ἀπευθύνεται στοὺς ἀνθρώπους γιὰ τοὺς ὁποίους τὸ αἴσθημα ἐνοχῆς ἔ- χει κάποια σημασία, διότι ἡ ὕπαρξη αὐτοῦ τοῦ αἰσθήματος, ὅπως καὶ τῆς συνειδήσεως, ἐπιτρέπει στὸν κόσμο νὰ βρίσκει καὶ νὰ συγκρατεῖ τὴν ἰσορροπία του. Ὁ σκηνοθέτης Πάβελ Λουγκίν, ποὺ γιὰ πρώτη φορὰ ἀσχολήθηκε μὲ ἐκκλησιαστικὸ θέμα, παρατηρεῖ: Ὁ θεατὴς αὐτῆς τῆς ταινίας εἶναι ὁ βασανιζόμενος ἄνθρωπος ποὺ δὲν ἔχασε τὴν ἐλπίδα νὰ βρεῖ τὸ νόημα τῆς ζωῆς. Μοῦ φαίνεται ὅτι οἱ ἱκανοποιημένοι Χριστιανοὶ δὲν θὰ ἀποδεχθοῦν τὴν ταινία, ὅπως καὶ οἱ ἱκανοποιημένοι ἀθεϊσταί. Ἄλλωστε καὶ ὁ Μπερντιάεφ εἶπε ὅτι στὴν ἐποχή μας ὁ βασανιζόμενος ἀ- θεϊστὴς εἶναι πιὸ κοντὰ στὸν Θεό, παρὰ ὁ ἱκανοποιημένος Χριστιανός. Ὁ Πέτρος Μάμονοβ (π. Ἀνατόλιος) πρώην ροκάς καὶ πάνκ, καὶ σήμερα πιστὸς Χριστιανὸς- σχολιάζει: Ὅταν ὁ καλλιτέχνης ἄνθρωπος πιστὸς - ἀρχίζει νὰ τραγουδάει ἢ νὰ ζωγραφίζει πίνακες περὶ Θεοῦ, τοῦτο κατὰ κανόνα καταλήγει σὲ ψεύτισμα. Ἂς δουλέψει ὅ- πως θέλει, μὲ τὴ διαίσθησή του, καὶ ἡ πίστη του καὶ ὁ Θεὸς μέσα του κατὰ κάποιον τρόπον θὰ παρουσιασθοῦν. Καὶ ὁ Λουγκὶν (ὁ σκηνοθέτης) κατάφερε ἔ- τσι νὰ ἀποφύγει τὸ κίτς. Κατὰ τὴ διάρκεια τοῦ 2007, ἔγιναν πολλὲς συναντήσεις καὶ συζητήσεις μὲ συμμετοχὴ τοῦ εὐρύτερου κοινοῦ, πάνω στὸ γεγονὸς καὶ τὸ φαινόμενο τῆς δημιουργίας ἑνὸς βαθιὰ ἐκκλησιαστικοῦ φὶλμ καὶ τὴν πλατιά ἀποδοχὴ τῆς ταινίας «Τὸ Νησί», ἀπὸ ἕνα λαὸ πού, ἄν καὶ ἀπέκτησε τὴν ἐλευθερία του μετὰ ἀπὸ 70 χρόνια πνευματικῆς σκλαβιᾶς, ἀντιμετωπίζει σήμερα τὴν ἐπέλαση τοῦ ντόπιου καὶ τοῦ δυτικόφερτου ἀρνητισμοῦ καὶ ἀθεϊσμοῦ. 16

«Ἔχοντας γιὰ πρωταγωνιστὴ τὸ Ρῶσο πρώην ρὸκ στὰρ Πιὸτρ Μαμόνοφ στὸ ρόλο ἑνὸς κάτισχνου ἰδιόρρυθμου μοναχοῦ, ὁ ὁποῖος θαυματουργεῖ σὲ ἕνα νησὶ στὴν παγωμένη Λευκὴ Θάλασσα, ὁ σκηνοθέτης Πάβελ Λουνγκὶν ἐκπλήσσει τοὺς ὀ-ὀ παδούς του μὲ τὸ λιγότερο ἀρρενωπὸ ἀπὸ τὶς ἄλλες του ταινίες, ἀλλὰ παράδοξα συναρπαστικὸ Νησὶ - μια παραβολὴ γιὰ τὴν πίστη καὶ τὴ λύτρωση». Περιοδικὸ Variety Ὁ κριτικὸς Σεργέϊ Γκόρτσεβ, χαρακτηρίζοντας «Τὸ Νησί» ὡς τὴν καλύτερη κινηματογραφικὴ ταινία τοῦ 2006, καταλήγει, ὅτι στὸ σύνολό της ἡ ταινία μᾶς ἔδειξε ὄτι ἡ Ρωσία δὲν ἔχει μόνο πετρέλαια, ἀέριο, διαφθορὰ καὶ ἀ- νηθικότητα. Καὶ αὐτὸ δίνει μιὰ ἐλπίδα γιὰ τὴν ἀνέλιξη. Ἡ λέκτορας Θεολογίας Λαρίσα Στὰχ παρατηρεῖ: Αὐτὴ ἡ τανία ἔγινε ὁ δείκτης τῆς καταστάσεως στὴν ὁποία βρίσκεται ἡ σημερινὴ κοινωνία -ἔγινε κατανοητὸ ὅτι γιὰ ἄλλη μια φορὰ δὲν κατάφεραν νὰ σπάσουν τὴ Ρωσία. Στὴ δημοσκοπικὴ ἔρευνα ποὺ ἔ- γινε**, τὰ πιὸ συχνὰ σχόλια, ποὺ ἀ- κούστηκαν, ἦταν ἡ ἀναφορὰ στὸν ἠθικὸ προβληματισμὸ ποὺ γεννάει ἡ ταινία καὶ στὸ φιλοσοφικό της βάθος. Καί, ἰδιαίτερα τονίστηκε, ὅτι τὴ βασικὴ ἰδέα τοῦ φὶλμ οἱ πολλοὶ τὴν εἶδαν σὰν πρόσκληση σὲ μετάνοια: τὸ φὶλμ σὲ πλησίαζε στὸν Θεό, θέτει τὰ προβλήματα χρέους, συνειδήσεως, τιμῆς δείχνει τὸ θρίαμβο τῆς ἀνθρώπινης συνειδήσεως. Θὰ κλείσω μὲ ἕνα ἅλλο σχόλιο τοῦ σκηνοθέτη Π. Λουγκίν: «Σήμερα, θέλω νὰ πιστεύω, ὅτι ἡ Εκκλησία εἶναι ἕνας ἀπὸ τοὺς πλέον ζωντανοὺς κοινωνικοὺς ὀργανισμοὺς στὴ χώρα καὶ τὴν ταινία αὐτὴ ἁπλῶς προσπαθήσαμε νὰ τὴ διαποτίσουμε μὲ τὴν πνευματικὴ ἐμπειρία, ὅτι ὑπάρχει Θεὸς καὶ ὅτι δὲν εἴμαστε μόνοι σ αὐτὸν τὸν κόσμο.» Κ. Μεϊχανετζίδης * ημοσίευμα στὸ περιοδικὸ «Ἐλεύθερη Πληροφόρηση» ** Ἡ ἔρευνα ἔγινε, 3-4 Φερουαρίου 2007 σὲ πανρωσικὴ κλίμακα - σὲ 44 νομοὺς καί 100 πόλεις - ἐπὶ 1500 ἐρωτηθέντων καὶ μὲ στατιστικὸ σφάλμα μέχρι 3.6% ἔδειξε ὅτι τὴν ταινία παρακολούθησε τὸ 69% τῶν κατοίκων τῆς χώρας καὶ ἀπὸ ὅσους τὴν παρακολούθησαν τὸ 69% τὴν ἔκρινε θετικά. Παρουσιάσθηκε στὰ φεστιβὰλ Βενετίας, Τορόντο, Λονδίνου καί Θεσσαλονίκης. Στὴν Ἑλλάδα ἡ ταινία ἀγνοήθηκε ἀπὸ τοὺς κινηματογράφους προφανῶς ὡς μὴ εμπορεύσιμη καί στὰ τηλεοπτικὰ κανάλια τὰ γνωστὰ κυκλώματα θὰ τὴν θεώρησαν καὶ σκοταδιστική. Κυκλοφορεῖ ὅμως εὐρύτατα ἀπὸ χέρι σὲ χέρι ὡς DVD μὲ ἑλληνικοὺς ὑποτίτλους ποὺ ἀποδίδουν καὶ τὴν κατάλληλη ἐκκλησιαστικὴ γλώσσα στὶς προσευχητικὲς ἐκφράσεις. 17

ιδώ Σωτηρίου ό ἄλλο πρωί μᾶς ξυπνήσανε χλιμιντρίσματα καί καλπασμός ἀ- λόγων. Πεταχτήκαμε μεμιᾶς ὀρθοί κι ἀνοίξαμε τά μάτια μας. Τό τούρκικο ἱππικό περνοῦσε καμαρωτό ἀπό τήν παραλία. Κανείς δέν ἔβγαλε τσιμουδιά. Καί τά μωρά κερώσανε. Μόνο μιά πολύ ψιλή παιδική φωνούλα ρώτηξε: - Τί θά μᾶς κάνουνε οἱ Τούρκοι; Τί θά μᾶς κάνουνε; Αὐτή ταν ὁλουνῶν ἡ ἀγωνία, μά κανείς δέν τήνε ξεστόμιζε. Ἀπό μερικά μπαλκόνια ξένων σπιτιῶν ἀκούστηκαν ἀδύναμα παλαμάκια καί «γιασασίν». Σάν τέλειωσε ἡ παρέλαση, ἔγινε νεκρική ἡσυχία. Ἡ δικιά μας μαούνα ἦταν ἡ τελευταία ἀπ τίς ἑξήντα καί βρισκότανε σιμά στήν ξηρά. Σέ λίγο ἀκούστηκε τελάλης: - Μπρέ σεῖς, τί λέει; - Λέει, νά βγεῖ ὁ κόσμος καί νά πάει στίς δουλειές του δίχως νά φοβᾶται. Κανένας δέ θά κακοπάθει. - Μπορεῖ ἡ νίκη νά μερώνει τσ ἀνθρώπους, εἶπε ἡ μάνα μου. - Οἱ Μεγάλες υνάμεις δώκανε ἐντολή νά μήν ἀνοίξει ρουθούνι χριστιανικό. - Αὐτή ναι ἡ ἀλήθεια. Φτάνει τό αἷμα. Τί τά γενιτσαριά θά χουμε; - Τόσοι στόλοι! Τόσα βασιλικά γιά τά μάτια ἤ θαρρέψατε πῶς στέκουνε δῶ χάμου; Ὁ ἀδερφός μου ὁ Κώστας μέ πλησίασε ὅ- λο χαμόγελα καί φουσκώνοντας σάν διάνος, μοῦ πε εἰρωνικά: - Τί γνώμη ἔχεις τώρα, Μανωλάκη, γιά τό χτῆμα π ἀγόρασα; Ἔκανα καλά ἤ μέ πέρασε κορόιδο ὁ μπαρμπα-θόδωρος; Ἤμουνα τόσο χαρούμενος πού θά τοῦ συγχωροῦσα χίλιες τόσες κακοκεφαλιές κι ἄλλες τόσες εἰρωνεῖες. Ὅλοι στή μαούνα γινήκαμε τώρα μια παρέα. Βγάλαμε ὅ,τι φαγώσιμο εἴχαμε, παστά, αὐγά, κονσέρβες. Ἀρχίσαμε τά τραταμέντα καί τίς τσιρεμόνιες. Ξάφνου, μεσα στή γενική χαρά, ἀκούστηκε μιά φωνή κι ὕστερα πολλές μαζί: - Φωτιά! Φωτιά! Βάλαν φωτιά στή Σμύρνη! Πεταχτήκαμε ὀρθοί. Κοκκινόμαυρες φλόγες τινάζονταν στόν οὐρανό, χοροπηδηχτές. - Εἶναι κατά τήν Ἀρμενογειτονιά. - Κατά κεῖ φαίνεται νά ναι. - Πάλι οἱ Ἀρμεναῖοι θά τά πλερώσουνε! - Ἀποκλείεται νά κάψουνε ὁλόκληρη τή Σμύρνη. Ποιό συμφέρον ἔχουνε; Ἀφοῦ ἔγινε πιά δική τους... Ποιό συμφέρον εἴχαμε ἐμεῖς πού καίγαμε τά τουρκοχώρια στήν ὑποχώρηση; Ἡ φωτιά ἁ- 18

πλωνόταν παντοῦ. Ντουμάνιασε ὁ οὐρανός. Μαῦρα σύγνεφα ἀνηφορίζανε καί μπερδευότανε τό να μέ τ ἄλλο. Κόσμος, ἑκατοντάδες χιλιάδες κόσμος, τρελός ἀπό φόβο, ἀρχίνησε νά τρέχει ἀπ ὅλα τά στενοσόκακα καί τούς βερχανέδες καί νά ξεχύνεται στήν παραλία σάν μαῦρο ποτάμι. -Σφαγή! Σφαγή! - Παναγιά, βοήθα! - Προφτάστε! - Σῶστε μας! Ἡ μάζα πυκνώνει, δέν ξεχωρίζεις ἀνθρώπους, μά ἕνα μαῦρο ποτάμι πού κουνιέται πέρα δῶθε ἀπελπισμένα, δίχως νά μπορεῖ νά σταθεῖ οὔτε νά προχωρήσει. Μπρός θάλασσα, πίσω φωτιά καί σφαγή! Ἕνας ἀχός κατρακυλάει ἀπό τά βάθη τῆς πολιτείας καί σπέρνει τόν πανικό. - Τοῦρκοι! - Τσέτες! - Μᾶς σφάζουνε! Ἕλεος! Ἡ θάλασσα δέν εἶναι πιά ἐμπόδιο. Χιλιάδες ἄνθρωποι πέφτουνε καί πνίγονται. Τά κορμιά σκεπάζουνε τά νερά σάν νά ναι μόλος. Οἱ δρόμοι γεμίζουνε κι ἀδειάζουνε καί ξαναγεμίζουνε. Νέοι, γέροι, γυναῖκες, παιδιά ποδοπατιοῦνται, στριμώχνονται, λιποθυμοῦνε, ξεψυχοῦνε. Τούς τρελαίνουν οἱ χαντζάρες, οἱ ξιφολόγχες, οἱ σφαῖρες τῶν τσέτηδων! -Βούρ, κεραταλάρ! (Χτυπᾶτε τους τούς κερατάδες!). Τό βράδυ τό μονοφώνι κορυφώνεται. Ἡ σφαγή δέ σταματᾶ. Μόνο ὅταν τά πλοῖα ρίχνουνε προβολεῖς γίνεται μια πρόσκαιρη ἡσυχία. Μερικοί πού καταφέρανε νά φτάσουνε ζωντανοί ἴσαμε τή μαούνα, μᾶς ἱστοροῦνε τό τί γίνεται ὄξω, στίς γειτονιές. Οἱ τσέτες τοῦ Μπεχλιβάν καί οἱ στρατιῶτες τοῦ Νουρεντίν τρῶνε ἀνθρώπινο κρέας. Σπάζουνε, πλιατσικολογοῦνε σπίτια καί μαγαζιά. Ὅπου βροῦνε ζωντανούς, τούς τραβοῦνε ὄξω καί τούς βασανίζουνε. Σταυρώνουνε παπάδες στίς ἐκκλησιές, ξαπλώνουνε μισοπεθαμένα κορίτσια κι ἀγόρια πάνω στίς Ἅγιες Τράπεζες καί τ ἀτιμάζουνε. Ἀπ τόν Ἅι- Κωνσταντίνο καί τό Ταραγάτς ἴσαμε τό Μπαλτσόβα τό τούρκικο μαχαίρι θερίζει. Ἡ φωτιά ὅλη νύχτα ἀποτελειώνει τό χαλασμό. Γκρεμίζονται τοῖχοι, θρυμματίζονται γυαλιά. Οἱ φλόγες κριτσανίζουνε μαδέρια, ἔπιπλα καί φτοῦνε σιδερικά ξεθεμελιώνουνε τήν πολιτεία ὁλόκληρη. Ἁπλώνουν πάνω στά ἔργα τῶν ἀνθρώπων καί τά διαλύουνε. Σπίτια, ἐργοστάσια, σκολειά, ἐκκλησίες, μουσεῖα, νοσοκομεῖα, βιβλιοθῆκες, θέατρα, ἀμύθητοι θησαυροί, κόποι, δημιουργίες αἰώνων ἐξαφανίζουνται κι ἀφήνουνε στάχτη καί καπνούς. Ἄχ, γκρέμισε ὁ κόσμος μας! Γκρέμισε ἡ Σμύρνη μας! Γκρέμισε ἡ ζωή μας! Ἡ καρδιά, τρομαγμένο πουλί, δέν ξέρει ποῦ νά κρυφτεῖ. Ὁ τρόμος, ἕνας ἀνελέητος καταλύτης ἄδραξε στά νύχια του κεῖνο τό πλῆθος καί τό ἀλάλιασε. Ὁ τρόμος ξεπερνάει τό θάνατο. έ φοβᾶσαι τό θάνατο, φοβᾶσαι τόν τρόμο. Ὁ τρόμος ἔχει τώρα τό πρόσταγμα. Τσαλαπατᾶ τήν ἀνθρωπιά. Ἀρχίζει ἀπό τό ροῦχο καί φτάνει ἴσαμε τήν καρδιά. Λέει: Γονάτισε, γκιαούρη! Καί γονατίζει. Ξεγυμνώσου! Καί ξεγυμνώνεται. Ἄνοιξε τά σκέλια σου! Καί τ ἀνοίγει. Χόρεψε! Καί χορεύει. Φτύσε τήν τιμή σου καί τήν πατρίδα σου! Καί φτύνει. Ἀπαρνήσου τήν πίστη σου! Καί τήν ἀπαρνιέται. Ἄχ, ὁ τρόμος! Ὅποια γλώσσα κι ἄν μιλᾶς, λόγια δέ θά βρεῖς νά τόνε περιγράψεις. Τί κάνουν, λοιπόν, οἱ προστάτες μας; Τί κάνουν οἱ ναυάρχοι μέ τά χρυσά σιρίτια, οἱ διπλωμάτες κι οἱ πρόξενοι τῆς Ἀντάντ! Στήσανε κινηματογραφικές μηχανές στά καράβια τους καί τραβούσανε ταινίες τή σφαγή καί τόν ξολοθρεμό μας! Μέσα στά πολεμικά οἱ μπάντες τους παίζανε ἐμβατήρια καί τραγούδια τῆς χαρᾶς, γιά νά μή φτάνουν ἴσαμε τ ἀφτιά τῶν πληρωμάτων οἱ κραυγές τῆς ὀδύνης καί οἱ ἐπικλήσεις τοῦ κόσμου. Καί νά ξέρει κανείς πώς μιά, μόνο μιά κανονιά, μιά διαταγή, ἔφτανε γιά νά διαλύσει ὅλα κεῖνα τά μαινόμενα στίφη. Κι ἡ κανονιά δέ ρίχτηκε, κι ἡ ἐντολή δέ δόθηκε! 19

Πρώτες βοήθειες στο... διάβασμα Ἀγαπητοί μας γονεῖς, Οἱ σχολικές διακοπές ὁλοκληρώθηκαν καί ἡ νέα σχολική χρονιά ἔχει ἤδη ἀρχίσει. Τήν ξεγνοιασιά ἔρχεται νά διαδεχθεῖ καί πάλι ἡ καθ ἡμέραν ἔννοια, τόσο τῶν παιδιῶν, ὅσο καί τῶν γονέων. Ἐκτός ἀπό τή δυσκολία πού ἔχουν τά παιδιά νά προσαρμοστοῦν στή νέα πραγματικότητα, πού ἀπαιτεῖ προγραμματισμό καί ὑπευθυνότητα, ἐπιστρέφει καί ὁ «πονοκέφαλος» τῶν γονέων πού ἀκούει στό ὄνομα «διάβασμα». Οἱ περισσότεροι, ἄν ὄχι ὅλοι οἱ γονεῖς, προβληματίζονται, ἀγχώνονται καί πολλές φορές ἐκνευρίζονται μέ τήν ἀπροθυμία τῶν παιδιῶν τους, νά ἀσχοληθοῦν μέ τήν προετοιμασία τῶν σχολικῶν τους ἐργασιῶν. Μιλώντας γιά θέματα πού ἀφοροῦν τόν ἄνθρωπο, δέν μποροῦμε νά δώσουμε συνταγές ἀντιμετώπισης, καθώς αὐτές ὅσο καλές καί ἐπιστημονικά κατοχυρωμένες καί ἄν εἶναι, προσκρούουν στήν ποικιλότητα τῶν προσωπικοτήτων καί τῶν χαρακτήρων. Μιά μέθοδος πού ἐφαρμοζόμενη σέ κάποιον μπορεῖ νά δώσει θετικά ἀποτελέσματα, σέ ἄλλον μπορεῖ νά ἐπιδράσει ἀρνητικά. Πῶς μποροῦμε λοιπόν νά ἀντιμετωπίσουμε τίς δυσκολίες καί τά προβλήματα πού ἔχουν νά κάνουν μέ τό σχολικό διάβασμα τῶν παιδιῶν; Κάποια παιδιά ἀδιαφοροῦν γιά τό διάβασμα, ἄλλα θέλουν πίεση γιά νά τό κάνουν, ἄλλα καθυστεροῦν ὑπερβολικά καί κάποια ἄλλα θέλουν ἕναν ἀπό τούς γονεῖς μόνιμα πάνω ἀπό τό κεφάλι τους. Ἰδού μερικοί ἀπό τούς λόγους, γιά τούς ὁποίους χαρακτηρίσαμε τό σχολικό διάβασμα «πονοκέφαλο» γιά τούς γονεῖς. Οἱ ἀγωνίες καί τά ἀδιέξοδα πού ἀντιμετωπίζουν οἱ γονεῖς καθημερινά στά διάφορα παιδαγωγικά θέματα, εἶναι καί δικές μας. Ἀφοροῦν ἄμεσα καί ἐμᾶς ὡς τοπική Ἐκκλησία, γι αὐτό ἐξάλλου καί στήν παροῦσα στήλη δώσαμε τόν τίτλο «Μαζί μέ τούς γονεῖς». έν πρόκειται γιά διαφημιστικό πυροτέχνημα, μά γιά οὐσιώδη ἀγωνία μας, ἡ ὁποία ἔρχεται νά συναντήσει τίς δικές σας ἀγωνίες καί νά συμπορευθεῖ μαζί τους καί μαζί σας. Ἐπιμέλεια στήλης: π. Χαράλαμπος Κοπανάκης 20