Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου Βόλου
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ...3 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΑΛΒΑΝΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ...4 Ο αρραβώνας...6 Αρραβώνας αγέννητων παιδιών...6 Αρραβώνας νηπίων...7 Αρραβώνας μέσω προξενητή...8 Ο λόγος...12 Η προετοιμασία της προίκας...14 Παίρνοντας το νήμα κι ορίζοντας ημερομηνία...16 Ο Γάμος...16 Οι γαμήλιες προσκλήσεις...17 Τα γαμήλια δώρα...18 Η νύχτα πριν το γάμο...19 «Οντάς» ή δωμάτιο υποδοχής ( krushq)...19 Η μέρα του γάμου...25 Η είσοδος του γαμπρού στο «gjerdek» ( στο νυφικό δωμάτιο)...28 Σπάζοντας το kulac (ψωμί)...29 Η πρώτη επίσκεψη της νύφης...30 Οι επισκέψεις της νύφης στην οικογένειά της...30 Μπάτσελορ πάρτι ( kanagjeqi)...31 Η βαφή με χέννα...31 Η νύχτα της εργένικης γιορτής (μπάτσελορ)...32 Αξιολόγηση του παραδοσιακού αλβανικού γάμου...34 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΑΛΒΑΝΙΚΗΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ...35 ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΣΤΟΛΕΣ ΑΛΒΑΝΙΑΣ...38 Πηγές- Βιβλιογραφία...42
3 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ Κατά την τρέχουσα σχολική χρονιά μοναδική μας έγνοια - τόσο εμάς των καθηγητών όσο και των μαθητών μας, ήταν να προσεγγίσουμε τον πολιτισμό της γειτονικής μας χώρας, της Αλβανίας, πληρέστερα και με όσο το δυνατό μεγαλύτερη ευαισθησία. Απώτερος στόχος μας ήταν να βοηθήσουμε τους ανθρώπους εκείνους που συνωστίζονται μέσα σε λίγα μόλις τετραγωνικά να αισθανθούν τη χαρά και την ικανοποίηση της επαφής με τη γενέτειρά τους, τον πολιτισμό, αλλά και τους ανθρώπους της. Καταφέραμε να δημιουργήσουμε ένα τέτοιο κλίμα συνεργασίας μεταξύ μας και να τους μεταδώσουμε τόσο ζήλο για έρευνα και μάθηση, ώστε σήμερα με υπερηφάνεια σας παρουσιάζουμε ολοκληρωμένη την προσπάθειά μας αυτή. Συμμετείχαν όλοι - κανείς τους δεν αρνήθηκε - και τους ευχαριστούμε από την καρδιά μας, καθώς χωρίς τη δική τους συμβολή πολλές πτυχές από τις συνήθειες του αλβανικού λαού θα παρέμεναν άγνωστες σε μας σήμερα, απλά ξεχασμένες πίσω απ το χρόνο. Ευχαριστούμε κι εσάς που αγκαλιάσατε την προσπάθειά μας αυτή, καθώς με την αποδοχή σας μας δίνετε το έναυσμα να συνεχίσουμε και στο μέλλον! Σας παρουσιάζουμε, λοιπόν, την «άγνωστη μέχρι τώρα σε πολλούς Αλβανία» και συγκεκριμένα, τον παραδοσιακό αλβανικό γάμο, την ιστορία της αλβανικής μουσικής, αλλά και την παραδοσιακή αλβανική φορεσιά και σας αφήνουμε να εντοπίσετε τα στοιχεία με το έντονα βαλκανικό χρώμα, που καθρεφτίζονται στην κουλτούρα των ανθρώπων που κατοικούν στον κάμπο του Dukaqjin. Κοτζαγιώτου Αποστολία - Φόβος Ιωάννης
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 4 Ο ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΣ ΑΛΒΑΝΙΚΟΣ ΓΑΜΟΣ Είναι πολλά αυτά τα αξιοσημείωτα που μπορεί κανείς να διακρίνει στην παράδοση των γειτονικών λαών μας στα Βαλκάνια. Για τους Αλβανούς ή Σκιπετάρους ή «γιους του αετού» ο γάμος αντιπροσωπεύει μια στιγμή ιδιαίτερης σπουδαιότητας στη ζωή τους, τόσο από την άποψη της δομής, οργάνωσης και σύνθεσης της οικογένειας, όσο και από την πλευρά των ιστορικών αξιών της οικογένειας και της κοινωνίας ως τμήμα του ανθρώπινου πολιτισμού. Κατακτημένοι από τους Τούρκους για τετρακόσια ολόκληρα χρόνια οι Αλβανοί γείτονές μας διατήρησαν το ιδιόρρυθμο ήθος να αντιμετωπίζουν τις γυναίκες με απροκάλυπτη περιφρόνηση σχεδόν απέχθεια. Όσον αφορά την εξαγορά της νύφης από το γαμπρό ήταν έθιμο πανάρχαιο κι εφαρμοζόταν σε πολλές περιοχές της Αλβανίας. Μέχρι πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η τιμή μιας κοπέλας κυμαινόταν από 100 μέχρι 300 φράγκα της εποχής, μερικές φορές και περισσότερα, αν ο γαμπρός τύχαινε να είναι πλούσιος. Γενικά, όμως, ο γάμος στα απρόσιτα κορφοβούνια της Αλβανίας ήταν υπόθεση δύσκολη, όχι μόνο για την αντιπάθεια του άντρα προς τη γυναίκα, όχι μόνο για το κόστος της νύφης, αλλά για την εθιμική απαγόρευση της επιμιξίας ανάμεσα σε πολλές και πολυάνθρωπες πατριές ή φάρες, οι οποίες από την αρχαιότητα θεωρούνταν σχεδόν «συγγενείς» και οι μεταξύ τους διασταυρώσεις «επιμιξίες». Ουσιαστικά, ένας γάμος αντιπροσωπεύει μια λατρευτική πράξη σε μια παραδοσιακή ιεροτελεστία της εθιμοτυπικής οικογενειακής ζωής, όπου πρωταγωνιστές είναι ο νεαρός άντρας και η νεαρή γυναίκα. Θεωρούνται σύζυγοι μετά το γάμο, ο οποίος ολοκληρώνεται με την τελετή γάμου και την επίσημη πράξη που τελείται στο δημαρχείο. Επιπλέον, το παντρεμένο ζευγάρι αντιπροσωπεύει τη διμερή φιλία μεταξύ δύο οικογενειών και σύμφωνα με την παραδοσιακή κοινωνική οργάνωση μεταξύ των αδερφών και των συγγενών, που ανήκουν στη νύφη και το γαμπρό. Αυτή η σύνθετη δομή της φιλίας είναι μια έκφραση της ιεραρχικής λειτουργίας της αλβανικής κοινωνίας μέσα σε μια μακρά περίοδο ιστορίας. Φυσικά, σήμερα, αυτή η ουσιαστική δομή θα μπορούσε να θεωρηθεί σχεδόν εκμηδενισμένη ή πάλι θα μπορούσαμε να πούμε πως συνεχίζει να ζει στο υποσυνείδητο των ανθρώπων που την κληρονόμησαν. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα απ την αρχή, και συγκεκριμένα ας ξεκινήσουμε την αναδρομή μας από τον αρραβώνα.
5 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 6 Ο αρραβώνας Αφότου ο γάμος γίνεται σκοπός της ζωής του νεαρού ζευγαριού ο αρραβώνας θεωρείται το προκαταρκτικό της στάδιο. Βέβαια, μιλάμε για μια παλιά σχετικά παράδοση σχετικά με την οργάνωση της οικογενειακής ζωής, γι αυτό και συχνά βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ποικίλους τύπους αρραβώνα, στους οποίους θα αναφερθούμε στη συνέχεια. Ο μέσος όρος της ηλικίας αρραβώνα για τον άντρα ήταν από είκοσι έως τριάντα χρόνων, ενώ για τη γυναίκα από δεκαπέντε έως δεκαοκτώ. Εξαιρέσεις στον κανόνα υπήρχαν, μα ήταν σπάνιες και συχνά ακραίες. Αρραβώνας αγέννητων παιδιών Ο αρραβώνας αγέννητων ακόμη παιδιών είναι μια αρχαϊκή μορφή αρραβώνα, που σήμερα έχει πάψει να υφίσταται, μα που τη συναντήσαμε μέχρι λίγα χρόνια μετά τον 2 ο Παγκόσμιο πόλεμο. Αυτή η μορφή αρραβώνα λάμβανε χώρα στη διάρκεια περιστασιακών συγκεντρώσεων- συνήθως πανηγυριών- όταν δύο έγκυες γυναίκες ήταν φίλες, ειδικά αν η φιλία τους βασιζόταν σε καλές σχέσεις μεταξύ των οικογενειών τους και υπήρχε αλληλοεκτίμηση ανάμεσά τους βασισμένη στον πλούτο, την τιμή, το θάρρος και τον πατριωτισμό που διέθεταν. Ο αρραβώνας γίνονταν με προφορική συμφωνία μεταξύ των δύο εγκύων γυναικών- χωρίς να συμβουλευτούν το σύζυγο ή οποιονδήποτε άλλο από την οικογένεια, ακόμη και την κεφαλή του σπιτιού- ειδικά αν τα μωρά ανήκαν σε διαφορετικό φύλο. Ο αρραβώνας αυτού του είδους ήταν υποχρεωτικός και τον σέβονταν όλοι. Σε περίπτωση που κάποια από τις δύο οικογένειες τον αμφισβητούσε, η ντροπή έπρεπε να ξεπλυθεί μόνο με αίμα. Οι οικογένειες περίμεναν ωσότου τα παιδιά τους φτάσουν σε ηλικία γάμου κι έπειτα θα λάμβανε χώρα η γαμήλια τελετή. Επειδή αυτή ήταν μια άγρια μορφή αρραβώνα, ο γάμος που θα επακολουθούσε θα προκαλούσε συνήθως μεγάλη δυσαρέσκεια και μια αφύσικη σχέση μεταξύ των συζύγων- πιθανή αιτία διαζυγίου- η οποία θα επηρέαζε και τις αγαθές ως τότε σχέσεις των δύο οικογενειών. Αυτός, άλλωστε, ήταν και ο λόγος που αυτή η πρακτική εγκαταλείφτηκε και σήμερα δεν καταγράφονται τέτοιες περιπτώσεις. Γι αυτή τη μορφή αρραβώνα δεν είναι απαραίτητο το προξενιό. Ακόμη κι αν γινόταν δημόσια μετά τη γέννηση των παιδιών, οι τυπικές τελετές διεξάγονταν μόνο όταν τα παιδιά έφταναν στην κατάλληλη ηλικία, εφηβεία ή και αργότερα. Καθώς αυτού του είδους ο αρραβώνας ήταν μια συμφωνία μεταξύ γυναικών ( μητέρων) σε οικογένειες με αυστηρή πατριαρχική δομήόπου ήταν ιεραρχικά σεβαστό- μας οδηγεί στο να πιστεύουμε ότι ήταν ένα κατάλοιπο από την
7 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος αρχαϊκή δομή και οργάνωση της οικογένειας- θέμα που θα προσπαθήσουμε να προσεγγίσουμε σ ένα σύνθετο τμήμα. Αρραβώνας νηπίων Όσον αφορά τη διαδικασία είναι ανάλογος με τον αρραβώνα αγέννητων παιδιών μόνο που τώρα ο αρραβώνας γίνεται από τις μανάδες, ενώ τα παιδιά τους είναι ακόμη στις κούνιες. Σε παρόμοιες περιστάσεις και συνθήκες αξιολόγησης, σε στιγμή που θεωρούν κατάλληλησυνήθως κατά τη διάρκεια εκδηλώσεων και με αμοιβαία συμφωνία- οι μητέρες συμφωνούν για τον αρραβώνα των παιδιών τους. Κατόπιν αυτού πληροφορούν τους συζύγους τους και την κεφαλή του σπιτιού παρουσία των υπόλοιπων μελών της οικογένειας. Συνήθως τα νέα του αρραβώνα τα μαθαίνει αρχικά η πρώτη κυρία του σπιτιού, η οποία στις περισσότερες περιπτώσεις είναι η πεθερά της γυναίκας που συμφώνησε για τον αρραβώνα. Μ αυτόν τον τρόπο η ιεραρχία της οργάνωσης της οικογένειας προστατευόταν με τον ρόλο της γυναίκας να έχει διασωθεί από τη μητριαρχική κοινωνία. Καθώς ήταν παραπλήσια κι αυτή η μορφή αρραβώνα μ αυτή των αγέννητων παιδιών δεν απαιτεί την παρουσία κάποιου προξενητή. Θα πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι ο αρραβώνας των αγέννητων παιδιών ή ακόμη και των νηπίων συνηθίζεται να συμφωνείται και από άντρες επίσης. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συμβεί όταν δύο άντρες συνδέονται με προηγούμενη φιλία που βασίζεται στην αμοιβαία εμπιστοσύνη κι εκτίμηση κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής τους θητείας, της μετανάστευσης ή του πολέμου και θα μπορούσε κανείς να το δει ως μία ευκαιρία εμβάθυνσης της φιλίας τους.
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 8 Αρραβώνας μέσω προξενητή Στην αλβανική παράδοση ο αρραβώνας από προξενιό επικράτησε για πολλές εκατονταετίες. Αν και σήμερα αυτή η μορφή αρραβώνα έχει αρχίσει να εκλείπει, πολλές φορές ακόμη τη συναντάμε περιστασιακά. Το «ταξίδι» που ονομάζεται αρραβώνας θα μπορούσε να ξεκινήσει από τη στιγμή που το αγόρι ή το κορίτσι φτάσουν στην κατάλληλη ηλικία γι αυτό- συνήθως στο ξεκίνημα της εφηβείας. Από τη στιγμή αυτή η οικογένεια του αγοριού και κατεξοχήν η μητέρα του, η γιαγιά του ή οι αδερφές του -ειδικά οι έγγαμεςαρχίζουν να επιλέγουν τα κορίτσια που συγκεντρώνουν τα κατάλληλα προσόντα για το γιο τους, τον εγγονό ή τον αδερφό τους. Οι απαιτήσεις τους είναι περισσότερες αν το αγόρι είναι το μοναδικό στην οικογένεια. Όταν συνέβαινε αυτό, η οικογένεια προσπαθούσε να συνάψει αρραβώνα όσο το δυνατό πιο σύντομα προκειμένου ο γάμος να γίνει την πιο σωστή στιγμή. Σύμφωνα με την παράδοση έπρεπε να βρεθεί τότε ένας οικογενειακός φίλος που θα αναλάμβανε το ρόλο του προξενητή και που θα προσπαθούσε να συνάψει φιλικούς δεσμούς με οικογένειες ονομαστές για τις αρετές, το ήθος, το θάρρος, τον πατριωτισμό και την εντιμότητά τους. Οι απαιτήσεις από την μελλοντική νύφη ήταν μεγάλες: Η νύφη έπρεπε να έχει όσο το δυνατό περισσότερους αδερφούς και αδερφές. Η μητέρα της έπρεπε να έχει θηλάσει όλα της τα παιδιά. Η οικογένειά της έπρεπε να ανήκει σε γνωστό σόι όχι όμως στο ίδιο με αυτό του γαμπρού, ενώ οι συγγενείς της έπρεπε να μην έχουν σχέση αίματος με τους συγγενείς του γαμπρού για τουλάχιστον επτά γενιές. Η οικογένεια της νύφης ήταν απαραίτητο να ξεχωρίζει για τη φιλοξενία και την εχεμύθειά της. Αν μια τέτοια οικογένεια βρισκόταν, η ομορφιά και η ηλικία του κοριτσιού θεωρούνταν δευτερεύουσας σημασίας. Βέβαια, καθώς τα χρόνια περνούσαν, η εμφάνιση του κοριτσιού γινόταν ολοένα και πιο σημαντική. Η μητέρα, οι αδερφές και οι θείες του αγοριού συναντούσαν αρχικά το κορίτσι προκειμένου ν αποφασίσουν αν θα προχωρούσαν τη γνωριμία των δύο νέων. Μετά απ αυτό η διαδικασία για το σμίξιμό τους ξεκινούσε. Προξενητής γινόταν συνήθως ο θείος του αγοριού ( ο αδερφός της μάνας του). Το καθήκον της ένωσης του ζευγαριού, όμως, μπορούσε να το έχει και οποιοδήποτε άλλο μέλος της οικογένειας ή και κάποιος που συγγενής ή φίλος της οικογένειας. Όταν ο προξενητής έπαιρνε τη συγκατάθεση της κεφαλής της οικογένειας του αγοριού, πήγαινε στην οικογένεια του κοριτσιού προκειμένου να τους πληροφορήσει για τις προθέσεις της οικογένειας του αγοριού. Αυτός αναλάμβανε να τους ενημερώσει για την οικογένεια του γαμπρού, το μέγεθός της, την οικονομική και κοινωνική της κατάσταση, τις αξίες, το
9 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος χαρακτήρα, το ήθος, την πίστη, τους προγόνους και το σόι στο οποίο ανήκουν. Ταυτόχρονα διαβίβαζε στην οικογένεια του κοριτσιού την συγκατάθεση και την τιμή της οικογένειας του αγοριού, που είχε την ευκαιρία να εδραιώσει φιλία με τον πατέρα της κοπέλας. Τα έξοδα φιλοξενίας - καφές, ζάχαρη και τσιγάρα - τα φέρνει ο ίδιος ο προξενητής κάθε φορά που επισκέπτεται την οικογένεια. Ο προξενητής δεν περιμένει απάντηση από την πρώτη κιόλας επίσκεψη. Αντίθετα, δίνει ικανό χρόνο στην οικογένεια του κοριτσιού, να σκεφτούν την πρόταση, να ρωτήσουν τριγύρω για την οικογένεια του αγοριού, να συζητήσει το θέμα με συγγενείς ενώ, ο πατέρας του κοριτσιού ή ο μεγαλύτερος άντρας του σπιτιού, που εκτελεί χρέη της κεφαλής της οικογένειας, όταν ξεπροβοδίζει τον προξενητή από το κατώφλι της πόρτας λέει: αν αυτό είναι μοιραίο να γίνει, ας γίνει. Σύμφωνα με τη λαϊκή αντίληψη, στο δρόμο για το σπίτι της οικογένειας του κοριτσιού τα κορδόνια από το ένα παπούτσι του προξενητή έπρεπε να είναι λυμένα. Το λύσιμο του κόμπου συμβολίζει ότι δεν θα υπάρξει κανένα εμπόδιο στην προσπάθειά του για το σμίξιμο των δύο νέων. Μερικές φορές συνέβαινε ο προξενητής να επισκεφτεί πολλές φορές την οικογένεια πριν πάρει θετική ή αρνητική απάντηση. Αυτό εξαρτάται από το πόσο καλά οι οικογένειες γνωρίζουν η μία την άλλη ή την πληροφόρηση που παίρνουν από άλλους, κατά πόσο δηλ. ήταν συνήθως αποφασισμένοι να δώσουν την τελική απάντηση. Όταν η οικογένεια του κοριτσιού έχει αποφασίσει να εδραιώσει τη φιλία της με την οικογένεια του αγοριού, το βραδάκι, αφού δειπνήσουν, η κεφαλή του σπιτιού θα ενημερώσει τον προξενητή για την απόφαση που πάρθηκε λέγοντας: «Περιμένουμε με ανυπομονησία την καινούρια μέρα». Αναφέρεται στο πρωί της επόμενης μέρας, όταν ο αρραβώνας θα χει σταθεροποιηθεί, ακόμη
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 10 κι αν δεν έχει δοθεί οριστικά υπόσχεση. Το επόμενο πρωί ο πατέρας του κοριτσιού ή κάποιος άλλος θα προσκαλέσει τους γεροντότερους συγγενείς της οικογένειας και με την παρουσία του προξενητή θα προσφέρει καφέ σε όλους. Ο προξενητής δεν θα πιει σταγόνα από τον καφέ του αν πρώτα δεν τον συγχαρεί ο πατέρας για τον αρραβώνα. Αυτή η ιεροτελεστία, που είναι ένα είδος άγραφου νόμου, θα αρχίσει με την πρώτη επίσκεψη του προξενητή όταν θα πει στον πατέρα της νύφης : «κ.. μου ζητήθηκε από τον κ.. να ζητήσω το χέρι της κόρης σας σε γάμο με το γιο του κ...και έχουν την τιμή να ελπίζουν σε ισχυρούς δεσμούς φιλίας
11 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος μαζί σας. Η κεφαλή της οικογένειας τότε θα απαντήσει: «Είθε αυτός που ζήτησε τη φιλία της οικογένειάς μου να έχει τιμή, και άφησέ το να συμβεί όπως πρέπει». Το επόμενο βήμα της ιεροτελεστίας είναι όταν ο πατέρας του κοριτσιού απευθύνεται στον προξενητή σ αυτή την επίσημη περίσταση με τα λόγια: «κύριε προξενητή, να στείλετε τους χαιρετισμούς μου στον ( τον φίλο της οικογένειας- τον πατέρα του αγοριού), τον οποίο αποδέχομαι ως φίλο της οικογένειάς μου και του δίνω την κόρη μου, την (ονομάζει την κόρη) για το γιο του ( ονομάζει το γιο ) κι εύχομαι να είναι ταιριασμένοι οι δυο τους». Κι ο προξενητής του απαντά: «Ίσως να έρθουν τα πράγματα καλά και να έχετε τιμή. Είθε να τους δείτε παντρεμένους και ν αποκτήσετε πολλούς εγγονούς κι εγγονές. Συγχαρητήρια και στις δύο οικογένειες». Έπειτα ο αρραβώνας γιορτάζεται ανάμεσα στους άντρες που παρευρίσκονται στο γεγονός, οι οποίοι σηκώνονται και χαιρετίζουν ο ένας τον άλλο. Έπειτα κάθονται και πίνουν τον καφέ τους ως ένδειξη ότι ο αρραβώνας έχει ρυθμιστεί. Ύστερα απ αυτό, ο προξενητής και ο πατέρας του κοριτσιού θα συμφωνήσουν στα μελλοντικά στάδια της τελετής του αρραβώνα, για τα οποία θα ενημερώσει την οικογένεια του αγοριού. Ο προξενητής περιχαρής για το γεγονός, αφού ολοκλήρωσε με επιτυχία την αποστολή του θα επισκεφτεί το σπίτι του αγοριού και θα τους ενημερώσει για την ευχάριστη εξέλιξη των πραγμάτων και τα επίσημα βήματα του αρραβώνα. Σ αυτή την περίσταση η οικογένεια του αγοριού θα ρίξει τουφεκιές στον αέρα για να κάνει γνωστό σε όλους στη γειτονιά πως ο κ.. βρήκε «νύφη για το γιο του» ( ο γιος του αρραβωνιάζεται) κι «ότι οι δύο οικογένειες πρόκειται να δεθούν με φιλία». Ο προξενητής θα ανταμειφθεί για το επιτυχημένο προξενιό από την οικογένεια του αγοριού. Σ τα παλιά χρόνια, ως ανταμοιβή ενός πετυχημένου προξενιού ένα ζευγάρι κοντές κάλτσες δινόταν στον προξενητή που ονομάζονταν shputa, meste ή kepute. Με το πέρασμα των χρόνων διαφοροποιείται η ανταμοιβή του μεσολαβητή και μπορεί να δέχεται μια πετσέτα με ένα ζευγάρι πλεγμένες με κροσέ κάλτσες και εσώρουχα, αλλά και μερικές φορές χρήματα. Υπήρχαν περιστάσεις όπου ο προξενητήε ζητά ένα χρηματικό ποσό- συχνά αρκετά μεγάλο- κι αυτά τα χρήματα θεωρούνται «hupse» ( χαμένα χρήματα). Στον κάμπο Dukagjin αυτή η πρακτική ήταν σπάνια σε σύγκριση με άλλες περιοχές και πολύ γρήγορα έπεσε σε αχρηστία. Σήμερα, δεν υφίσταται καθόλου κι ο προξενητής παίρνει μόνο ένα δώρο συμβολικό. Καθήκον του προξενητή ήταν να μεταβιβάσει στην οικογένεια του αγοριού όλα τα μηνύματα από τον πατέρα του κοριτσιού: ρυθμίσεις που αφορούν την προετοιμασία της προίκας, το χρόνο και τον τρόπο ανακοίνωσης του αρραβώνα κλπ. Αυτά τα ζητήματα συνήθως κανονίζονταν με αμοιβαία συμφωνία και με τη μεσολάβηση του προξενητή ωσότου γίνει η ανακοίνωση των αρραβώνων, οπότε και τα καθήκοντα του προξενητή ολοκληρώνονται και παύει η μεσολάβησή του.
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 12 Ο λόγος Ο λόγος της νύφης είναι το πρώτο στάδιο της επίσημης τελετής του γάμου στην οποία και οι δύο οικογένειες των μελλόνυμφων συμμετέχουν. Η παρουσία του προξενητή σ αυτή την τελετή είναι υποχρεωτική. Ο λόγος της νύφης λαμβάνει χώρα στο σπίτι του αγοριού κι όλα τα έξοδα της τελετής καλύπτονται από την οικογένειά του. Είναι συνήθως μια μικρότερη τελετή από το γάμο, αλλά συχνά μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει αναλογίες με αυτή του γάμου ανάλογα πάντα με τις περιστάσεις: εξαρτάται από το πρόσωπο που αρραβωνιάζεται - αν είναι ο μοναδικός γιος, την οικονομική κατάσταση της οικογένειας του γαμπρού κλπ. Η τελετή πάντα λαμβάνει χώρα το βράδυ, όταν ένα τελετουργικό δείπνο προετοιμάζεται και συνεχίζεται ως το μεσημέρι της επόμενης μέρας, όταν θα δοθεί ένα γεύμα για την περίσταση. Η υπόσχεση - fjala- πάντα μεταβιβάζεται από τον προξενητή, που συνοδεύεται από δύο, τρία ή και τέσσερα μέλη από την οικογένεια της νύφης. Στις περισσότερες περιπτώσεις ο προξενητής συνοδεύεται από τους θείους της νύφης, τον αδερφό της και -πολύ σπάνια- από τον πατέρα της. Όλα τα μέλη της οικογένειας και οι συγγενείς προσκαλούνται στο σπίτι του γαμπρού. Όλοι ονομάζονται prites- αυτοί δηλαδή που καλωσορίζουν τους καλεσμένους. Αυτοί συχνά έρχονται στον οντά -δωμάτιο υποδοχής-πριν φτάσουν τα μέλη από την οικογένεια της νύφης. Αυτή η τελετή είναι οργανωμένη με τρόπο παρόμοιο με το γάμο και περιλαμβάνει υπηρεσίες όπως: το σερβίρισμα καφέ, το μαγείρεμα, τα τσιγάρα, το δείπνο και άλλες δραστηριότητες. Ένα άτομο πρέπει να σταθεί φύλακας στην είσοδο προκειμένου να προαναγγέλλει την άφιξη των καλεσμένων. Τους καλωσορίζουν στην είσοδο και αρχικά τους χαιρετίζει ο γεροντότερος από τους prites, έτσι ώστε να συνεχίσουν τα άλλα μέλη από την οικογένεια του γαμπρού, οι οποίοι παρατάσσονται σύμφωνα με τη ηλικία. Το ίδιο κάνουν και τα μέλη της οικογένειας της νύφης. Η πομπή θα οδηγηθεί από το θείο της νύφης ( τον αδερφό της μητέρας της νύφης) και θα ακολουθήσουν κι άλλοι σύμφωνα με την ηλικία. Η είσοδος στον οντά το δωμάτιο υποδοχής για τους φίλους της οικογένειας- γίνεται επίσης σύμφωνα με την σειρά ιεραρχίας που βασίζεται στην ηλικία, και τα μέλη της οικογένειας της νύφης οδηγούνται μέσα στο δωμάτιο από τα γηραιότερα μέλη της οικογένειας του γαμπρού. Κάθονται πάλι σύμφωνα με την ιεραρχία : το μεγαλύτερο σε ηλικία μέλος κάθεται στη δεξιά πλευρά του τζακιού κι έπειτα οι νεότεροι καλεσμένοι κάθονται δίπλα του, κατεβαίνοντας ως την είσοδο του δωματίου. Οι pritesit- μέλη της οικογένειας του γαμπρού, κάθονται στην αριστερή πλευρά με την ίδια ιεραρχία, όπως και οι καλεσμένοι. Στο κέντρο του δωματίου κάθεται η κεφαλή της φυλής, που συνοδεύεται από δύο ή τρία γεροντότερα μέλη της φυλής, οι οποίοι κάθονται πάνω σε προβιά με τα πόδια σταυρωμένα και συνδιαλέγονται με τα μέλη
13 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος και των δύο οικογενειών. Άλλα μέλη της οικογένειας και της αδελφότητας κάθονται στο χαμηλότερο τμήμα του δωματίου. Εκτός από το πότε οι περισσότεροι καλεσμένοι προσκαλούνται, η μεγάλη ρύθμιση των καθισμάτων στο πάτωμα cerga- είναι διαθέσιμο μόνο για τα μέλη της οικογένειας της νύφης. Υπηρέτες στέκονται, έτοιμοι να σερβίρουν καφέ, τσιγάρα, νερό κλπ. Αφού όλοι οι καλεσμένοι πάρουν τις θέσεις τους ο γεροντότερος από το πάρτι του καλωσορίσματος αρχίζει τη συζήτηση με το να χαιρετίσει τους νέους φίλους της οικογένειας ζητώντας να μάθει πώς ήταν το ταξίδι κλπ., ενώ τους παρακαλεί να αισθανθούν σαν στο σπίτι τους. Έπειτα, ανταλλάσσουν ερωτήσεις και σχόλια για τα καθημερινά προβλήματα, στέλνουν χαιρετισμούς στο μεγαλύτερο στην ηλικία μέλος του σπιτιού ή για άλλα πρόσωπα συγγενικά ή από τη γειτονιά, οι οποίοι γνωρίστηκαν με την οικογένεια της νύφης κλπ. Όταν και τα δύο μέρη παίρνουν τις θέσεις τους, θα διανείμουν τα τσιγάρα (ιστορικά, ένα κουτί με καπνό περνούσε ανάμεσα στους καλεσμένους στο δωμάτιο έτσι ώστε μπορούν να στρίβουν τσιγάρα εκ περιτροπής, και θ ανταλλάξουν κουτιά με καπνό φτιαγμένα από «bakfan»). Μετά από αυτό τους σερβίρεται καφές. Σύμφωνα με τον κανονισμό κανείς δεν πίνει πρώτος καφέ, αν όλοι δεν έχουν σερβιριστεί, γιατί αυτός είναι ο καφές για την έκφραση των συγχαρητηρίων. Όταν όλοι έχουν πάρει τον καφέ τους δύο από τα πιο σεβαστά μέλη και από τις δύο οικογένειες σηκώνονται και συγχαίρουν ο ένας τον άλλο, ενώ ακολουθούν και οι υπόλοιποι που βρίσκονται στο δωμάτιο. Η υπόσχεση -λόγος- που η κόρη έχει δώσει στην οικογένεια του γαμπρού συνήθως παραδίνεται από το θείο (τον αδερφό της μητέρας της) της μέλλουσας νύφης. Αμοιβαία συγχαρητήρια ανταλλάσσονται ανάμεσα σε όλους όσους παρευρίσκονται στο δωμάτιο. Μετά από αυτή την επίσημη πράξη, οι εορτασμοί συνεχίζονται με τραγούδια που εκτελούνται από τραγουδιστές, που προσκαλούνται ειδικά για την περίσταση. Οι εορτασμοί συνεχίζονται ως αργά το απόγευμα. Την επόμενη μέρα η οικογένεια του γαμπρού προσφέρει πρωινό κι έπειτα μεσημεριανό, ενώ μετά απ αυτό τα μέλη της οικογένειας της νύφης αναχωρούν και μαζί μ αυτό οι εορτασμοί παίρνουν τέλος. Η οικογένεια του γαμπρού προετοιμάζει λιτά δώρα για τα μέλη της οικογένειας της νύφης που τους επισκέπτονται, τέτοια όπως κάλτσες, πουκάμισα, πετσέτες κλπ., τα οποία παίρνουν ενώ φεύγουν από το σπίτι του γαμπρού ή δίνονται στον προξενητή, ο οποίος με τη σειρά του τα διανέμει στα μέλη της οικογένειας. Μερικές φορές τα δώρα περιείχαν λιγοστά χρήματα. Όταν μία χήρα ή διαζευγμένη γυναίκα αρραβωνιαζόταν, ο λόγος της γαμήλιας τελετής δεν ήταν οργανωμένος. Σε τέτοιες περιπτώσεις μόνο επτά άνθρωποι από την πλευρά του γαμπρού πηγαίνουν να πάρουν τη νύφη από το σπίτι κι αυτό λαμβάνει χώρα μια Τρίτη. Μια χήρα ή διαζευγμένη γυναίκα φορά μόνο γυναικεία ρούχα κι όχι κοριτσίστικα, ακόμη κι αν ζει στο σπίτι των γονιών της περιμένοντας να ξαναπαντρευτεί.
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 14 Η προετοιμασία της προίκας Από τη στιγμή που το κορίτσι δώσει λόγο, αρχίζει να ετοιμάζει την προίκα της. Στα παλιότερα χρόνια, όταν η νύφη έπρεπε να φτιάξει τα ρούχα για την οικογένεια του γαμπρού, η οικογένεια του γαμπρού έπρεπε να εκπληρώσει τις απαιτήσεις της οικογένειας της νύφης στέλνοντας τουλάχιστον εκατό κιλά μαλλί και το λιγότερο εκατό γυάρδες βαμβάκι για ρουχισμό και την ύφανση των πουκαμίσων, των αντρικών παραδοσιακών παντελονιών, αλλά και για τις γυναικείες μπόλιες, τις μάλλινες κάλτσες, τα χαλάκια για το σπίτι και τους υφασμάτινους σάκους για τη μεταφορά αντικειμένων. Επιπρόσθετα, η μέλλουσα νύφη θα πρέπει να πλέξει με βελονάκι διάφορα είδη ρούχων και καλύμματα για το νοικοκυριό με εξαίρεση τα αντικείμενα της αγοράς - όπως αναφέρονται τα αντικείμενα που παράγονται από τεχνίτες ή βιομηχανίες, τέτοια όπως ποικίλα συμπληρώματα ρουχισμού. Η αγορά αυτών των αντικειμένων θα είναι το τελικό βήμα στην ολοκλήρωση της προετοιμασίας της προίκας. Η νύφη θα προετοιμάσει όλα τα ρούχα για τον εαυτό της, τον σύζυγό της και τα μελλοντικά παιδιά τους, όπως ακριβώς τα ρούχα που θα φορά στην γεροντική της ηλικία, αλλά και κατά την ώρα του θανάτου της, καθώς και το σάβανο που θα καλύψει το νεκρό της σώμα.
15 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος Αυτά τα αντικείμενα και τα ρούχα φυλάσσονταν σε δύο ξύλινες κασέλες που αγοράζονταν από την αγορά μαζί με τα αντικείμενα αγοράς. Το δίπλωμα των ρούχων στις κασέλες ακολουθούσε μια συγκεκριμένη σειρά αντιπροσωπεύοντας τη χρονολόγηση της ζωής, αρχίζοντας από την ημέρα του γάμου. Στο πάνω μέρος τοποθετούνταν η νυφική φορεσιά, έπειτα τα ρούχα για τη ζωή της ως ενήλικη, μετά τα ρούχα για τη γεροντική της ηλικία και τέλος για το θάνατό της.
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 16 Κατά τη φάση της προετοιμασίας της προίκας ή όπως καλείται «φάση του αρραβώνα» το κορίτσι απαγορεύεται να βγαίνει έξω και συναναστρέφεται με τις φίλες της σπάνια πια, ενώ δεν κυκλοφορεί ούτε στη γειτονιά ή το χωριό και είναι προσεκτική μην τυχόν και τη δουν έξω από την αυλή της ή μην την συναντήσει τυχαία ο μέλλων σύζυγός της. Ως εξωτερική ένδειξη αρραβώνα το κορίτσι φορά ένα λευκό μαντίλι στο κεφάλι. Έτσι, τον περισσότερο χρόνο της η κοπέλα τον αφιερώνει στο να υφαίνει τα προικιά της κι αυτός ο χρόνος είναι μια μεταβατική περίοδος στη ζωή της στη διάρκεια της οποίας ονειρεύεται την έγγαμη ζωή που πλησιάζει. Παίρνοντας το νήμα κι ορίζοντας ημερομηνία Αφού ολοκληρωθούν οι ετοιμασίες, οι οποίες μπορεί και να διαρκέσουν πολλά χρόνια, θα φτάσει επιτέλους η στιγμή που η οικογένεια του γαμπρού θα επισκεφτεί την οικογένεια της νύφης, για να κλείσει τη συμφωνία και να «πάρει την κλωστή», όπως λένε. Η μέρα, λοιπόν, του γάμου πλησίαζε και το μόνο που απέμενε πια ήταν να οριστεί η ημερομηνία για το γάμο του ζευγαριού. Σύμφωνα με την παράδοση η μέρα του γάμου θα οριζόταν για μια Δευτέρα ή Πέμπτη -κάτι που σήμερα δεν ισχύει, καθώς η πλειοψηφία του πληθυσμού εργάζεται εκείνες τις μέρες κι έτσι, η τελετή του γάμου λαμβάνει χώρα συνήθως Κυριακή. Προηγουμένως, μόνο οι Σλάβοι συνήθιζαν να τελούν τους γάμους τους Κυριακή. Η κεφαλή της οικογένειας του γαμπρού την ημέρα που ορίζεται η ημερομηνία γάμου, καθορίζει και την ποσότητα των ρούχων που θα αγοραστούν για τη νύφη και την επόμενη μέρα μαζί με τη μητέρα της νύφης ή την κεφαλή της οικογένειάς της θα βγουν για ψώνια. Σύμφωνα με τη συμφωνία που ήδη έγινε, θα αγοράσουν «αντικείμενα αγοράς» απαραίτητα για το νοικοκυριό του ζευγαριού, όπως ξύλινες κασέλες, κουβέρτες, αλλά και σκουλαρίκια, δαχτυλίδια, περιδέραια, βραχιόλια, ρολόι χειρός, χέννα για τη νύφη κι όλα όσα το κορίτσι δεν μπορεί να φτιάξει μόνο του. Σήμερα η αγορά των ρούχων γίνεται από το κορίτσι και τον αρραβωνιαστικό του, ενώ συχνά συνοδεύουν το ζευγάρι οι αδερφές της νύφης για μια δεύτερη γνώμη Ο Γάμος Από τη στιγμή που θα οριστεί η μέρα του γάμου στο σπίτι του γαμπρού αρχίζουν οι ετοιμασίες για την τελετή. Η επίσημη στιγμή της έναρξης των προετοιμασιών θεωρείται η στιγμή που τα μέλη του σπιτιού αρχίζουν να καθαρίζουν το σιτάρι για το παραδοσιακό
17 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος γαμήλιο πιάτο, που ονομάζεται qyshkek και είναι φτιαγμένο από βρασμένο σιτάρι σε νερό με ζάχαρη. Η όλη διαδικασία έχει χαρακτήρα ιεροτελεστίας. Το σιτάρι τρεις μέρες πριν το γάμο- το τοποθετούν σε συγκεκριμένη ποσότητα έξω στην αυλή πάνω σε δύο sofra δηλ. παραδοσιακά χαμηλά τραπεζάκια. Η μεγάλη κυρία του σπιτιού και τα κορίτσια της οικογένειας και της γειτονιάς το καθαρίζουν, ενώ ταυτόχρονα τραγουδούν και χορεύουν με το ντέφι και το «tepsi», ένα μεγάλο χάλκινο ή αλουμινένιο ταψί ψησίματος. Στη συνέχεια με το γουδοχέρι ( dybek ) κοπανάνε το σιτάρι έτσι ώστε να βράσει ευκολότερα. Τη στιγμή που συμβαίνουν όλα αυτά, τρεις μέρες πριν τη γαμήλια τελετή, οι άντρες του σπιτιού αρχίζουν να ετοιμάζουν τον οντά, το δωμάτιο υποδοχής, αλλά και φροντίζουν να προμηθευτούν τα απαραίτητα για το γαμήλιο τραπέζι. Οι γαμήλιες προσκλήσεις Αφού σχεδιαστεί ο γάμος σύμφωνα με τους παραδοσιακούς κανόνες, αρχίζει η διαδικασία της πρόσκλησης των καλεσμένων, η οποία εξαρτάται από τις αποστάσεις και ξεκινά ένα μήνα πριν την ημέρα του γάμου. Μόνο οι στενοί συγγενείς είναι δυνατό να προσκληθούν το λιγότερο μία εβδομάδα πριν το γάμο. Το να προσκαλέσουν ένα φίλο τρεις ή τέσσερις μέρες πριν το γάμο θεωρούνταν μεγάλη προσβολή και ήταν δικαιολογημένος αν δεν ανταποκρινόταν στην πρόσκληση. Η πρόσκληση σε μια τέτοια περίπτωση γινόταν αποδεκτή μόνο σε περίπτωση που μια ειδική μαντατοφόρος στελνόταν στην πόρτα του προσώπου αυτού για να το προσκαλέσει. Προσκλήσεις που γίνονταν στην αγορά, στο μύλο ή σε κάποια τυχαία συνάντηση δεν λαμβάνονταν υπόψη. Ο μαντατοφόρος, το πρόσωπο που μετέφερε τις προσκλήσεις, έπρεπε να είναι άντρας και σε καμία περίπτωση παιδί ή νέος. Θεωρούνταν ιδιαίτερη τιμή αν η κεφαλή της οικογένειας πήγαινε αυτοπροσώπως να προσκαλέσει κάποιον στο γάμο. Οι γαμήλιες προσκλήσεις αφορούσαν όλη την οικογένεια, πράγμα που σήμαινε ότι προσκαλούνταν όλα τα μέλη μιας οικογένειας στο γάμο ανεξαιρέτως. Όσον αφορά τις γυναίκες προσκαλούνταν με τους άντρες τους, σαν ζευγάρια, καθώς ήταν ντροπή να προσκαλέσουν μία γυναίκα χωρίς το σύζυγό της. Υπήρξαν περιπτώσεις που μεμονωμένα άτομα προσκαλούνταν στο γάμο, που ήταν συνήθως η κεφαλή μιας οικογένειας, όμως αν δεν μπορούσε να συμμετάσχει στο γάμο, θα έπρεπε να στείλει έναν άντρα από το ίδιο σπίτι, την ίδια οικογένεια. Ένας μακρινός συγγενής προσκαλεσμένος στο γάμο θα μπορούσε να φέρει μαζί του δύο επιπλέον άτομα να τον συνοδεύουν κι αυτό θεωρούνταν μεγάλη τιμή για την οικογένεια του γαμπρού ή της νύφης. Ο αριθμός των προσκεκλημένων συνήθως αυξάνονταν μετά το δείπνο, όπου ακάλεστοι -γνωστοί από το χωριό ή τα γειτονικά χωριά, φτάνουν και μένουν όλο το βράδυ για να γιορτάσουν μαζί με τους προσκεκλημένους. Στο γάμο προσκαλούνταν και εκπαιδευτές αλόγων ( bingji) ακόμη κι αν δεν συνδέονταν με καμία
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 18 από τις οικογένειες- έχοντας μοναδικό σκοπό τους τη διασκέδαση των προσκεκλημένων στο γάμο. Αυτές οι παραδοσιακές μορφές οργάνωσης ενός γάμου ήδη ανήκουν στο παρελθόν, καθώς σήμερα οι προσκλήσεις φτιάχνονται και γίνονται αποδεκτές μέσω τηλεφώνου ή άλλων μορφών επικοινωνίας, ενώ είναι αποδεκτές σε κάθε τόπο κι από κάθε πρόσωπο. Τα γαμήλια δώρα Στους παραδοσιακούς γάμους τα δώρα είναι προορισμένα για το σπίτι που έδινε το γαμήλιο πάρτι κι όχι για το γαμπρό. Τα δώρα ποικίλουν κάθε φορά και μπορεί να είναι ένα κιλό ζάχαρη ή καφές, αλλά είναι δυνατό να προσφερθεί κι ένα βόδι ή ένα κριάρι.
19 Ο Παραδοσιακός Αλβανικός Γάμος Αυτά τα δύο τελευταία δώρα τα δωρίζουν μόνο άντρες - συνήθως οι θείοι στ ανίψια και οι πολύ στενοί φίλοι στους φίλους που δημιούργησαν στη διάρκεια του πολέμου ή κατά τη στρατιωτική θητεία. Εντωμεταξύ οι γυναίκες φέρνουν πίτες φτιαγμένες με λίπος από πρόβατο ή βουβάλι. Με το πέρασμα του χρόνου και τον τρόπο ζωής που συνεχώς αλλάζει οι νέες περιστάσεις έχουν ως αποτέλεσμα να προσφέρονται διαφορετικοί τύποι δώρων από μαχαιροπίρουνα ως αξεσουάρ ρούχων, αντικείμενα νοικοκυριού ή χρήματα. Η νύχτα πριν το γάμο Το πρωί πριν τη μεγάλη νύχτα ο άντρας που είχε την ευθύνη για την οργάνωση του γάμου δίνει παραγγελία να υψωθεί από τους προσκεκλημένους η εθνική σημαία σε ορατό σημείο στον οντά. Η κίνηση αυτή συμβολίζει το γάμο που ξεκινά επίσημα πλέον, αλλά είναι και μία πρόσκληση στον καθένα που επιθυμεί να έρθει και να γιορτάσει μαζί με το ζευγάρι. Η κεφαλή της οικογένειας -συνήθως ο πατέρας του γαμπρού ή ένας στενός συγγενής παραμένει στον οντά για να καλωσορίσει όλους τους καλεσμένους που έρχονται να δώσουν τα συγχαρητήριά τους. Οι επισκέπτες καλωσορίζονται επίσης από τον μεγαλύτερο από τ αδέρφια του γαμπρού. Οι επισκέπτες σερβίρονται καφέ και τσιγάρα. «Οντάς» ή δωμάτιο υποδοχής ( krushq) Το δωμάτιο υποδοχής των καλεσμένων ονομάζεται οντάς. Εκεί υποδέχονται τους φίλους και πρόκειται για έναν χώρο κατάλληλα διακοσμημένο για το γάμο. Σύμφωνα με την παράδοση οι προσκεκλημένοι στο γάμο γίνονται δεκτοί στον οντά γειτονικού σπιτιού, αφού οι γυναίκες και τα παιδιά φιλοξενούνται στο σπίτι του γαμπρού και εκεί - σε μία γωνιά στην αυλή του σπιτιού του γαμπρού- μαγείρευαν για το γαμήλιο τραπέζι. Ο οντάς έχει σύνθετη δομή και αποτελείται: από τον οντά ένα δωμάτιο με μια περιοχή από 50 ή περισσότερα τμ. χωρισμένο σε δύο μέρη : το cerga ( συνθέσεις καθισμάτων παρόμοια με ), το μεγάλο cerga στη δεξιά πλευρά του τζακιού κοντά στα παράθυρα του δωματίου που βρίσκονται πάντα στην ανατολική πλευρά και το μικρό cerga, που βρίσκεται απέναντι από το μεγάλο. Το τζάκι είναι τοποθετημένο στην απέναντι πλευρά από τον οντά προς την πόρτα. Ο τοίχος του τζακιού είναι το πιο σεβαστό μέρος του δωματίου. Το «trapazani»- ένα κάθισμα παρόμοιο με καναπέ φτιαγμένο από ξύλινα επιμέρους καθίσματα που ξεκινά από το τέλος του μεγάλου cerga προς την πλευρά της πόρτας. Χρησιμοποιείται από τα μέλη της οικογένειας και απ αυτούς που σπάνια έχουν την ευκαιρία να συμμετάσχουν στην κουβέντα των μεγαλύτερων. Στην άλλη
Παράρτημα 6 ου Γυμνασίου ΕΚΚΝ Βόλου 20 πλευρά του οντά-εκεί όπου τελειώνει το μικρό cerga- υπάρχει συνήθως ένα ξύλινο ράφι τοποθετημένο στη γωνία, το οποίο χρησιμοποιείται για την αποθήκευση της τροφής που απομένει από το δείπνο, ενώ το κάτω ράφι χρησιμοποιείται για τις κανάτες με νερό στην περίπτωση που απρόσμενοι επισκέπτες φτάσουν κατά τη διάρκεια της νύχτας. Στις άκρες του τζακιού χαραγμένα μέσα στον τοίχο υπάρχουν ξύλινα ντουλάπια όπου αποθηκεύονται καφές και τσιγάρα - καπνός, ενώ τα επιβλέπει ο γεροντότερος στον οντά, που συνήθως είναι η κεφαλή του σπιτιού. Στην περίμετρο του οντά, στο ύψος των 2 μέτρων, υπάρχουν ξύλινες κρεμάστρες για πανωφόρια και όπλα. Το δωμάτιο μετά τον οντά ονομάζεται «the dinanhane» κι έχει τις ίδιες αναλογίες με τον οντά, καθώς το τζάκι στην περίπτωση που το δωμάτιο χρησιμοποιείται για να φτιάχνουν καφέ σε ώρες γιορτής ή mourning κι όταν οι άντρες παίρνουν μέρος σε συγκεντρώσεις. Κατά μήκος της περιμέτρου των τοίχων και κάτω εκεί που αρχίζουν τα σκαλοπάτια της εισόδου υπάρχει το «dyshekllak», ένα είδος επέκτασης που έρχεται έξω από τους κεντρικούς τοίχους, καλύπτεται με ξύλο κι έχει ένα άνοιγμα σαν παράθυρο δίχως τζάμι. Τα μέλη της οικογένειας κοιμούνται εδώ στη διάρκεια του καλοκαιριού, καθώς είναι το πιο δροσερό μέρος του σπιτιού. Μικρά συνεχόμενα ανοίγματα, που ονομάζονται «frangji» τοποθετούνται σε ένα ψηλότερο επίπεδο απ ό,τι το dyshekllak και χρησιμοποιούνται για την τοποθέτηση των όπλων στην περίπτωση πυροβολισμού. Το «adveshanja» τοποθετείται σε μία από τις γωνίες, συνήθως μπροστά από την πόρτα της τουαλέτας ή στην άκρη της σκάλας και χρησιμοποιείται σαν τόπος για να πλένουν τα εξαρτήματα του καφέ. Σύμφωνα με άγραφο νόμο όλοι οι προσκεκλημένοι στο γάμο κάθονται εδώ. Στον αλβανικό γάμο -σύμφωνα με την παράδοση- ιδιαίτερη σημασία