ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ Ι ΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕ ΟΝΙΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΕΘΝΟΥΣ ΕΜΠΟΡΙΟΥ Η Τηλεργασία και οι προοπτικές της ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Των ΚΕΧΑΓΙΑ ΣΤΕΛΛΑ ΧΑΤΖΗΓΕΩΡΓΙΟΥ ΕΛΙΝΑ Επιβλέπων:Σαμαρά ήμητρα Εργαστηριακός συνεργάτης Καστοριά, Οκτώβριος 2008 1
Copyright 2008 Κεχαγιά Στυλιανή, Χατζηγεωργίου Ελένη Απαγορεύεται η αντιγραφή, αποθήκευση και διανομή της παρούσας ενέργειας, εξ ολοκλήρου ή τμήματος αυτής, για εμπορικό σκοπό. Επιτρέπεται η ανατύπωση, αποθήκευση και διανομή για σκοπό μη κερδοσκοπικό, εκπαιδευτικής ή ερευνητικής φύσης, υπό την προϋπόθεση να αναφέρεται η πηγή προέλευσης και να διατηρείται το παρόν μήνυμα. Οι απόψεις και τα συμπεράσματα που περιέχονται σε αυτό το έγγραφο εκφράζουν αποκλειστικά του συγγραφέα και δεν αντιπροσωπεύουν τις επίσημες θέσεις του Τ.Ε.Ι. υτικής Μακεδονίας. 2
ΠΕΡΙΛΗΨΗ Τα τελευταία τριάντα χρόνια ο όρος εργασία έχει διαφοροποιηθεί καθώς προέκυψαν νέες ανάγκες ως προς τα ωράρια εργασίας και το εργατικό δυναμικό. Έτσι εμφανίστηκε η ανάγκη της εξ αποστάσεως εργασίας με τη συμβολή της τεχνολογίας. Παρουσιάστηκε λοιπόν μια νέα μορφή εργασίας με το όνομα τηλεργασία που ορίζεται ως η εργασία η οποία διεκπεραιώνεται από απόσταση με τη χρήση ηλεκτρονικού υπολογιστή και διανέμεται μέσω δικτύων υπολογιστών και κυρίως μέσω του ιαδικτύου. Τα βασικά χαρακτηριστικά της είναι η ευελιξία ως προς τη διαχείριση του χρόνου και του χώρου, η ευρεία χρήση των τεχνολογιών της επικοινωνίας και η αλλαγή στις εργασιακές σχέσεις. Βέβαια η τηλεργασία δεν ενδείκνυται για όλα τα επαγγέλματα. Μερικές από τις κατηγορίες επαγγελμάτων που μπορούν να ασκηθούν μέσω τηλεργασίας είναι το εμπόριο, το management, η δημοσιογραφία, ο χειρισμός Ηλεκτρονικών Υπολογιστών κ.α. Κάποιες κοινωνικές ομάδες έχουν επωφεληθεί περισσότερο από τα οφέλη της τηλεργασίας όπως είναι τα άτομα με ειδικές ανάγκες, οι εργαζόμενες μητέρες και οι κάτοικοι γεωγραφικά απομακρυσμένων περιοχών. Ωστόσο στην Ελλάδα ενώ θα περιμέναμε μεγάλη εξάπλωση της τηλεργασίας λόγω της ανάγκης για αποκέντρωση και του μεγάλου αριθμού νησιωτικών περιοχών, το μικρό ποσοστό των ατόμων που είναι εξοικειωμένοι με τις νέες τεχνολογίες αποτελεί τροχοπέδη προς την κατεύθυνση αυτή. Αντιθέτως στην Ευρώπη υπάρχει μεγαλύτερη εξέλιξη σ αυτή τη νέα μορφή εργασίας. Συμπερασματικά οι προοπτικές ανάπτυξης της τηλεργασίας τις επόμενες δεκαετίες είναι μεγάλες καθώς τα οφέλη που προκύπτουν είναι τεράστια για τη νέα οικονομική και κοινωνική πραγματικότητα όπως αυτή διαμορφώνεται στις μέρες μας. 3
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.3 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η επιρροή της τεχνολογίας στην εργασία 1.1. Η Ιστορία του ιαδικτύου.5 1.2. Η Πορεία της Ευρώπης στις νέες τεχνολογίες..9 1.3. Η Εξ αποστάσεως εργασία τις δεκαετίες 80 και 90..16 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Η τηλεργασία- γενική επισκόπηση 2.1. Ορισμός και Μορφές της τηλεργασίας..20 2.2. Οφέλη και Προβλήματα για τις επιχειρήσεις και τους τηλεργαζόμενους- Επιπτώσεις 24 2.3. Χαρακτηριστικά, Εφαρμογές και Τεχνολογική Υποδομή.31 2.4. Νομοθεσία και Τηλεργασία..43 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:Η κατάσταση σε Ευρώπη και Ελλάδα- Προοπτικές 3.1.Η Κατάσταση στην Ευρώπη 48 3.1.1.Γενικές τάσεις στην Ευρώπη- Ευρωπαϊκή Πολιτική.48 3.1.2.Το προφίλ του Ευρωπαίου τηλεργαζόμενου.52 3.1.3.Συμφωνίες για την ρύθμιση της τηλεργασίας στην Ευρώπη..57 3.2.Η Κατάσταση στην Ελλάδα..60 3.2.1.Παρούσα Κατάσταση.60 3.2.2.Η Κατάσταση στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις..61 3.2.3.Ελλάδα, Μικρό- επιχειρηματικότητα και τηλεργασία.63 3.3 Προοπτικές της τηλεργασίας 66 3.3.1. Προοπτικές ανάπτυξης της τηλεργασίας στην Ελλάδα- Προβλήματα..66 3.3.2. η διάδοση της τηλεργασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη..70 3.3.3.Οι επιπτώσεις της τηλεργασίας στον τομέα της απασχόλησης.77 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στις περισσότερες Ευρωπαϊκές χώρες συζητείται ολοένα και περισσότερο η εξάπλωση ευέλικτων μορφών οργάνωσης της εργασίας μέσω της χρήσης των νέων τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών. Ένα από τα επιχειρήματα για την προώθηση αυτών των μοντέλων οργάνωσης είναι ότι οι νέες τεχνολογίες επιτρέπουν στους εργαζόμενους περισσότερη ευελιξία αναφορικά με τον τόπο και τον χρόνο διεκπεραίωσης της εργασίας συμβιβάζοντας έτσι καλύτερα την επαγγελματική και τη προσωπική ζωή. Επιπλέον, λόγω της προσφερόμενης ευελιξίας, τα μοντέλα αυτά δύναται να δημιουργήσουν νέες θέσεις εργασίας για ευπαθείς ομάδες πληθυσμού (χρόνια άνεργους, γυναίκες, άτομα με ειδικές ανάγκες) προσφέροντας έτσι ευκαιρίες για δημιουργική ένταξη των ατόμων αυτών στη κοινωνία. Στο πλαίσιο αυτό, η τηλεργασία, ή η ηλεκτρονική εργασία, όπως είναι ο νεώτερος όρος (e-work), αναμένεται να έχει σημαντικό ρόλο στην προσαρμοστικότητα των εργαζομένων και στην ευελιξία της αγοράς εργασίας στην Ευρώπη. Στην εργασία αυτή εξετάσθηκε ο θεσμός και η εξέλιξη της τηλεργασίας στην Ελλάδα και διεθνώς λαμβάνοντας υπόψη κοινωνικούς, ηθικούς, τεχνολογικούς, πολιτιστικούς, πολιτικούς και τοπικούς παράγοντες, με στόχο να προσεγγίσουμε και να παρουσιάσουμε με όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένο τρόπο την υπάρχουσα κατάσταση παγκοσμίως, όσον αφορά αυτή την νέα και ευέλικτη μορφή εργασίας, την τηλεργασία. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μια σύντομη αναφορά για το πόσο έχει επηρεάσει τα τελευταία χρόνια η εξέλιξη της τεχνολογίας την εργασία αλλά και πως έγιναν τα πρώτα βήματα της τηλεργασίας. Στο δεύτερο κεφάλαιο δίνεται ο ορισμός και οι μορφές της τηλεργασίας και αναλύονται τα οφέλη και τα προβλήματα των εργαζομένων αλλά και των επιχειρήσεων που έχουν στραφεί σ αυτήν την μορφή εργασίας. 5
Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η κατάσταση στην Ευρώπη, οι γενικές τάσεις αλλά και το προφίλ του ευρωπαίου τηλεργαζόμενου. Στο τέταρτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η κατάσταση που επικρατεί σήμερα στην χώρα μας καθώς και στις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις. Τέλος στο πέμπτο κεφάλαιο γίνεται λόγος για τις προοπτικές της τηλεργασίας σε Ελλάδα και Ευρώπη, καθώς και για τις επιπτώσεις αυτής στον τομέα της απασχόλησης. 6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΕΠΙΡΡΟΗ ΤΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ 1.1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΙΑ ΙΚΤΥΟΥ Όλα άρχισαν ως παρενέργεια της ψυχροπολεμικής περιόδου. Ο Paul Baran, μέλος της κυβερνητικής οργάνωσης RAND των ΗΠΑ, σκέφτηκε τη δημιουργία ενός στρατιωτικού δικτύου, το οποίο θα έδινε στον αμερικανικό στρατό τη δυνατότητα να διατηρήσει τις επικοινωνίες του μετά από μια πυρηνική επίθεση. Το πρώτο πρόγραμμα e-mail δημιουργήθηκε από τον Ray Tomlinson το 1971 και δύο χρόνια αργότερα οι Vint Cerf και Bob Kahn, που άρχισαν να αναπτύσσουν, ότι επρόκειτο να γίνει το πρωτόκολλο TCP/IP, χρησιμοποίησαν για πρώτη φορά τον όρο «Internet» (1974). Το Domain Name System (DNS) δημιουργήθηκε από το Πανεπιστήμιο του Wisconsin το 1983. Ήταν το 1994 όταν άρχισε η ραγδαία ανάπτυξη του διαδικτύου. Αναλυτικότερα: εκαετία 60: ένα ενδιαφέρον πείραμα ξεκινά Στα πανεπιστήμια των ΗΠΑ οι ερευνητές ξεκινούν να πειραματίζονται με τη διασύνδεση απομακρυσμένων υπολογιστών μεταξύ τους. Το δίκτυο ARPAnet γεννιέται το 1969 με σκοπό να συνδέσει το Υπουργείο Άμυνας με στρατιωτικούς ερευνητικούς οργανισμούς και να αποτελέσει ένα πείραμα για τη μελέτη της αξιόπιστης λειτουργίας των δικτύων. Στόχος ήταν η δημιουργία ενός διαδικτύου που θα εξασφάλιζε την επικοινωνία μεταξύ απομακρυσμένων δικτύων, έστω και αν κάποια από τα ενδιάμεσα συστήματα βρίσκονταν προσωρινά εκτός λειτουργίας. Το παραπάνω σύστημα θα επέτρεπε σε υπολογιστές να μοιράζονται δεδομένα και σε ερευνητές να υλοποιήσουν το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. εκαετία 70: οι πρώτες συνδέσεις Το 1973, ξεκινά ένα νέο ερευνητικό πρόγραμμα που ονομάζεται Internetting Project (Πρόγραμμα ιαδικτύωσης) προκειμένου να ξεπεραστούν οι διαφορετικοί τρόποι που χρησιμοποιεί κάθε δίκτυο για να διακινεί τα δεδομένα του. Στόχος είναι η διασύνδεση πιθανώς ανόμοιων δικτύων και η ομοιόμορφη διακίνηση δεδομένων από το ένα δίκτυο στο άλλο. Από την έρευνα γεννιέται το 1977 το Internet Protocol (IP) (πρωτόκολλο ιαδικτύωσης), από το οποίο θα 7
πάρει αργότερα το όνομα του το Internet. ιαφορετικά δίκτυα που χρησιμοποιούν το κοινό πρωτόκολλο IP μπορούν να συνδέονται και να αποτελούν ένα διαδίκτυο. Σε ένα δίκτυο IP όλοι οι υπολογιστές είναι ισοδύναμοι, οπότε τελικά οποιοσδήποτε υπολογιστής του διαδικτύου μπορεί να επικοινωνεί με οποιονδήποτε άλλον. Επίσης, σχεδιάζεται μια άλλη τεχνική για τον έλεγχο της μετάδοσης των δεδομένων, το Transmission Control Protocol (TCP) (Πρωτόκολλο Ελέγχου Μετάδοσης). Ορίζονται προδιαγραφές για την μεταφορά αρχείων μεταξύ υπολογιστών (FTP) και για το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (E-mail). Σταδιακά συνδέονται με το ARPAnet ιδρύματα από άλλες χώρες, με πρώτα το University College of London (Αγγλία) και το Royal Radar Establishment (Νορβηγία). εκαετία 80: ένα παγκόσμιο δίκτυο για την ακαδημαϊκή κοινότητα Το 1983, το πρωτόκολλο TCP/IP αναγνωρίζεται ως πρότυπο από το Υπουργείο Άμυνας των ΗΠΑ. Εκατοντάδες πανεπιστήμια συνδέουν τους υπολογιστές τους στο ARPAnet, το οποίο επιβαρύνεται πολύ και το 1983, χωρίζεται σε δύο τμήματα: στο MILnet (για στρατιωτικές επικοινωνίες) και στο νέο ARPAnet (για χρήση αποκλειστικά από την πανεπιστημιακή κοινότητα και συνέχιση της έρευνας στη δικτύωση). Το 1985, το National Science Foundation (NSF) δημιουργεί ένα δικό του γρήγορο δίκτυο, το NSFnet, χρησιμοποιώντας το πρωτόκολλο TCP/IP, προκειμένου να συνδέσει πέντε κέντρα υπερ-υπολογιστών μεταξύ τους και με την υπόλοιπη επιστημονική κοινότητα. Το 1988 αναπτύχθηκε το IRC (Internet Relay Chat), που επιτρέπει την ταυτόχρονη συνομιλία πολλών χρηστών σε «πραγματικό χρόνο» (real time). Στα τέλη της δεκαετίας του 80, όλο και περισσότερες χώρες συνδέονται στο NSFnet (Καναδάς, Γαλλία, Σουηδία, Αυστραλία, Γερμανία, Ιταλία κ.α.). Χιλιάδες πανεπιστήμια και οργανισμοί δημιουργούν τα δικά τους δίκτυα και τα συνδέουν πάνω στο παγκόσμιο αυτό δίκτυο το οποίο αρχίζει να γίνεται γνωστό σαν Internet και να εξαπλώνεται με τρομερούς ρυθμούς σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 1990, το ARPAnet πλέον καταργείται. 8
εκαετία 90: ένα παγκόσμιο δίκτυο για όλους Όλο και περισσότερες χώρες συνδέονται στο NSFnet, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα το 1990. Το 1993, το εργαστήριο CERN στην Ελβετία παρουσιάζει το World Wide Web (WWW) (Παγκόσμιο Ιστό) που αναπτύχθηκε από τον TIM Berners-Lee. Πρόκειται για ένα σύστημα διασύνδεσης πληροφοριών σε μορφή πολυμέσων (multimedia) που βρίσκονται αποθηκευμένες σε χιλιάδες υπολογιστές του ιαδικτύου σε ολόκληρο τον κόσμο και παρουσίασης τους σε ηλεκτρονικές σελίδες, στις οποίες μπορεί να περιηγηθεί κανείς χρησιμοποιώντας το ποντίκι. Το γραφικό αυτό περιβάλλον έκανε την εξερεύνηση του ιαδικτύου προσιτή στον απλό χρήστη. Παράλληλα, εμφανίζονται στο ιαδίκτυο διάφορα εμπορικά δίκτυα που ανήκουν σε εταιρείες παροχής υπηρεσιών Internet (Internet Service Providers- ISP) και προσφέρουν πρόσβαση στο ιαδίκτυο για όλους. Οποιοσδήποτε διαθέτει ηλεκτρονικό υπολογιστή και modem μπορεί να συνδεθεί με το ιαδίκτυο σε τιμές που μειώνονται διαρκώς. Το 1995, το NSFnet καταργείται πλέον επίσημα και το φορτίο του μεταφέρεται σε εμπορικά δίκτυα. Το ιαδίκτυο στις μέρες μας: η τέταρτη γενιά υπολογιστών Αναμφισβήτητα σήμερα βιώνουμε την εποχή της επανάστασης της πληροφορίας ως αποτέλεσμα της ραγδαίας ανάπτυξης των νέων εφαρμογών των τεχνολογιών, που διαπερνά το σύνολο σχεδόν της επαγγελματικής, αλλά και της καθημερινής μας ζωής. Από τα πρώτα τους κιόλας βήματα, και μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές κατάφεραν να διεισδύσουν στη ζωή μας και πλέον η χρήση τους έχει επεκταθεί παντού. Η διάδοση και η αποδοχή των προσωπικών υπολογιστών, κυρίως στο εργασιακό περιβάλλον, έλαβε πρωτοφανείς διαστάσεις τέτοιες, που στις μέρες μας να θεωρείται αφύσικο ένα γραφείο, για παράδειγμα, να μη διαθέτει προσωπικό υπολογιστή. Το μεγάλο άλμα πραγματοποιήθηκε με τη μαζική παραγωγή προσωπικών υπολογιστών (Η/Υ) σε τιμές προσιτές στο μέσο καταναλωτή, προσφέροντάς του ευρεία γκάμα εφαρμογών: από την επεξεργασία κειμένων και την ηλεκτρονική ατζέντα, μέχρι εύχρηστα λογιστικά φύλλα για τον οικογενειακό προϋπολογισμό, εντυπωσιακά παιχνίδια και εκπαιδευτικά πολυμέσα. 9
Το 2001 ο αριθμός των χρηστών ιαδικτύου σε όλο τον κόσμο άγγιξε τα 429 εκατομμύρια, όμως εκτιμάται ότι είναι ακόμα μεγαλύτερος, καθώς «σε πολλά εκπαιδευτικά ιδρύματα και μεγάλους οργανισμούς αρκετοί χρήστες ( ) χρησιμοποιούν τους υπολογιστές του οργανισμού στον οποίο εργάζονται ή σπουδάζουν για πρόσβαση στο ιαδίκτυο». Τον Μάιο του 2002 ο αριθμός των ανθρώπων με πρόσβαση στο διαδίκτυο παγκοσμίως ανήλθε στα 498,2 εκατομμύρια. Ειδικότερα το 39% των χρηστών προέρχονταν από τις ΗΠΑ και τον Καναδά (191,7εκατ.), το 27% από την Ευρώπη- Μέση Ανατολή και Αφρική (134,7εκατ.), το 22% από Ασία- Ειρηνικό (110,1εκατ.), το 4% από την Λατινική Αμερική (20,7εκατ.) και το 8% (41εκατ.) από τον υπόλοιπο κόσμο. Αριθμός χρηστών Internet (% ) ανα γεωγραφική περιοχή 2002 4% 8% Υπόλοιπος Κόσμος 22% ΗΠΑ και Καναδάς 27% 39% Ευρώπη, Μ. Ανατολή και Αφρική Ασία και Ειρηνικός Λατινική Αμερική ιάγραμμα 1.1 Αριθμός Χρηστών Internet (%) ανά γεωγραφική περιοχή 2002 Καθημερινά παρατηρούμε ότι περιοδικά και εφημερίδες εκδίδονται «online» και διατηρούν τις δικές τους σελίδες στο WWW, κλπ. Είναι προφανές ότι το ιαδίκτυο δεν αποτελεί πλέον ένα δίκτυο των φοιτητών και των ερευνητών, αλλά ότι επεκτείνεται και επιδρά στις καθημερινές πρακτικές όλων μας. Ήδη μιλάμε για ηλεκτρονικό εμπόριο, τηλεργασία, τηλεκπαίδευση και τηλεϊατρική μέσα από το ιαδίκτυο. 10
1.2. Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΣΤΙΣ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ Στις αναπτυσσόμενες οικονομίες όλου του κόσμου έχουν ήδη δρομολογηθεί αλλαγές που δεν έχουν προηγούμενο στην ιστορία, καθώς είναι πλέον σαφές ότι για την ανάπτυξη της κοινωνίας της πληροφορίας απαιτείται ραγδαία εξέλιξη των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνίας. Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η Ευρώπη αναδεικνύεται τα τελευταία χρόνια στην πιο ραγδαία αναπτυσσόμενη αγορά των διαδικτυακών υπηρεσιών, γεγονός που αποδεικνύεται από την πτώση των τιμών των προϊόντων τεχνολογίας κατά 30% στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Βασικό χαρακτηριστικό της εξέλιξης στις νέες τεχνολογίες είναι, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι τομείς της οικονομίας ενσωματώνονται. Όπως προκύπτει από έρευνα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις ευκαιρίες απασχόλησης στην κοινωνία της πληροφορίας, οι νέες τεχνολογίες αναμένεται να αυξήσουν τους ρυθμούς ανάπτυξης σε ποσοστό που φθάνει το 10% στους περισσότερους τομείς. Σε λιγότερο από δέκα χρόνια περισσότερες από τις μισές θέσεις εργασίας θα βρίσκονται σε επιχειρήσεις που είναι οι παραγωγοί ή χρήστες προϊόντων και υπηρεσιών της τεχνολογίας της πληροφορίας. Οι τομείς του λογισμικού, των υπηρεσιών και των τηλεπικοινωνιών έχουν ήδη αυξήσει κατά 10% τα ποσοστά της απασχόλησης, ωστόσο παραμένει η πρόκληση για δημιουργία εργαζομένων υψηλής κατάρτισης, οι οποίοι θα μπορέσουν να ανταποκριθούν στην εξάπλωση του ηλεκτρονικού εμπορίου. Ο τομέας αυτός, που ήταν άγνωστος στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεκαπέντε χρόνια πριν, γνωρίζει ιδιαίτερη άνθηση, έχοντας φθάσει σε τζίρο τα 17 δισεκατομμύρια δολάρια το 1999, ενώ αναμένεται να διπλασιάζεται κάθε χρόνο και να φθάσει τα 360 δισεκατομμύρια δολάρια έως το 2003. Παρακάτω ακολουθούν στοιχεία για την ως τώρα πορεία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην κοινωνία της πληροφορίας: ιαδίκτυο Η διείσδυση του ιαδικτύου στην Ευρώπη μπορεί να αποτελεί μόλις το ένα τρίτο της αντίστοιχης στις ΗΠΑ αλλά έχει αυξηθεί ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια. 11
Σύμφωνα με μια έρευνα της εταιρείας ComScore 122 εκατομμύρια ευρωπαίοι ηλικίας άνω των 15 ετών χρησιμοποιούν το δίκτυο καθημερινά. Ο μέσος ευρωπαίος χρησιμοποιεί το διαδίκτυο 16,5 ημέρες τον μήνα και ξοδεύει συνολικά 24 ώρες για να δει 2.662 ιστοσελίδες. Στην πρώτη θέση βρίσκεται η Ολλανδία με ποσοστό 83% της χώρας να είναι on-line ενώ στην τελευταία θέση βρίσκεται η Ρωσία με ποσοστό μόλις 11%. Η Γερμανία είναι η χώρα με τους αριθμητικά περισσότερους χρήστες, των οποίων ο αριθμός ξεπερνά τα 32 εκατομμύρια ενώ η Αγγλία κατέχει την πρώτη θέση στην χρήση του ιαδικτύου αφού οι κάτοικοι της περνούν 34,4 ώρες online κάθε μήνα (Ε.Ε.Χ.Ι. : 2007). Εργασία και ιαδίκτυο Όσον αφορά τη διείσδυση του ιαδικτύου στο τομέα της εργασίας προηγούνται οι σκανδιναβικές χώρες, ενώ στην τελευταία θέση βρίσκεται η Πορτογαλία και στην αμέσως προηγούμενη η Ελλάδα. Γενικά πάντως, περισσότεροι από τους μισούς εργαζομένους στην Ευρωπαϊκή Ένωση χρησιμοποιούν υπολογιστή στην εργασία τους και ειδικότερα, τρεις στους τέσσερις υπαλλήλους διοικητικών θέσεων. Το προσόν της γνώσης χρήσης υπολογιστών θεωρείται αναγκαίο σε όλους τους τομείς, εντούτοις δεν παρέχεται στους εργαζομένους η αναγκαία εκπαίδευση και μόλις το περίπου ένα τρίτο των εργαζομένων στην Ευρωπαϊκή Ένωση έχει παρακολουθήσει εκπαιδευτικά σεμινάρια. Η έκθεση πιστοποιεί ότι υπάρχουν μεγάλες ανισότητες ανάμεσα στα κράτη- μέλη αναφορικά με το ποσοστό των εργαζομένων που έχει πάρει μέρος σε εκπαιδευτικά σεμινάρια. Κοινός τόπος είναι το γεγονός, ότι σε όλα τα κράτημέλη το ποσοστό εκείνων που έχουν εκπαιδευτεί είναι μικρότερο από το συνολικό ποσοστό των εργαζομένων που χρησιμοποιούν υπολογιστές στην εργασία τους. Ηλεκτρονικό εμπόριο Μόλις 4% των ευρωπαίων χρηστών θεωρούν εαυτούς συχνούς αγοραστές μέσω ιαδικτύου. Υπάρχουν βέβαια διαφοροποιήσεις ανάμεσα στα κράτη- μέλη αναφορικά με το ποσοστό των χρηστών που κάνουν αγορές μέσω ιαδικτύου, αλλά σε γενικές γραμμές ισχύει ότι και στους υπόλοιπους τομείς, ότι, δηλαδή, ο Βορράς παρουσιάζεται πιο ευνοημένος από τον Νότο. 12
Η σχετικά μεγαλύτερη κατανάλωση στη Βρετανία και την Ιρλανδία μάλλον αντανακλά το προβάδισμα του αγγλόφωνου περιεχομένου στο ιαδίκτυο και ίσως να συνδέεται και με την μεγαλύτερη εξοικείωση με τη χρήση των πιστωτικών καρτών. Στην Γερμανία πάλι η εξοικείωση των αγορών μέσω καταλόγου ίσως να βοηθάει και τις συναλλαγές μέσω ιαδικτύου. Η Ελλάδα βρίσκεται και πάλι στην προτελευταία θέση πριν από την Πορτογαλία. Αναφορικά με τον τομέα των προμηθειών των εταιρειών μέσω ιαδικτύου, κατά μέσο όρο ένα ποσοστό 20% των ευρωπαϊκών εταιρειών πωλούν και αγοράζουν μέσω ιαδικτύου. Σε έξι κράτη- μέλη περισσότερο από το 30% όλων των επιχειρήσεων κάνουν όλες ή τις περισσότερες αγορές των προμηθειών τους μέσω ιαδικτύου, στη Φινλανδία και τη ανία το 40%. Το ποσοστό των εταιρειών που πωλούν μέσω ιαδικτύου ποικίλλει από 30% στη Βρετανία και τη Γερμανία μέχρι και λιγότερο από 10% στην Ελλάδα, την Ισπανία και την Πορτογαλία. Εκπαίδευση και ιαδίκτυο Εντυπωσιακά χαμηλή είναι η εισαγωγή του ιαδικτύου στα σχολεία. Η ανία βρίσκεται στην πρώτη θέση με πάνω από 20 υπολογιστές συνδεδεμένους με το ιαδίκτυο ανά 100 μαθητές, ενώ η Ελλάδα και η Πορτογαλία βρίσκονται στις τελευταίες θέσεις με λιγότερους από τρεις. Γενικά ο μέσος όρος όμως είναι χαμηλός, καθώς μόλις 4 υπολογιστές συνδεδεμένοι με το ιαδίκτυο ανά 100 μαθητές στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Από τον Μάιο του 2001 περισσότερο από το 80% των σχολείων είχαν σύνδεση με το ιαδίκτυο. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι των συνδέσεων αυτών επωφελούνταν οι ίδιοι οι μαθητές. Σε ποσοστό μεγαλύτερο από το 10% των συνδεδεμένων σχολείων, οι μαθητές δεν είχαν πρόσβαση στο ιαδίκτυο, καθώς η σύνδεση χρησιμοποιούνταν βασικά για διοικητικούς και όχι για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Αν και οι υπολογιστές χρησιμοποιούνται πλέον από την πλειοψηφία των δασκάλων, μόνο μια μικρή μειοψηφία τους χρησιμοποιεί για εκπαιδευτικούς λόγους. Ο κυριότερος λόγος σύμφωνα με τους ίδιους είναι ο φτωχός εξοπλισμός και η χαμηλού επιπέδου σύνδεση. 13
Η ελληνική αγορά ιαδικτύου Η Ελλάδα βρέθηκε δυστυχώς από το 2000 και για περισσότερα από τέσσερα έτη, καθηλωμένη στις τελευταίες θέσεις στην αξιοποίηση του γρήγορου (ευρυζωνικού) Internet, σύμφωνα με όλες τις διαθέσιμες διεθνείς έρευνες. Κατά το έτος 2005, κατά μέσο όρο το 23% των πολιτών της Ευρώπης αξιοποιούσε τα οφέλη της ευρυζωνικότητας. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία του Παρατηρητηρίου για την Κοινωνία της Πληροφορίας, στο τέλος του 2005 το ποσοστό διείσδυσης του ευρυζωνικού Internet ανήλθε σε 1,5% του πληθυσμού, έναντι 0,5% στις αρχές του 2005 και 0,1% στις αρχές του 2004. Στην εξέλιξη αυτή συνέβαλε, σύμφωνα πάντα με την έρευνα της ΟΤΕnet, η ενσωμάτωση της εκμάθησης της χρήσης πληροφορικής και ιαδικτύου σε όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, η επίτευξη του στόχου της ενίσχυσης της χρήσης των νέων τεχνολογιών από τις ελληνικές εταιρείες και τα προγράμματα προώθησης των Internet Service Providers, με τα οποία η απόκτηση συνδρομής στο ιαδίκτυο ήταν πολύ ελκυστική. Άλλοι παράγοντες που θεωρείται ότι συνέβαλαν στη σημαντική αυτή μεγέθυνση είναι η μείωση των τιμών απόκτησης του απαραίτητου τερματικού εξοπλισμού (Η/Υ και modem), η ανάπτυξη της τεχνολογίας και η δημιουργία νέων χρηστικών υπηρεσιών από τις εταιρείες του χώρου και η αύξηση του αριθμού των web sites και των portals/ vortals που συμβάλλει σημαντικά στη αύξηση του αριθμού των δικτυακών τόπων με ελληνικό περιεχόμενο. Σε ότι αφορά στις εταιρείες παροχής πρόσβασης στο ιαδίκτυο (ISPs) που δραστηριοποιούνται στη χώρα μας, τα συνολικά τους έσοδα για την εξεταζόμενη διετία 2000-2001 ανήλθαν στο ποσό των 60 εκατομμυρίων και 85 εκατομμυρίων ευρώ αντιστοίχως, παρουσιάζοντας μια αύξηση της τάξεως του 42%. Από τη συνολική πίτα, τη μερίδα του λέοντος καρπώνεται η ΟΤΕnet με μερίδιο αγοράς 44% ενώ ακολουθεί η Forthnet με 13%, η HOL με 10% και το υπόλοιπο 33% κατέχουν οι υπόλοιπες εταιρείες. Το προφίλ του Έλληνα χρήστη Το Παρατηρητήριο για την ΚτΠ, βάσει της μέτρησης των δεικτών του σχεδίου δράσης i2010 για το 2007, ανέλυσε και αξιολόγησε τη χρήση των νέων 14
τεχνολογιών κατά φύλο, ηλικία, εκπαίδευση και περιφέρεια, διαμορφώνοντας το προφίλ των Ελλήνων χρηστών. Χρήση ιαδικτύου 2007 80 70 75 66 60 50 40 30 20 10 0 36 24 52 39 22 10 3 10 41 43 40 30 17 Ά ν δ ρ ε ς Γ υ ν α ί κ ε ς 1 6-2 4 2 5-3 4 3 5-4 4 4 5-5 4 5 5-6 4 6 5-7 4 ε Χ π α ί μ π η ε λ δ ό μ ό ρ φ ω σ ο η ς ε Μ π ε ί π σ ε α δ ί ο μ ό ρ φ ω σ ο η ς ε Υ π ψ ί π η ε λ δ ό μ ό ρ φ ω σ ο η ς Α θ ή ν α Θ ε σ / ν ί κ η Α σ τ ι κ ά Α γ ρ ο τ ι κ ά ιάγραμμα 1.2. Χρήση ιαδικτύου 2007 Τα βασικά συμπεράσματα της μελέτης αυτής είναι τα ακόλουθα: Οι άνδρες εξακολουθούν να έχουν τα πρωτεία στη χρήση- μειώνεται η απόκλιση ανδρών- γυναικών: Όπως και το 2006, οι άντρες εξακολουθούν να εμφανίζουν υψηλότερα ποσοστά χρήσης υπολογιστή (45,1%) και ιαδικτύου (36%) από τα αντίστοιχα των γυναικών (32,8% και 24%). Αξίζει να σημειωθεί ότι στις νεαρές ηλικίες δεν υπάρχει μεγάλη απόκλιση στη χρήση νέων τεχνολογιών μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ στις μεγαλύτερες ηλικίες η διαφορά μεταξύ των δυο φύλων είναι εντονότερη, με τη μεγαλύτερη απόκλιση να παρατηρείται στα άτομα ηλικίας 45-54. Επιπλέον, συγκρίνοντας τη θέση των ελληνίδων σε σχέση με τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες ως προς τη χρήση του ιαδικτύου, το ποσοστό τους εξακολουθεί να κυμαίνεται σε χαμηλότερο επίπεδο (24% έναντι 57% στην Ευρώπη). Ωστόσο, ο μέσος ετήσιος ρυθμός μεταβολής (CAGR) της χρήσης του ιαδικτύου από τις ελληνίδες για την τριετία 2005-2007, υπολογίζεται σε 20%, έναντι 6% στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολύ υψηλό το επίπεδο χρήσης των νέων τεχνολογιών στις νεαρές ηλικίες- Οι ηλικίες 16-24 προσεγγίζουν τον ευρωπαϊκό μέσο όρο χρήσης, αλλά υστερούν σημαντικά οι ηλικίες 35+: Σε ότι αφορά το επίπεδο χρήσης 15
νέων τεχνολογιών βάσει ηλικίας, επιβεβαιώνεται για ακόμη μια χρονιά, ότι οι νεότερες ηλικιακές ομάδες είναι περισσότερο εξοικειωμένες με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και τι ιαδίκτυο, σε σχέση με τους μεγαλύτερους ηλικιακά πολίτες. Συγκεκριμένα, στους νέους ηλικίας 16-20 ετών η χρήση Η/Υ και η πρόσβαση στο ιαδίκτυο αγγίζει το 90% και &^% αντίστοιχα, ενώ η ηλικιακή ομάδα 35-54 παραμένει ακόμα μακριά από την τεχνολογία και μόλις το 3% των ατόμων ηλικίας 65 έως 74 ετών είναι χρήστες του ιαδικτύου. Αξίζει να σημειωθεί ότι στους νέους ηλικίας 16-24 η καθημερινή χρήση του ιαδικτύου εκτιμάται το 2007 στο 65% από 46% το 2005, παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση κατά την τριετία μελέτης. Στις νεαρές ηλικίες παρατηρείται έντονη χρήση των νέων τεχνολογιών ακόμη και από άτομα χαμηλότερου μορφωτικού επιπέδου, το οποίο συνεπάγεται ότι στις νέες γενιές το επίπεδο εξοικείωσης με τις νέες τεχνολογίες δεν επηρεάζεται τόσο έντονα από το μορφωτικό επίπεδο. Σημειώνεται ότι οι Έλληνες ηλικίας 16-24 προσεγγίζουν τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης στη χρήση νέων τεχνολογιών. Οι υπόλοιπες ηλικιακές κατηγορίες εμφανίζουν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά από τις αντίστοιχες ηλικίες στην Ευρώπη, με την απόκλιση να λαμβάνει πολύ μεγάλες διαστάσεις στις ηλικίες 45-74. Ψυχαγωγία και επικοινωνία αποτελούν τους κύριους λόγους χρήσης του ιαδικτύου για τους νέους- ιαπιστώνεται έλλειψη ενημέρωσης για τα οφέλη χρήσης του ιαδικτύου: Ως προς τους λόγους χρήσης του ιαδικτύου, οι ηλικίες 16-24 δηλώνουν ότι το χρησιμοποιούν περισσότερο για ψυχαγωγία και επικοινωνία, ενώ οι ηλικίες 25-54 το αξιοποιούν σε επίπεδο χρήσης ψηφιακών υπηρεσιών που σχετίζονται με ταξίδια και διαμονή, για παραγγελία αγαθών υπηρεσιών, καθώς και για τη διεξαγωγή τραπεζικών συναλλαγών. Στον αντίποδα, οι Έλληνες που δεν έχουν πρόσβαση στο ιαδίκτυο δηλώνουν ότι οι κύριοι λόγοι μη-χρήσης του συνδέονται με την αντίληψη ότι δεν τους είναι απαραίτητο (94%) και ότι δεν διαθέτουν τις απαραίτητες ικανότητες (14%), ενώ αρκετοί επικαλούνται έλλειψη χρόνου (8%). Το πολύ υψηλό ποσοστό των ατόμων που θεωρούν ότι το ιαδίκτυο δεν τους είναι απαραίτητο καταδεικνύει, εν μέρει, το έλλειμμα ενημέρωσης που ενδεχομένως υφίσταται ως προς τη χρησιμότητα και τα οφέλη χρήσης των υπολογιστών και του ιαδικτύου. 16
Υψηλά ποσοστά χρήσης σε άτομα υψηλού μορφωτικού επιπέδου και εισοδήματος: Σε ότι αφορά το επίπεδο εκπαίδευσης, καθολική σχεδόν χρήση Η/Υ και ιαδικτύου παρατηρείται στους κατόχους μεταπτυχιακών τίτλων σπουδών (91% και 87% αντίστοιχα), ενώ υψηλά ποσοστά σημειώνονται και για τους αποφοίτους τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (78% και 68% αντίστοιχα). Αντίθετα, χαμηλά ποσοστά χρήσης εμφανίζουν οι απόφοιτοι δημοτικού και γυμνασίου. Σημειώνεται επίσης ότι σημαντική αύξηση σε σχέση με τα προηγούμενα έτη καταγράφεται το 2007 στη χρήση του ιαδικτύου στους αποφοίτους ανωτέρων και ανωτάτων Σχολών. Σε ότι αφορά την καθημερινή χρήση του ιαδικτύου, οι απόφοιτοι ανωτάτων σχολών κατέχουν το μεγαλύτερο ποσοστό, αξιοποιώντας το ιαδίκτυο ως το εργαλείο δουλείας και διευκόλυνσης της καθημερινότητας τους. Η χρήση των νέων τεχνολογιών σε συνάρτηση με το μορφωτικό επίπεδο των ατόμων αντανακλά τη σχετική τάση που καταγράφεται στην Ευρώπη, με τη διαφορά ότι στη χώρα μας τα άτομα χαμηλής μόρφωσης εμφανίζουν πολύ χαμηλά ποσοστά σε σύγκριση με τα αντίστοιχα του μέσου όρου της Ευρώπης. Μόνο το 10% των Ελλήνων με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο χρησιμοποιεί το ιαδίκτυο, τη στιγμή που το αντίστοιχο ποσοστό για την Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται σε 36%, ενώ η απόκλιση από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης μειώνεται στα άτομα μεσαίου και υψηλού μορφωτικού επιπέδου. Η χρήση Η/Υ και ιαδικτύου συνδέεται επίσης και με το εισόδημα των χρηστών, καθώς διαπιστώνεται ότι όσο πιο υψηλό είναι το εισόδημα των χρηστών, τόσο πιο μεγάλος ο βαθμός χρήσης τους. Ανοδική τάση χρήσης των νέων τεχνολογιών σε όλη την επικράτεια: Εξαιρετικά θετικό είναι το γεγονός της ανοδικής τάσεις χρήσης των νέων τεχνολογιών στο σύνολο σχεδόν των Περιφερειών της χώρας. Τα υψηλότερα ποσοστά στη χρήση ιαδικτύου εμφανίζονται στις περιφέρειες Αττικής (41,2%), Νοτίου Αιγαίου (31,4%) και Κεντρικής Μακεδονίας (29,7%). Αυξητική τάση στη χρήση των νέων τεχνολογιών καταγράφεται στις αγροτικές και αστικές περιοχές, αν και η απόσταση με τα δύο μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας (Αθήνα και Θεσσαλονίκη), καθώς και τις τουριστικές περιοχές, εξακολουθεί να είναι μεγάλη. Οι κάτοικοι της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης χρησιμοποιούν το ιαδίκτυο καθημερινά σε μεγαλύτερο βαθμό από τους κατοίκους των υπόλοιπων αστικών περιοχών. Στις αγροτικές περιοχές, 17
παρόλο που η καθημερινή χρήση του ιαδικτύου εξακολουθεί να κυμαίνεται σε πιο χαμηλό επίπεδο από τις υπόλοιπες περιοχές της χώρας, εντούτοις παρουσιάζει από το 2005 μεγάλη αύξηση της τάξης των 11 ποσοστιαίων μονάδων. Ανάγκη για στοχευμένες πρωτοβουλίες μείωσης του ψηφιακού χάσματος, σε συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού: Από την ανάλυση των στοιχείων της έρευνας για τη μέτρηση των δεικτών i2010 προκύπτει ότι ορισμένες ομάδες του ελληνικού πληθυσμού υστερούν στο βαθμό εξοικείωσης τους με τις νέες τεχνολογίες σε σχέση με το μέσο όρο της χώρας. Στις ομάδες αυτές εντάσσονται: Οι μεγαλύτερες ηλικιακές κατηγορίες, με ιδιαίτερη έμφαση στα άτομα ηλικίας 65-74 και 55-64 Τα άτομα με πολύ χαμηλό μορφωτικό επίπεδο Οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών Οι γυναίκες και ειδικά ο γυναικείος πληθυσμός μεγάλης ηλικίας. (Παρατηρητήριο για την ΚτΠ : 2008) 1.3. Η ΕΞ ΑΠΟΣΤΑΣΕΩΣ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΣ ΕΚΑΕΤΙΕΣ 80 ΚΑΙ 90 Το φαινόμενο της εργασίας από απόσταση, δηλαδή σε χώρο διαφορετικό από το παραδοσιακό επιχειρησιακό περιβάλλον που διαμορφώνει ο εργοδότης, αν και είχε απασχολήσει τους αρμόδιους πολιτειακούς φορείς και τις επιχειρήσεις παλαιότερα άρχισε να μελετάται αναλυτικότερα και να χρησιμοποιείται ευρύτερα τη δεκαετία του 80. Οι κυριότερες τάσεις και χαρακτηριστικά αυτού του φαινομένου τη δεκαετία του 80 ήταν τα εξής: Η εξ' αποστάσεως εργασία σχεδόν ταυτίζονταν με την επί μονίμου βάσεως κατ οίκον εργασία. Η εξάπλωση αυτής της μορφής εργασίας έτυχε έντονης αντίδρασης εκ μέρους της εργοδοσίας, κυρίως λόγω του ότι της περιόριζε τη δυνατότητα επιτήρησης των εργαζόμενων. Η εργοδοσία προέβαλε το επιχείρημα της κοινωνικής απομόνωσης των εργαζόμενων, επιχείρημα που έγινε αποδεκτό από πολλούς κοινωνικούς φορείς. Εξαιτίας τεχνολογικών περιορισμών, οι εργαζόμενοι από απόσταση είχαν αραιή επικοινωνία με τους εργοδότες και τους πελάτες τους μέσω 18
δικτύων υπολογιστών. Η εργασία τους είχε τη μορφή κατ οίκον εργασίας η οποία γινόταν σε ηλεκτρονικό υπολογιστή και παραδιδόταν με παραδοσιακά μέσα (ταχυδρομείο κ.λπ.), συνήθως αποθηκευμένη σε δισκέτα. Η εξ' αποστάσεως εργασία χρησιμοποιούνταν σε περιορισμένο φάσμα επαγγελμάτων και εργασιών, κυρίως σε σχέση με τον προγραμματισμό ηλεκτρονικών υπολογιστών, τις πωλήσεις, την εισαγωγή και την επεξεργασία δεδομένων (πολύ συχνά κειμένων) κ.λπ.. Αυτό οφειλόταν στην περιορισμένη χρήση της τεχνολογίας γενικά και στο ότι η αγορά δεν ήταν καθόλου εξοικειωμένη με αυτόν τον τρόπο εργάζεσθε. Οι εργατικές ενώσεις και τα σωματεία τήρησαν αρνητική στάση έναντι της εργασίας από απόσταση και σε αρκετές χώρες κινήθηκαν προς την κατεύθυνση της πλήρους απαγόρευσής της. Τέτοιες κινήσεις σημειώθηκαν στη Γερμανία και τις ΗΠΑ το 1983, καθώς και σε άλλες χώρες στη διάρκεια της δεκαετίας του 80. Αρνητική ήταν και η αντιμετώπιση που επεφύλαξαν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Επικεντρώθηκαν κυρίως στα προβλήματα της εργασίας από απόσταση, ενώ απέκλεισαν από τις αναφορές τους τα πλεονεκτήματα και τις θετικές προοπτικές της. Η εργασία από απόσταση παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ ως αναβίωση της παραδοσιακής μορφής κατ οίκον εργασίας, με σαφείς συσχετισμούς με παλαιότερα φαινόμενα εκμετάλλευσης, κυρίως του γυναικείου εργατικού δυναμικού. Τέλος, οι διοικήσεις των επιχειρήσεων παρέμειναν αδρανείς και επέδειξαν απροθυμία να υιοθετήσουν αυτό το νέο εργασιακό μοντέλο, αφού αυτό είχε ως προϋπόθεση σημαντικές αλλαγές στον τρόπο οργάνωσης και λειτουργίας των επιχειρήσεων. Τη δεκαετία του 90 δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της εξ αποστάσεως εργασίας μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών επικοινωνίας, και στη διεύρυνση της εφαρμογής της από τις επιχειρήσεις. Η διάδοση, ανάπτυξη και διάθεση σύγχρονων τηλεπικοινωνιακών και πληροφοριακών συστημάτων καθώς και του ιαδικτύου (Internet) επέτρεψαν την ταχεία και αξιόπιστη σύνδεση τηλεργαζόμενων με τα κεντρικά δίκτυα υπολογιστών των επιχειρήσεων. Παράλληλα, η ευρύτατη ανάπτυξη των πληροφοριακών συστημάτων και της σύγχρονης τεχνολογίας επικοινωνίας γενικότερα, επέτρεψε την υιοθέτηση μοντέλων τηλεργασίας από αυτοαπασχολούμενους και πολύ 19
μικρές επιχειρήσεις. Οι κυριότερες τάσεις και χαρακτηριστικά του φαινομένου τη δεκαετία του 90 ήταν τα εξής: Η εφαρμογή μεθόδων εξ αποστάσεως εργασίας μέσω της χρήσης νέων τεχνολογιών θεωρήθηκε ότι συμβάλλει θετικά στην ανταγωνιστικότητα των επιχειρήσεων. Για το λόγο αυτό, υπήρξαν πρωτοβουλίες από Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις για την προώθηση της τηλεργασίας, με σημείο σταθμό το white paper της Ευρωπαϊκής Επιτροπής το 1993 σχετικά με την ανάπτυξη, την ανταγωνιστικότητα και την εργασία στις χώρες-μέλη της ΕΕ. ιαψεύστηκαν οι προβλέψεις και οι ανησυχίες που διατυπώθηκαν τη δεκαετία του 80, οι οποίες ήθελαν την εργασία από απόσταση να εφαρμόζεται κυρίως σε εργασίες χαμηλών απαιτήσεων, όπως η επεξεργασία κειμένου και η εισαγωγή δεδομένων. Η αμφιβολία σχετικά με την κοινωνική αποδοχή, την αποδοτικότητα και τελικά το όφελος που θα προέκυπτε από την υιοθέτηση του νέου μοντέλου εργασίας για τη διεκπεραίωση τέτοιων καθηκόντων αλλά και οι δυνατότητες που προσέφερε η σύγχρονη τεχνολογία έστρεψαν το ενδιαφέρον σε άλλες εφαρμογές. Η αυξημένη πολιτική και κοινωνική βούληση της δεκαετίας του 90 για προστασία του περιβάλλοντος επέδρασε θετικά στην ανάπτυξη νέων μορφών οργάνωσης της εργασίας. Η αύξηση των εξ' αποστάσεως εργαζομένων θεωρούνταν ως θετικός παράγοντας για τη μείωση της κυκλοφορίας των οχημάτων τις ώρες αιχμής. Μεγάλες επιχειρήσεις στις ΗΠΑ εξέτασαν το ενδεχόμενο της off-shore τηλεργασίας, δηλαδή τη συγκέντρωση ελεύθερων επαγγελματιών ή εργαζόμενων της εταιρίας σε κέντρα τηλεργασίας, τα οποία θα δημιουργούνταν σε χώρες με χαμηλότερο εργατικό κόστος και που κατά προτίμηση ομιλείται η Αγγλική (π.χ. Ινδία, Τζαμάικα, Ιρλανδία). Η προοπτική αυτή θεωρήθηκε ως απειλή για την ευρωπαϊκή αγορά εργασίας μια και θα οδηγούσε στην εφαρμογή της τηλεργασίας ως μέσου ανάθεσης εργασιών σε τρίτους (outsourcing). Η στάση των ενώσεων και των σωματείων άλλαξε τη δεκαετία του 90. Εκτιμήθηκε πως η εργασία από απόσταση μπορεί να συνεισφέρει στη μείωση της ανεργίας και τη βελτίωση της κατάρτισης των εργαζόμενων και έριξαν το βάρος τους στην καταπολέμηση της χρήσης της τηλεργασίας ως μέσου 20