ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ Πρωτοποριακό στοιχείο της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ είναι ότι η ποιότητα των επιφανειακών υδάτων δεν εκτιμάται με βάση μόνο τα αποτελέσματα των χημικών αναλύσεων (χημική κατάσταση), αλλά με οικολογικά ποιοτικά στοιχεία σε συνδυασμό με χημικά. Η συνολική κατάσταση ενός επιφανειακού υδατικού συστήματος στηρίζεται σε τέσσερις κατηγορίες μετρούμενων παραμέτρων. Αυτές είναι οι βιολογικές, οι φυσικοχημικές, οι υδρομορφολογικές και οι συγκεκριμένοι ή συνθετικοί ρύποι ή ειδικοί ρύποι (Σχήμα 1). Στο Παράρτημα V της Οδηγίας 200/60/ΕΚ καθορίζονται οι παράμετροι σύμφωνα με τους οποίους γίνεται η αξιολόγηση των επιφανειακών συστημάτων. Οι παράμετροι διαφέρουν ανάλογα με την κατηγορία του συστήματος, δηλαδή αν πρόκειται για ποτάμιο, λιμναίο, μεταβατικό ή παράκτιο σύστημα. Αναφορικά με τα ιδιαιτέρως τροποποιημένα και τεχνητά υδατικά συστήματα (ΤΥΣ/ΙΤΥΣ) προτείνεται να αξιολογούνται με βάση τις παραμέτρους της κατηγορίας φυσικού συστήματος με το οποίο προσομοιάζεται καλύτερα και χρησιμοποιείται η έννοια του καλού οικολογικού δυναμικού, αντί της καλής οικολογικής κατάστασης. Σχήμα 1: Κατηγορίες ποιοτικών στοιχείων που χρησιμοποιούνται για την κατάταξη των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Μεθοδολογία ταξινόμησης της κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων Α. Οικολογική κατάσταση και οικολογικό δυναμικό Στην Ευρώπη υπάρχει πληθώρα μεθόδων για την εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων, οι οποίες όμως χρησιμοποιούν διαφορετικές κλίμακες βαθμολογίας και επομένως διαφορετικά όρια στις κλάσεις ποιότητας. Με βάση τις σαφείς κατευθυντήριες γραμμές της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, για την εξασφάλιση της συγκρισιμότητας των αποτελεσμάτων: α) η οικολογική ποιότητα των επιφανειακών υδάτων θα πρέπει να παρουσιάζεται με την παρακάτω πενταβάθμια κλίμακα, η οποία αποδίδεται χρωματικά στο ακόλουθο Σχήμα 2. 1

Σχήμα 2: Ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης και αντίστοιχος χρωματικός κώδικας, σύμφωνα με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ Κατάταξη οικολογικής ποιότητας Υψηλή Καλή Μέτρια Ελλιπής Κακή Χρωματισμός Yψηλή Κατάσταση (High): Έλλειψη, ή ήσσονος μόνον σημασίας ανθρωπογενείς μεταβολές των τιμών των φυσικοχημικών και των υδρομορφολογικών ποιοτικών στοιχείων. Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων αντικατοπτρίζουν εκείνες των συνθηκών αναφοράς. Καλή Κατάσταση (Good): Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων εμφανίζουν χαμηλού επιπέδου αλλοιώσεις, λόγω ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, αλλά διαφοροποιούνται σε μικρό βαθμό από τις τιμές που χαρακτηρίζουν το σύστημα επιφανειακών υδάτων υπό μη διαταραγμένες συνθήκες. Μέτρια Κατάσταση (Moderate): Οι τιμές των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του συστήματος επιφανειακών υδάτων παραλλάσουν μετρίως τις τιμές που χαρακτηρίζουν φυσιολογικά το σύστημα επιφανειακών υδάτων υπό μη διαταραγμένες συνθήκες. Ελλιπής Κατάσταση (Poor): Τα ύδατα τα οποία εμφανίζουν ενδείξεις σημαντικών αλλοιώσεων των τιμών των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του τυπικού συστήματος επιφανειακών υδάτων και στα οποία οι σχετικές βιολογικές κοινότητες διαφέρουν ουσιαστικά από εκείνες που χαρακτηρίζουν το σύστημα επιφανειακών υδάτων σε μη διαταραγμένες συνθήκες. Κακή Κατάσταση (Bad): Τα ύδατα τα οποία εμφανίζουν ενδείξεις σοβαρών αλλοιώσεων των τιμών των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων του τυπικού συστήματος επιφανειακών υδάτων και από τα οποία απουσιάζει μεγάλο μέρος των σχετικών βιολογικών κοινοτήτων που χαρακτηρίζουν φυσιολογικά το σύστημα επιφανειακών υδάτων σε μη διαταραγμένες συνθήκες. Η σχέση μεταξύ των βιολογικών, των υδρομορφολογικών και των φυσικοχημικών ποιοτικών στοιχείων απεικονίζεται, για όλες τις κατηγορίες επιφανειακών υδατικών συστημάτων, στο Σχήμα 3. Σύμφωνα με το Σχήμα αυτό, οι υδρομορφολογικές συνθήκες εξετάζονται μόνο εάν το επιφανειακό υδατικό σύστημα πρόκειται να ταξινομηθεί στην υψηλή οικολογική κατάσταση ή στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό, αν είναι ιδιαιτέρως τροποποιημένο ή τεχνητό. Η ταξινόμηση σε καλή, μέτρια, ελλιπή ή κακή κατάσταση προϋποθέτει την εξέταση μόνο βιολογικών παραμέτρων ή και φυσικοχημικών για την ταξινόμηση σε καλή κατάσταση. Όταν οι βιολογικές συνθήκες είναι σύμφωνες με εκείνες που απαιτούνται για την ταξινόμηση σε καλή, μέτρια, ελλιπή ή κακή κατάσταση αντίστοιχα, τότε οι εξ ορισμού ικανοποιούνται οι υδρομορφολογικές συνθήκες και δεν επηρεάζουν την ταξινόμηση. Ακόμα, για την ταξινόμηση σε υψηλή ή καλή κατάσταση απαιτείται η εξέταση και των φυσικοχημικών παραμέτρων, ενώ η αξιολόγηση της κατάστασης των υδατικών συστημάτων ως μέτρια, ελλιπή ή κακή μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά στην εξέταση βιολογικών παραμέτρων, αφού τότε εξ ορισμού και οι φυσικοχημικές παράμετροι θα είναι σύμφωνες με τις προβλεπόμενες τιμές για την κατάσταση αυτή. Οι χημικές συνθήκες θα πρέπει ακόμα να ταυτίζονται με τα περιβαλλοντικά πρότυπα ποιότητας για ουσίες προτεραιότητας και ορισμένους άλλους ρύπους. 2

Σχήμα 3: Λογικό διάγραμμα αξιολόγησης κατάστασης φυσικού υδατικού συστήματος β) τα αποτελέσματα για την ταξινόμηση της οικολογικής κατάστασης κάθε σταθμού επιφανειακών υδάτων, σύμφωνα με το άρθρο 1.4.1. του Παραρτήματος V της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ πρέπει να εκφράζονται ως λόγοι της οικολογικής ποιότητας (EcologicalQualityRatio, EQR), όπου οι βιολογικές παράμετροι αποτελούν απόκλιση από τις συνθήκες αναφοράς και οι φυσικοχημικές-υδρομορφολογικές παράμετροι είναι τέτοιες που να στηρίζουν τα αποτελέσματα των βιολογικών ποιοτικών στοιχείων (Οδηγία 2000/60/ΕΚ, Παράρτημα V). Ο λόγος εκφράζεται ως η αριθμητική τιμή μεταξύ του μηδενός και του ενός, όπου η υψηλή οικολογική κατάσταση δηλώνεται με την τιμή ένα (1) και η κακή οικολογική κατάσταση αντιπροσωπεύεται από το μηδέν (0). Σχήμα 4: Λόγος οικολογικής απόκλισης (EQR) 3

γ) για να υπολογιστεί η παραπάνω απόκλιση, ήταν αναγκαίο να ταξινομηθούν τα ρέοντα ύδατα της Ευρώπης σε πολύ λιγότερους τύπους και αυτό επιτεύχθηκε με τη άσκηση διαβαθμονόμησης. δ) Αντίστοιχα, για τα ιδιαιτέρως τροποποιημένα και τα τεχνητά υδατικά συστήματα (ΤΥΣ/ΙΤΥΣ), το οικολογικό δυναμικό θα πρέπει να παρουσιάζεται με την παρακάτω τριβάθμια κλίμακα: Μέγιστο οικολογικό δυναμικό: Οι τιμές των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων αντικατοπτρίζουν, στο μέτρο του δυνατού, τις τιμές που χαρακτηρίζουν τον πλέον συγκρίσιμο τύπο συστήματος επιφανειακών υδάτων, λαμβανομένων υπόψη των φυσικών συνθηκών που απορρέουν από τα τεχνητά ή ιδιαιτέρως τροποποιημένα χαρακτηριστικά του υδατικού συστήματος. Καλό οικολογικό δυναμικό: Ελαφρές αλλαγές των τιμών των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων σε σχέση με τις τιμές που απαντούν στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό. Μέτριο οικολογικό δυναμικό: Μέτριες αλλαγές των τιμών των σχετικών βιολογικών ποιοτικών στοιχείων σε σχέση με τις τιμές που απαντούν στο μέγιστο οικολογικό δυναμικό. Β. Χημική κατάσταση Η ταξινόμηση σε κλάσεις ποιότητας της χημικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων πραγματοποιείται μετά από έλεγχο της τήρησης των οριακών τιμών ποιότητας ορισμένων επικίνδυνων ουσιών που καταλήγουν στο υδάτινο περιβάλλον. Οι ουσίες αυτές καθορίζονται στο Παράρτημα Χ της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ, όπως αυτό εξειδικεύτηκε στην ΚΥΑ Η.Π. 51354/2641/Ε103/2010 (ΦΕΚ Β 1909) «Καθορισμός Προτύπων Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ) για τις συγκεντρώσεις ορισμένων ρύπων και ουσιών προτεραιότητας στα επιφανειακά ύδατα, σε συμμόρφωση προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/105/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 16ης Δεκεμβρίου 2008». Στην ανωτέρω ΚΥΑ καθορίζονται Πρότυπα Ποιότητας Περιβάλλοντος (ΠΠΠ) για 101 χημικές ενώσεις ή ομάδες χημικών ενώσεων, εκ των οποίων 41 αφορούν σε ουσίες προτεραιότητας και άλλους ρύπους, που έχουν θεσπιστεί σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης (Οδηγία 105/2008/ΕΕ) και 60 αφορούν σε ειδικούς ρύπους, οι οποίοι είτε έχουν ανιχνευθεί στα υδατικά συστήματα της χώρας, είτε αναφέρονταν σε παλαιότερες νομοθετικές ρυθμίσεις. Τα ΠΠΠ αφορούν είτε στην Ετήσια Μέση Συγκέντρωση (ΕΜΣ) είτε στη Μέγιστη Επιτρεπόμενη Συγκέντρωση (ΜΕΣ). Η ετήσια μέση συγκέντρωση προκύπτει ως ο αριθμητικός μέσος των μετρούμενων συγκεντρώσεων σε διάφορους χρόνους κατά τη διάρκεια του έτους. Για κάθε επιφανειακό υδατικό σύστημα, ο χαρακτηρισμός της καλής χημικής κατάστασης εξαρτάται από τις ετήσιες μέσες συγκεντρώσεις, οι οποίες δεν πρέπει να υπερβαίνουν τις τιμές των θεσμοθετημένων ορίων. Η υπέρβαση τιμής σε οποιοδήποτε θέση ενός συστήματος, συνεπάγεται το χαρακτηρισμό του ως Κατώτερης της Καλής. Σχήμα 5: Κατηγορίες αξιολόγησης της χημικής κατάστασης επιφανειακών υδατικών συστημάτων Κατάταξη χημικής κατάστασης Καλή Κατώτερη της Καλής Η μεθοδολογία ταξινόμησης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων του ΥΔ Κρήτης, για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμες μετρήσεις για τις ουσίες προτεραιότητας και για άλλους κύριους ρύπους, θα βασιστεί στη σύγκριση της μέσης τιμής των αποτελεσμάτων των μετρήσεων της συγκέντρωσης των ουσιών προτεραιότητας και άλλων κύριων ρύπων σε όλους τους σταθμούς δειγματοληψίας ανά υδατικό σύστημα, με τις τιμές καλής χημικής κατάστασης, με κατάλληλη στατιστική επεξεργασία. Στην περίπτωση που οι τιμές είναι κατώτερες των ΠΠΠ και των οριακών τιμών έκθεσης τα συστήματα θα χαρακτηριστούν ως καλής χημικής κατάστασης, ενώ στην περίπτωση που θα υπερβαίνουν τα ΠΠΠ και τις οριακές τιμές έκθεσης θα χαρακτηριστούν ως κατώτερης της καλής. 4

Για τα υδατικά συστήματα, για τα οποία δεν υπάρχουν διαθέσιμες μετρήσεις, θα εκτιμηθεί σε ποιες περιπτώσεις επιτυγχάνονται ή όχι οι στόχοι της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Ως αποτέλεσμα, τα επιφανειακά αυτά υδατικά συστήματα, θα έχουν άγνωστη χημική κατάσταση, ενώ θα γίνει και διερεύνηση της μη επίτευξης του περιβαλλοντικού στόχου, με βάσεις τις πιέσεις (χαμηλές, υψηλές). Γ. Συνολική κατάσταση Η διαδικασία ταξινόμησης της συνολικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων βασίζεται στην συναξιολόγηση της οικολογικής κατάστασης και της χημικής κατάστασης. Στο Σχήμα 6 παρουσιάζεται η γενική διαδικασία ως διάγραμμα λογικής με τα βήματα που ακολουθούνται. Στην τελική ταξινόμηση της συνολικής κατάστασης επικρατεί ο κανόνας του (one out all out), κατά τον οποίο η αξιολόγηση βασίζεται στην χαμηλότερη τιμή ανάμεσα στην οικολογική και χημική κατάσταση. Σχήμα 6: Λογικό διάγραμμα αξιολόγησης της συνολικής κατάστασης των επιφανειακών υδατικών συστημάτων 5

ΕΚΤIΜΗΣΗ ΤΗΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΙΩΝ ΥΔΑΤΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜAΤΩΝ Στα πλαίσια του προγράμματος «Παρακολούθηση της οικολογικής ποιότητας υδάτων ποταμών, παρακτίων και μεταβατικών υδάτων της Ελλάδας σε εφαρμογή του Άρθρου 8 της Οδηγίας - Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ» κατά τη διάρκεια των ετών 2012-2013-2014, πραγματοποιήθηκαν, από το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), δειγματοληψίες και αναλύσεις φυσικοχημικών, υδρομορφολογικών και βιολογικών στοιχείων ποιότητας (βενθικών μακροασπονδύλων, μακροφύτων, διατόμων και ψαριών) στους σταθμούς του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Ποταμών της Ελλάδας και υποβλήθηκε η ακόλουθη σχετική έκθεση για όλα τα Υδατικά Διαμερίσματα της χώρας. ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ Για την εκτίμηση της φυσικοχημικής ποιότητας χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος Nutrient Classification System (NCS) (Skoulikidis et al., 2006), τροποποιημένη ώστε να περιλαμβάνει και την παράμετρο του διαλυμένου οξυγόνου (Cardoso et al., 2001). Σύμφωνα με τη συγκεκριμένη μέθοδο, οι σταθμοί κατατάσσονται σε μία από πέντε κλάσεις ποιότητας (Υψηλή, Καλή, Μέτρια, Ελλιπής, Κακή) ανάλογα με τη συγκέντρωση του αζώτου των νιτρικών, νιτρωδών και αμμωνιακών και του φωσφόρου των φωσφορικών ιόντων (Πίνακας 1). Η κατάταξη της ποιότητας ανάλογα με τη συγκέντρωση του διαλυμένου οξυγόνου έγινε σύμφωνα με τον Πίνακα 2. Κάθε επιμέρους ποιότητα (συμπεριλαμβανομένης και αυτής του διαλυμένου οξυγόνου) βαθμολογείται από 1 (Κακή) έως 5 (Υψηλή) και από το μέσο όρο των επιμέρους βαθμολογιών προκύπτει η φυσικοχημική ποιότητα για κάθε σταθμό δειγματοληψίας. Πίνακας 1: Κατάταξη σε κλάσεις ποιότητας βάσει των συγκεντρώσεων θρεπτικών στοιχείων σύμφωνα με το Nutrient Classification System (NCS) (Skoulikidis et al., 2006). ΚΛΑΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΕΛΛΙΠΗΣ ΚΑΚΗ Ν-ΝΟ 3 - (mg/l) <0,22 0,22-0,60 0,61-1,3 1,31-1,8 >1,8 Ν-ΝΗ 4 + (mg/l) <0,024 0,024-0,060 0,061-0,2 0,21-0,5 >0,5 Ν-ΝΟ 2 - (μg/l) <3 3-8 8,1-30 30,1-70 >70 P-PO 4 3- (μg/l) <70 70-105 106-165 166-340 >340 TP (μg/l) <125 125-165 166-220 221-405 >405 Πίνακας 2: Κατάταξη σε κλάσεις ποιότητας βάσει της συγκέντρωσης διαλυμένου οξυγόνου (DO) (Cardoso et al., 2001). ΚΛΑΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΥΨΗΛΗ ΚΑΛΗ ΜΕΤΡΙΑ ΕΛΛΙΠΗΣ ΚΑΚΗ DO (mg/l) >7 5-7 3-5 1-3 <1 YΔΡΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ (1) RIVER HABITAT SURVEY (RHS) Από το πρωτόκολλο του RHS και με τη χρήση συγκεκριμένου συνοδευτικού υπολογιστικού προγράμματος υπολογίζονται για κάθε σταθμό δύο δείκτες υδρομορφολογικής ποιότητας, ο HMS (Habitat Modification Score) και ο HQA (Habitat Quality Assessment). Ο πρώτος εκφράζει την υδρομορφολογική υποβάθμιση που έχει προκληθεί στο σταθμό από ανθρώπινες παρεμβάσεις (γέφυρες, φράγματα, αγωγοί άντλησης και μεταφοράς νερού, ενίσχυση όχθεων, εκτροπή κοίτης κλπ.). Σε κάθε παράγοντα υποβάθμισης αποδίδεται συγκεκριμένη βαθμολογία και οι βαθμολογίες τελικά 6

αθροίζονται. Όσο πιο μεγάλη είναι η αριθμητική τιμή του δείκτη HMS, τόσο μεγαλύτερη είναι η υδρομορφολογική υποβάθμιση του σταθμού. Σύμφωνα με τον συγκεκριμένο δείκτη, ο κάθε σταθμός κατατάσσεται σε έξι κατηγορίες (Πίνακας 3). Για τους σκοπούς της ΟΠΥ 2000/60/ΕΚ η κλίμακα του δείκτη μετατράπηκε σε πενταβάθμια, μετά από συγχώνευση των δύο πρώτων κατηγοριών (Pristine & Semi-natural). Πίνακας 3: Κατηγορίες υδρομορφολογικής υποβάθμισης σύμφωνα με τον δείκτη HMS. Στην τρίτη στήλη οι δύο κατηγορίες έχουν συγχωνευτεί ώστε να μετατραπεί η κλίμακα του δείκτη σε πενταβάθμια. HMS ΚΛΑΣΗ HMS ΚΛΑΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΟΠΥ 0 Φυσικό ΥΨΗΛΗ 0-2 Ημι-φυσικό 3-8 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ 9-20 Εμφανώς τροποποιημένο ΜΕΤΡΙΑ 21-44 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ 45+ Βαριά τροποποιημένο ΚΑΚΗ Ο δεύτερος δείκτης (HQA) εκφράζει την ποιότητα του σταθμού ως παρουσία και ποικιλία φυσικών χαρακτηριστικών όπως τύποι ροής, παρόχθια βλάστηση, υπόστρωμα κλπ. Όπως και με τον προηγούμενο δείκτη, κάθε χαρακτηριστικό παίρνει μία βαθμολογία και οι βαθμολογίες αθροίζονται οπότε προκύπτει ο τελικός δείκτης. Ο συγκεκριμένος δείκτης δεν οδηγεί σε κατηγοριοποίηση, απλώς εκφράζει αριθμητικά την ποιότητα της περιοχής (η αριθμητική απόκλιση μεταξύ διαφορετικών περιοχών αντικατοπτρίζει απόκλιση στην οικολογική τους ποιότητα). Σε αντίθεση με τον HMS, όσο μεγαλύτερη είναι η αριθμητική τιμή του HQA, τόσο μικρότερο είναι το μέγεθος της υποβάθμισης της περιοχής μελέτης. (2) QBR Η τιμή του QBR κυμαίνεται μεταξύ 0 και 100 και είναι το άθροισμα τεσσάρων παραμέτρων που αναφέρονται σε τέσσερα βασικά γνωρίσματα της παρόχθιας ποιότητας: (i) τη συνολική κάλυψη της παρόχθιας βλάστησης και τη συνεκτικότητα αυτής με τα παρακείμενα χερσαία ενδιαιτήματα, (ii) τη δομή της κάλυψης που διαμορφώνεται από τη συνολική κάλυψη των δένδρων, αλλά και των θάμνων και άλλων φυτών στον υπόροφο, (iii) την ποιότητα της κάλυψης, που εξαρτάται από τη γεωμορφολογία των παρόχθιων ενδιαιτημάτων και τον αριθμό των αυτοχθόνων ειδών δένδρων και (iv) τις ανθρωπογενείς τροποποιήσεις του υδάτινου δίαυλου ενός ρέματος ή ποταμού. Κάθε μία από τις τέσσερις παραμέτρους βαθμολογείται αρχικά με μία από τις τέσσερις τιμές: 0, 5, 10 ή 25. Στη συνέχεια το αρχικό αποτέλεσμα αλλάζει ανάλογα με τα επιπρόσθετα κριτήρια τα οποία βρίσκονται στο χαμηλότερο σημείο κάθε μιας από αυτές τις μετρικές. Κάθε κριτήριο στο πρωτόκολλο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη και περισσότερα από ένα κριτήρια να μπορούν να εφαρμοσθούν. Εάν το τελικό σκορ είναι αρνητικό, καταγράφεται ως 0. Εάν το τελικό σκορ υπερβαίνει το 25, καταγράφεται ως 25. Τιμές που είναι αρνητικές ή υπερβαίνουν το 25 αποκλείονται προκειμένου να δοθεί η ίδια βαρύτητα και στις τέσσερις μετρικές. Τα επιπρόσθετα κριτήρια προέκυψαν από τους συγγραφείς (Munne et al., 2003) ακολουθώντας μια εξαντλητική έρευνα στους δειγματοληπτικούς σταθμούς. Τα σκορ για τα επιπρόσθετα κριτήρια επιλέχθηκαν κατά την ειδική γνώμη των συγγραφέων σύμφωνα με τη βαρύτητα του κάθε κριτηρίου στα υπό μελέτη ρέματα (Munne et al., 2003). Γέφυρες και δρόμοι που διασχίζουν το ποτάμι δε θεωρούνται ως αλλοίωση του καναλιού καθώς μας παρέχουν πρόσβαση στη θέση δειγματοληψίας. Αντίθετα, ο δείκτης QBR στην περίπτωση αυτή, εφαρμόζεται ανάντη και κατάντη από τέτοιες κατασκευές. Ωστόσο, άλλες γέφυρες και δρόμοι που είναι 7

είτε παράλληλα στο ποτάμι είτε το διασχίζουν, αλλά δε χρησιμοποιούνται για την πρόσβαση στο ποτάμι, συμμετέχουν στην ανάλυση. Ο τελικός δείκτης QBR προκύπτει από το άθροισμα των τεσσάρων παραμέτρων και ταξινομείται σε πέντε κλάσεις ποιότητας του παρόχθιου ενδιαιτήματος με βάση την ΟΠΥ (Πίνακας 4). Πίνακας 4: Κλάσεις ποιότητας σύμφωνα με τον δείκτη QBR και κατάταξη ποιότητας σύμφωνα με την ΟΠΥ 2000/60/ΕΕ ΚΛΑΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΟΧΘΙΟΥ ΕΝΔ/ΤΟΣ QBR ΚΛΑΣΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ ΟΠΥ Παρόχθιο ενδιαίτημα σε φυσική κατάσταση 95 ΥΨΗΛΗ Μερική τροποποίηση, καλή κατάσταση 75-90 ΚΑΛΗ Σημαντική τροποποίηση, μέτρια κατάσταση 55-70 ΜΕΤΡΙΑ Μεγάλη τροποποίηση, φτωχή κατάσταση 30-50 ΕΛΛΙΠΗΣ Πολύ μεγάλη τροποποίηση, κακή κατάσταση 25 ΚΑΚΗ Η υδρομορφολογική κατάσταση κάθε σταθμού υπολογίζεται από τον συνδυασμό των δύο μεθόδων (RHS και QBR) αποδίδοντας μεγαλύτερη βαρύτητα στο RHS το οποίο προσδιορίζει την κατάσταση σε μεγαλύτερο τμήμα του ποταμού (500 m έναντι 100 m της QBR). Η υδρομορφολογική κατάσταση προσδιορίζεται τελικά από τον τύπο: όπου, S H = Υδρομορφολογική κατάσταση S HMS = H ποιότητα βάσει του δείκτη HMS S QBR = Η ποιότητα βάσει του δείκτη QBR ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ (1) ΒΕΝΘΙΚΑ ΜΑΚΡΟΑΣΠΟΝΔΥΛΑ Η εκτίμηση της βιολογικής ποιότητας με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα έγινε σύμφωνα με το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης (Hellenic Evaluation System - HES) (Artemiadou & Lazaridou, 2005). Το Ελληνικό Σύστημα Αξιολόγησης βασίζεται στο διαφορετικό βαθμό ευαισθησίας των ταξινομικών ομάδων των βενθικών μακροασπονδύλων στις ανθρωπογενείς πιέσεις, αντίστοιχα με το Ισπανικό σύστημα αξιολόγησης (Alba-Tercedor & Sanchez Ortega, 1978), λαμβάνοντας όμως υπόψη και τη σχετική αφθονία τους. Για τον υπολογισμό του HES χρησιμοποιήθηκε ο Πίνακας 5, σύμφωνα με τον οποίο συγκεκριμένη βαθμολογία αποδίδεται σε κάθε ταξινομική ομάδα. Ο HES προκύπτει από το άθροισμα των βαθμολογιών όλων των ομάδων και ο AHES από το πηλίκο του HES προς τον αριθμό των ταξινομικών ομάδων που συμμετείχαν στον υπολογισμό του. Οι τιμές HES και AHES βαθμολογούνται από 1 έως 5 ξεχωριστά για πλούσια και φτωχά ενδιαιτήματα (Πίνακας 6) και υπολογίζεται το ημιάθροισμα των βαθμών αυτών (SemiHES). Η ποιότητα του νερού (Υψηλή, Καλή, Μέτρια, Ελλιπής, Κακή) προκύπτει από την ερμηνεία του ημιαθροίσματος και βασίζεται σε πενταβάθμια κλίμακα όπως απαιτεί η Οδηγία - Πλαίσιο για τα Ύδατα 2000/60/ΕΚ (Πίνακας 7). 8

Πίνακας 5: Βαθμολογίες των ταξινομικών ομάδων βενθικών μακροασπονδύλων για τον υπολογισμό του HES (Artemiadou & Lazaridou, 2005). Tα P, C και A αναφέρονται στην αφθονία των ατόμων (Present από 0-3%, Common από 3.01-12% και Abundant από 12.01-100% αντίστοιχα ενώ για τα taxa με αστερίσκο τα όρια είναι 0-10% (P), 10.01-20% (C) και 20.01-100% (Α)). ΒΑΘΜΟΛΟΓΙΑ ΤΑΞΙΝΟΜΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Capniidae, Chloroperlidae, Siphlonuridae, Apheloceiridae, Blephariceridae, Phryganeidae, Molanidae, Odontoceridae, Beraeidae, Lepidostomatidae, Thremnatidae, Brachycentridae, Helicopsychidae Leuctridae, Perlodidae, Perlidae, Sericostomatidae, Goeridae, Neoephemeridae Nemouridae, Taeniopterygidae, Ephemeridae, Heptageniidae, Leptophlebiidae, Leptoceridae, Polycentropodidae, Psychomyidae, Philopotamidae, Limnephilidae, Rhyacophilidae, Glossosomatidae, Ecnomidae, Aeshnidae, Lestidae, Corduliidae, Libeluliidae, Athericidae, Dixidae, Scirtidae (Helodidae), Gyrinidae, Hydraenidae, Sialidae, Grapsidae, Potamonidae (Brachyura), Astacidae (Macrura) Potamanthidae, Calopterygidae, Cordulegasteridae, Stratiomyidae, Hydrobiidae Platycnemididae, Gomphidae, Tabanidae, Ceratopogonidae, Empididae, Elmithidae, Viviparidae, Neritidae, Unionidae Caenidae, Oligoneuriidae, Polymitarchidae, Isonychiidae, Hydropsychidae, Ancylidae, Acroloxidae, Gammaridae, Corophidae, Atyidae, Planariidae, Dendrocoelidae, Dufesiidae, Dryopidae, Helophoridae, Hydrochidae, Clambidae, Psychodidae, Simuliidae Ephemerellidae, Baetidae, Hydroptilidae, Tipulidae, Dolichopodidae, Anthomyidae, Limoniidae, Haliplidae, Curculionidae, Chrysomelidae, Hydroscaphidae, Hydracarina, Piscicolidae, Glossiphonidae Coenagrionidae, Chironomidae (not red)*, Dytiscidae, Hydrophilidae, Hygrobiidae, Corixidae, Hebridae, Veliidae, Mesoveliidae, Hydrometridae, Gerridae, Nepidae, Pleidae, Naucoridae, Notonectidae, Belostomatidae, Asellidae, Ostracoda, Physidae, Bithyniidae, Bithynellidae, Melaniidae, (Thiaridae), Ellobiidae, Hirudinidae, Sphaeriidae, Oligochaita* Chironomidae (red), Rhagionidae, Culicidae, Muscidae, Thaumaleidae, Ephydridae, Chaoboridae, Lymnaeidae, Planorbidae, Erpobdellidae 9 P C A 100 110 120 90 97 100 80 86 90 70 75 78 60 64 67 50 53 56 40 38 35 30 25 20 20 12 3 Tubificidae, Valvatidae, Syrphidae 10 2 1 Πίνακας 6: Βαθμολογίες των HES και ΑΗΕS για τον υπολογισμό του Semi-HES (Artemiadou & Lazaridou, 2005). Η ποικιλότητα των ενδιαιτημάτων ορίζεται σύμφωνα με το Greek Habitat Richness Matrix (Chatzinikolaou et al., 2006). ΒΑΘΜΟΣ 5 ΒΑΘΜΟΣ 4 ΒΑΘΜΟΣ 3 ΒΑΘΜΟΣ 2 ΒΑΘΜΟΣ 1 ΣΤΑΘΜΟΙ ΥΨΗΛΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ HES >1532 1326-1532 830-1325 341-829 0-340 ΣΤΑΘΜΟΙ ΦΤΩΧΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ HES >1052 756-1052 389-755 167-388 0-166 ΣΤΑΘΜΟΙ ΥΨΗΛΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ AHES >64.72 54.57-64.72 45.82-54.56 31.73-45.81 0-31.72

ΣΤΑΘΜΟΙ ΦΤΩΧΗΣ ΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΕΝΔΙΑΙΤΗΜΑΤΩΝ AHES >55.69 45.18-55.69 35.33-45.17 27.50-35.32 0-27.49 Πίνακας 7: Τελική κατάταξη σε κλάσεις ποιότητας σύμφωνα με τον Semi-HES των βενθικών μακροασπονδύλων (Artemiadou & Lazaridou, 2005). Semi-HES ΚΛΑΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ 5 ΥΨΗΛΗ 4.5 ΥΨΗΛΗ 4 ΚΑΛΗ 3.5 ΚΑΛΗ 3 ΜΕΤΡΙΑ 2.5 ΜΕΤΡΙΑ 2 ΕΛΛΙΠΗΣ 1.5 ΕΛΛΙΠΗΣ 1 ΚΑΚΗ (2) ΙΧΘΥΟΠΑΝΙΔΑ Για τον προσδιορισμό της βιολογικής ποιότητας με βάση το ποιοτικό στοιχείο ιχθυοπανίδα, η ανάπτυξη πανελλαδικού δείκτη ο οποίος θα έχει εφαρμογή σε όλα τα ποτάμια συστήματα της χώρας είναι σε εξέλιξη. (3) ΜΑΚΡΟΦΥΤΑ Ο Βιολογικός Δείκτης Μακροφύτων για τα Ποτάμια, IBMR (Macrophyte Biological Index for Rivers, Haury et al. 2006), αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε ευρέως σε φυσικά και τεχνητά ρέοντα ύδατα της Γαλλίας (AFNOR Association Francaise de Normalisation, 2003, Haury et al. 2006) και αποτελεί μέτρο αξιολόγησης της τροφικής κατάστασης της περιοχής που βρίσκεται υπό αξιολόγηση. Στο παρόν έργο χρησιμοποιήθηκε ο δείκτης IBMR για την αξιολόγηση της βιολογικής ποιότητας των σταθμών με βάση τα μακρόφυτα, λαμβάνοντας υπόψη και τις προτεινόμενες τροποποιήσεις της Μεσογειακής Γεωγραφικής Ομάδας Διαβαθμονόμησης για τα μακρόφυτα ποταμών (MEDGIG). Ο δείκτης IBMR περιλαμβάνει έναν κατάλογο περίπου 207 taxa μακροφύτων (Πίνακας 8), κάθε ένα από τα οποία χαρακτηρίζεται από δύο δείκτες: i. τον δείκτη CSi, ο οποίος αποτελεί συντελεστή τροφικής κατάστασης για το κάθε είδος και κυμαίνεται από 0 (βαριά οργανική ρύπανση και ετεροτροφικά taxa) μέχρι 20 (ολιγοτροφικά είδη), ii. το Συντελεστή Οικολογικού Εύρους (Coefficient of Ecological Amplitude) (Ei) ο οποίος χαρακτηρίζει το οικολογικό τροφικό εύρος κάθε φυτού. Είδη τα οποία έχουν Ei = 1 χαρακτηρίζονται από μεγάλο οικολογικό εύρος και καλύπτουν τρεις τροφικές κλάσεις ενώ είδη με Ei = 3 χαρακτηρίζονται από πολύ μικρό οικολογικό εύρος το οποίο περιορίζεται μόνο σε μία τροφική κλάση. Ο υπολογισμός του δείκτη IBMR γίνεται με τον ακόλουθο μαθηματικό τύπο (Haury et al., 2006): Όπου: CSi = συντελεστής τροφικής κατάστασης από 0 μέχρι 20 Ei = συντελεστής οικολογικού εύρους 10

Ki = συντελεστής κάλυψης {Κ1: <0.1 % (πολύ σπάνιο), 0.1 Κ2 1% (όχι συχνό), 1 Κ3 10% (κοινό), 10 Κ4 <50% (συχνό είδος), Κ5 >50 % (κυρίαρχο)} Πίνακας 8: Βαθμονομημένος κατάλογος ειδών μακροφύτων του Βιολογικού Δείκτη Μακροφύτων για τα Ποτάμια IBMR (Haury et al., 2006). 11

12

13

Η διαβαθμονόμηση του δείκτη IBMR για τα μακρόφυτα σε εθνικό επίπεδο, πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της άσκησης Διαβαθμονόμησης MEDGIG (Feio et al. 2014, Aguiar et al. 2014) με βάση τις ελληνικές περιοχές αναφοράς για τα μακρόφυτα (IC Reference Sites) (Papastergiadou & Manolaki, 2011). Τα όρια των οικολογικών κλάσεων ποιότητας δίνονται στον Πίνακα 9. Πίνακας 9: Όρια των 5 οικολογικών κλάσεων ποιότητας σύμφωνα με το δείκτη αξιολόγησης IBMR GR. IBMR GR ΚΛΑΣΕΙΣ ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ >0,75 ΥΨΗΛΗ 0,56 0,75 ΚΑΛΗ 0,37 0,56 ΜΕΤΡΙΑ 0,19 0,37 ΕΛΛΙΠΗΣ <0,19 ΚΑΚΗ (4) ΔΙΑΤΟΜΑ Η διαδικασία ανάλυσης των δειγμάτων διατόμων βρίσκεται σε εξέλιξη. Ως εκ τούτου η βιολογική ποιότητα με βάση τα διάτομα δεν συμπεριλαμβάνεται στην παρούσα Τεχνική Έκθεση. Για την εκτίμηση της βιολογικής ποιότητας με βάση τα διάτομα χρησιμοποιείται ο δείκτης IPS - Specific Pollution sensitivity Index (Coste in Cemagref, 1982) ο οποίος συνιστά μια μετρική για την ανίχνευση διαφόρων τύπων επιβάρυνσης - ρύπανσης (οργανική ρύπανση, αλατότητα, ευτροφισμό) (Prygiel & Coste, 2000) των νερών των ρεόντων υδάτων και έχει θεωρηθεί ως δείκτης αναφοράς (Descy & Coste, 1991). Έχει επιλεχθεί για την παρακολούθηση της ποιότητας των νερών στην Ισπανία και Πορτογαλία μετά από ευρεία μελέτη των ποταμών τους, καθώς θεωρήθηκε ως ο ακριβέστερος δείκτης για τα ποτάμια της Μεσογειακής περιοχής (Almeida 2001, Gomà et al. 2004, Oscoz et al. 2007). Στην Ελλάδα παρουσίασε καλή επίδοση σε δύο Μεσογειακά ποτάμια (Ziller & Montesanto 2004) και σε μικρά ορεινά ρέματα (Montesanto et al. 1999). Ο IPS βασίζεται στον τύπο των Zelinka & Marvan (1961) και υπολογίζεται ως εξής: IPS = j=1 n A j.i j.v j / j=1 n A j.v j όπου: Aj: η σχετική αφθονία ενός συγκεκριμένου είδους στο δείγμα Vj: η αξία του είδους αυτού ως βιοδείκτη ή εύρος εξάπλωσής του (indicator value or stenoecy degree) (1=μικρή αξία - μεγάλο εύρος εξάπλωσης, 2=μέτρια αξία μέτριο εύρος εξάπλωσης, 3=μεγάλη αξία μικρό εύρος εξάπλωσης, χαρακτηριστικό συγκεκριμένων συνθηκών) Ij: βαθμός ευαισθησίας ως προς τη ρύπανση (pollution sensitivity, από 1 έως 5): 1 = πολύ ανθεκτικό έως σαπρόφιλο, 2 = ανθεκτικό, 3 = αδιάφορο, 4 = ευαίσθητο έως μέτρια ευαίσθητο, 5 = πολύ ευαίσθητο. O IPS παίρνει τιμές από 1 έως 20 κατά την έννοια της αυξανόμενης οικολογικής ποιότητας. Οι τιμές του έχουν ταξινομηθεί σε 5 τάξεις ποιότητας όπως φαίνεται στον Πίνακα 10. Πίνακας 10: Τάξεις ποιότητας υδάτων με βάση τα διάτομα σύμφωνα με τον δείκτη IPS - Specific Pollution sensitivity Index (Coste in Cemagref, 1982). ΚΑΚΗ ΕΛΛΙΠΗΣ ΜΕΤΡΙΑ ΚΑΛΗ ΥΨΗΛΗ 1 i < 5 5 i < 9 9 i < 13 13 i < 17 17 i 20 Ο δείκτης IPS ενημερώνεται συνεχώς και χρησιμοποιεί σχεδόν όλα τα γνωστά είδη, ενώ άλλοι προτεινόμενοι δείκτες βασίζονται σε μικρότερο σύνολο ταξινομικών μονάδων. Συνεπώς ο IPS μπορεί να εφαρμοστεί σε πολλές και διαφορετικές οικοπεριοχές, ακόμη και σε αυτές με ιδιαίτερη διατομοχλωρίδα. 14

Η χρήση των διατόμων ως δεικτών οικολογικής ποιότητας, αν και διαδεδομένη σε άλλες χώρες της Ευρώπης, εφαρμόζεται για πρώτη φορά σε μεγάλη κλίμακα στη χώρα μας. Αυτό δημιουργεί αβεβαιότητα στην επιλογή συνθηκών αναφοράς και διαβαθμονόμησης του δείκτη IPS. Γι αυτό το λόγο, επιλέχθηκε στην παρούσα μελέτη να χρησιμοποιηθεί ο ίδιος ο δείκτης και όχι ο λόγος οικολογικής ποιότητας (Ecological Quality Ratio - EQR) που συνιστάται από την οδηγία. Πρέπει να σημειωθεί ότι σε κάθε ΥΔ προσδιορίζεται από το ΕΛΚΕΘΕ η εποχική βιολογική και φυσικοχημική ποιότητα και όχι η ετήσια εκτίμηση. Επίσης, δεν είναι δυνατό να ταξινομηθούν οι σταθμοί από πλευράς οικολογικής κατάστασης για τους παρακάτω λόγους: 1. Στο σύνολο των σταθμών του Δικτύου από πλευράς βιολογικών ποιοτικών στοιχείων διατίθενται δεδομένα μόνο για τα βενθικά μακροασπόνδυλα και τα ψάρια, ενώ δεδομένα για διάτομα και μακρόφυτα αφορούν πιλοτικά ένα υποσύνολο των σταθμών. 2. Η εκτίμηση της βιολογικής ποιότητας με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα είναι προκαταρκτική καθώς στηρίζεται στον δείκτη HES που εφαρμόσθηκε και στα εγκεκριμένα Σχέδια Διαχείρισης και δεν στηρίζεται σε συνθήκες αναφοράς (και συνεπώς σε EQR). 3. Όσον αφορά στα ψάρια, η ανάπτυξη ενός πανελλαδικού δείκτη ο οποίος θα έχει εφαρμογή σε όλα τα ποτάμια συστήματα βρίσκεται σε εξέλιξη. Για τους παραπάνω λόγους τα αποτελέσματα των δειγματοληψιών των ψαριών δεν μπορούν να συμπεριληφθούν. 4. Η εκτίμηση της χημικής - φυσικοχημικής κατάστασης, με βάση τις προδιαγραφές της ΟΠΥ, εξάγεται από την φυσικοχημική ποιότητα και τους ειδικούς ρύπους. Επειδή δεν ήταν διαθέσιμα τα αποτελέσματα του Γενικού Χημείου του Κράτους όσο αφορά τους ειδικούς ρύπους, στην παρούσα Έκθεση γίνεται αναφορά μόνο στη φυσικοχημική ποιότητα. 5. Η εκτίμηση της υδρομορφολογικής ποιότητας θεωρείται προκαταρκτική καθώς προκύπτει μόνο από την εφαρμογή του δείκτη HMS και δεν περιλαμβάνει τον δείκτη της μεθόδου QBR, τα αποτελέσματα της οποίας βρίσκονται υπό επεξεργασία και θα συμπεριληφθούν σε επόμενο στάδιο. 15

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ (EL13) Το Υδατικό Διαμέρισμα Κρήτης (EL13) περιλαμβάνει 26 σταθμούς, εκ των οποίων οι 21 είναι εποπτικοί και οι 5 επιχειρησιακοί. Η φυσικοχημική ποιότητα των σταθμών δειγματοληψίας κατά την περίοδο 2012 14 βάσει των συγκεντρώσεων των θρεπτικών στοιχείων και του διαλυμένου οξυγόνου κυμάνθηκε από Υψηλή έως Μέτρια. Το 76,9% των σταθμών (ANAPODIARIS_DW, APOSELEMIS, DERIAN_UP, GERO_DW, GERO_UP, GEROPOTAMOS_DW, GEROPOTAMOS_UP, KAMINIA, KERITIS, KISSANO, KUTSULIDI, MUSELAS, MYRTOS_DW, MYRTOS_UP, PEDELIS, PELEKAN, STAVROXOR, TAVRONITIS, TSIXLIAN, XROMONAST) παρουσίασε Υψηλή ή/και Καλή φυσικοχημική ποιότητα κατά τις περιόδους δειγματοληψιών που οι σταθμοί δεν ήταν ξεροί. Μέτρια φυσικοχημική ποιότητα παρουσίασε το 15,4% των σταθμών (ANAPODIARIS_UP, GAZANOS_DW, KALESIA_KT, KORAKU), ενώ η φυσικοχημική ποιότητα των σταθμών GIAFYROS και KARTEROS διακυμάνθηκε από Καλή έως Μέτρια σε διαφορετικές περιόδους δειγματοληψίας. Η βιολογική ποιότητα βάσει των βενθικών μακροασπονδύλων κατά την περίοδο 2012 14 κυμάνθηκε από Καλή έως Ελλιπής. Το 57,7% των σταθμών (ANAPODIARIS_UP, ANAPODIARIS_DW, APOSELEMIS, GERO_DW, GEROPOTAMOS_DW, GEROPOTAMOS_UP, KORAKU, KUTSULIDI, MYRTOS_DW, PEDELIS, PELEKAN, STAVROXOR, TAVRONITIS, TSIXLIAN, XROMONAST) ήταν ξεροί κατά τις περιόδους που πραγματοποιήθηκαν δειγματοληψίες. Το 26,9% (DERIAN_UPGAZANOS_DWGIAFYROS, KERITIS, KISSANO, MUSELASMYRTOS_UP) παρουσίασαν Υψηλή ή/και Καλή βιολογική ποιότητα και το 15,4% (GERO_UP, KALESIA_KTKAMINIA, KARTEROS) από Μέτρια έως Ελλιπή βιολογική ποιότητα με βάση τα βενθικά μακροασπόνδυλα. Όσον αφορά την εκτίμηση της υδρομορφολογικής ποιότητας βάσει του HMS, από τους σταθμούς του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης που ελέγχθηκαν, 46% παρουσίασαν Καλή έως Υψηλή ποιότητα και 46% Μέτρια ή κατώτερη, ενώ 8% ήταν ξεροί. Συγκεκριμένα, 21% παρουσίασαν Υψηλή υδρομορφολογική ποιότητα (ANAPODIARIS_DW, APOSELEMIS, MUSELAS, TSIXLIAN, XROMONAST), 25% Καλή υδρομορφολογική ποιότητα (DERIAN_UP, GERO_UP, KALESIA_KT, KAMINIA, KARTEROS, STAVROXOR), 13% Μέτρια υδρομορφολογική ποιότητα (ANAPODIARIS_UP, GAZANOS_DW, KERITIS) και 33% Ελλιπή υδρομορφολογική ποιότητα (GERO_DW, GEROPOTAMOS_DW, GEROPOTAMOS_UP, GIAFYROS, MYRTOS_DW, PEDELIS, PELEKAN, TAVRONITIS). Παρακάτω παρουσιάζονται τα αναλυτικά αποτελέσματα. 16

Α/Α 1 η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΣΔΛΑΠ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ (EL13) Πίνακας 11: Σταθμοί παρακολούθησης ποταμών Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης. (Τα Η, Ν, και Α στον κωδικό κάθε σταθμού υποδηλώνουν ότι ο σταθμός ανήκει σε Ιδιαιτέρως Τροποποιημένο -Heavily Modified-, Φυσικό - Natural- ή Τεχνητό -Artificial- Υδάτινο Σώμα, αντίστοιχα). ΣΤΑΘΜΟΙ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΟΝΟΜΑΣΙΑ ΚΩΔΙΚΟΣ ΣΥΝΤΕΤΑΓΜΕΝΕΣ (WGS84) ΤΥΠΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ LON LAT ΕΠΟΠΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡ/ΚΗ 414 ANAPODIARIS_DW GR0013000400240100N500 25,32956581 34,99905002 415 ANAPODIARIS_UP GR0013000400240110N500 25,28374315 35,03773764 416 APOSELEMIS GR0013000400430100H500 25,38176423 35,25678499 417 DERIAN_UP GR0013000400320130N500 23,84882396 35,4188772 418 GAZANOS_DW GR0013000400400100N500 25,063828 35,33528542 419 GERO_DW GR0013000400390100N500 24,68209798 35,40688404 420 GERO_UP GR0013000400390110N500 24,83559221 35,3196764 421 GEROPOTAMOS_DW GR0013000400250100N500 24,77498981 35,05978146 422 GEROPOTAMOS_UP GR0013000400250120N500 24,90017533 35,03331792 423 GIAFYROS GR0013000400410100N500 25,11230594 35,3014254 424 KALESIA_KT GR0013000400400110N500 25,04869138 35,28784691 425 KAMINIA GR0013000400370100N500 24,37255055 35,31662457 426 KARTEROS GR0013000400420100N500 25,20570708 35,27713294 427 KERITIS GR0013000400330100N500 23,91190709 35,47982973 428 KISSANO GR0013000400270100N500 24,47433289 35,16371934 429 KORAKU GR0013000400210100H500 25,6965876 35,01967474 430 KUTSULIDI GR0013000400250110H500 24,8200822 35,06735684 431 MUSELAS GR0013000400360100N500 24,3189929 35,34360292 432 MYRTOS_DW GR0013000400230100N500 25,58897014 35,0138196 433 MYRTOS_UP GR0013000400230110N500 25,5769276 35,05896747 434 PEDELIS GR0013000400440100N500 26,07508484 35,18703797 435 PELEKAN GR0013000400280100N500 23,64344439 35,23930742 436 STAVROXOR GR0013000400200100N500 25,94516141 35,06791918 437 TAVRONITIS GR0013000400320100N500 23,82500766 35,52140999 438 TSIXLIAN GR0013000400300110N500 23,66041761 35,46983551 439 XROMONAST GR0013000400380100H500 24,537311 35,33279402 17

Χάρτης σταθμών παρακολούθησης ποταμών Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης 18

Πίνακας 12: Συγκεντρώσεις θρεπτικών στοιχείων και διαλυμένου οξυγόνου και εκτίμηση φυσικοχημικής ποιότητας στους σταθμούς παρακολούθησης του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης ανά εποχή δειγματοληψίας για τα έτη 2012-2013-2014. ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2012 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ ANAPODIARIS_UP* - - - - - ΞΕΡΟΣ APOSELEMIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ DERIAN_UP* 0,001 0,447 0,03 0,007 8,44 ΥΨΗΛΗ GAZANOS_DW* 0,044 5,196 0,079 0,085 6,99 ΜΕΤΡΙΑ GERO_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ GERO_UP* 0,001 0,077 0,019 0,012 7,54 ΥΨΗΛΗ GEROPOTAMOS_DW - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS - - - - - ΞΕΡΟΣ KALESIA_KT* 0,17 9,277 0,101 0,078 7,34 ΜΕΤΡΙΑ KAMINIA* 0,004 0,924 0,089 0,006 9,2 ΚΑΛΗ KARTEROS* 0,015 2,579 0,055 0,055 17,06 ΚΑΛΗ KERITIS* 0,005 1,397 0,041 0,002 9,94 ΚΑΛΗ KISSANO* 0,002 0,581 0,039 0,004 8,94 ΥΨΗΛΗ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ MUSELAS* 0,002 0,814 0,04 0,008 8,41 ΚΑΛΗ MYRTOS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_UP* 0,001 0,292 0,03 0,002 9,42 ΥΨΗΛΗ PEDELIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ PELEKAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ STAVROXOR* - - - - - ΞΕΡΟΣ TAVRONITIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ TSIXLIAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης 19

ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2012 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ GEROPOTAMOS_DW 0,016 0,829 0,021 0,046 12,8 ΚΑΛΗ GEROPOTAMOS_UP 0,029 0,836 0,017 0,036 15,65 ΚΑΛΗ GIAFYROS 0,059 2,759 0,017 0,042 10,3 ΚΑΛΗ KORAKU 0,022 0,992 0,062 0,17 10,46 ΜΕΤΡΙΑ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ ΑΝΟΙΞΗ 2013 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ GEROPOTAMOS_DW - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS 0,011 0,418 0,035 0,011 15,8 ΚΑΛΗ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2013 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ ANAPODIARIS_UP* - - - - - ΞΕΡΟΣ APOSELEMIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_DW - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS - - - - - ΞΕΡΟΣ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ PEDELIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ PELEKAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ 20

STAVROXOR* - - - - - ΞΕΡΟΣ TAVRONITIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ TSIXLIAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ XROMONAST* - - - - - ΞΕΡΟΣ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2013 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW* 0,039 1,137 0,131 0,042 9,26 ΚΑΛΗ ANAPODIARIS_UP* 0,041 1,79 0,187 0,082 6,96 ΜΕΤΡΙΑ APOSELEMIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ DERIAN_UP* 0,001 0,416 0,015 0,003 9,51 ΥΨΗΛΗ GAZANOS_DW* 0,04 3,275 0,047 0,085 7,23 ΜΕΤΡΙΑ GERO_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ GERO_UP* - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_DW 0,024 1,444 0,06 0,046 8,97 ΚΑΛΗ GEROPOTAMOS_UP 0,044 1,297 0,069 0,065 8,48 ΚΑΛΗ GIAFYROS 0,102 2,524 0,269 0,005 9,7 ΜΕΤΡΙΑ KALESIA_KT* 0,033 3,085 0,036 0,108 8,61 ΜΕΤΡΙΑ KAMINIA* 0,003 1,372 0,061 0,002 9,91 ΚΑΛΗ KERITIS* 0,004 1,263 0,029 0,002 8,27 ΚΑΛΗ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ MUSELAS* 0,005 1,071 0,023 0,01 10,1 ΚΑΛΗ MYRTOS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_UP* 0,0005 0,245 0,028 0,002 9,5 ΥΨΗΛΗ PELEKAN* 0,001 0,195 0,008 0,002 9,38 ΥΨΗΛΗ TAVRONITIS* 0,002 0,91 0,018 0,001 10,5 ΥΨΗΛΗ TSIXLIAN* 0,002 1,35 0,03 0,005 8,54 ΚΑΛΗ XROMONAST* 0,003 0,666 0,023 0,005 9,34 ΚΑΛΗ 21

ΑΝΟΙΞΗ 2014 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ GERO_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_DW - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS - - - - - ΞΕΡΟΣ KARTEROS* - - - - - ΞΕΡΟΣ KERITIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ TAVRONITIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ TSIXLIAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2014 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ ANAPODIARIS_UP* - - - - - ΞΕΡΟΣ APOSELEMIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ GERO_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_DW - - - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS - - - - - ΞΕΡΟΣ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_DW* - - - - - ΞΕΡΟΣ PEDELIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ PELEKAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ 22

STAVROXOR* - - - - - ΞΕΡΟΣ TAVRONITIS* - - - - - ΞΕΡΟΣ TSIXLIAN* - - - - - ΞΕΡΟΣ XROMONAST* - - - - - ΞΕΡΟΣ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης ΧΕΙΜΩΝΑΣ 2014 ΣΤΑΘΜΟΣ N-NO2 (mg/l) N-NO3 (mg/l) N-NH4 (mg/l) P-PO4 (mg/l) DO (mg/l) ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ APOSELEMIS* 0,007 1,492 0,019 0,001 14,64 ΚΑΛΗ GERO_DW* 0,017 2,635 0,016 0,059 11,4 ΚΑΛΗ GERO_UP* 0,003 1,874 0,023 0,059 11,37 ΚΑΛΗ GEROPOTAMOS_DW 0,019 2,732 0,012 0,02 11,44 ΚΑΛΗ GEROPOTAMOS_UP 0,018 3,318 0,016 0,023 10,92 ΚΑΛΗ GIAFYROS 0,022 3,11 0,042 0,042 11,6 ΚΑΛΗ KARTEROS* 0,033 4,782 0,095 0,072 11,51 ΜΕΤΡΙΑ KISSANO* 0,002 0,841 0,022 0,02 11,33 ΥΨΗΛΗ KORAKU - - - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI 0,026 1,736 0,041 0,007 11,67 ΚΑΛΗ MYRTOS_DW* 0,002 0,985 0,014 0,004 11,03 ΥΨΗΛΗ PEDELIS* 0,001 0,712 0,01 0,002 11,54 ΥΨΗΛΗ STAVROXOR* 0,001 1,229 0,012 0,003 10,71 ΥΨΗΛΗ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης 23

Πίνακας 13: Τιμές των δεικτών HES/AHES/semiHES και βιολογική ποιότητα των σταθμών παρακολούθησης του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης ανά εποχή δειγματοληψίας για τα έτη 2012-2013-2014 βασισμένη στα βενθικά μακροασπόνδυλα. ΣΤΑΘΜΟΣ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2012 ΑΝΟΙΞΗ 2013 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2013 HES AHES semihes ΠΟΙΟΤΗΤΑ HES AHES semihes ΠΟΙΟΤΗΤΑ HES AHES semihes ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ ANAPODIARIS_UP* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ APOSELEMIS* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ DERIAN_UP* 793 66,08 3,5 ΚΑΛΗ - - - - - - - - GAZANOS_DW* 452 45,20 3,5 ΚΑΛΗ φ - - - - - - - - GERO_DW* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - - GERO_UP* 540 49,09 2,5 ΜΕΤΡΙΑ - - - - - - - - GEROPOTAMOS_DW - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS - - - ΞΕΡΟΣ 1000 58,82 3,5 ΚΑΛΗ - - - ΞΕΡΟΣ KALESIA_KT* 644 46,00 2,5 ΜΕΤΡΙΑ - - - - - - - - KAMINIA* 1068 53,40 3 ΜΕΤΡΙΑ - - - - - - - - KARTEROS* 346 43,25 2 ΕΛΛΙΠΗΣ - - - - - - - - KERITIS* 1066 56,11 3,5 ΚΑΛΗ - - - - - - - - KISSANO* 1404 61,04 4 ΚΑΛΗ - - - - - - - - KORAKU - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ MUSELAS* 1385 60,22 4 ΚΑΛΗ - - - - - - - - MYRTOS_DW* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_UP* 1402 58,42 4 ΚΑΛΗ - - - - - - - - PEDELIS* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ PELEKAN* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ STAVROXOR* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ TAVRONITIS* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ TSIXLIAN* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - - - - ΞΕΡΟΣ XROMONAST* - - - - - - - - - - - ΞΕΡΟΣ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης φ Φτωχό ενδιαίτημα (απουσία του δείκτη υποδηλώνει πλούσιο ενδιαίτημα)

ΣΤΑΘΜΟΣ 1 η ΑΝΑΘΕΩΡΗΣΗ ΣΔΛΑΠ ΥΔ ΚΡΗΤΗΣ (EL13) ΑΝΟΙΞΗ 2014 ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ 2014 HES AHES semihes ΠΟΙΟΤΗΤΑ HES AHES semihes ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ ANAPODIARIS_UP* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ APOSELEMIS* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ GERO_DW* - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_DW - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ GEROPOTAMOS_UP - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ GIAFYROS - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ KARTEROS* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - KERITIS* - - - ΞΕΡΟΣ - - - - KORAKU - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ MYRTOS_DW - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ PEDELIS* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ PELEKAN* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ STAVROXOR* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ TAVRONITIS* - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ TSIXLIAN* - - - ΞΕΡΟΣ - - - ΞΕΡΟΣ XROMONAST* - - - - - - - ΞΕΡΟΣ *Εποπτικός σταθμός παρακολούθησης 25

Πίνακας 14: Τιμές του δείκτη HMS και υδρομορφολογικη ποιότητα των σταθμών παρακολούθησης του Υδατικού Διαμερίσματος Κρήτης ΣΤΑΘΜΟΣ HMS ΚΛΑΣΗ HMS ΥΔΡΟΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΟΤΗΤΑ ANAPODIARIS_DW 1 Ημιφυσικό ΥΨΗΛΗ ANAPODIARIS_UP 17 Εμφανώς τροποποιημένο ΜΕΤΡΙΑ APOSELEMIS 1 Ημιφυσικό ΥΨΗΛΗ DERIAN_UP 6 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ GAZANOS_DW 11 Εμφανώς τροποποιημένο ΜΕΤΡΙΑ GERO_DW 33 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ GERO_UP 4 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ GEROPOTAMOS_DW 43 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ GEROPOTAMOS_UP 39 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ GIAFYROS 22 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ KALESIA_KT 4 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ KAMINIA 3 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ KARTEROS 3 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ KERITIS 9 Εμφανώς τροποποιημένο ΜΕΤΡΙΑ KORAKU - - ΞΕΡΟΣ KUTSULIDI - - ΞΕΡΟΣ MUSELAS 2 Ημιφυσικό ΥΨΗΛΗ MYRTOS_DW 36 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ PEDELIS 43 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ PELEKAN 30 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ STAVROXOR 4 Κυρίως μη τροποποιημένο ΚΑΛΗ TAVRONITIS 22 Σημαντικά τροποποιημένο ΕΛΛΙΠΗΣ TSIXLIAN 1 Ημιφυσικό ΥΨΗΛΗ XROMONAST 0 Φυσικό ΥΨΗΛΗ 26