Η Μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο, πρώτος σημαντικός σταθμός στη Συμβουλευτική και τον Εκπαιδευτικό - Επαγγελματικό Προσανατολισμό ΚυπροΕλλαδικό Συνέδριο 2016 Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός 2020 Παναγιώτα Σιάνου Χατζηκαμάρη, Εκπαιδευτικός, Med Υπεύθυνη ΣΕΠ Παναγιώτα Κατσιούλα, MA Εκπαιδευτικός, Υπεύθυνη ΣΕΠ
Οι μεταβάσεις 1 Η μετάβαση των μαθητών μεταξύ της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης έχει αναδειχθεί σε σημαντικό εκπαιδευτικό ζήτημα. Η διεθνής έρευνα δείχνει ότι κατά τη διάρκεια αυτής της αλλαγής περιβάλλοντος και μαθησιακής διαδικασίας αναδεικνύονται προβληματισμοί των παιδιών οι οποίοι αφορούν τόσο το γνωστικό όσο και το ψυχοκοινωνικό και συναισθηματικό πεδίο Η μετάβαση μπορεί να βιωθεί θετικά με κατάλληλη ενίσχυση προκειμένου το άτομο να γνωρίσει και κατανοήσει όσα συμβαίνουν στο εσωτερικό και εξωτερικό περιβάλλον, δρώντας έτσι ώστε να μεταβάλλει τις συνθήκες και να προετοιμαστεί ανάλογα με τις ανάγκες και τους στόχους, υιοθετώντας μια κριτική και όχι παθητική στάση στις διάφορες καταστάσεις.
Οι μεταβάσεις 2 Τα θέματα της μετάβασης από το δημοτικό στο γυμνάσιο έχουν πολλές παραμέτρους και αφορούν τόσο τις μαθήτριες, τους μαθητές και τους γονείς/κηδεμόνες τους όσο και τους εκπαιδευτικούς. Η οπτική διαφέρει καθώς οι εκπαιδευτικοί εστιάζονται κυρίως στην επίτευξη ακαδημαϊκών στόχων και την προσαρμογή στα νέα θεσμικά πλαίσια ενώ οι μαθητές κύρια αλλά και οι γονείς, έως ένα σημείο, ασχολούνται με κοινωνικο-συναισθηματικά ζητήματα τα παιδιά απασχολούν οι σχέσεις με τους συνομηλίκους και τον εκφοβισμό, την αυτοεκτίμηση και εξωτερικά δίκτυα υποστήριξης.
Το πρόγραμμα Το Κέντρο Συμβουλευτικής Κιλκίς, σε συνεργασία με τα γραφεία Σχολικών Συμβούλων Α/θμιας και Β/θμιας Εκπαίδευσης Κιλκίς, εκπονεί, οργανώνει και συντονίζει τα τελευταία τέσσερα χρόνια το πρόγραμμα «Η μετάβαση από το δημοτικό στο Γυμνάσιο». Το πρόγραμμα υλοποιήθηκε αρχικά σε πιλοτική μορφή κατά το 2ο τετράμηνο του σχολικού έτους 2013-14. Συμμετείχαν σε αυτό έξι τμήματα της ΣΤ τάξης και τα Γυμνάσια που υποδέχονται τα τμήματα αυτά. Αξιολογήθηκε από όσους συμμετείχαν και αποφασίστηκε η διεύρυνσή του και η εφαρμογή του σε όλα τα σχολεία. Κατά τα σχολικά έτη 2014-15 και 2015-16 στη διευρυμένη δράση συμμετείχαν όλα τα σχολεία στη φάση της ενημέρωσης-επιμόρφωσης και το πρόγραμμα υλοποιήθηκε σε ποσοστό 90%. Για το σχολικό έτος 2016-17 είδη έχει ξεκινήσει ο προγραμματισμός και η υλοποίηση του. Το πρόγραμμα αξιολογείται στο τέλος κάθε σχολικού έτους από όλους τους εμπλεκόμενους και αναπροσαρμόζονται οι δράσεις του.
Οι στόχοι του προγράμματος ενημέρωση των μαθητών και μαθητριών της τελευταίας τάξης του δημοτικού σχολείου ως προς τις αντικειμενικές διαφορές από την μια βαθμίδα εκπαίδευσης στην άλλη για την καλύτερη προσαρμογή τους στο νέο σχολείο ενημέρωση των γονέων και εκπαιδευτικών ενίσχυση της αυτοεκτίμησης για την άμβλυνση των συναισθημάτων φόβου και ανασφάλειας που πιθανά προκύπτουν από την μετάβαση συμβολή στην ομαλή μετάβαση των μαθητών/μαθητριών από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο ώστε να αξιοποιήσουν τις δυνατότητες και δεξιότητες τους ευαισθητοποίηση των μαθητών/μαθητριών για την αύξηση των προσδοκιών τους για το Γυμνάσιο. ευαισθητοποίηση των μαθητών/μαθητριών του γυμνασίου προς τους νεοεισερχόμενους μαθητές μείωση φαινομένου ενδοσχολικής βίας στους μαθητές της Α γυμνασίου
Περιγραφή του προγράμματος Το πρόγραμμα οργανώθηκε σε τέσσερις φάσεις. Το σχεδιασμό υλικού επιμόρφωσης εκπαιδευτικών και υλικού για τους μαθητές και μαθήτριες την επιμόρφωση των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών και των δύο βαθμίδων την υλοποίηση δράσεων στην ΣΤ τάξη Δημοτικού, ξενάγηση και δράσεις στα γυμνάσια υποδοχής, δράσεις με γονείς αξιολόγηση του προγράμματος. Τα δημοτικά σχολεία επέλεξαν την ευέλικτη ζώνη για την υλοποίηση της δράσης Τα γυμνάσια υποδοχής υλοποίησαν πρόγραμμα Αγωγής Σταδιοδρομίας και για την υποδοχή των μαθητών/μαθητριών χρησιμοποίησαν τις ημέρες διάχυσης των προγραμμάτων
Περιγραφή του προγράμματος Δράσεις στα Δημοτικά Σχολεία Οι δραστηριότητες αναπτύχθηκαν στα δημοτικά σχολεία με διαφορετικό ρυθμό, ανάλογα με τις ανάγκες των μαθητών και τις ήδη προγραμματισμένες δραστηριότητες των σχολείων. Η όλη παρέμβαση όμως ξεκίνησε με τη συμπλήρωση του 1ου ερωτηματολογίου, συνεχίστηκε με τις δραστηριότητες μέσα στην τάξη, την επίσκεψη στο Γυμνάσιο υποδοχής και ολοκληρώθηκε με τη συμπλήρωση του 2ου ερωτηματολογίου.
1 ο ερωτηματολόγιο Στο 1 ο ερωτηματολόγιο τα παιδιά αποκαλύπτουν τις σκέψεις και αντιλήψεις τους για το γυμνάσιο και δίνεται χώρος για να εκφέρουν λόγο και για το δημοτικό που αφήνουν. Οι απαντήσεις στο 1 ο σε αυτό εκτός της αξιολόγησης του προγράμματος δίνει την δυνατότητα στους εκπαιδευτικούς να προτείνουν τροποποιήσεις στο πρόγραμμα δράσης τους ανάλογα με τις ανάγκες που εκφράζονται από τους μαθητές και μαθήτριες.
Δραστηριότητες στην τάξη 1 Επιλέχτηκαν για να διερευνήσουν τις αντιλήψεις των μαθητριών/μαθητών ως προς την εκπαιδευτική τους πορεία (Ο δρόμος του σχολείου) τονώσουν την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση των παιδιών στην πορεία τους προς το γυμνάσιο (Το δέντρο της ζωής μου) Η ανταπόκριση των μαθητών και μαθητριών αναδεικνύει σημαντικές διαφορές στην αντιμετώπιση του θέματος ως προς την εκπαιδευτική τους πορεία και ως προς το συναισθηματικό τομέα με την καταγραφή των σημαντικών στιγμών και επιτευγμάτων/δεξιοτήτων σε όλους τους τομείς της ζωής τους
Δραστηριότητες στην τάξη (2) «Ο δρόμος του σχολείου» Ζητείται από τους μαθητές και μαθήτριες να σχεδιάσουν το δρόμο της εκπαιδευτικής τους πορείας Η ανταπόκριση των μαθητών και μαθητριών στη δραστηριότητα αυτή, εκτός από το εικαστικό ενδιαφέρον, αναδεικνύει σημαντικές διαφορές στην αντιμετώπιση του θέματος, ως προς την εκπαιδευτική τους πορεία και ως προς το συναισθηματικό τομέα με την καταγραφή των σημαντικών στιγμών.
Δραστηριότητες στην τάξη (3) «Το δέντρο της ζωής μου» Ζητείται από τα παιδιά να σχεδιάσουν τα φύλλα του δένδρου και να γράψουν σε αυτά τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και δεξιότητες. Επιλέχτηκε, για να τονώσει την αυτοπεποίθηση και αυτοεκτίμηση των παιδιών στην πορεία τους προς το γυμνάσιο, υπενθυμίζοντάς τους τα επιτεύγματα και τις δεξιότητες σε όλους τους τομείς της ζωής τους.
Δραστηριότητες στην τάξη (4) Επιλέχτηκαν για να διερευνήσουν τις γνώσεις και αντιλήψεις των μαθητριών/μαθητών ως προς το περιβάλλον του Γυμνασίου (Τι ξέρω για το Γυμνάσιο) τις γνώσεις και αντιλήψεις των μαθητών και μαθητριών για το γυμνάσιο και τη σχέση της εκπαίδευσης με το επάγγελμα, αντικείμενο του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού (Επαγγέλματα: πως θα φτάσω σε αυτά)
Δραστηριότητες στην τάξη (5) Η δραστηριότητα «Τι ξέρω για το Γυμνάσιο» ξεκίνησε στην τάξη ως καταιγισμός ιδεών, συνεχίστηκε με εργασία σε ομάδες και έρευνα στο περιβάλλον των παιδιών.
Δραστηριότητες στην τάξη (6) «Επαγγέλματα: πως θα φτάσω σε αυτά» (Γκιάστας & ά., 2010), αναδεικνύουν τις γνώσεις και αντιλήψεις των μαθητών και μαθητριών για το γυμνάσιο και τη σχέση της εκπαίδευσης με το επάγγελμα, αντικείμενο του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού
Δραστηριότητες στο Γυμνάσιο Η υποδοχή και ξενάγηση διαφοροποιείται ανάλογα με το σχολείο και οργανώνεται με ποικίλες δραστηριότητες γύρω από την ερώτηση «τι περιμένω από το Γυμνάσιο και τι με περιμένει στο Γυμνάσιο». Οι δραστηριότητες εφαρμόζονται και αξιοποιούνται κατά την κρίση των εμπλεκόμενων εκπαιδευτικών. Χρησιμοποιούνται δραστηριότητες γνωριμίας και επικοινωνίας παρουσίαση του περιβάλλοντος με ηλεκτρονικά μέσα συζήτηση μεταξύ των μαθητών/μαθητριών των δύο σχολείων και των εκπαιδευτικών τους, όπου απαντούνται οι ερωτήσεις και απορίες συνεντεύξεις με τις/τους διευθύντριες/τες του σχολείου οι οποίες/οι απαντούν σε ερωτηματολόγιο το οποίο δημιουργείται από τους μαθητές του Δημοτικού σχολείου κατά τη διάρκεια του προγράμματος. Συμμετοχή σε μαθήματα
2ο ερωτηματολόγιο Μετά την επίσκεψη στο γυμνάσιο δίνεται στα παιδιά το 2 ο ερωτηματολόγιο Καταγράφεται η νέα γνώση για το γυμνάσιο και οι μαθητές/μαθήτριες αναφέρονται σε αυτό και στο νέο περιβάλλον που τους περιμένει Διασαφηνίζονται τυχόν τελευταίες απορίες και αμφιβολίες
Άλλες δράσεις στο Γυμνάσιο Κατά τα σχολικά έτη 2014-15 και 2015-2016 στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών συμμετείχαν δύο τουλάχιστον εκπαιδευτικοί από κάθε Γυμνάσιο κατά προτίμηση ένας/μια των Κοινωνικών/Ανθρωπιστικών επιστημών και ένας/μια από τις Φυσικές Επιστήμες και τα Μαθηματικά. Η πρόσκληση έγινε κατά αυτόν τον τρόπο ώστε να σχεδιαστεί και να υλοποιηθεί όπου ήταν δυνατό η προσέγγιση των δυο βαθμίδων και σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Προτάθηκαν και υλοποιήθηκαν σε ένα βαθμό δράσεις στα Μαθηματικά, Αρχαία Ελληνικά και πειράματα στο εργαστήριο των Φυσικών Επιστημών. Επιπλέον, από το σχολικό έτος 2015-16, εντάχθηκαν στο πρόγραμμα δραστηριότητες που εμπλέκουν και το οικογενειακό περιβάλλον. Η συνεργασία αυτή εμπλουτίζει το πρόγραμμα και δημιουργεί καλύτερες συνθήκες υλοποίησης του.
Αξιολόγηση του προγράμματος Κατά τα σχολικά έτη 2014-2015 και 2015-2016 συμμετείχαν στο πρόγραμμα όλα τα Γυμνάσια της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης Κιλκίς. Το πρόγραμμα ολοκληρώθηκε με την αξιολόγησή του από τους εκπαιδευτικούς των δημοτικών σχολείων και των γυμνασίων που συμμετείχαν Οι εκπαιδευτικοί και οι Διευθυντές των σχολείων απάντησαν σε ερωτηματολόγιο ως προς την αναγκαιότητα, χρησιμότητα, τη συμβατότητά του με το υπόλοιπο σχολικό πρόγραμμα και ως προς το υλικό που χρησιμοποιήθηκε.
ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Αξιολόγησή του προγράμματος (3 ο ερωτηματολόγιο/δημοτικό) Ως προς την αναγκαιότητά του όλοι οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι το πρόγραμμα βοήθησε τα παιδιά να γνωρίσουν το γυμνάσιο, να διαλυθούν στερεοτυπικές απόψεις να διευκρινιστούν θέματα που προκαλούν φόβο και να ενταχθούν πιο ομαλά στην διαδικασία μετάβασης. Θεωρούν ότι μπορεί με άνεση να ενταχθεί στο υπόλοιπο σχολικό πρόγραμμα μέσω της ευέλικτης ζώνης και των δράσεων κοινωνικοποίησης. Το εκπαιδευτικό υλικό, το υλικό της δράσης και οι δραστηριότητες αξιολογήθηκαν ως πολύ ενδιαφέροντα και οι εκπαιδευτικοί εξέφρασαν θετικά σχόλια. Η επίσκεψη στο γυμνάσιο, η συνεργασία με τους άλλους εκπαιδευτικούς και οι παρουσιάσεις των παιδιών του γυμνασίου κρίθηκαν πολύ θετικά, ενώ με τις προτάσεις τους ζητούν περισσότερο χρόνο και παιγνιώδεις δραστηριότητες, παράλληλα με τη συνεργασία των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης
Αξιολόγησή του προγράμματος (γυμνάσιο) Το πρόγραμμα αξιολογήθηκε κατά το σχολικό έτος 2014-2015 από 14 σχολεία, ενώ το σχολικό έτος 2015-2016 από το σύνολο των σχολείων, 16 σχολεία Όλοι οι εκπαιδευτικοί πιστεύουν ότι βοηθά και τα παιδιά αλλά και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και αναφέρουν: «Η μείωση του άγχους και η απομυθοποίηση της δυσκολίας του Γυμνασίου καθιστούν τη μετάβαση πιο ομαλή και αποτελεσματική παιδαγωγικά τόσο για τα ίδια τα παιδιά όσο και για τους γονείς τους» Κρίνουν το εκπαιδευτικό υλικό και τις δράσεις ως υποστηρικτικό και βοηθητικό Θεωρούν ότι είναι εύκολο στη χρήση και μπορεί να τροποποιηθεί και να προσαρμοστεί ανάλογα με τις ανάγκες των σχολείων και των μαθητών
Αξιολόγησή του προγράμματος (γυμνάσιο) Προτείνουν Να συμμετέχουν όλες οι ειδικότητες του Γυμνασίου στο πρόγραμμα μετάβασης περισσότερα σεμινάρια ευαισθητοποίησης παράλληλα με τη συνεργασία των δύο βαθμίδων εκπαίδευσης συνέχιση και υποστήριξη του προγράμματος με ηλεκτρονικό και έντυπο ενημερωτικό υλικό
Αξιολόγηση (γονείς) Περισσότερα από τα μισά σχολεία πραγματοποίησαν δράσεις για τους γονείς στην αρχή του σχολικού έτους 2015-2016 και οργανώθηκαν ανάλογες για το 2016-17. Υπήρχε μεγάλη συμμετοχή των γονέων των παιδιών της Α τάξης και οι δράσεις αυτές συνέβαλαν σύμφωνα με τις απόψεις των εκπαιδευτικών και των Διευθυντών στην επίλυση αποριών, εξάλειψη ανησυχιών και υπήρξε διάθεση συνεργασίας Η εμπλοκή του οικογενειακού περιβάλλοντος θεωρήθηκε σημαντική και επιβεβαιώνεται από αντίστοιχες έρευνες και προτάσεις των ερευνητών για την επιτυχημένη μετάβαση
Αξιολόγηση (γονείς) Σε δύο από τα σχολεία που πραγματοποίησαν δράσεις για γονείς δόθηκε, σε δεύτερο χρόνο, ερωτηματολόγιο το οποίο στάλθηκε στους γονείς της Α τάξης, συμπληρώθηκε και επεστράφη στο σχολείο. Το ερωτηματολόγιο ερευνά τις απόψεις των γονέων/κηδεμόνων αναφορικά με την ενημέρωση τόσο των ίδιων, όσο και των παιδιών τους για το Γυμνάσιο και σε ποιο βαθμό πιστεύουν ότι βοηθήθηκαν τα παιδιά. Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε από 11 άνδρες και 40 γυναίκες, και από αυτούς το 75% παρακολούθησε τις δράσεις για τους γονείς.
Αξιολόγηση (γονείς) Τρεις στους τέσσερις γονείς θεωρούν ότι η ενημέρωση αυτή τους βοήθησε αρκετά να γνωρίσουν το Γυμνάσιο και πήραν εφόδια για να βοηθήσουν το παιδί τους να ενταχθεί στο Γυμνάσιο. Πάνω από τους μισούς γονείς θεωρούν ότι το πρόγραμμα «Μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο» βοήθησε αρκετά το παιδί τους ότι στην ομαλή συναισθηματική προσαρμογή και την ομαλή προσαρμογή του στο πρόγραμμα (μαθήματα, καθήκοντα/υποχρεώσεις) του Γυμνασίου. Υπάρχει όμως ένα σημαντικό ποσοστό (ένας στους πέντε γονείς) που θεωρεί ότι το πρόγραμμα βοήθησε πολύ το παιδί τους τόσο για τη συναισθηματική προσαρμογή όσο και για ομαλή προσαρμογή του στο πρόγραμμα
ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Συμπεράσματα Η δράση αυτή επιβεβαίωσε τη σημαντικότητα των παρεμβάσεων και την ανάγκη για συνεργασία μεταξύ των φορέων εκπαίδευσης και μεταξύ του σχολικού και οικογενειακού περιβάλλοντος. Η συνεργασία που αναπτύχθηκε δημιουργεί συνθήκες για τη βελτίωση προς το θετικότερο της στάσης των μαθητών/μαθητριών απέναντι στο Γυμνάσιο Οι θεσμοθετημένες και συνεχείς παρεμβάσεις μπορούν να δώσουν εναύσματα για την ανάδειξη των θετικών στοιχείων της μετάβασης.
Συμπεράσματα Τα αποτελέσματα συνάδουν με αυτά πρόσφατων ερευνών όπου προτείνεται: πρόγραμμα σπουδών με συνέχεια και ευαισθητοποίηση, επικοινωνία μεταξύ πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και κατάλληλη στήριξη των εκπαιδευτικών Με αντίστοιχα παρεμβατικά προγράμματα όπως αυτό της Κύπρου
Πρόταση Προτείνουμε: Τα προγράμματα «Μετάβασης» που υλοποιούνται από τους συναδέλφους των ΚΕΣΥΠ να θεσμοθετηθούν και να πραγματοποιούνται με παιδαγωγική καθοδήγηση Δημιουργία ομάδας εργασίας για την εισαγωγή του προγράμματος σε όλα τα σχολεία και την υποστήριξη του. Με αυτόν τον τρόπο οι δράσεις «Μετάβασης» θα πάψουν να έχουν αποσπασματικό χαρακτήρα και θα συνεισφέρουν ουσιαστικά στην ψυχοκοινωνική και ακαδημαϊκή προσαρμογή των μαθητριών/μαθητών.
Βιβλιογραφία Γεωργιάδου, Β., Μαρκόπουλος, Χ., Πόταρη, Δ. & Σπηλιωτοπούλου, Β. (2003). Ζητήματα που αφορούν τη μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο σχετικά με τη διδασκαλία των μαθηματικών. Πρακτικά του 20ου Πανελληνίου συνεδρίου Μαθηματικής παιδείας της Ε.Μ.Ε. Βέροια. Νοέμβριος 2003. Βέροια. Γκιάστας, Ι., Δημητρόπουλος, Ε., Pέππα, Ε., Τσέργας, Ν. (2010). Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός Γ Γυμνασίου. Σχεδιάζοντας το Επαγγελματικό μου Μέλλον... (Ε έκδοση) Αθήνα: ΥΠΕΠΘ/ΟΕΒΔ. Evangelou, M., Taggart, B., Sylva, K., Melhuish, E., Sammons P. & Siraj-Blatchford, I. (2008). What Makes a Successful Transition from Primary to Secondary School? Institute of Education, University of London. http://www.ioe.ac.uk/successful_transition_from_primary_to_secondary_report.pdf Galton, M., Gray, J., and Ruddock, J. (2000). Transfer and Transitions in the Middle years of schooling (7-14): Continuities and Discontinuities in Learning. Norwich: DfES publications. Graham, C., and Hill, M. (2002).The Transition to Secondary School. Glasgow Centre for the Child & Society: University of Glasgow. Κωτούλας, Β. (επιμ.). (2010). Ερωτήσεις που θα ήθελα να κάνω για το γυμνάσιο με τις απαντήσεις τους. Συλλογικό έργο. Καρδίτσα. Marshall, P. (1988) Transition and Continuity in the Educational Process. London: Kogan Page Ltd. McGee, C., Ward, R., Gibbons, J and Harlow, A. (2004). Transition to Secondary School: A Literature Review. Hamilton: The University of Waikato. Σίσκος και Παπαϊωάννου, (2007). Μεταβολές στην αυτοεκτίμηση των μαθητών λόγω της μετάβασης από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο. Μέντορας τεύχος 10. Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού Κύπρου. Υπηρεσία Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής. (2016). Παρεμβατικό Πρόγραμμα - Ομαλή Μετάβαση από το Δημοτικό στο Γυμνάσιο http://www.moec.gov.cy/ysea/ekdoseis/programma_omali_metavasi.pdf Zeedyk, M. Gallacher, J. Henderson, M. Hope, G. Husband, B. and Lindsay, K. (2003) Negotiating the Transition from Primary to Secondary School London: Sage Publications
ΚΕΣΥΠ ΚΙΛΚΙΣ Ευχαριστούμε kesyp@dide.kil.sch.gr hatzikamari@gmail.com pkatsioula@gmail.com