Αρ. Φακ. : Α.Κ.Ρ. 93/2005

Έκθεση Αρχής κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων αναφορικά με τα αιτήματα της Μαρωνίτικης Κοινότητας σε σχέση με τη στελέχωση και τη λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου Άγιος Μάρωνας και τη διδασκαλία της Κυπριακής Μαρωνίτικης Αραβικής Γλώσσας Αρ. Φακ. : Α.Κ.Ρ. 93/2005 Λευκωσία, 12 Μαΐου, 2009 1

Καταγγελίες/αιτήματα της Μαρωνίτικης Κοινότητας αναφορικά με τη στελέχωση και λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου Άγιος Μάρωνας και τη διδασκαλία της Κυπριακής Μαρωνίτικης Αραβικής Γλώσσας [1] Ο εκπρόσωπος των Μαρωνιτών στη Βουλή των Αντιπροσώπων κ. Αντώνη Χ Ρούσος μου υπέβαλε καταγγελία κατά της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, αναφορικά με τη στελέχωση του Δημοτικού Σχολείου Άγιος Μάρωνας το οποίο λειτουργεί από το έτος 2002 στην περιοχή της Ανθούπολης. Το συγκεκριμένο σχολείο, ανέφερε ο καταγγέλλων, είναι το μοναδικό μαρωνίτικο σχολείο στην Κύπρο και ιδρύθηκε για να διαφυλάξει τη Μαρωνίτικη ταυτότητα και παιδεία μετά την τουρκική εισβολή του 1974 και την απώλεια των σχολείων στα Μαρωνίτικα χωριά Κορμακιτη, Ασώματο, Καρπασία και Αγία Μαρίνα. Για το λόγο αυτό, υποστήριξε, πρέπει να διορίζονται στο σχολείο κατά πλειοψηφία δάσκαλοι που ανήκουν στην Μαρωνίτικη θρησκευτική ομάδα, πρακτική, όμως, που δεν ακολουθείται - παρά τις επανειλημμένες προσπάθειές του - από την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας. Αποτέλεσμα τούτου, είναι η πλειοψηφία των δασκάλων που είναι διορισμένοι εκεί να μην είναι Μαρωνίτες. To συγκεκριμένο αίτημα αλλά και άλλα αιτήματα της Μαρωνίτικης Κοινότητας που αφορούν στο Δημοτικό Σχολείο Άγιος Μάρωνας και τη λειτουργία του, τέθηκαν σε μεταγενέστερο στάδιο, από τον καταγγέλλοντα, υπόψη και του Υπουργού Παιδείας και Πολιτισμού. Όπως δε προκύπτει από σχετική επιστολή του κ. Χ Ρούσου στον αρμόδιο Υπουργό το Μάιο του 2007, αντίγραφο της οποία μου κοινοποιήθηκε, τα αιτήματα αυτά είναι τα ακόλουθα: α) Η Διεύθυνση του σχολείου να ασκείται από Μαρωνίτη Διευθυντή. Σε περίπτωση δε που δεν υπάρχει Διευθυντής από τη Μαρωνίτικη κοινότητα, η Διεύθυνση να δίνεται σε Μαρωνίτη Βοηθό Διευθυντή. β) Οι Μαρωνίτες δάσκαλοι να αποτελούν την πλειοψηφία στο σχολείο και, σε περιπτώσεις που οι μεταθέσεις που απαιτούνται για διασφαλιστεί αυτή τη πλειοψηφία προσκρούουν στους σχετικούς Κανονισμούς, να υπάρχει δυνατότητα σχετικής εξαίρεσης. 2

γ) Στο αναλυτικό πρόγραμμα του σχολείου να εισαχθεί η διδασκαλία της Κυπριακής Μαρωνίτικης Αραβικής γλώσσας τις πρωινές ώρες, σε μια προσπάθεια αναβίωσης και προστασίας της γλώσσας των Μαρωνιτών. [2] Στην επιστολή καταγγελίας, αλλά και σε άλλες επιστολές του που τέθηκαν υπόψη μου, ο Χ Ρούσος διατυπώνει γενικότερα το παράπονο ότι, παρόλο που το δικαίωμα των εκπρόσωπων των θρησκευτικών ομάδων να παρεμβαίνουν και να καταθέτουν απόψεις για θέματα που αφορούν την ομάδα που εκπροσωπούν είναι κατοχυρωμένο στη Νομοθεσία, στην πράξη, ο θεσμικός τους ρόλος δεν τυγχάνει εκτίμησης και σεβασμού από ορισμένα υπουργεία και δημόσιες υπηρεσίες, με αποτέλεσμα να καθίσταται αναποτελεσματικός ή ακόμη και αχρείαστος. Όπως συγκεκριμένα κατήγγειλε, σε πολλές περιπτώσεις, για θέματα που αφορούν τις θρησκευτικές ομάδες, οι απόψεις των εκπροσώπων είτε δεν ζητούνται, είτε - εάν ζητηθούν - δεν λαμβάνονται υπόψη. Έρευνα [3] Μέσα στα πλαίσια διερεύνησης του θέματος εξασφάλισα, γραπτώς, τα σχόλια και τις απόψεις, αρχικά του Προέδρου της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας και, ακολούθως της Γενικής Διευθύντριας του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού. Μελετήθηκε, επίσης, το σχετικό νομικό και θεσμικό πλαίσιο και, ιδιαίτερα, οι πρόνοιες της «Σύμβασης Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων» και του «Ευρωπαϊκού Χάρτη για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες», του Συμβουλίου της Ευρώπη. Λειτουργία του Δημοτικού Σχολείου Άγιος Μάρωνας [4] Το Δημοτικού Σχολείο Άγιος Μάρωνας λειτουργεί στην περιοχή της Ανθούπολης στη βάση Απόφασης που έλαβε το Υπουργικό Συμβουλίου τον Ιούνιο το 2002 1, ως εξής: «(α) Να εγκρίνει τη λειτουργία του δημοτικού σχολείου Μαρωνιτών ως περιφερειακού σχολείου, στο οποίο θα φοιτούν παιδιά Μαρωνιτών, που προέρχονται από διάφορες περιοχές της μείζονος Λευκωσίας, καθώς και παιδιά της περιοχής που δεν ανήκουν στην Μαρωνίτικη Θρησκευτική Ομάδα. (β) Να εγκρίνει την καταβολή από το κράτος του κόστους των μεταφορικών των δικαιούχων μαθητών. 1 Απόφαση με αρ. 55962, ημερ. 26 Ιουνίου 2002, 3

(γ) Να εγκρίνει επιπρόσθετη χορηγία 6.500 στη Σχολική Εφορεία Μαρωνιτών για τη διακίνηση μαθητών από τον τόπο διαμονής τους στο χώρο του σχολείου..» Σημειώνω ότι είχαν προηγηθεί τρεις άλλες, σχετικές με τη σχολείο, Αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου με τις οποίες εγκρίθηκε, αρχικά, η ανέγερση 2 του σχολείου και η «διαχείριση» του από μία σχολική εφορεία Μαρωνιτών - την οποία παράλληλα σύστησε το Υπουργικό Συμβούλιο 3 - και, ακολούθως, η εκτέλεση του έργου για ανέγερσή του στην περιοχή της Ανθούπολης. 4 Θέσεις Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας [5] Με επιστολή του ημερ.10 Απριλίου, 2006 και σε σχέση με τη πτυχή της καταγγελίας που αφορά στη στελέχωση του Σχολείου, ο Πρόεδρος της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας μου ανέφερε τα ακόλουθα: «Το δημοτικό σχολείο «Άγιος Μάρωνας» λειτουργεί με το ίδιο καθεστώς όπως όλα τα άλλα δημόσια δημοτικά σχολεία της Κύπρου. Ως εκ τούτου, η στελέχωση του σχολείου αυτού με εκπαιδευτικό προσωπικό διέπεται από τους περί Δημόσιας Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας Νόμους και τους δυνάμει των νόμων αυτών εκδοθέντες κανονισμούς, όπως γίνεται με όλα τα δημόσια δημοτικά σχολεία. Το αναφερόμενο σχολείο βρίσκεται στην Εκπαιδευτική Περιφέρεια Ανθούπολης, στην οποία λειτουργούν και άλλα δημόσια δημοτικά σχολεία. Σύμφωνα με το άρθρο 39 των περί Δημόσιας Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας Νόμων, η Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας έχει αρμοδιότητα, μετά από σχετική εισήγηση της αρμόδιας αρχής, να μεταθέτει εκπαιδευτικούς στην Εκπαιδευτική Περιφέρεια Ανθούπολης για στελέχωση των δημοτικών σχολείων που λειτουργούν στην περιφέρεια αυτή. Η Επιτροπή δεν έχει αρμοδιότητα να μεταθέτει εκπαιδευτικούς και να τους τοποθετεί στο συγκεκριμένο σχολείο. Η στελέχωση του εν λόγω σχολείου αποτελεί ευθύνη της αρμόδιας αρχής και μπορεί να γίνει στο πλαίσιο της εξουσίας που της παρέχει το προαναφερόμενο άρθρο για μετακινήσεις εκπαιδευτικών λειτουργών. 2 Απόφαση με αρ. 51.578 στις 12/4/2000 και 51.577 του Απριλίου του 2000 3 Απόφαση με αρ 51.557 στις 12/4/2000, με την οποία διορίστηκε 11μελής σχολική εφορεία Μαρωνιτών με σκοπό όπως προνοείτο στη σχετική Πρόταση του Υπουργείου Παιδείας με αρ. 480/2000 να «αναλάβει» τη «διαχείριση» του σχολείου. 4 Απόφαση με αρ. 53.041 του Ιανουαρίου του 2001, με την οποία εγκρίθηκε η ανέγερση του σχολείου με κόστος 1.104.399 4

Όπως συνάγεται από τα πιο πάνω, η νομοθεσία δεν παρέχει στην Επιτροπή αρμοδιότητα να στελεχώσει το υπό αναφορά σχολείο με Μαρωνίτες δασκάλους. Ανεξάρτητα από τα πιο πάνω, η Επιτροπή σε συνεννόηση με τη Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού, κατέβαλε προσπάθειες για μετάθεση στην Εκπαιδευτική Περιφέρεια Ανθούπολης Μαρωνιτών δασκάλων, με απώτερο σκοπό να τοποθετηθούν από την αρμόδια αρχή στο συγκεκριμένο Μαρωνιτικό σχολείο. Η προσπάθεια όμως δεν καρποφόρησε, γιατί οι Μαρωνίτες δάσκαλοι που βολιδοσκοπήθηκαν αν ήθελαν να υπηρετήσουν στο εν λόγω σχολείο δεν επέδειξαν ενδιαφέρον. Η Επιτροπή δεν μπορούσε να τους μεταθέσει αυτεπάγγελτα, γιατί η υπηρεσιακή τους κατάσταση (μονάδες μετάθεσής τους) δεν επέτρεπε κάτι τέτοιο.» Θέσεις Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού [6] Με επιστολή μου τον Ιούνιο του 2008 ζήτησα τις θέσεις/απόψεις του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού σε σχέση με τις καταγγελίες/αιτήματα του κ. Χ Ρούσου. Σε απαντητική επιστολή της τον Ιούλιο του 2008, η Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου, με πληροφόρησε καταρχήν για το ιστορικό της ίδρυσης του σχολείου και καθεστώς λειτουργίας του. Με πληροφόρησε επίσης ότι τη διαχείριση του σχολείου έχει αναλάβει η Σχολική Εφορεία Μαρωνιτών, η οποία διορίστηκε για το σκοπό αυτό από το Υπουργικό Συμβούλιο. Όσα μου ανέφερε η Γενική Διευθύντρια του Υπουργείου σε σχέση με τα συγκεκριμένα αιτήματα του κ. του κ. Χ Ρούσου, κρίνω σκοπιμότερο να παραθέσω πιο κάτω, αυτούσια: α) σε σχέση με την στελέχωση του σχολείου σε διδακτικό προσωπικό: «Η στελέχωση του Δημοτικού Σχολείου «Άγιος Μάρωνας» (μεταθέσεις και τοποθετήσεις των εκπαιδευτικών λειτουργών) διενεργείται από την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας, μέσα στα πλαίσια της ισχύουσας νομοθεσίας και των κανονισμών που διέπουν τη λειτουργία όλων των δημόσιων σχολείων δημοτικής εκπαίδευσης και βασίζεται αυστηρά στις μονάδες μετάθεσης και τις επιλογές του κάθε εκπαιδευτικού... το Δημοτικό Σχολείο Αγίου Μάρωνα είναι ένα δημόσιο περιφερειακό,.., το οποίο ανήκει στην Εκπαιδευτική Περιφέρεια Ανθούπολης. Το Επαρχιακό Γραφείο Παιδείας Λευκωσίας προχωρεί στη στελέχωση των τριών σχολείων της Ανθούπολης με βάση τις κανονιστικές διατάξεις της ισχύουσας νομοθεσίας. Όσοι Μαρωνίτες δάσκαλοι 5

επιδεικνύουν ενδιαφέρον να εργαστούν στο συγκεκριμένο σχολείο, τοποθετούνται σε αυτό. Στο Δημοτικό Σχολείο Άγιος Μάρωνας έχουν τοποθετηθεί, κατά πλειοψηφία, εκπαιδευτικοί λειτουργοί οι οποίοι ανήκουν στη θρησκευτική ομάδα των Μαρωνιτών, όπως ήταν και το αίτημα του εκπροσώπου των Μαρωνιτών στη Βουλή των Αντιπροσώπων κ. Αντώνη Χ Ρούσου (συγκεκριμένα 5 από τους 9 εκπαιδευτικούς λειτουργούς είναι Μαρωνίτες). Όσον αφορά στο αίτημα για παράταση της υπηρεσίας Μαρωνίτη Διευθυντή Σχολείου Δημοτικής Εκπαίδευσης, η υλοποίησή του δεν κατέστη εφικτή, αφού προσκρούει στη νομοθεσία για παράταση υπηρεσιών εκπαιδευτικού λειτουργού μετά την αφυπηρέτησή του. β) σε σχέση με το αίτημα για αλλαγές στη διδακτική ύλη του σχολείου και ειδικότερα τη διδασκαλία της Κυπριακής Μαρωνίτικης Αραβικής γλώσσας: «το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού είναι πρόθυμο να μελετήσει τη συμπερίληψη μαθημάτων όπως η Κυπριακή Μαρωνιτική Αραβική (ΚΜΑ), η διδασκαλία της κουλτούρας και η διδασκαλία της ιστορίας των Μαρωνιτών στα πλαίσια του πρωινού προγράμματος, διαμορφώνοντας το υφιστάμενο Αναλυτικό Πρόγραμμα στις ανάγκες της συγκεκριμένης ομάδας μαθητών. Επισημαίνεται ότι σε επιστολή του Διευθυντή Δημοτικής Εκπαίδευσης στον Εκπρόσωπο των Μαρωνιτών στη Βουλή των Αντιπροσώπων, ημερομηνίας 12 Ιανουαρίου 2006,.. σημειώνονται τα ακόλουθα: Για τη διδασκαλία της ιστορίας των Μαρωνιτών έχει ήδη ετοιμαστεί από ομάδα εκπαιδευτικών συμπληρωματικό Αναλυτικό Πρόγραμμα, το οποίο εγκρίθηκε και εφαρμόζεται ως συμπλήρωμα του υποχρεωτικού Αναλυτικού Προγράμματος στο θέμα της Ιστορίας. Για τη διδασκαλία της κουλτούρας, οι εκπρόσωποι της θρησκευτικής ομάδας παρακαλούνται όπως αναθέσουν σε ομάδα Μαρωνιτών Εκπαιδευτικών να ετοιμάσει Αναλυτικό Πρόγραμμα το οποίο θα υποβληθεί για έγκριση στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού.. Η διδασκαλία της ΚΜΑ θα μπορεί να ενταχθεί προαιρετικά στο πρωινό πρόγραμμα δεδομένου ότι: Η θρησκευτική ομάδα αναλάβει τη δέσμευση να υποβάλει προς έγκριση στο ΥΠΠ κατάλληλο Αναλυτικό Πρόγραμμα και βοήθημα από τους ακαδημαϊκούς που έχουν κάνει διδακτορικές μελέτες για την Αραβική διάλεκτο του Κορμακίτη, Η διδασκαλία θα γίνεται από ειδικό που διαθέτει τα απαιτούμενα προσόντα και θα πληρώνεται ωρομίσθια από το ΥΠΠ, Θα χρησιμοποιηθούν δύο περίοδοι εβδομαδιαία από το χρόνο που χρησιμοποιείται για τη διδασκαλία της Ελληνικής γλώσσας, Οι μαθητές που δεν επιθυμούν να διδαχθούν τις δύο γλώσσες θα παρακολουθούν το κανονικό πρόγραμμα του σχολείου. 6

Μέχρι της παρούσης, η συνεισφορά της θρησκευτικής ομάδας σχετικά με τα ζητήματα τα οποία αναφέρονται πιο πάνω δεν έχει κατατεθεί στα αρμόδια Τμήματα και Υπηρεσίες του Υπουργείου γ) Σε σχέση με ενέργειες που έχει ήδη κάνει το Υπουργείο με σκοπό τη διαφύλαξη της Μαρωνίτικης ταυτότητας και κουλτούρας «Λαμβάνοντας υπόψη την ισχύουσα νομοθεσία.. αλλά και τις ιδιαίτερες ευαισθησίες της θρησκευτικής ομάδας των Μαρωνιτών,.. το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού διαμόρφωσε και υλοποίησε διάφορες εισηγήσεις που αφορούν στα πιο κάτω: Το μάθημα των Θρησκευτικών σε όλες τις τάξεις διδάσκουν μόνο Μαρωνίτες προσοντούχοι δάσκαλοι, διορισμένοι από την Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας. Ο εφημέριος της ενορίας Αγίου Μάρωνα διδάσκει στο προαιρετικό Ολοήμερο Σχολείο (δύο 20λεπτα μαθήματα τη βδομάδα), με πληρωμή, και όχι στο υποχρεωτικό πρόγραμμα όπως ήταν το αίτημα των Μαρωνιτών. Σαν ειδική παραχώρηση, έχει επιτραπεί στο εφημέριο να επισκέπτεται μια φορά το μήνα το σχολείο, να μπαίνει ως επισκέπτης σε όλες τις τάξεις και να συνομιλεί με τα παιδιά για θέματα θρησκείας, στη παρουσία του υπεύθυνου Μαρωνίτη δασκάλου. Στο Ολοήμερο Σχολείο διδάσκονται από Μαρωνίτες δασκάλους παραδοσιακή μουσική (δύο 40λεπτα μαθήματα) και η Αραβική διάλεκτος του Κορμακίτη (δύο 40λεπτα μαθήματα), επίσης με πληρωμή.» Νομικό και Θεσμικό Πλαίσιο [7] Η αρμοδιότητά μου να εξετάσω τη συγκεκριμένη καταγγελία εκπηγάζει από τους περί Επίτροπου Διοικήσεως Νόμους, αλλά και από τις διατάξεις του περί Καταπολέμησης των Φυλετικών και Ορισμένων Άλλων Διακρίσεων (Επίτροπος) Νόμου του 2004 (Ν. 42(Ι)/2004). Ο Νόμος αυτός ανέθεσε στον Επίτροπο Διοικήσεως τη γενική αρμοδιότητα καταπολέμησης των διακρίσεων και προαγωγής της ισότητας, και, ειδικότερα, τη διερεύνηση καταγγελιών που αφορούν σε διακρίσεις στη βάση συγκεκριμένων λόφων, μεταξύ αυτών και της θρησκείας ενός προσώπου. Στις αρμοδιότητες του Επιτρόπου Διοικήσεως, σύμφωνα με το Νόμο 42(Ι)/2004, εμπίπτει και η διασφάλιση χωρίς οποιασδήποτε διάκριση της απόλαυσης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών που κατοχυρώνονται στο Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας ή προβλέπονται σε Ευρωπαϊκές ή άλλες διεθνείς Συμβάσεις που κύρωσε η Κύπρος. 7

[8] Σύμφωνα με τις διατάξεις του περί Θρησκευτικών Ομάδων (Εκπροσώπησις) Νόμου του 1970 (Ν. 58/1970), οι θρησκευτικές ομάδες των Αρμενίων, Λατίνων και Μαρωνιτών εκπροσωπούνται από ένα «αντιπρόσωπο» 5, ο οποίος εκλέγεται ανά πενταετία από τα μέλη της κάθε θρησκευτικής ομάδας. Οι αρμοδιότητες των αντιπροσώπων των θρησκευτικών ομάδων είναι κατοχυρωμένες στο Νόμο, και συγκεκριμένα στο άρθρο 4, το οποίο προνοεί όπως: «Έκαστος αντιπρόσωπος...(α) θα έχει το δικαίωμα όπως θέτη τας απόψεις της ομάδας αυτού επί οιουδήποτε τοιούτου θέματος όπερ αφορά εις ταύτης ή όπως προβαίνει εις αναγκαίας παραστάσεις επί των τοιούτων θεμάτων αφορώντων εις την ομάδα αυτού ενώπιον οιουδήποτε οργάνου ή επιτροπής της Βουλής των Αντιπροσώπων ή οργάνου ή αρχής της Δημοκρατίας...(β)... και οιονδήποτε όργανον ή αρχή της Δημοκρατίας πριν ή προβεί εις την άσκησιν διοικητικής αρμοδιότητας επί οιουδήποτε τοιούτου θέματος θα ζητή τας απόψεις του ειρημένου αντιπροσώπου της οικείας ομάδας.» Σύμβαση Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων [9] Το Φεβρουάριο του 1995 άνοιξε για υπογραφή η «Σύμβαση Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων» του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η Κύπρος έχει ήδη υπογράψει 6 και επικυρώσει 7 τη Σύμβαση, η οποία τέθηκε τελικά σε ισχύ την 1 η Φεβρουαρίου του 1998. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η Σύμβαση αποτελεί, σε παγκόσμιο επίπεδο, το πρώτο νομικά δεσμευτικό κείμενο που αφορά αποκλειστικά τα δικαιώματα των μειονοτήτων και την ευθύνη που έχει το Κράτος να τα προστατέψει. Όπως αναφέρεται στο Προοίμιο τη Σύμβασης, τα Κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και τα άλλα Κράτη που την υπέγραψαν, συμφώνησαν να εγκρίνουν το κείμενό της αφού έλαβαν υπόψη, μεταξύ άλλων, και ότι «κάθε πλουραλιστική και αληθινά δημοκρατική κοινωνία οφείλει όχι μόνο να σέβεται την εθνοτική, πολιτιστική, γλωσσική και θρησκευτική ταυτότητα κάθε προσώπου που ανήκει σε εθνική μειονότητα, αλλά επίσης να δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες που θα επιτρέψουν να εκφράσει, να διατηρήσει και να αναπτύξει αυτή την ταυτότητα». 5 Άρθρο 2 του Ν.58/1970: «αντιπρόσωπος» σημαίνει πρόσωπον εκλεγέν δυνάμει του παρόντος νόμου όπως εκπροσωπήσει την οικείαν θρησκευτικήν ομάδα. 6 Ημερομηνία υπογραφής 1/2/1995 7 Ημερομηνία επικύρωσης 4/6/1996 8

[10] Οι διατάξεις της Σύμβασης που σχετίζονται με τα θέματα που εγείρονται στην παρούσα καταγγελία, είναι οι ακόλουθες: (i) Άρθρο 4 «1.. 2. Τα Μέρη δεσμεύοντα, εφόσον συντρέχει λόγος, να υιοθετήσουν κατάλληλα μέτρα για την προαγωγή πλήρους και πραγματικής ισότητας, σε όλους τους τομείς της οικονομικής, κοινωνικής, πολιτικής και πολιτιστικής ζωής, μεταξύ των προσώπων που ανήκουν σε μια εθνική μειονότητα και εκείνων ανήκουν στην πλειονότητα.. 3. Τα μέτρα που υιοθετούνται σύμφωνα με την παράγραφο 2 δεν θεωρούνται πράξεις διάκρισης.» (ii) Άρθρο 5 «1. Τα Μέρη δεσμεύονται να καλλιεργήσουν τις κατάλληλες συνθήκες που θα επιτρέψουν στα πρόσωπα που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες να διατηρήσουν και να αναπτύξουν τον πολιτισμό τους, καθώς και να διαφυλάξουν τα κυριότερα στοιχεία της ταυτότητάς τους, όπως η θρησκεία, η γλώσσα, οι παραδόσεις και η πολιτιστική τους κληρονομιά.». (iii) Άρθρο 12 «1. Εάν είναι απαραίτητο, τα Μέρη λαμβάνουν μέτρα στον τομέα της εκπαίδευσης..για να προάγουν τη γνώση για τον πολιτισμού, την ιστορία, τη γλώσσα και τη θρησκεία των εθνικών τους μειονοτήτων, αλλά και της πλειονότητας.. (vi) Άρθρο 13 «1. Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού τους συστήματος, τα Μέρη αναγνωρίζουν στα πρόσωπα που ανήκουν σε εθνική μειονότητα το δικαίωμα να ιδρύουν και να διαχειρίζονται δικά τους ιδιωτικά ιδρύματα εκπαίδευσης και κατάρτισης. (v) Άρθρο 14 «1. Τα Μέρη δεσμεύονται να αναγνωρίσουν σε κάθε πρόσωπο που ανήκει σε εθνική μειονότητα το δικαίωμα εκμάθησης της μειονοτικής του γλώσσας. 2. Στις γεωγραφικές περιοχές σημαντικής ή παραδοσιακής εγκατάστασης προσώπων που ανήκουν σε εθνικές μειονότητες, εάν υπάρχει επαρκής ζήτηση, τα Μέρη προσπαθούν, στο μέτρο του δυνατού και στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού τους 9

συστήματος, να διασφαλίσουν στα πρόσωπα που ανήκουν σε αυτές τις μειονότητες, τη δυνατότητα να εκμάθησης της μειονοτικής γλώσσας ή της διδασκαλίας τους στη γλώσσα αυτή.» [11] Τα συμβαλλόμενα Μέρη, σε τακτά χρονικά διαστήματα, υποβάλλουν στο Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου της Ευρώπης εκθέσεις σε σχέση με τα μέτρα που έχουν λάβει για να εφαρμόσουν τις αρχές που διατυπώνονται στη Σύμβαση. Την ευθύνη για την επίβλεψη της εφαρμογής της Σύμβασης έχει η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου, η οποία, υποστηρίζεται/υποβοηθείται από Συμβουλευτική Επιτροπή, με μέλη που είναι ειδικευμένα στον τομέα της προστασίας των εθνικών μειονοτήτων. 8 Στnν πρώτη Έκθεση που υπέβαλε η Κύπρος το Μάρτιο του 1999, οι θρησκευτικές ομάδες των Μαρωνιτών, Αρμενίων και Λατίνων, αναγνωρίστηκαν από την ίδια την Κυπριακή Δημοκρατία ως «εθνικές μειονότητες» οι οποίες εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των προνοιών της Σύμβασης 9. Σε σχέση με τον τομέα της εκπαίδευσης, μεταξύ άλλων αναφέρθηκε στην Έκθεση ότι το δικαίωμα των εθνικών μειονοτήτων να ιδρύουν και να λειτουργούν τα δικά τους σχολεία είναι διασφαλισμένο και ότι τέτοια σχολεία χρηματοδοτούνται από το Κράτος. Ως παράδειγμα ανέφερε το γεγονός ότι λειτουργεί με χρηματοδότηση του Κράτους δημοτικό σχολείο των Αρμενίων καθώς και ότι, αν και σε εκείνο το στάδιο δε λειτουργούσε Δημοτικό σχολείο των Μαρωνιτών, είχε ήδη ληφθεί κρατική απόφαση για ίδρυσή του. Η Συμβουλευτική Επιτροπή της Επιτροπής Υπουργών (Advisory Committee on the Framework Convention for the Protection of National Minorities), στην Έκθεση αξιολόγησης της Κύπρου που εξέδωσε τον Απρίλιο του 2001 10, υποστήριξε ότι, στον τομέα της εκπαίδευσης, θα μπορούσε να υπάρξει περαιτέρω ενημέρωση και κατανόηση για τις κουλτούρες των εθνικών μειονοτήτων. Σε ότι αφορά ειδικά στη Μαρωνίτικη κοινότητα, η Επιτροπή αναφέρθηκε στους ιδιαίτερους κινδύνους που αντιμετωπίζει για να επιβίωσει ως ξεχωριστή οντότητα, επειδή παραδοσιακά η πλειοψηφία των μελών της ζούσε στο βόρειο μέρος της Κύπρου και, μετά τα γεγονότα του 1974, διασκορπίστηκε σε διάφορες περιοχές της ελεύθερης Κύπρου. Για το λόγο αυτό, η Επιτροπή χαιρέτισε την (ήδη ληφθείσα) απόφαση να ιδρυθεί ξεχωριστό δημοτικό σχολείο για τους Μαρωνίτες, 8 Άρθρα 24 και 26 της Σύμβασης 9 Σελίδα 15 της Έκθεσης - αναφορά σε σχέση με την εφαρμογή του άρθρου 3 της Σύμβασης 10 Στη βάση του Άρθρου 26(1) της Σύμβασης 10

εκφράζοντας παράλληλα την ευχή να υιοθετηθούν και άλλα μέτρα που στοχεύουν στη διαφύλαξη και ανάπτυξη της κουλτούρας τους 11. [12] Στις 27 Οκτωβρίου 2007 η Κύπρος υπέβαλε τη δεύτερη, περιοδική της Έκθεση, σε σχέση με την εφαρμογή της Σύμβασης για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων. Στη Έκθεση γίνεται αναφορά σε μια σειρά από (νέα) μέτρα που λήφθηκαν με σκοπό τη διατήρηση και ανάπτυξη του πολιτισμού και της ταυτότητας ειδικά των Μαρωνιτών, μεταξύ αυτών 12, και τα ακόλουθα: Πρώτον, ότι, στα πλαίσια εφαρμογής του άρθρου 5 της Σύμβασης, από τον Ιανουάριο του παρέχονται σε Μαρωνίτες μαθητές (αλλά και σε μαθητές που ανήκουν στις άλλες δύο θρησκευτικές ομάδες) που φοιτούν σε συγκεκριμένα σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, επιπρόσθετα μαθήματα με θέμα ειδικά την θρησκεία, την ιστορία, τον πολιτισμό και τη γλώσσα τους 13. Δεύτερον, ότι, στα πλαίσια εφαρμογής του άρθρου 6 της Σύμβασης, στο Δημοτικό σχολείο Άγιος Μάρωνας - που στο μεταξύ είχε αρχίσει τη λειτουργία του παρέχονται, επιπρόσθετα της βασικής διδακτικής ύλης (extra curricular), μαθήματα στα οποία διδάσκεται η Κυπριακή Μαρωνιτική Αραβική γλώσσα καθώς και Μαρωνίτικη ιστορία και παραδόσεις 14. Η Συμβουλευτική Επιτροπή, στη δεύτερη Έκθεση αξιολόγησης της Κύπρου, ημερ. 7 Ιουνίου 2007, σημείωσε γενικά ότι, από τον Απρίλιο του 2001 που έγινε η πρώτη αξιολόγηση έγιναν βήματα για καλύτερη εφαρμογή των προνοιών της Σύμβασης σε σχέση με τις «θρησκευτικές ομάδες» των Αρμενίων, Λατίνων και Μαρωνιτών. Ειδικότερα, η Επιτροπή καλωσόρισε τα μέτρα που έλαβε η Κύπρος για να διαφυλαχθεί και να αναπτυχθεί η κουλτούρα και η ταυτότητα των Μαρωνιτών, υπό το φως των ιδιαιτέρων δυσκολιών που αντιμετωπίζουν μετά τα γεγονότα του 1974. Σημείωσε δε τις «αυξημένες», όπως της χαρακτήρισε, προσπάθειες της Κύπρου να υποστηρίξει τους Μαρωνίτες στον τομέα της εκπαίδευσης και να ιδρύσει δημόσιο δημοτικό σχολείο για τα παιδιά των Μαρωνιτών. 15 Στην Έκθεση γίνεται τέλος ειδική αναφορά στον τρόπο λειτουργίας του δημοτικού σχολείου Άγιος Μάρωνας, καθώς και στο ότι τα απογεύματα προσφέρονται προαιρετικά 11 Παρ. 29 και 39 της Έκθεσης 12 Στην Έκθεση, γίνονται αναφορές και για: α) παροχή διευκολύνσεων, σε σχέση με μεταφορικά έξοδα και στέγαση, σε Μαρωνίτες που κατοικούν στα κατεχόμενα, β) παροχή χορηγιών για επιδιορθώσεις σε σπίτια, εκκλησίες και κοιμητήρια Μαρωνιτών στα κατεχόμενα, γ) επιχορηγήσεις που παραχωρούνται σε Μαρωνίτες μαθητές αλλά και σε μαθητές άλλων θρησκευτικών μειονοτήτων που φοιτούν σε ιδιωτικά σχολεία. 13 Παράγραφος 28(8) της Έκθεσης 14 Παράγραφος 29(1) της Έκθεσης 15 Παράγραφος 63 της Έκθεσης 11

μαθήματα γλώσσας, κουλτούρας και θρησκείας των Μαρωνιτών 16. Σημειώνεται, όμως, παράλληλα, ότι, σύμφωνα με τους «αντιπρόσωπους» των Μαρωνιτών 17, το διδακτικό προσωπικό του σχολείου και τα συμβούλιά του («school boards») δε στελεχώνεται με αρκετά μεγάλο αριθμό Μαρωνίτών, με αποτέλεσμα η Μαρωνίτκη κοινότητα να μην μπορεί να επηρεάσει ικανοποιητικά τα σχολικά προγράμματα και να τα καταστήσει ελκυστικότερα αλλά και καταλληλότερα για τους Μαρωνίτες μαθητές και τις ανάγκες τους 18. Στα πλαίσια των γενικών εισηγήσεών της, η Επιτροπή «ενθάρρυνε» (encouraged) τις αρχές της Κύπρου να εξετάσουν προσεκτικά τις εκπαιδευτικές ανάγκες των τριών μειονοτικών ομάδων και να προσπαθήσουν, σε συνεχή συνεννόηση με τους αντιπροσώπους τους, να εξεύρουν τους τρόπους και τα μέσα που θα τις ικανοποιήσουν 19. Οι ανησυχίες δε των Μαρνωνιτών, πρόσθεσε η Επιτροπή, θα πρέπει υπό το φως της ιδιαίτερα ευάλωτης θέσης του, να αντιμετωπιστούν ως θέμα προτεραιότητας 20. [13] Σε ότι αφορά ειδικότερα στην Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσα, η Συμβουλευτική Επιτροπή επισημαίνει στην Έκθεση του Ιουνίου του 2007, ότι δεν έχει γραπτή μορφή και ότι, πλέον, πολύ λίγοι τη μιλούν. Με αυτά τα δεδομένα και ενόψει και του ότι η Μαρωνίτικη κοινότητα είναι σήμερα γεωγραφικά διασπαρμένη, η Επιτροπή εκτιμά ότι η γλώσσα «πεθαίνει» και δε θα μπορέσει να αναζωογονηθεί («revitalized») χωρίς ουσιαστική βοήθεια από το Κράτος, κυρίως επιστημονικής και οικονομικής φύσεως 21. Η Επιτροπή αναφέρει ότι υπάρχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον από τους Μαρωνίτες για να διατηρήσουν τη γλώσσα τους και δεδομένου τούτου εισηγείται όπως οι αρμόδιες αρχές δώσουν περισσότερη προσοχή στις ανησυχίες τους για το θέμα αυτό 22. Πιο συγκεκριμένα εισηγείται την ανάληψη μέτρων για κωδικοποίηση της γλώσσας, την κατάρτιση κατάλληλου διδακτικού υλικού (appropriate teaching material), και την εκπαίδευση δασκάλων για να μπορούν να τη διδάξουν 23. 16 Παράγραφος 115 της Έκθεσης 17 Στη Έκθεση γίνεται αναφορά σε θέσεις/ απόψεις που κατέθεσαν οι «Maronite representatives» 18 Παράγραφος 119 της Έκθεσης 19 Παράγραφος 123 της Έκθεσης 20 Παράγραφος 124.. The concerns of the Maronites should be addresses as a matter of priority in view of their particularly vulnerable situation.» 21 Παράγραφος 66 της Έκθεσης 22 Παράγραφος 133 της Έκθεσης 23 Παράγραφος 135 της Έκθεσης 12

[14] Πολύ πρόσφατα και κατά τη σύνταξη της έκθεση αυτής, η Κύπρος υπέβαλε την Τρίτη περιοδική της Έκθεση, σε σχέση με την εφαρμογή της Σύμβασης για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων. Στη έκθεση, ημερ. 3 Απριλίου 2009, περιγράφεται η ευρύτερη εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που προσπαθεί να εφαρμόσει η Κύπρος και οι στόχοι που έχουν τεθεί. Ειδικότερα, αναφέρεται ότι οι αντιπρόσωποι των θρησκευτικών ομάδων συμμετάσχουν ενεργά και καταθέτουν απόψεις στην Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων που έχει συσταθεί στα πλαίσια της μεταρρύθμισης με σκοπό να εξετάσει τα αναλυτικά προγράμματα όλων των κυπριακών σχολείων και να υποβάλει εισηγήσεις για αναβάθμισή τους. Στην έκθεση δεν υπάρχει οποιαδήποτε αναφορά για τη στελέχωση του Δημοτικού σχολείου Άγιος Μάρωνας. Επισημαίνεται όμως, ότι, τον Οκτώβριο του 2008, η Κύπρος αποφάσισε να την αναγνωρίσει την Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσα ως γλώσσα που εμπίπτει στο πεδίο προστασία του «Ευρωπαϊκού Χάρτη για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες» του Συμβουλίου της Ευρώπης» (βλ. παραγράφους 15 και 16 πιο κάτω). Ευρωπαϊκός Χάρτης για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες [15] Τον Συμβούλιο της Ευρώπης υιοθέτησε τον Οκτώβριο του 1992 τον «Ευρωπαϊκό Χάρτη για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες» του Συμβουλίου της Ευρώπης. Η Κύπρος υπέγραψε το Χάρτη στις 12 Νοεμβρίου, 1992 και τον επικύρωσε στις 26 Αυγούστου 2002. Ο Χάρτης/Σύμβαση υιοθετήθηκε με βασικό στόχο την προστασία και την προώθηση των ιστορικών περιφερειακών και μειονοτικών γλωσσών της Ευρώπης, μερικές από τις οποίες κρίθηκε ότι κινδύνευαν να εξαφανιστούν, συμβάλλοντας έτσι στην διατήρηση και ανάπτυξη του πολιτιστικού πλούτου και των παραδόσεων της Ευρώπης. Σύμφωνα με τις ερμηνευτικές διατάξεις του Χάρτη, "περιφερειακές ή μειονοτικές γλώσσες" είναι οι γλώσσες, οι οποίες παραδοσιακά χρησιμοποιούνται στο έδαφος ενός Κράτους, από πολίτες του Κράτους αυτού, οι οποίοι αποτελούν ομάδα αριθμητικώς μικρότερη από το υπόλοιπο του πληθυσμού του Κράτους και είναι διαφορετικές από την/τις επίσημη/ες γλώσσα/ες του Κράτους αυτού. Στο Χάρτη, κατ αρχήν, καθορίζονται οι στόχοι και οι αρχές που τα συμβαλλόμενα κράτη οφείλουν να εφαρμόσουν/θεμελιώσουν στην πολιτική τους, στη νομοθεσία τους και στις πρακτικές που εφαρμόζουν σε σχέση με τις περιφερειακές και μειονοτικές γλώσσες που 13

ομιλούνται στην επικράτειά τους 24. Από τις αρχές αυτές, σχετικές με την παρούσα καταγγελία (θεωρώ) ότι είναι: α) η αναγνώριση των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών ως έκφρασης πολιτισμικού πλούτου, β) η ανάγκη αποφασιστικής δραστηριοποίησης για την προαγωγή των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών με σκοπό την προστασία τους, και γ) η πρόβλεψη κατάλληλων τρόπων και μέσων για τη διδασκαλία και τη μελέτη των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών σε όλα τα κατάλληλα στάδια (Άρθρο 7). Ο Χάρτης περιλαμβάνει επίσης ένα μεγάλο αριθμό προαιρετικών δράσεων που τα συμβαλλόμενα κράτη μπορούν να αναλάβουν για να προστατεύσουν και να προωθήσουν τις ιστορικές περιφερειακές και μειονοτικές γλώσσες 25. Από τα μέτρα αυτά, κάθε κράτος αναλαμβάνει να εφαρμόσει τουλάχιστον 35. Σε ότι αφορά ειδικά στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση τα Μέρη υποχρεώνονται, στο έδαφος στο οποίο οι γλώσσες αυτές χρησιμοποιούνται και όχι εις βάρος της διδασκαλίας της επίσημης γλώσσας του κράτους: α) να προβλέψουν την παροχή πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης στις εν λόγω περιφερειακές ή μειονοτικές γλώσσες, ή β) να προβλέψουν την παροχή ουσιαστικού τμήματος της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης για τη διδασκαλία τους, ή γ) να προβλέψουν στα πλαίσια της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης την ένταξη της διδασκαλίας των γλωσσών αυτών ως συστατικό στοιχείο του βασικού διδακτικού προγράμματος, ή δ) να εφαρμόσουν ένα από τα μέτρα που διατυπώνονται παραπάνω, τουλάχιστον για εκείνους τους μαθητές των οποίων οι οικογένειες το επιθυμούν και των οποίων ο αριθμός θεωρείται επαρκής [Άρθρο 8(β)]. [16] Η εφαρμογή του «Ευρωπαϊκού Χάρτη για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες» αξιολογείται, εκ μέρους της Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, από Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων 26, η οποία υποβάλλει περιοδικά Εκθέσεις για κάθε συμβαλλόμενο Μέρος και, όπου θεωρεί ότι ενδείκνυται, υποβάλλει συστάσεις για καλύτερη εφαρμογή του. Αρχικά, με την κύρωση του Χάρτη, η Κύπρος αναγνώρισε ως γλώσσα που εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του, μόνο την Αρμενική γλώσσα. Ωστόσο, στη πρώτη Έκθεση αξιολόγησης που υπέβαλε η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων, διατυπωνόταν η θέση ότι και η Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσας δικαιούται να χαρακτηριστεί ως περιφερειακή ή μειονοτική γλώσσα εντός του πεδίο εφαρμογής του Χάρτη και ενθάρρυνε τις Κυπριακές αρχές να το πράξουν. Στη βάση της Έκθεσης αυτής, το Σεπτέμβριο του 2006, η Επιτροπή Υπουργών εισηγήθηκε/σύστησε στην Κύπρο 24 Μέρος II του Χάρτη 25 Μέρος ΙΙΙ του Χάρτη 26 Η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων εγκαθιδρύθηκε σύμφωνα με το άρθρο 17 του Χάρτη 14

να επεκτείνει την προστασία που προβλέπει ο Χάρτης και στην Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική και να ενισχύσει τη διδασκαλία της στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Εισηγήθηκε επίσης όπως η Κύπρος υιοθετήσει μία δομημένη πολιτική για την προστασία και προώθηση τόσο της Αρμενικής και όσο και της Κυπριακής Μαρωνίτικης Αραβικής. Υιοθετώντας τη σύσταση της Επιτροπής Υπουργών, μετά από σχετική Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου 27, η Κύπρος υπέβαλε στις 5 Νοεμβρίου 2008 δήλωση αναγνώρισης της Κυπριακής Μαρωνίτικης Γλώσσας ως γλώσσας που εμπίπτει στο πεδίο προστασία του Χάρτη. Παράλληλα με την απόφαση αυτή, το Υπουργικό Συμβούλιο διόρισε μια επιτροπή εμπειρογνωμόνων, για να καταρτίσει στρατηγικό πλάνο κωδικοποίησης, εκμάθησης και διάσωσης της γλώσσας Συμπεράσματα/Εισηγήσεις [17] Η θρησκευτική ομάδα των Μαρωνιτών έχει αναγνωριστεί από την Κυπριακή Δημοκρατία ως εθνική μειονότητα που εμπίπτει στο πεδίο προστασίας της «Σύμβασης Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων» του Συμβουλίου της Ευρώπης. To γεγονός αυτό, από μόνο του δεσμεύει την Κύπρο να καλλιεργήσει στην κοινωνία γενικότερα τις κατάλληλες συνθήκες που θα επιτρέψουν στη Μαρωνίτικη κοινότητα/μειονότητα να διατηρήσει και να αναπτύξει τον πολιτισμό της και τα κυριότερα στοιχεία της ταυτότητάς της. Δεσμεύει επίσης την Κύπρο, ειδικά στον τομέα της εκπαίδευσης, να λάβει μέτρα που να προάγουν γνώση για τον πολιτισμό, την ιστορία τη θρησκεία και τη γλώσσα των Μαρωνιτών [βλ. παρ. 10(ii)(iii)]. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού λήφθηκε και η ορθή απόφαση για την ίδρυση και τη λειτουργία Δημοτικού σχολείου για τους Μαρωνίτες μαθητές. [18] Το κρισιμότερο στην προκειμένη περίπτωση ζήτημα που τέθηκε ενώπιον μου αποτελεί η στελέχωση του συγκεκριμένου σχολείου, τόσο από πλευράς δασκάλων όσο και από πλευράς Διευθυντή. Θέση του εκπροσώπου των Μαρωνιτών στη Βουλή είναι ότι στο σχολείο αυτό θα πρέπει να διορίζονται κατ εξοχήν Μαρωνίτες δάσκαλοι και οπωσδήποτε Μαρωνίτης Διευθυντής. 27 Απόφαση 67.823 ημερ. 17/10/08 15

Είναι σημαντικό, εξαρχής, να σημειωθούν οι προσπάθειες που καταβάλλουν το αρμόδιο υπουργείο και η Επιτροπή Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας προς την κατεύθυνση ικανοποίησης των αιτημάτων της μαρωνίτικης κοινότητας. Όμως, κρίνω σκόπιμο να τονίσω παράλληλα ότι η επιχειρηματολογία που προβάλλεται σε σχέση με τις δυσκολίες ικανοποίησης του σχετικού αιτήματος με προβληματίζει ιδιαίτερα, αφού αφορά στην ουσία της οφειλόμενης μειονοτικής προστασίας στα ζητήματα της εκπαίδευσης. Το κύριο επιχείρημα που προβάλλει η αρμόδια αρχή για τη μη ικανοποίηση ή τη μερική μόνο ικανοποίηση, των πιο πάνω αιτημάτων, είναι ότι το Δημοτικό Σχολείο Άγιος Μάρωνας ιδρύθηκε και λειτουργεί ως περιφερειακό δημόσιο σχολείο και κατά συνέπεια η στελέχωσή του διέπεται και περιορίζεται από τους όρους και τις προϋποθέσεις που τίθενται στην περί Δημόσιας Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας Νομοθεσία, (όπως για παράδειγμα τις «μονάδες μετάθεσης» του κάθε εκπαιδευτικού). [19] Η αποτελεσματική προστασία των εκπαιδευτικών δικαιωμάτων της οποιασδήποτε μειονότητας προϋποθέτει, πέρα από την τυπικά ίση νομική μεταχείριση των μελών της με αυτά της πλειονότητας, την αναγνώριση και προαγωγή δικαιωμάτων συλλογικού χαρακτήρα. Υπο την έννοια αυτή δεν μπορεί να υπάρξει ουσιαστική προστασία των μειονοτικών δικαιωμάτων χωρίς παράλληλη αναγνώριση της συλλογικής της υπόστασης. Στα πλαίσια αυτά η αρχή της ισότητας επιτρέπει την ειδική μεταχείριση των μελών της μειονότητας σε σχέση με την απόλαυση των εκπαιδευτικών τους δικαιωμάτων. Μάλιστα για την πληρέστερη προστασία των δικαιωμάτων αυτών αναγνωρίζονται αποκλίσεις από την αρχή της ισότητας τις οποίες η έννομη τάξη δύσκολα θα ανεχόταν για άλλα δικαιώματα. Οι αποκλίσεις αυτές παίρνουν συνήθως τη μορφή θετικών μέτρων ή ειδικών δικαιωμάτων που στοχεύουν σε συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού και αποσκοπούν στην πρόληψη ή εξάλειψη διακρίσεων ή στην αντιστάθμιση ενδεχόμενης δυσμενούς διάκρισης την οποία μπορεί να υφίστανται τα μέλη της ομάδας αυτής. Η εφαρμογή των μέτρων αυτών δεν στοχεύουν στην εξαίρεση απο υποχρεώσεις της μειονότητας έναντι του κράτους του οποίου είναι υπήκοοι ή στην απόκλιση από αρχές και στόχους του ευρύτερου εκπαιδευτικού συστήματος. Πολύ περισσότερο δεν αποβλέπουν στην απόδοση προνομίων σε οποιαδήποτε ομάδα του πληθυσμού. Αποσκοπούν, όμως, στην εμπέδωση και ανάπτυξη της μειονοτικής εκπαίδευσης υπό συνθήκες πραγματικής ισότητας. 16

[20] Με βάση τα πιο πανω θεωρώ ότι είναι εύλογο το αίτημα του εκπρόσωπου των Μαρωνιτών στη Βουλή για τη στελέχωση του συγκεκριμένου σχολείου. Πρόδηλα η στελέχωση του σχολείου με Μαρωνίτες δασκάλους και Διευθυντή προερχόμενο από τη Μαρωνιτική θρησκευτική ομάδα θα ανταποκριθεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο στους σκοπούς ίδρυσης του σχολείου. Παράλληλα, μια τέτοια ενέργεια αποσύνδεσης της στελέχωσης του σχολείου από τη συνήθη διαδικασία τοποθέτησης εκπαιδευτικών στα δημόσια σχολεία και η πρόσδοση σε αυτή του χαρακτήρα του ειδικού μέτρου θετικού χαρακτήρα θα ενδυναμώσει ακόμα περισσότερο το περιεχόμενο της παρεχόμενης εκπαίδευσης στο σύνολο του σχολικού μαθητικού πληθυσμού. [21] Επισημαίνω ότι η Επιτροπή που είναι αρμόδια για την αξιολόγηση της εφαρμογής της Σύμβασης για την προστασία των εθνικών μειονοτήτων χαιρέτισε γενικά τα μέτρα που έλαβε η Κύπρος για καλύτερη εφαρμογή των προνοιών της Σύμβασης σε σχέση με όλες τις εθνικές μειονότητες και, ειδικότερα, τα μέτρα που λήφθηκαν για να διαφυλαχθεί και να αναπτυχθεί η κουλτούρα και η ταυτότητα των Μαρωνιτών, κάνοντας ειδική αναφορά στην ίδρυση του δημοτικού σχολείου Άγιος Μάρωνας και στα (απογευματινά) μαθήματα γλώσσας, κουλτούρας και θρησκείας που προσφέρονται σε αυτό. Ωστόσο, θα πρέπει να επισημανθεί και το γεγονός ότι η Επιτροπή, παράλληλα, κατέγραψε τις ανησυχίες των Μαρωνιτών σε σχέση με τη στελέχωση του σχολείου και σύστησε όπως αυτές αντιμετωπισθούν ως θέμα προτεραιότητας, υπό το φως των ιδιαιτέρων δυσκολιών που η κοινότητά τους αντιμετωπίζει μετά τα γεγονότα του 1974. (βλ. παρ. 12, σελ. 12) [22] Υπό το φως όλων των πιο πάνω και για σκοπούς πληρέστερης συμμόρφωσης της Κύπρου με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις διατάξεις της «Σύμβασης Πλαίσιο για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων», εισηγούμαι όπως το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού προχωρήσει σε τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας και των διατάξεων που αφορούν σε μεταθέσεις και προαγωγές εκπαιδευτικών, κατά τρόπο που, πρώτον, να είναι δυνατή η στελέχωση του Δημοτικού σχολείου Άγιος Μάρωνας με μεγαλύτερο αριθμό Μαρωνιτών δασκάλων και, δεύτερον, να διευκολύνεται η πλήρωση της θέσης του διευθυντή από Μαρωνίτη. Σημειώνω ότι η τροποποίηση της νομοθεσίας κατά τον τρόπο που εισηγούμαι πιο πάνω, θα διεύρυνε ακόμα περισσότερο την αποτελεσματικότητα εφαρμογής της Σύμβασης, οι διατάξεις της οποίας αφήνουν περιθώριο για την υιοθέτηση και θετικών μέτρων υπέρ των εθνικών μειονοτήτων, για σκοπούς επίτευξης «πλήρους και πραγματικής ισότητας» 17

με τα πρόσωπα που ανήκουν στην πλειονότητα [βλ. παρ. 10(i)]. Τη λήψη θετικών μέτρων υπέρ των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού χωρίς τούτο να συνιστά παραβίαση της αρχής της μη διάκρισης, έχει εξάλλου υιοθετήσει και η νομοθεσία κατά των διακρίσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. [23] Από το Νοέμβριο του 2008 η Κύπρος αναγνώρισε την Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσα ως γλώσσα που εμπίπτει στο πεδίο προστασία του «Ευρωπαϊκού Χάρτη για τις Περιφερειακές ή Μειονοτικές Γλώσσες». Τούτο, υποχρεώνει την Κύπρο να δραστηριοποιηθεί αποφασιστικά για την προαγωγή της γλώσσας των Μαρωνιτών και ειδικότερα να προβλέψει τρόπους και μέσα διδασκαλίας της (βλ. παρ.15). Ο αντιπρόσωπος των Μαρωνιτών ζητά όπως η Κυπριακή Μαρωνίτικη Αραβική γλώσσα διδάσκεται στο βασικό, πρωινό, πρόγραμμα του δημοτικού σχολείου Άγιος Μάρωνας, αίτημα που το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού δηλώνει πρόθυμο, υπό προϋποθέσεις, να ικανοποιήσει (βλ. παρ. 6, σελ. 5). Επ αυτού, σημειώνω ότι στο Χάρτη για την προστασία των περιφερειακών ή μειονοτικών γλωσσών, ανάμεσα στα μέτρα που ρητά προβλέπεται ότι θα μπορούσαν να αναλάβουν τα συμβαλλόμενα κράτη, είναι και το μέτρο της ένταξης της διδασκαλίας των γλωσσών αυτών στο βασικό πρόγραμμα της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσής τους, ή η εφαρμογή του, τουλάχιστον για εκείνους τους μαθητές που το επιθυμούν (βλ. παρ. 15). Υπό το φως των πιο πάνω εισηγούμαι όπως το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού μεριμνήσει ώστε να ικανοποιηθεί το συγκεκριμένο αίτημα το συντομότερο δυνατό. Με τον τρόπο αυτό θα δημιουργηθούν συνθήκες πραγματικής ισότητας, δηλαδή ισότητας που θα σέβεται τις γλωσσικές ιδιαιτερότητες των μαρωνιτών μαθητών και θα παρασχεθούν ίσες δυνατότητες εκπαίδευσης σε όλους τους μαθητές. Εισηγούμαι, επίσης, όπως, σύμφωνα και με τη σύσταση/εισήγηση της Επιτροπής Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπη, το Υπουργείο υιοθετήσει μία δομημένη πολιτική για την προστασία και προώθηση της Κυπριακής Μαρωνίτικης Αραβικής (βλ. παρ. 16). [24] Καταληκτικά, κρίνω σκόπιμο να τονίσω το γεγονός ότι βάσει της Νομοθεσίας οι αντιπρόσωποι των «θρησκευτικών ομάδων» έχουν το δικαίωμα να παρεμβαίνουν, να θέτουν απόψεις και να προβαίνουν σε παραστάσεις, σε οποιοδήποτε όργανο ή αρχή του κράτους, για οποιοδήποτε θέμα αφορά την ομάδα που εκπροσωπούν. Είναι ως εκ τούτου αυτονόητη η υποχρέωση των αρμόδιων αρχών να διαβουλεύονται και να εξασφαλίζουν 18

τις θέσεις και απόψεις των μειονοτήτων πριν ληφθούν αποφάσεις ή μέτρα που τις αφορούν. Δεδομένου μάλιστα ότι η στάση των αρμοδίων αρχών δεν αρκεί να ορίζεται έναντι των μειονοτήτων γενικά αλλά έναντι της κάθε μιας μειονότητας ξεχωριστά, εισηγούμαι όπως Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού λάβει μέτρα ώστε στα θέματα παιδείας, ο θεσμικός αυτός ρόλος του αντιπροσώπου των Μαρωνιτών, να ασκείται με ουσιαστικό τρόπο, με σκοπό την εξεύρεση ικανοποιητικών λύσεων στα θέματα που εγείρονται. Ηλιάνα Νικολάου Επίτροπος Διοικήσεως (Αρχή κατά του Ρατσισμού και των Διακρίσεων) Λευκωσία, 12 Μαΐου, 2009 19