Δυο λόγια για τις επισκευές κτιρίων!

Δυο λόγια για τις επισκευές κτιρίων! (Ειδικές Επεμβάσεις Αποκατάστασης και Ενίσχυσης) του Dr. Νίκου Γ. Αλευρά Πολιτικός Μηχανικός Δομοστατικός, 1 Στις ακόλουθες εικόνες θα παρουσιάσουμε μερικές φωτογραφίες οι οποίες απεικονίζουν διάφορες βλάβες και μερικές εργασίες επισκευών, σε διαφορετικές φάσεις εκτέλεσής τους. Ανεξαρτήτως αν τα αίτια που τις προκάλεσαν είναι σεισμογενή η όχι, σε παρά πολλά κτίσματα συναντάμε βλάβες οι οποίες αν δεν επισκευασθούν άμεσα, μπορούν να επιδινώσουν μελλοντικά την γενική απόκριση των κατασκευών ειδικά σε δυναμικές καταπονήσεις και αυτό προπαντώς στα παλαιά λιθόκτιστα ή από μικτές κατασκευές κτίρια. Δεν είναι απαραιτήτως ανάγκη να είσαι πολιτικός μηχανικός για να διαπιστώσεις ότι τα πρώτα σημάδια που μαρτυρούν ότι κάτι δεν πάει καλά με κάποια κατασκευή είναι η εμφάνιση των ρωγμών! Όμως, ο αρμόδιος που, λόγω της δικιάς του εξειδικευμένης παιδείας, θα αποφασίσει αν η αποκατάσταση και μόνο είναι αρκετή, ή απαραιτήτως χρειάζεται να γίνει και η κατάλληλη ενίσχυση είναι - αναμφίβολα: ΜΟΝΟ Ο ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ και ειδικά σήμερα, ο ΔΟΜΟΣΤΑΤΙΚΟΣ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ. Θα τονίσω για ακόμα μια φορά ότι σήμερα για να μπορέσουμε να επισκευάσουμε σωστά και συνεπώς να σώσουμε και ενισχύσουμε τις κατασκευές χρειάζεται να ρωτήσουμε και τον... πολιτικό μηχανικό μας. Αυτός (πρέπει να) ξέρει. Δυτική όψη του Ι.Ν. Αγ. Βασιλείου στο Ρουφ. Κεντρική είσοδο. Παρατηρούμε την καταστροφική επίδραση της ανερχομένης υγρασίας και την μεταγενέστερη επένδυση με μάρμαρο που αντί να βοηθήσει την στεγάνωση της τοιχοποιίας, ουσιαστικά μεταφέρει την ανερχομένη υγρασία σε υψηλότερη στάθμη, ειδικά όταν γίνεται και εσωτερικά! Και η πλακόστρωση του περιβάλλοντος χώρου δεν είναι αμέτοχη στην ύπαρξη της! 1 Μόνιμος υπάλληλος του ΕΟΤ, τ. Επισκέπτης Καθηγητής του "Technical University of Civil Engineering" και του "Architecture and Urban Planning University - I. Mincu" του Βουκουρεστίου Ρουμανίας, μέλος και ειδικός πραγματογνωμών του ΤΕΕ και του ΣΠΜΕ και από το 1985, μέλος του ελληνικού τμήματος του ICOMOS. 1

Οι μετρήσεις που κάναμε σε διάφορα σημεία έδειξαν τιμές της υγρασίας άνω των 55% οι φυσιολογικές είναι κάτω του 25%. Εκτός των ειδικών μετρήσεων υπάρχουν και τα ίχνη του "κακού"! Εδώ η σκωρίαση των μεταλλικών συνδέσμων κατάστρεψε των πωρόλιθο Εδώ τα άλατα μαρτυράνε πολλά, και ταυτόχρονα καταστρέφουν σιγά αλλά σταθερά και την τοιχοποιία και το μάρμαρο! Η μέθοδος της κάλυψης με μάρμαρο δεν προσφέρεται για στεγάνωση. 2

Οι ρωγμές σε θέματα που αφορούν την αιτιολόγηση και την εξήγηση του μηχανισμού της δημιουργίας τους, θα γίνει ουσιαστικά μετά την θεωρητική επεξεργασία των στοιχείων που θα προκύψουν από την ανάλυση των μαθηματικών προσομοιωμάτων πάντα σε συνδυασμό με τα στοιχεία που θα συγκεντρωθούν από τις αυτοψίες και τους εργαστηριακούς μη καταστροφικού χαρακτήρα (επί τόπου) ελέγχους.[ ] Γνωστό το γραφικό μας Μοναστηράκι! Γίνονται και εργασίες ανακαίνισης! Για τους "Ολυμπιακούς του 2004"! Καλό αυτό! Αλλά έχουν μείνει και πολλά κτίρια που μπορεί να! Και δεν είναι μόνο το Μοναστηράκι, π.χ. στην Τήνο (κάτω φωτογραφίες) υπάρχουν προβλήματα που ακόμα διορθώνονται σχετικά εύκολα και (!) οικονομικά. Οι ιδιοκτήτες η γιατί όχι, ακόμα και οι δημοτικές αρχές τι κάνουν;! Τήνο 3

Τα σοβαρότερα προβλήματα στον γνωστό «Πύργο του Τζανετάκη» στο Γύθειο, είναι σήμερα αυτά που δημιουργεί η υγρασία που εδώ μάλλον εμφανίζεται και με τις τρεις μορφές της: και ανερχόμενη, και εισερχόμενη και συμπύκνωση! Η λύση ; Μόνο μετά από την αναγκαία μελέτη στεγάνωσης! 4

Διαφορετικοί τρόποι υποστήριξης, διαφορετικών στοιχείων, διαφορετικών φερόντων οργανισμών! Σίγουρα δεν είναι πύργοι τυποποιημένων μεταλλικών σκαλωσιών και σίγουρα "πατάνε σταθερά" Στην υποστήριξη των τόξων (θόλων) που έχουν ρηγματωθεί στην περιοχή της κλείδας τους χρειάζεται να προσέχουμε περισσότερο από όσο στις περιπτώσεις των άλλων τύπων φερόντων στοιχείων. Και σίγουρα δεν πρέπει να είναι σημειακή όπως στην περίπτωση που βλέπουμε στην άνω φωτογραφία. Και να μην ξεχνάμε: όχι μεμονωμένα κατακόρυφα στοιχεία! Σε επισκευές κτιρίων ειδικά στα παλιά οι αναγκαίες εργασίες καλά είναι να γίνονται με τρόπο που να εξασφαλίζει από την πρώτη στιγμή και την ασφάλεια των εργαζομένων και των κτιρίων στα οποία επεμβαίνουμε. Δεν νομίζω να χρειαστεί να εξηγήσω το ΓΙΑΤΙ ;! 5

Στα Σαρλάτα Λιβαθούς στην Κεφαλονιά, υπάρχει ο Ι.Ν. Κοίμησης της Θεοτόκου, εκκλησία του προπερασμένου αιώνα (1830), που το καμπαναριό της ακρωτηριάσθηκε από τον σεισμό του 1953. Έχει ενδιαφέρων να δούμε μερικές φωτογραφίες από τις αναστηλωτικές εργασίες που έγιναν εδώ το 1984! Οι εργασίες που εκτελέσθηκαν ήταν: οι τσιμεντενέσεις και οι ρητινενέσεις και η μέθοδος του F. LIZZI με τις «κοντές ράβδους οπλισμού» ή αγγλιστί: root-piles. Και τώρα το πιο σημαντικό! Αν προσέξουμε στην άνω αριστερή φωτογραφία που τραβηχτικέ εντελώς τυχαία, για άλλους λόγους, από σχεδόν την ίδια οπτική γωνία με την παλιά του 1950 (κάτω) τις βουνοκορφές και την εσοχή στην βάση του κωδωνοστασίου. Η παλιά φωτογραφία βρέθηκε με την βοήθεια του τ. Δημάρχου Αργοστολίου κου Μ. Κοσμετάτου, σε ένα βιβλίο, έκδοση του 1962, το "ΚΕΦΑΛΛΗΝΙΑΚΑ" του κ ου Φωκά Κοσμετάτου που στο Β' τόμο που, μεταξύ άλλων, είχε και παλιές φωτογραφίες από αξιόλογα κτίρια της προσεισμικής Κεφαλονιάς. Μετά την σχετική αρχιτεκτονική μεγέθυνση είχαμε τα τελικά σχέδια του άνω μέρους του καμπαναριού. Θα χρειαστεί να τονίσω εδώ ότι το 1986 87, κάποιος κύριος δωρητής, αποφάσισε, χωρίς ένα τηλεφώνημα, έστω προς κάποιων ντόπιο συνάδελφο μηχανικό, να κατασκευάσει το άνω μέρος του καμπαναριού από μπετόν νομίζοντας προφανώς ότι τα περί συμβατότητας των υλικών που είχα πρωτεΐνη είναι μια ρομαντική ας πούμε άποψη! Στον πρώτο σοβαρό σεισμό εύχομαι να μη μάθουμε αν πάντα οι "ρομαντικοί μηχανικοί" έχουν άδικο ;! Ειλικρινά, ας ελπίσουμε ότι το αυτό το ανάποδο εκκρεμές θα αντέξει! Μα τον Άγιο, που λένε και οι Κεφαλονίτες! 6

Όταν σε έργα επισκευής παλιού κτιρίου και διαμόρφωσης του για νέα χρήση, βρίσκεις την ξυλεία (εδώ της στέγης) σε ικανοποιητική κατάσταση μόνο με τοπικές διαβρώσεις τότε η επισκευή και ταυτόχρονα η ενίσχυση της μπορεί να γίνει με ανθρακονήματα και με ενέσεις με εποξειδική ρητίνη! Ειδικά σε απομακρυσμένες περιοχές αυτή η λύση αποδεικνύεται οικονομικότερη! Εδώ σε αυτή την περίπτωση είναι ανάγκη να ανοιχτεί ένα νέο πέρασμα στον τοίχο και έτσι, μετά την κατασκευή ενισχυτικού μανδύα εκτόξευση του σκυροδέματος (gunite), γίνεται ατάραχη κοπή της τοιχοποιίας και ακολουθεί η κατασκευή νέας δοκού με τον οπλισμό του μανδύα που δεν κόπηκε! 7

Στις δυο άνω φωτογραφίες (από διαφάνεια) παρατηρούμε την συσσώρευση νερού στο επίχρισμα, κάτω από το πλαστικό χρώμα σε παλιά λιθοδομή! Με το τρύπημα (δεξιά φωτογραφία) "δάκρυσε"! Εδώ η υγρασία μάλλον "μπήκε" από τον αεροφωταγωγό (βλ κύκλο) και με την "βοήθεια" της σωλήνας για το πετρέλαιο θερμάνσεως έχει διαβρώσει την τοιχοποιία του υπόγειου αυτής της μεσοπολεμικής αθηναϊκής πολυκατοικίας! Και εδώ διακρίνουμε ότι συντήρηση γίνεται! Αλλά πώς!; Εδώ, σε αυτό το υπόγειο, αυτό που υποφέρει είναι το ξύλο και οι μύκητες και τα έντομα το "σημαδέψανε"! Ο σοβάς έχει καλή συμπεριφορά στο χρόνο μπορεί, "τότε", πριν από άνω από εκατό χρόνια, να το ενίσχυσαν και με την παραδοσιακή Θηραϊκή Γη! 8

Ο όροφος και μερικά από τα προβλήματά του! Ειδικά της ξυλείας της στέγης! Εδώ μόνο η αντικατάσταση των δοκών είναι η λύση! Και για την τοιχοποιία ο μετοπλισμός της και ο ενισχυμένος σοβάς! Διακοσμητικά στοιχεία των εξωτερικών επιχρισμάτων! Θα χρειαστεί να ξανακατασκευαστούνε! Μερικές απόψεις ενός παραδοσιακού κτιρίου μετά την έναρξη των γενικών καθαιρέσεων. Μέσα και έξω από το κτίριο διακρίνουμε τώρα πια χωρίς αμφιβολία τον συσχετισμό των βλαβών (άνω φωτογραφίες)! Τώρα μπορούμε να πούμε με σιγουριά, ότι ξέρουμε τι έχουμε να διορθώσουμε και προπαντός, πώς! Προσοχή στην συμβατότητα των νέων υλικών των επισκευών και υπαρχόντων! Και μην ξεχνάμε ότι ακόμα και η νέα επίλυση της αποκατάστασης και πιθανής ενίσχυσης του κτιρίου χρειάζεται να είναι και αυτή συμβατή με την αρχική κατασκευή!! Άρα, οπωσδήποτε ειδική στατική μελέτη εκτός της απαραίτητης ειδικής και αυτή αρχιτεκτονικής μελέτης λειτουργικής αποκατάστασης! Και πάντα διεπιστημονική συνεργασία και ας «ρωτήσουμε» και το κτίριο!! 9

Παράδειγμα Α: Τοποθέτηση του οπλισμού των "χαλινών" για την συρραφή των ρωγμών και το «λάσπωμα» με το ειδικά παρασκευασμένο κονίαμα! Και το ίδιο θα κάνουμε και στην εσωτερική παρία του τοίχου! 10

Παράδειγμα Β: Τοποθέτηση του ειδικού «οπλισμού» του ενισχυτικού σοβά της λιθοδομής! Και πάντα : μέσα έξω! Και ο σοβάς περιέχει και ίνες προπυλενίου και προσοχή, δεν έχει άσβεστη! Παράδειγμα Γ: Τοποθέτηση ειδικής «περίδεσης» της λιθοδομής! Και πάντα : μέσα έξω! Και νέες «ξυλοδεσιές» από μπετόν, στην θέση αυτών που σαπίσανε! Σε λίγο η ανακαίνιση και προς Θεού όχι η αναπαλαίωση!! του κτίριο τελειώνει! Ακόμα ένα κυκλαδικό παραδοσιακό αρχιτεκτονικό αριστούργημα σώθηκε!! 11

Η μέθοδος συρραφής της τοιχοποιίας μέθοδος του Φερνάντο Λίτζι από το 1952. Εδώ την εφαρμόζουμε με τον δικό μας τρόπο με χρήση σιδήρου, μπρούντζου και ενέσεων με εποξειδικες ρητίνες και των τσιμεντενέσεων Βλ κάτω φωτογραφίες από τις επισκευαστικές εργασίες στον Ι.Ν. "Μεταμόρφωση του Σωτήρα" στα Βίλια Αττικής, έργο του 1893 του Ερν. Τσίλερ. 12

Ένα αρχοντικό του μεσοπόλεμου στην Κόνιτσα! Μετά του τελευταίους σεισμούς χρειάσθηκε λίγο ενίσχυση και κάποια αποκατάσταση! 13

Ι.Ν. Αγ. Γεωργίου Ελευσίνα. Οι εργασίες αποκατάστασης βασίσθηκαν στην μελέτη του συνάδελφου Π. Παπαπέτρου τ. Δημάρχου της πόλης. Οι ενίσχυση της τοιχοποιίας στην μέθοδο των "κοντών ράβδων " μέθοδο Φερνάντο Λίτζι. Μόνο που εδώ ξεπέρασαν και τα τρία μέτρα μήκους!! Το σεισμό του 1999, ο ναός είχε άριστη συμπεριφορά!!! 14

Ι.Ν. της Αγ. Φωτεινής, έργο μεσοπολεμικό δίπλα στο τόσο γνωστό μας "Ολυμπιακό ΚΑΛΛΙΜΑΡΜΑΡΟ"! Μετά την απομάκρυνση του (!!) μπετονένιου καμπαναριού έγινε με την ευκαιρία εργασιών αποκατάστασης των ζημιών του σεισμού του 1981 και της ενίσχυσης του ναού, ακολουθεί η μεταμόσχευση ενός νέου καμπαναριού συμβατού!! Έργο του 1986, των μηχανικών του τμήματος παραδοσιακών έργων του Δήμου Αθηναίων. 15

Ειδικές εργασίες για την «αναπαραγωγή» διαλυμένου ξύλινου διάκοσμου πηλιορείτικου αρχοντικού! Περίδεση παλιάς λιθόκτιστης μονοκατοικίας στην Εύβοια. 16

Κυψέλη Ι.Ν. Αγ. Αποστόλων. Δωρεά της οικ. Κανάρη το 1873 προς τους Αθηναίους. Κατασκευή νέου καμπαναριού το 1986. Το σχεδιάγραμμα εξηγεί την «λειτουργία του συστήματος» που ουσιαστικά είναι ένα θεμέλιο σε «έδαφος με τάση σ = 2Kg/cm2 = 0,2 N/mm2»!! Εδώ, σε φωτογραφίες σελίδων ξένης βιβλιογραφίας (Practical Building Conservation John & Nicola Ashurst 1990 Gower Technical Press Ltd.), προτάσεις για στεγάνωση λιθοδομής. Διάφορες ειδικές εργασίες στεγάνωσης της λιθόχτιστης τοιχοποιίας (1). 17

Διάφορες ειδικές εργασίες στεγάνωσης της λιθόχτιστης τοιχοποιίας (2). Στην Μαγνησία, μετά τους σεισμούς του 1953, το κράτος κατασκεύασε ειδικά αντισεισμικά κτίρια για τους σεισμόπληκτους! Ο τρόπος για την φέρουσα τοιχοποιία, τουλάχιστον και όχι μόνο για την εποχή εκείνη πρωτότυπος: τοιχία από μπετόν μέσα σε διπλή δρομική οπτοπλινθοδομή! Βλ φωτογραφίες! 18

Για την καλύτερη λειτουργικότητα του χώρου (το κτίριο μετατράπηκε από τους νέους ιδιοκτήτες σε νέα μόνιμη κατοικία ) περίπου διπλασιάσαμε το άνοιγμα της διπλής εσωτερικής πόρτας την οποία καταργήσαμε ενώνοντας τα δυο δωμάτια σε ένα σαλόνι! Μετά την κατασκευή ενός διαζώματος γαλλιστί "σενάζ" το οποίο το ενώσαμε με το αρχικό τοιχείο του 1953, δημιουργώντας ουσιαστικά ένα δοκάρι με διατομή "Τ", προσθέσαμε και μια μεταλλική ενίσχυση της εφελκυώμενης περιοχής της δοκού! Βλ άνω φωτογραφίες! Μετά ακολουθεί το σοβάτισμα! Ένα Κερκυραίικο αριστούργημα του ΙΘ' αιώνα! Ήταν "λίγο" ξεχασμένο από την πολιτεία και ανήκει στο ΑΧΙΛΛΕΙΟ! Στην κύρια όψη, που προς το μουσείο είναι μονώροφη, είναι το ταμείο! Εδώ, στην διώροφη πίσω όψη, οι βλάβες, για τις αρχές δεν φαίνονταν! Και όμως οι μηχανικοί του ΕΟΤ αποφάσισαν να τις επισκευάσουν! Αυτές τις αόρατες! Με μια καθυστερημένη άνω των 45 χρόνων απόφαση της ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ οι εργασίες άρχισαν! Αποκατάσταση και ενίσχυση! 19

Πρώτα η ενίσχυση με τον μεταλλικό σκελετό από διάφορες διατομές και με διάφορες ειδικές συνδέσεις, που εξασφαλίζουν την "μερική άρθρωση"! Εγκλωβισμός της τοιχοποιίας! Ακολουθούν τα αρμολογήματα, οι τσιμεντενέσεις, η ειδική υποθεμελίωση και τελικά ο ειδικός σοβάς τον οποίο, τελικά δεν τον φωτογραφίσαμε! 20

Ενετικός χάρτης της Ελλάδας! ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 1. Φωτογραφικό αρχείο του κ ου Νίκου Αλευρά Dr. Πολ. Μηχ. Δομοστατικό. 2. Φωτογραφικό αρχείο της κ ας Ευήνα Πηγούνι, Msh. Τεχνολόγος Πολ. Μηχανικός. 3. Φωτογραφικό αρχείο του κ ου Νίκου Αντωνόπουλου, Τεχνολόγος Μηχ. Μηχανικός. 4. Φωτογραφικό αρχείο του κ ου Θεμιστοκλή Μπαλάσκα Πολ. Μηχ. Δομοστατικό. 5. Φωτογραφικό αρχείο του κ ου Κρίθαρι Αλέξανδρου Πολ. Μηχ. Δομοστατικό. 6. Φωτογραφικό αρχείο του κ ου Νίκου Παπαδόπουλου Πολ. Μηχ. Δομοστατικό Ε.Δ.Ε.. 21

7. Φωτογραφικό αρχείο του κ ου Μενέλαου Ζαγανίδη Αρχ. Μηχανικό. 8. «Χάρτης της Βενετίας - 1964», διεθνείς προδιαγραφές για τις εργασίες επισκευών των μνημείων. 9. «Σύμβαση της Γρανάδας - 1985», για την διάσωση της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής κληρονομιάς. 10. «Μηχανική της τοιχοποιίας - 1984» Ε.Μ.Π. ΥΧΟΠ. 11. «Conservations of Historic Buildings» (B. M. Feilden - London 1982) 12. «Practical Building Conservation John & Nicola Ashurst 1990 Vol. I V» Gower Technical Press Ltd. 13. «Traite de Construction Civiles.» ( arch. E. Barberot Paris et Liége 1924) 14. «Δυο λόγια για τα παλιά» ( ανέκδοτη εργασία του Ν. Αλευρά για τις μεθόδους επισκευών των μνημείων - Αθήνα 1988 ) 15. Dr Ing. S. Tologea - Probleme privind patologia si terapeutica constructiilor - Bucuresti 1977. 16. «Προβλήματα ανάλυσης και διαστασιολόγησης στη δομική αποκατάσταση μνημειακών έργων» άρθρο του Δρ Πολιτικού Μηχανικού, κ ου Καθηγητή ΑΠΘ, Γ.Γ.Πενέλη στο Ενημερωτικό Δελτίο του ΤΕΕ. 2195 15 Απριλίου 2002. 17. Prof. Consultant ing. Alexandru Cismigiu - Patologia monumentelor istorice de cult si strategia adoptata pentru interventiile de consolidare.- Bucuresti 1983. 18. Prof. dr. ing. F. Lizzi - Restauro Statico dei Monumenti. - Genova 1981. 19. Νεότερα Μνημεία της Θεσσαλονίκης. (ΥΠ.ΠΟ - ΥΠ. Β. Ελλάδος Θεσσαλονίκη 1985-86.) 20. Dr. ing. Thanasis Tziogas Θέματα συνδεδεμένα με την φιλοσοφία επίλυσης των στατικών και δυναμικών προβλημάτων στην αναστύλωση των παλιών κατασκευών και την προσαρμογή τους στην σύγχρονη καθημερινή δραστηριότητα - Θεσσαλονίκη 1987. 21. Prof. dr. ing. Giussepe Cigni - Consolidamento e ristrutturazione dei vecchi edifici - problemi tecnico - construtivi - Roma 1976. 22