ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΑ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΩΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΓΙΑ ΜΗ ΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΚΟΙΝΟΠΟΙΗΣΗ: - Μedia χωρών Ευρωπαϊκής Ένωσης Κομοτηνή, 19.11.2013 1. Επώνυμο και όνομα του καταγγέλλοντος: Εμμανουήλ Μελάς, Αναπλ. καθηγητής και εκπρόσωπος του Πανεπιστημίου Θράκης στην αναφερόμενη πανεπιστημιακή έρευνα 3. Υπηκοότητα: Ελληνική 4. Διεύθυνση ή έδρα: Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, Τμήμα Ιστορίας και Εθνολογίας, Τσαλδάρη 1, 69 100 Κομοτηνή 5. Tηλέφωνο/φαξ/ηλεκτρονικό ταχυδρομείο: γραφείο +302531039475, κινητό +306977234569 σπίτι +302531033128 e-mail: emelas@he.duth.gr 6. Τομέας και τόπος/τόποι δραστηριότητας: Αρχαιολογία, έρευνα, τριτοβάθμια εκπαίδευση, πολιτιστική κληρονομιά - μελέτη και προστασία, νησιά Αιγαίου, Δωδεκάνησα, Eυρωπαϊκή Εσχατιά 7. Κράτος μέλος ή δημόσιος οργανισμός που δεν έχει, κατά την άποψη του καταγγέλοντος, τηρήσει το κοινοτικό δίκαιο: Υπουργείο Πολιτισμού και υπαγόμενες σ' αυτό υπηρεσίες του Ελληνικού Κράτους [1]
Με την παρούσα καταγγέλλουμε τη μη τήρηση από το Υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟ) και υπαγόμενες σ' αυτό υπηρεσίες του Ελληνικού Κράτους των διατάξεων της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς (αναθεωρημένη) (Νόμος 3378/2005 - ΦΕΚ 203/Α'/19.8.2005), καθώς και των άρθρων 16 και 24 του Συντάγματος της Ελλάδος. Και πιο συγκεκριμένα τον Υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού κ. Πάνο Παναγιωτόπουλο, τη Γενική Γραμματέα του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, και ταυτόχρονα την ΓΓ (ΥΠΠΟ) και Πρόεδρο του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου κ. Λίνα Μενδώνη, τη Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων κ. Μαρία Βλαζάκη, τη Δ/ντρια προϊστορικών και κλασικών αρχαιοτήτων κ. Βαλάκου, τα μέλη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου, και την Προϊστάμενη της ΚΒ' Εφορείας Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων και της 4ης Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Μαρία Μιχαηλίδου για τη μη τήρηση των άρθρων 2, 3, 4, 5, 8, 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς (αναθεωρημένη) (Νόμος 3378/2005 - ΦΕΚ 203/Α'/ 19.8.2005) και των άρθρων 16 και 24 του Συντάγματος της Ελλάδος. Μικρό ιστορικό της έρευνας Το ερευνητικό αρχαιολογικό Πρόγραμμα Αφιάρτης του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης υπό τη διεύθυνσή μου ξεκίνησε το 2001 με τη συμμετοχή διεθνούς ομάδας ειδικών επιστημόνων και φοιτητών του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας και άλλων Ευρωπαϊκών Πανεπιστημίων. Σημειωτέον ότι ο υπογράφων είναι αυτός που είχε ήδη βάλει το σύμπλεγμα Κάρπαθος-Σάρος-Κάσος στον αρχαιολογικό χάρτη, ανακαλύπτοντας μια σειρά προϊστορικών θέσεων και δημοσιεύοντάς τες (Ε.Μ. Μελάς, The Ιslands of Karpathos, Saros and Kasos in the Neolithic and Bronze Age, Studies in Mediterranean Archaeology 68, Göteborg 1985 βλ. σχετ. 1 - κριτικές καθηγητών Vronwy Hankey, J.T. Hooker, C. Mee). Η τωρινή έρευνα αποτελεί επιστημονική συνέχεια προγραμμάτων που άρχισαν πριν 35 χρόνια και αφορούσαν την έρευνα και προστασία της υλικο-πολιτισμικής κληρονομιάς των νησιών. Και δεν υπάρχει βέβαια άλλος επιστήμονας που να γνωρίζει καλύτερα την προϊστορική (και όχι μόνο) αρχαιολογία των νησιών αυτών. Από το 1976 μέχρι το 1986 πραγματοποίησα μια εκτεταμένη επιφανειακή αρχαιολογική έρευνα στα Δωδεκάνησα (Ε.Μ. Μελάς, The islands of Karpathos, Saros and Kasos in the Neolithic and Bronze Age, Studies in Mediterranean Archaeology 68, Göteborg 1985 βλ. και σχετ. 1). Από το 1992 έως 1994 διεξήχθη ανασκαφή στο Κοντοκέφαλο Καρπά- [2]
θου υπό τη διεύθυνσή μου σε συνεργασία με την ΚΒ' Εφορεία. Από το 2001 έως 2005 διεξήχθη από το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης (ΔΠΘ) υπό τη διεύθυνσή μου ανασκαφή (Φούρνοι Αφιάρτη) και από το 2006 η έρευνα του ΔΠΘ έχει πάρει τη μορφή επιφανειακής εξερεύνησης. Ο στόχος της περιλαμβάνει μια εντατική και συστηματική επιφανειακή εξερεύνηση της περιοχής του Αφιάρτη, μιας σχετικά επίπεδης και γόνιμης πεδιάδας στο νότιο τμήμα της Καρπάθου. Η έρευνα καλύπτει τους αρχαίους χρόνους με έμφαση στα τελούντα υπό πλήρη καταστροφή προϊστορικά κατάλοιπα, αλλά και την επίσης υπό εξαφάνιση και μεθοδολογικά πολύτιμη υλική εθνογραφία της περιοχής. Κατά τις εφτά περιόδους της τελευταίας φάσης της έρευνας έγιναν προτάσεις και εφαρμογές προστασίας των αρχαιοτήτων, και ανακαλύφθηκαν δεκάδες καινούριες αρχαιολογικές θέσεις και οικισμοί των προϊστορικών και ιστορικών χρόνων (μια προϊστορική θέση χωρίς κεραμική, 19 Νεολιθικές θέσεις [ΜΝ, LΝ, FΝ], 5 Νεολιθικές/ΠΕΧ, περ. 80 Μινωϊκές [MM - LM I, LM III] και πάνω από 50 Ελληνορωμαϊκές θέσεις), μελετήθηκαν από παλιότερα γνωστές θέσεις, συμπεριλαμβανομένης της πόλεως-κράτους Αρκέσεια και του Ελληνορωμαϊκού οικισμού στο Μακρυγιαλό-Κατελύματα, καταγράφηκαν πάνω από 600 παραδοσιακές αγροικίες και ο εξοπλισμός τους, και έγιναν συναφείς προτάσεις και εφαρμογές προστασίας και αναστήλωσης. Τα αποτελέσματα, όπως φαίνεται, είναι εξόχως σημαντικά και αποτελούν σπουδαία συμβολή στην ιστορία και την ανάπτυξη του Αιγαίου και των ακριτικών Ευρωπαϊκών νησιών, παρουσιάζονται δε σε διεθνή συνέδρια και σε ημερίδες, αλλά και δημοσιεύονται και ερμηνεύονται τακτικά 1. Η σημασία του προγράμματος εκτός από το ότι αποτελεί την πρώτη έρευνα τέτοιου είδους στα Δωδεκάνησα βρίσκεται στους στόχους που υπηρετεί, που είναι η προστασία της πολιτισμικής κληρονομιάς και η συστηματική και διεπιστημονική έρευνα ενός νησιωτικού περιβάλλοντος που παρέχει τη δυνατότητα μελέτης και της αλλαγής και της διαχρονικής συνέχειας σε περιοχές ερεύνης όπως η φύση, η ιστορία και ο υλικός πολιτισμός στις παρυφές της Ευρώπης. 1 Λ.χ. «Πρόγραμμα Αφιάρτης: αρχαιολογικές και εθνο-αρχαιολογικές έρευνες του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης στην Κάρπαθο», στη διημερίδα του ΥΠΠΟ: Το αρχαιολογικό έργο των Πανεπιστημίων στην Ελλάδα: από την Παλαιολιθική περίοδο έως την ύστερη αρχαιότητα, 6-7 ΧΙΙ 2007 «The Afiartis Project: Current survey results on Karpathos with special reference to Minoan penetration» και «The politics of Colonization. Continuity, Change and Acculturation in the Minoan Periphery. New Evidence» στα Πεπραγμένα Κ' Διεθνούς Κρητολογικού Συνεδρίου (Ρέθυμνο, 21-28 Οκτωβρίου 2011), in print «Μέσα και τεχνικές της επιφανειακής έρευνας», «Οι τόποι και οι τύποι: η εφετινή περίοδος του Προγράμματος & ερμηνευτικά μοντέλα με βάση τα ευρήματα και τις διαχρονικές τους παραμέτρους», «Η περσινή περίοδος της πανεπιστημιακής έρευνας στην Κάρπαθο (2011): σημαντικές ανακαλύψεις και συναφείς αποτυπώσεις», «Όταν ομιλεί ο υλικός πολιτισμός: τα κωνικά κύπελλα από την επιφανειακή έρευνα ως μινωικό δάνειο ενταγμένο στο κοινωνικό γίγνεσθαι του νησιού» στην ημερίδα «Προσεγγίσεις στη νησιωτική αρχαιολογία με έμφαση στα μικρότερα νησιά του Αιγαίου» (Κομοτηνή, 12.11.2012). [3]
Το πρόγραμμα "Αφιάρτης" προϋποθέτει τη συμμετοχή και την εκπαίδευση των προπτυχιακών και μεταπτυχιακών φοιτητών, η οποία εκπαίδευση είναι και μοναδική στο ΔΠΘ. Επίσης σημαντικό μέρος του θεωρούνται δράσεις που σκοπεύουν στην ενημέρωση του ντόπιου πληθυσμού και ευαισθητοποίηση, όσον αφορά την προστασία της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς, αλλά και του ευρύτερου κοινού μέσω εκλαϊκευμένων δημοσιεύσεων 2, ενημερωτικών ημερίδων, συναντήσεων και συνεδρίων, καθώς και της ενεργούς συμμετοχής κατοίκων της περιοχής στη διεξαγωγή της έρευνας (π.χ. δείχνουν τις παλιές πηγές νερού, εξηγούν τα ντόπια τοπωνύμια, δίνουν συνεντεύξεις σχετικά με τον παραδοσιακό τρόπο ζωής). Ένας πρόσθετος λόγος για την πραγματοποίηση του προγράμματος είναι η ανάγκη προστασίας της αρχαίας και εθνογραφικής κληρονομιάς της περιοχής που απειλείται με ολοκληρωτικό αφανισμό από την καλπάζουσα και εκτεταμένη τουριστική και αστική ανάπτυξη (λ.χ. σχετ. 2, 3). Γι' αυτό το λόγο το Πρόγραμμα προσπαθεί να προλάβει σχετικές καταστροφές και συχνά υποδεικνύει σε ντόπιους, αλλά και σε αρμόδιους φορείς συναφή προβλήματα και συγκεκριμένες περιπτώσεις αρχαίων και άλλων μνημείων της φυσικής ή πολιτιστικής κληρονομιάς που είτε μόλις καταστράφηκαν (π.χ. αιγιαλός Καταγρού, σχετ. 4α 3, σπηλιά Αϊ Μηνά, σχετ. 5, αρχαιότητες αεροδρομίου), είτε καταστρέφονται τώρα (π.χ. αρχαία ψηφιδωτά της Αρκάσας, σχετ. 6, Κατελύματα, βλ. σχετ. 3 & 7, Πολιάτσες, σχετ. 8, Κάστελος σχετ. 9). Προσπαθούμε δηλαδή να προστατεύσουμε τα αρχαία, υπογραμμίζοντας τις λανθασμένες ενέργειες και αποφάσεις (πχ. φωτοβολταϊκό στις Πολιάτσες, σχετ. 8, οικοδόμηση στον Καταγρό, σχετ. 4α). Στις αρμόδιες αρχές επισημαίνουμε την επιτακτική ανάγκη συνεργασίας της αρχαιολογικής υπηρεσίας με το Πανεπιστήμιο και τους ντόπιους φορείς, χωρίς να έχουμε καμιά ανταπόκριση. Η περιπέτεια της εφετινής αδιεοδότησης 2 Λ.χ. Μ. Μελάς, «Αφιάρτης: ο Σιτοβολώνας της Καρπάθου», Καρπαθιακή Ηχώ 433, 2007, σ. 24-30. 69 «Ένα δάκρυ από τη γενιά των «Σταβλιτών», Καρπαθιακή Ηχώ 444, 2010, 22-27. 3 Συναφές είναι το σχετ. 4β = απόφαση της 4ης Εφορείας με βάση γνωμοδότηση του συναφούς τοπικού συμβουλίου για ανασκαφές από την 4η Εφορεία σε ιδιωτικό χωράφι 10 περ. στρεμμάτων, όπου είχε ζητηθεί οικοδόμηση κτιρίου, χωρίς αυτό να έχει υλοποιηθεί. Ολόκληρο το χωράφι, και όχι μονάχα το εμφανιζόμενο ως σημείο οικοδόμησης εμφανίζεται ξεχερσωμένο και αποψιλωμένο από φορτωτή που κατέστρεψε πλήθος θεμελίων αρχαίων κτιρίων και συναφή αρχαιολογικά στρώματα. Αρχαία, τα οποία η Πανεπιστημιακή έρευνα είχε ανακαλύψει, ενημερώνοντας σχετικά με εκθέσεις της την 4η Εφορεία, και συνεχίζει να μελετά. Ουχ ήττον όμως το ρηθέν έγγραφο που κοινοποιείται σε τέσσερεις αποδέκτες, και ξεχωριστά στην ιδιοκτήτρια του χωραφιού και στον συνεργαζόμενο με αυτήν αρχιτέκτονα (!), δεν κοινοποιείται στο Πανεπιστήμιο, πράγμα που δείχνει πού οφείλει κανείς να αναζητήσει αυτούς που κωλυσιεργούν και υπονομεύουν τη επιβαλλόμενη συνεργασία ανάμεσα στην αρχ. υπηρεσία και το Πανεπιστήμιο και κατ' επέκταση την προστασία του περιβάλλοντος και των αρχαιοτήτων. Την έλλειψη αυτής της συνεργασίας χρησιμοποιεί η 4η Εφορεία, και οι λοιπή αρχαιολογική ιεραρχία του ΥΠΠΟ ως πρόσχημα για τη διακοπή της πανεπιστημιακής έρευνας και προστασίας της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς [4]
Για το 2013 ζητήσαμε άδεια (σχετ. 10) για την ολοκλήρωση της επιφανειακής έρευνας (6η σαιζόν) στις δυσπρόσιτες περιοχές και για τη διεξαγωγή δοκιμαστικών τομών σε τρεις ανακαλυφθείσες στην επιφανειακή έρευνα θέσεις. Η ως άνω αίτηση έχει υποβληθεί εμπρόθεσμα στις Εφορίες Ρόδου και στο Τμήμα Ξένων Σχολών της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Τον Ιανουάριο 2013 μας ζητήθηκαν πρόσθετα στοιχεία (σχετ. 11), μεταξύ άλλων ο χάρτης 1:5000 με σημειωμένες θέσεις προς δοκιμαστική τομή και συναινέσεις ιδιοκτητών των χωραφιών, στα οποία βρίσκονται οι ως άνω θέσεις. Όσον αφορά το χάρτη, μας προκάλεσε έκπληξη αυτή η παραγγελία, διότι ο χάρτης είχε αποσταλεί με την αίτηση που υποβλήθηκε το Νοέμβρη. Τις δε συναινέσεις των ιδιοκτητών δεν προβλέπει ο σχετικός Νόμος 3028/2002 για την προστασία των αρχαιοτήτων και εν γένει της πολιτιστικής κληρονομιάς. Αντίθετα, όπως ορίζει το άρθρο 37 εδ. 15. "Είναι δυνατόν να διενεργούνται ανασκαφές περιορισμένης χρονικής διάρκειας σε ακίνητο που δεν έχει απαλλοτριωθεί, ύστερα από έγγραφη ειδοποίηση του ιδιοκτήτη από την Υπηρεσία. Ο ιδιοκτήτης υποχρεούται να επιτρέπει τη διενέργεια της ανασκαφής...". Δηλαδή η αρχαιολογική υπηρεσία είναι υποχρεωμένη απλώς να ειδοποίησει τον ιδιοκτήτη ότι πρόκειται να γίνει δοκιμαστική τομή. Και όμως τις συναινέσεις επίμονα ζητάει στην εισήγησή της αφορώσα την εφετινή σαιζόν η Προϊσταμένη και των δυο Εφορειών της Ρόδου κ. Μιχαηλίδου (σχετ. 12). Με άλλα λόγια την υποχρέωση κατά το νόμο για την ενημέρωση των ιδιοκτητών (όσον αφορά τις δοκιμαστικές τομές) απαιτεί να την εκπληρώσει το Πανεπιστήμιο, μόνο και μόνο μην τυχόν και χαλάσουν οι σχέσεις της υπηρεσίας με τους ντόπιους! Και επιπλέον ζητάει η κ. Μιχαηλίδου να συναινέσουν οι ιδιοκτήτες, πράγμα που πάει αντίθετα στο πνεύμα του Νόμου, αφού "Ο ιδιοκτήτης υποχρεούται να επιτρέπει τη διενέργεια της ανασκαφής...". Προφανώς και παρανόμως. Έχουμε δυο μέτρα και δυο σταθμά. Επιδιώκεται δηλαδή κωλυσιεργία σε βάρος των "μη υπηρεσιακών ερευνών", αφού εξυπακούεται ότι, όπως τους βολεύει και μόνο για τις δικές τους ανασκαφές εφαρμόζεται ο Νόμος που δεν προβλέπει συναινέσεις. Ούτε μια λέξη στην εισήγηση της κ. Μιχαηλίδου επί της ουσίας, ούτε μια φράση για την αξία και την ανάγκη προστασίας των αρχαίων που κινδυνεύουν να εξαφανιστούν (=ένας από τους λόγους επιλογής αυτών των θέσεων για δοκιμαστικές τομές) 4. 4 Δεν είναι πρώτη φορά που η Αρχαιολογική Υπηρεσία της Ρόδου εμποδίζοντας την έρευνα άφησε τα αρχαία να καταστραφούν χωρίς να μελετηθούν. Το 1988 μαζί με τον καθ. Keith Branigan ζητήσαμε, υπό την αιγίδα της Βρετανικής Αρχαιολογική Σχολής, να σκάψουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα Μινωική θέση (Χέλατρο) στην Κάσο. Επισημαίναμε ότι βρίσκεται αυτή στην παραθαλάσσια ζώνη και κινδυνεύει να καταστραφεί. Δε μας δόθηκε άδεια ανασκαφής με αρνητική εισήγηση της Εφορείας της Ρόδου. Σήμερα αυτή η θέση δεν υπάρχει. Τσιμεντώθηκε. Δε μελετήθηκε. Μοναδικά στοιχεία που [5]
Σημειωτέον ότι η εισήγηση της κ. Μιχαηλίδου δεν αναφέρει καμία έλλειψη όσον αφορά τα στοιχεία που έχουμε υποβάλει μαζί με την αίτηση διεξαγωγής της εφετινής έρευνας. Σημειώνει βέβαια ότι "στην αίτηση δεν προσδιορίζονται επακριβώς οι θέσεις έρευνας [ανασκαφικής]". Πράγμα που δεν αληθεύει, διότι (1) μαζί με την αίτηση έχει αποσταλεί ο χάρτης 1:5000 με σημειωμένες τις θέσεις, που πρόκειται να ανασκαφτούν, (2) και οι τρεις θέσεις στις οποίες ζητήσαμε να γίνουνε δοκιμαστικές τομές ανακαλύφθηκαν από την ομάδα μας, και έχουν υποβληθεί τα σχέδιά τους στον Αγ. Γιώργη έγινε σχέδιο βάσει των συστημάτων GIS, δεν υπάρχει πιο λεπτομερές σχέδιο της περιοχής, (3) στην αίτηση αναφέρονται και οι γεωγραφικές συντεταγμένες κάθε θέσεις (4) οι Εφορείες της Ρόδου έχουν στη διάθεσή τους τις εκθέσεις μας (2006-2012) με λεπτομερή περιγραφή και όλα τα στοιχεία και φωτογραφίες των αναφερομένων θέσεων. Αν και δεν το προβλέπει ο Νόμος, εμείς θέλοντας να δείξουμε καλή πρόθεση και πνεύμα συνεννόησης αποστείλαμε στο Υπουργείο Πολιτισμού τις συναινέσεις των ιδιοκτητών, ξανά τον χάρτη 1:5000 και κάποιες διευκρινήσεις που μας ζητήθηκαν. Το θέμα της έγκρισης ή μη της αίτησης για την αρχαιολογική έρευνα στην Κάρπαθο (μετά από μια γραφειοκρατική καθυστέρηση στο Πανεπιστήμιο) μπήκε για συζήτηση στο Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (εφεξής: ΚΑΣ) στις 11.06.2013. Στη συνεδρίαση αυτή ήμουνα παρών και έδωσα εξηγήσεις σε ό,τι μου ζητήθηκε. Να υπογραμμίσω ότι όσο ήμουνα παρών δεν ειπώθηκε τίποτε για οποιεσδήποτε πρόσθετες "ελλείψεις". Μετά τη συνεδρίαση προφορικά με ενημέρωσαν (ενώπιον αυτήκοων μαρτύρων) οι κ.κ. Βενιέρη και Μουτζουρίδης από το Τμήμα Ελληνικών και Ξένων Ιδρυμάτων ότι αναβλήθηκε το θέμα, διότι λείπουν φωτογραφίες των θέσεων που πρόκειται να γίνουν δοκιμαστικές τομές. Οι αναφερόμενοι πιο πάνω, αλλά και η κ. Βαλάκου μας ζήτησαν να στείλουμε μια φωτογραφία για κάθε θέση. Το κάναμε άμεσα (σχετ. 13). Με διαβεβαίωσαν δε (οι Γραμματείς της Γ.Γ. κ. Λ. Μενδώνη, και όχι μόνο) ότι τίποτε άλλο δε λείπει και ότι το θέμα θα προχωρήσει για συζήτηση (συνεχιζόμενη, εξυπακούεται, από το σημείο που αφορούσε το μοναδικό ελλείπον στοιχείο = 3 φωτογραφίες) και έγκριση. Τις φωτογραφίες τις υπεβάλαμε αυθημερόν χωρίς όμως να μας κοινοποιηθεί για την έλλειψη αυτή οποιαδήποτε σχετική απόφαση-ενημέρωση από το ΚΑΣ ή από το Τμήμα Ξένων Σχολών. δείχνουν το χαρακτήρα και την αξία της θέσης βρίσκονται στο βιβλίο μου (Ε.Μ. Μελάς, The islands of Karpathos, Saros and Kasos in the Neolithic and Bronze Age, Studies in Mediterranean Archaeology 68, Göteborg 1985) και είναι αποτέλεσμα της εκτεταμένης επιφανειακής έρευνας που πραγματοποιήθηκε πριν από 30 χρόνια. [6]
Η Δ/νση Πρ/κών & Κλ/κών Αρχ/των (ΔΙΠΚΑ) με τη θετική της εισήγηση προώθησε το θέμα να συζητηθεί ξανά στο ΚΑΣ στην επόμενη συνεδρίασή της 18.06.2013. Αυτή τη φορά δεν ήμουν παρών στη συνεδρίαση. Όπως μάθαμε εκ των υστέρων, το ΚΑΣ γνωμοδότησε αρνητικά στην αίτησή μας. Επειδή το θεωρήσαμε προσχηματικό και άδικο για την ευρωπαϊκή κληρονομιά, την έρευνα, τον πολιτισμό ενός ακριτικού νησιού, αλλά και για τους φοιτητές που περιμένουν για εκπαίδευση (τούτη η έρευνα είναι η μοναδική αρχαιολογική έρευνα του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης), απαντήσαμε στους τέσσερεις λόγους, τους οποίους ανέφερε η αρνητική γνωμοδότηση του ΚΑΣ, παρακαλώντας στις 5.07.2013 τον Υπουργό Πολιτισμού (σχετ. 14) η απόφασή του να μη βασιστεί στην ως άνω γνωμοδότηση, αλλά να είναι θετική, αφού ο Νόμος του δίνει τέτοιο δικαίωμα. Τα επιχειρήματά μας, που κοινοποιήθηκαν στον Υπουργό, βασίστηκαν στην απλή λογική, βασικές δημοκρατικές αρχές, τις συνταγματικές υποχρεώσεις του Κράτους καθώς και τα δικαιώματα του κάθε πολίτη, και ειδικά ενός μέλους Διδακτικού και Επιστημονικού Προσωπικού του Πανεπιστημίου (σύμφωνα με τα άρθρα 16 και 24 του Συντάγματος). Έχοντας υπόψη ότι ένα από τα ισχυρότερα τεχνικά μέσα που διασφαλίζει την προστασία του πολιτιστικού προϊόντος είναι ασφαλώς η αρχαιολογική έρευνα, η οποία πρέπει να εντάσσεται και να λειτουργεί αρμονικά στο πλαίσιο της συνταγματικής προστασίας του συνταγματικού άρθρου 24, στην ένσταση προς τον Υπουργό (σχετ. 14) επισημάναμε ότι: η έρευνά μας δεν κατέστρεψε ούτε καταστρέφει στοιχεία του ευρωπαϊκού πολιτιστικού περιβάλλοντος, δεν επιβαρύνει οικονομικά το Υπουργείο Πολιτισμού, δεν αντιπροσωπεύει τοπικά οικονομικά ούτε πολιτικά συμφέροντα. Αντίθετα βρίσκει, ανακαλύπτει, μελετάει αρχαία, από τα οποία πολλά απειλούνται με εξαφάνιση, ενημερώνει τους αρμόδιους φορείς και ζητάει την προστασία των αρχαίων (π.χ. σχετ. 15) και άλλων μνημείων της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και εκπαιδεύει φοιτητές στην έρευνα και προστασία των αρχαίων, και ενημερώνει και ευαισθητοποιεί το ευρύτερο κοινό στα Δωδεκάνησα και στην Θράκη. Την απάντηση του Υπουργού στην ένσταση μας της 5.06.2013 περιμένουμε ακόμη... Εντωμεταξύ o Υπουργός υπέγραψε αρνητική απόφαση, σχετικά με την εφετινή έρευνα, βασισμένη στη γνωμοδότηση του ΚΑΣ, η οποία απόφαση αποτελεί πιστή αντιγραφή της γνωμοδότησης του ΚΑΣ. Η απόφαση αυτή αναφέρει μια σειρά ανακριβειών και γενικεύσεων, που αδικούν το παν/μιο και εμάς ως επιστήμονες, αλλά και δεκάδες φοιτητές και επιστημονικούς συνεργάτες που συμμετείχαν ή συμμετέχουν σ' αυτήν, παραγνωρίζοντας την ανάγκη προστασίας της ευρωπαϊκής κληρονομιάς. [7]
Εναλλακτικά και συσσωρευτικά επιχειρήματα = αφορμές απόρριψης Τα επιχειρήματα που αναφέρονται στην απόφαση του Υπουργού έχουν ως εξής: (1) "Ο φάκελος του αιτήματος κρίνεται ελλιπής. Τα συμπληρωματικά στοιχεία που κατατέθηκαν από τον ενδιαφερόμενο, κατόπιν αιτήματος του Συμβουλίου, κρίνονται ανεπαρκή". Όπως επισημάναμε και παραπάνω, δεν έχει φτάσει στα χέρια μας, έστω και αναδρομικά, κάτι που ονομάζεται στην απόφαση "αίτημα του [Κεντρ. Αρχ. Συμβουλίου] Συμβουλίου". Καθώς αναφέρθηκε πιο πάνω, από την πλευρά μας υπο-βλήθηκαν όλα τα απαραίτητα και προβλεπόμενα από το Νόμο στοιχεία, και με το παραπάνω, συμπεριλαμβανομένων και όσων μας ζητήθηκαν εκ των υστέρων (σχετ. 11). Αφού λοιπόν δεν υπάρχει σχετικό "αίτημα του Συμβουλίου", ούτε αναφέρεται κάτι συναφές στην γνωμοδότηση ΚΑΣ, είναι πράγματι δύσκολο να καταλάβει κανείς ποια στοιχεία εννοεί το Συμβούλιο και για ποια "έλλειψη" συζητάμε. Και να θέλαμε να ικανοποιήσουμε τούτη την (μη εκπεφρασμένη) επιθυμία του ΚΑΣ, μας είναι αδύνατο να το κάνουμε. Ποιά στοιχεία είναι άραγε ανεπαρκή, αφού η κ. Βαλάκου, Προϊσταμένη της Διεύθυνσης Προϊστορικών και Κλασσικών Αρχαιοτήτων [εφεξής: ΔΙΠΚΑ] ως εισηγήτρια στο ΚΑΣ έκανε θετική εισήγηση; Η κ. Βαλάκου παραδέχτηκε μετά ότι όχι μόνο αυτή ήτανε θετική, αλλά και ότι όλα πήγαιναν προς έγκριση, αλλά το ΚΑΣ έκανε στροφή στη συνεδρίαση στις 18.06.2013 για άγνωστους σε αυτήν λόγους. Σ' εκείνη τη συνεδρίαση δε συμμετείχε κανένας εκπρόσωπος του ΔΠΘ, διότι μας διαβεβαίωναν όλοι (συμπεριλαμβανομένου και του γραφείου της Γεν. Γραμ. κ. Μενδώνη), ότι όλα είναι σε καλό δρόμο και δεν χρειάζεται τίποτα άλλο! Η κ. Βαλάκου προσπάθησε να περάσει το θέμα θετικά από το ΚΑΣ, αλλά όπως λέει η ίδια, δυστυχώς δεν έχει ψήφο. "Εάν θα με καλέσει ο κ. υπουργός, θα πω ακριβώς το ίδιο. Να σας δοθεί άδεια". Λόγω αοριστίας και γενικολογίας θεωρούμε τον πρώτο λόγο της αρνητικής εισήγησης του ΚΑΣ και της απόφασης του Υπουργού ανερμάτιστο και προσχηματικό. (2) "Η αναφορά που κατέθεσε ο ενδιαφερόμενος για την έρευνα των παρελθόντων ετών κρίνεται ως ελλιπής και μη εμπεριστατωμένη." Πρώτον, η αίτησή μας (σχετ. 10) αφορούσε δυο θέματα: την ολοκλήρωση της επιφανειακής έρευνας και τη διεξαγωγή τριών δοκιμαστικών τομών στο πλαίσιο ενός τριετούς ερευνητικού προγράμματος. Ως εκ τούτου είναι φανερό ότι δεν είχε τελειώσει η επιφανειακή έρευνα (η ανάγκη επέκτασης έρευνας για το 2013 επισημάνθηκε και στην αίτησή [8]
μας για το 2012) και ότι ως εκ τούτου δεν υποβλήθηκε από εμάς εισέτι η σχετική τελική αναφορά για την ολοκλήρωση της επιφανειακής έρευνας. Με ποιο δικαίωμα τότε το ΚΑΣ αξιολογεί, ακαίρως και εκπροθέσμως, τη (μηδέποτε υποβληθείσα) τελική αναφορά της επιφανειακής έρευνας; Υποβλήθηκε αντ' αυτής όπως πάντα, η έκθεση εργασιών του 2012, όπως το προβλέπει ο Νόμος. Όσον αφορά τις εκθέσεις προηγούμενων ετών, ποτέ δεν έχει ειπωθεί, εν καιρώ τω δέοντι (=τότε που υποβλήθηκαν) ή μεταγενεστέρως ότι είναι ελλιπείς! (3) "Στο αίτημα που κατέθεσε ο ενδιαφερόμενος διαπιστώνονται αοριστίες και γενικότητες όσον αφορά την επιστημονική τεκμηρίωση. Επίσης απουσιάζει η επαρκής ανάπτυξη της μεθοδολογίας της έρευνας, την οποία ο ενδιαφερόμενος πρόκειται να ακολουθήσει". Τα επιχειρήματα περί επιστημονικής τεκμηρίωσης (sic!) [θέλουν να πουν «θεμελίωσης»] και μεθοδολογίας είναι ατυχή και εμφανώς προσχηματικά. Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να ρωτήσει αν έχουμε σήμερα σε άλλες παρεμφερείς έρευνες στην Ελλάδα πιο επαρκή επιστημονική στήριξη [θεμέλιωμα] σε αίτημα επιφανειακής έρευνας, αφού καλά γνωρίζουν τα σεβαστά μέλη του ΚΑΣ, και από προηγούμενες πιο εμπεριστατωμένες εκθέσεις μας που σίγουρα τις έχουνε διαβάσει, και ασφαλώς τους είναι γνωστό ότι ο υπογράφων τυγχάνει διεθνούς αναγνώρισης και αναφοράς ειδικός της αρχαιολογικής τεκμηρίωσης (- εδώ ταιριάζει ο όρος) βάσει θεωρίας και μεθόδου, με βιβλία σ' αυτό το θέμα (Μ. Μελάς, Η Αρχαιολογία σήμερα, Αθήνα 2003), εξειδικευμένες σπουδές, διεθνή συνέδρια, άρθρα (π.χ. (α) "Prehistoric survey and ethnoarchaeology in the Dodecanese - Current problems and future research strategies", στο Problems in Greek Prehistory [Proceedings of the Manchester 1986 Conference], E. B. French & K. A. Wardle ed., 425-436, (β) "Etics, emics and empathy in archaeological theory". Ιn The Meanings of Things, ed. I. Hodder, 137-155), αλλά και με υποχρεωτική διδασκαλία αρχαιολογικής θεωρίας & μεθόδου στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, στο μάθημα "Εισαγωγή στην Αρχαιολογία". Ή μήπως ο λόγος είναι ότι ορισμένα μέλη του ΚΑΣ δε θέλουν να παραδεχτούν ότι σήμερα ο στόχος μιας αρχαιολογικής έρευνας δεν μπορεί να είναι απλά η εκσκαφή και χρονολόγηση των ευρημάτων, αλλά να υπάρχει από πίσω κάποιος προβληματισμός που μπορεί να προσφέρει στο να καταλάβουμε καλύτερα τη συμπεριφορά και τις επιλογές του παλιού ανθρώπου. Σίγουρα η Κάρπαθος δεν είναι Κρήτη για να ψάχνουμε και να σκάβουμε παλάτια. Η Κάρπαθος ωστόσο λόγω της γεωγραφικής της θέσης αποτελεί ιδιαίτερη περίπτωση - αντανακλά και προωθεί τα επιτεύγματα των μεγάλων πολιτισμών γύρω της. Και όπως υπογράμμισα και στην εφετινή μας αίτηση, νησιά όπως η Κάρπαθος [9]
αποτελούν εργαστήρια μιας ξεχωριστής πολιτισμικής διαδικασίας, που δεν την έχουμε καταλάβει ακόμη. Επί του παρόντος συζητάμε και πασχίζουμε να κατανοήσουμε τι είναι και τι σημαίνουν αυτά που εδώ και πολύ καιρό έρχονται στο φως. Αυτό που με βεβαιότητα γνωρίζουμε είναι η σημασία τούτης της έρευνας για την πολιτισμική προστασία και εθνική ταυτοποίηση των πολιτικά ευαίσθητων παραμεθόριων νησιών μας και γενικότερα για την Ευρωπαϊκή κληρονομιά. Θεωρώ ότι και αυτός ο λόγος της γνωμοδότησης (=απόφασης του Υποργού) είναι προσχηματικός, αλλά και ότι το ΚΑΣ υπερβαίνει τις αρμοδιότητές του. Ο Νόμος δε δίνει στο ΚΑΣ το δικαίωμα κρίσης της επιστημονικής προσέγγισης του διευθυντή της έρευνας, διότι την ελευθερία των απόψεών του εξασφαλίζει το Σύνταγμα (άρθρο 16) και η διεθνής νομολογία. Ποια πλευρά είναι μη συνεργάσιμη; = Η προσχηματολογία της μη "συνεργασίας" (4) "Η ιδιαίτερα προβληματική συνεργασία του ενδιαφερομένου με τις οικείες Εφορείες Αρχαιοτήτων, οι οποίες έχουν εκφράσει αρνητική άποψη επί του θέματος" Ο τέταρτος και τελευταίος λόγος της γνωμοδότησης (=απόφασης του Υπουργού) χρήζει ιδιαίτερης προσοχής. Διότι όταν μετά από την αίτηση θεραπείαςτης απόφασης αυτής (σχετ. 16) το θέμα της έρευνας Καρπάθου βάσει της αναπομπής του Υπουργού (- που δε μας κοινοποιήθηκε, άγνωστο γιατί) ξαναγύρισε και ξανασυζητήθηκε το θέμα στο ΚΑΣ στις 31.07.2013, πληροφορηθήκαμε ότι (όπως φάνηκε και στη συζήτηση - η απόφαση δεν βγήκε ακόμη 4 μήνες μετά) ο λόγος της εκ νέου αρνητικής εισήγησης του ΚΑΣ είναι η "έλλειψη συνεργασίας". Σημειωτέον ότι στη συνεδρίαση της 31.07.2013 ήμασταν παρόντες εγώ και η Προϊσταμένη των δυο Εφοριών της Ρόδου (της ΚΒ' ΕΠΚΑ και της 4ης ΕΒΑ) κ. Μαρία Μιχαηλίδου. Τη συζήτηση τη διαχειριζόταν η Γενική Διευθύντρια Αρχαιοτήτων κ. Μαρία Βλαζάκη. Τα μέλη του ΚΑΣ αναφέρθηκαν αυτή τη φορά σε άλλα θέματα, που δε συζητήθηκαν σε προηγούμενες συνεδριάσεις, ούτε μνημονεύονταν στα προηγουμένως ζητηθέντα "πρόσθετα στοιχεία" (σχετ. 11 & προφορικό αίτημα ΚΑΣ 11.06.2013). Ερωτήθηκα λ.χ. για τον κατάλογο ευρημάτων της προηγούμενης σαιζόν, πράγμα που τυγχάνει καινοφανές και προσχηματικό, αφού απουσιάζει τόσο από τα προηγηθέντα αιτήματα ΥΠΠΟ για συμπληρωματικά στοιχεία, όσο και από τις συζητήσεις στο ΚΑΣ που προηγήθηκαν. Να αναφέρω συναφώς ότι κάθε κάρτα τετραγώνου περιέχει πληροφορίες και για το τετράγωνο και για τα ευρήματα που βρέθηκαν εκεί. [10]
Όσον αφορά το επίσης αιφνίδιο, καινοφανές και προσχηματικό ζήτημα, αφορών την ασφάλεια των ευρημάτων στην υπόγεια αποθήκη του Επαρχείου στην Κάρπαθο, δε νομίζω ότι η συνεδρίαση του ΚΑΣ είναι το σωστό μέρος και χρόνος να συζητείται ένα θέμα που αφορά όχι συγκεκριμένα τη σαιζόν του 2013, αλλά την αποθήκευση των ευρημάτων από τις έρευνες του Πανεπιστημίου Θράκης από το 2001 κ.ε. Πρώτον, το Πανεπιστήμιο δεν έχει κλειδί στην αποθήκη (-το έχει αποκλειστικά η αρχ. υπηρεσία), και δεύτερον εάν το Υπουργείο ή οι Εφορείες θεωρούν ότι χρειάζεται περαιτέρω ασφάλεια θα έπρεπε ή να επιληφθούν οι ίδιοι, ή εν πνεύματι συνεργασίας, να ενημερωθεί σχετικώς το Πανεπιστήμιο, έτσι ώστε να προγραμματιστούν από κοινού σχετικές εργασίες. Και το πιο σημαντικό θέμα που αναφέρθηκε εκ νέου στη συνεδρίαση του ΚΑΣ στις 31.07.2013 ήταν "η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ το Πανεπιστήμιο και την Εφορία στη Ρόδο". Ένα επιχείρημα, που όπως θα αποδειχθεί πιο κάτω είναι προσχηματικό και βολεύει την Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία ούτως ή άλλως δε δείχνει καν ενδιαφέρον για στοιχειώδη επικοινωνία και συνεννόηση, αναγκαία για την προστασία των αρχαίων στα σύνορα της Ευρώπης. Πρόσφατο παράδειγμα, εφετεινό: Επισκεφτήκαμε την Υπηρεσία της Ρόδου γύρω στις 20 Αυγούστου, στείλαμε ηλεκτρονικό μήνυμα στην κ. Μιχαηλίδου για το θέμα της συνεργασίας (σχετ. 17) και την πήραμε τηλέφωνο από το γραφείο της Γενικής Διευθύντριας με τηλεφωνική παρότρυνση της τελευταίας να αποδεχθεί το τηλεφώνημα (σχετ. 18α-β), και ξανά στείλαμε μήνυμα, αυτή τη φορά σχετικό με επείγον θέμα καταστροφής των αρχαιοτήτων στον Κάταγρο Καρπάθου (σχετ. 4), και από την πλευρά της Υπηρεσίας δεν ακούσαμε ούτε λέξη, πόρτες κλειστές, τηλεφωνήματα αναπάντητα μέχρι σήμερα. Κάποιος θα μπορούσε να διερωτηθεί τότε, για ποια συνεργασία μιλάμε; Οι εφορίες έχουν έδρα τη Ρόδο και ήταν και (εξακολουθούν σχεδόν να) είναι απούσες στην Κάρπαθο, την εσχατιά της Ευρώπης. Δε γνωρίζουν τα προβλήματα του τόπου ή τα προβλήματα της Καρπάθου δεν είναι αρκετά σοβαρά για μια Εφορεία που εδρεύει στο Παλάτι των Ιπποτών. Η αρχαιολογική υπηρεσία είναι υποχρεωμένη να είναι εκεί στον τόπο για τον οποίο έχουν ευθύνη και να γνωρίζει και να προστατεύει την κληρονομιά του και να διευκολύνει και να βοηθάει τις όποιες έρευνες. Και όχι να παρεξηγείται και να προβαίνει σε έωλες και ποινικά κολάσιμες κατηγορίες περί συκοφαντίας (σχετ. 12) όταν λέγεται η αλήθεια, που συνήθως εκμαιεύεται από τον τοπικό τύπο (βλ. παρακάτω)! Διότι εάν κάτι συκοφαντικό δεν αληθεύει από αυτά που δημοσίευσε στο παρελθόν ο τύπος ή που ειπώθηκε από τον εκπρόσωπο του Πανεπιστημίου, γιατί τους "υπεύθυνους" δεν τους καταγγέλλουν στη δικαιοσύνη; Εξάλλου η [11]
κριτική, από 'που κι αν προέρχεται δεν είναι κακόπιστη, αφού συχνά η αρχαιολογική υπηρεσία επαινείται για τις πράξεις της, όπως λ.χ. η 4η ΕΒΑ για την ευαισθητοποίησή της γύρω από τις τοιχογραφίες του Κόντογλου (σχετ. 19). Αντί λοιπόν να "παρεξηγούμεθα" και να μεμψιμοιρούμε, οφείλουμε να βρούμε έδαφος συνεργασίας και συντονισμού της σωτηρίας και προστασίας των αρχαίων στο άκρο της Ευρώπης που είναι συνταγματική υποχρέωση όλων των Ευρωπαίων. Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι η κατάσταση όσον αφορά την πολιτιστική κληρονομιά στα νησιά του νοτιο-ανατολικού ευρωπαϊκού Νότου (υποψιάζομαι, όχι μόνο στην Κάρπαθο-Κάσο-Σάρο) δεν είναι καλή. Και καθόλου καλή η εικόνα υποπροστασίας και εγκατάλειψης στην περιοχή της έρευνάς μας, που σε μεγάλο βαθμό οφείλεται σε αυτό που επανειλημμένα αναφέρθηκε ήδη, δηλ. στο έλλειμμα συνεργασίας ανάμεσα στις Εφορίες από τη μια και το πανεπιστήμιο και τους τοπικούς φορείς από την άλλη. Το ζήτημα είναι ποιοι ευθύνονται για το έλλειμμα συνεργασίας που ουσιαστικά το πληρώνει η ευρωπαϊκή κληρονομιά. Τούτο έχει ήδη γίνει φανερό στις προηγούμενες σελίδες. Θα γίνει όμως πιο ξεκάθαρο μέσα από την παρακάτω ανάλυση. Η απαιτούμενη συνεννόηση με τις Εφορίες της Ρόδου πρέπει να έχει, κατά τη γνώμη μας, δυο παραμέτρους: θεσμικό και διαδραστικό/διαχρονικό. Η ατυχήσασα 'θεσμική συνεργασία' Η θεσμική συνεργασία αφορά θέματα που είναι σχετικά με την έρευνα, αλλά δεν τα προβλέπει όλα ρητά ο Νόμος. Αυτά και οι δυο πλευρές είμαστε υποχρεωμένοι να τα τηρούμε. Για τη μη θεσμική ή "διαδραστική" συνεργασία μπορούμε να μιλάμε, όταν συζητάμε για προβλήματα που δεν είναι αμέσως σχετικά με την έρευνα, αλλά αφορούν την προστασία και την ανάδειξη της κληρονομιάς του νησιού. Αναφέρονται λίγα παραδείγματα με τις συνέπειες της έλλειψης θεσμικής συνεργασίας. Δεν υπάρχει ουσιαστικά διάλογος (γραφτός ή προφορικός) ανάμεσα στις δυο πλευρές και συνεννόηση για την εφαρμογή των θεσμικών και νομότυπων διαδικασιών της έρευνας και την υποβοήθησή της, αφού ακόμη και έγγραφα που την αφορούν (κατά κανόνα με ανακριβείς κατηγορίες, και ποτέ εποικοδομικές) δεν κοινοποιούνται σ' αυτήν! Δηλαδή, καμιά επαφή, ("φωνή βοώντος εν τη ερήμω!") και στοιχεία και πληροφορίες "εις ώτα μη ακουόντων", σκοπίμως από τη μια πλευρά! Παράδειγμα πρώτον, οι εισηγήσεις σχετικά με την αδειοδότηση που περιέχουν και την υποχρέωση υποβολής συμπληρωματικών στοιχείων, τα οποία ωστόσο μαθαίνουν οι ενδιαφερόμενοι εκ των υστέρων, στο ΚΑΣ, και αφού πλέον το αίτημά τους έχει απορριφθεί λόγω παράλειψης αυτών των στοιχείων. [12]
Παράδειγμα δεύτερον, οι ετήσιες εκθέσεις των ερευνητών προς τις Εφορίες, που προφανώς είτε δε διαβάζονται, είτε αναγιγνώσκονται επιπολαίως, όπως φαίνεται να έγινε με τον ελληνορωμαϊκό οικισμό στις Πολιάτσες, που ανακαλύφθηκε από το Πρόγραμμα και περιλήφθηκε στη σχετική έκθεση το 2008. Το 2010 εγκαθίσταται φωτοβολταϊκό στον οικισμό αυτό (βλ. σχετ. 8). Όπως πληροφορηθήκαμε κατόπιν, μέσα από το σχετικό φάκελο της πολεοδομίας, το υπηρεσιακό ΟΚ της Αρχαιολογίας το έδωσε ο τοπικός φύλακας! Ο οποίος, όπως πληροφορούμεθα, επεμελήφη' αργότερα και των δοκιμαστικών τομών εν όψει οικοδόμησης σε πλαϊνό χωράφι. Ο ίδιος φύλακας, κατά παράκλησή μας επεχείρει ματαίως να πείσει από τηλεφώνου την αρχαιολόγο κ. Παπαβασιλείου που είχε οριστεί επόπτρια της έρευνας εκείνης της χρονιάς (2011, σχετ. 20) και παρέμενε άφαντη, να προσέλθει αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά της που αφορούσαν τη συνεργασία με το Πανεπιστήμιο και την από κοινού προστασία των αρχαίων, συμπεριλαμβανομένου του οικισμού των Πολιατσών. Το ίδιο φαίνεται να ισχύει για τον Καταγρό που βρίθει προϊστορικών και κλασσικών αρχαιοτήτων, όπως επεσήμανε το 2006 με έκθεσή της προς τις αρμόδιες εφορείες η πανεπιστημιακή αποστολή, υπογραμμίζοντας και τον κίνδυνο που διατρέχει το κομμάτι αυτό της ευρωπαϊκής κληρονομιάς, αφού βρίσκεται σε τουριστική περιοχή. "Φωνή βοώντος εν τη ερήμω!". Καμιά απάντηση για συνεργασία και κοινή δράση σωτηρίας των αρχαίων. Διότι όπως αναφέρει ο φύλακας αρχαιοτήτων "τώρα που έκανε η υπηρεσία δοκιμαστική τομή ξέρουμε ότι πράγματι έχει αρχαία", πράγμα που σημαίνει ότι ή δεν διάβασαν τη σχετική έκθεση ή την αγνόησαν. Πληροφορηθήκαμε ωστόσο εσχάτως για αγοραπωλησίες, παράνομες εκχερσώσεις, ισοπεδώσεις αγρών και κατασκευές τουριστικών καταλυμάτων (βλ. λ.χ. σχετ. 3, 4, 15, 21). Είναι χαρακτηριστικό ότι αυτή τη στιγμή, όταν πια υπάρχουν διώροφα πάνω στα αρχαία και έχουν γίνει αρχαιολογικές τομές παραδίπλα, η αρμοδία Έφορος, με έγγραφό της που το πήραμε από το σχετικό φάκελο της Πολεοδομίας, ισχυρίζεται ότι οι ανασκαφικές εργασίες θα συνεχιστούν σε όλο τον Καταγρό, πράγμα που σημαίνει ότι δεν επιτρέπονται περαιτέρω οικοδομικές εργασίες. Αυτό διαψεύδεται από τη σχετ. 4α που καταγγέλλει την πρόσφατη κατασκευή παράνομου περιμετρικού τοίχου πάνω σε αρχαίο κτίριο και πηγάδι. Καθώς και από την πληροφορία ότι ο ιδιοκτήτης Ιταλός πρόκειται να επεκτείνει τα τουριστικά του καταλύματα και προς τα ΒΔ, εντός του αρχαίου οικισμού και νεκροταφείου που μέρος του έχει ήδη αποκαλυφθεί από τη 4η Εφορεία. Ανάλογη υπήρξε και η περίπτωση της Χελάτρου στην Κάσο. Προφανώς δε διάβασαν καλά την επιχειρηματολογία του σχετικού αιτήματος, με επίκεντρο τον κίνδυνο που διέτρεχε η θέση, αφού βρίσκεται [13]
πάνω στην μοναδική τουριστική παραλία του νησιού. Ούτε δέχτηκαν να κάνουν διάλογο σ' αυτό, με αποτέλεσμα όταν το 1988 μαζί με τον καθηγητή Keith Branigan ζητήσαμε με φορέα τη Βρετανική Σχολή να σκάψουμε τον Μινωϊκό οικισμό στην Χέλατρο να μη δοθεί άδεια. Συνέπεια τούτου είναι η Χέλατρος να μην υπάρχει πια. Τσιμεντώθηκε. Στο πλαίσιο της θεσμικής (έλλειψης) συνεργασίας εντάσσεται εσχάτως εν μέρει και ο αρχαίος οικισμός στα Κατελύματα, όπως δείχνει η πανεπιστημιακή έκθεση του 2012 που ματαίως επεσήμαινε την επί δεκαετίες εγκατάλειψη και καταστροφή κατά τα 2/3 της εκτάσεώς του. Ανάγκη και "μη θεσμικής συνεργασίας" - μάταιη η παρέμβαση των φορέων Όπως ήδη αναφέρθηκε η μη θεσμική συνεργασία αφορά κυρίως την επικοινωνία, συνεννόηση και κοινή δράση των υπηρεσιών με τους τοπικούς φορείς. Και εδώ δυστυχώς ισχύει η μονόπλευρη δραστηριότητα, χωρίς ανταπόκριση από τις εφορείες στις εκκλήσεις για την προστασία της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Παράδειγμα οι πολύχρονες απεγνωσμένες προσπάθειες του Καρπαθιακού Κέντρου, με ψηφίσματα και δημοσιεύματα στον τύπο να σώσει την κληρονομιά του νησιού και κατ' επέκτασιν της Ευρώπης (λ.χ. σχετ. 3, 7, 22-24). Το αυτό ισχύει για το Σύλλογο των Απανταχού Καρπαθίων που επανειλημμένα έχει αναφερθεί σε παρόμοια προβλήματα και μέσα από το περιοδικό του Καρπαθιακή Ηχώ (λ.χ. σχετ. 2-3, 5-6, 8-9, 19, 21-22, 25-27). Ανάλογο ρόλο, στην προσπάθεια της μη θεσμικής συνεργασίας για τη σωτηρία των αρχαίων της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς έχει διαδραματίσει ο τοπικός τύπος, δυστυχώς και αυτός χωρίς ανταπόκριση (λ.χ. σχετ. 2-3, 5-6, 8-9, 19, 21-22, 24-30). Τα προβλήματα της υποπροστασίας, λόγω της έλλειψης συνεργασίας από την πλευρά των υπηρεσιών, είναι τόσο σοβαρά που απασχολούν και τον καθημερινό τύπο με πανελλήνια εμβέλεια, όπως τις εφημερίδες Αδέσμευτος Τύπος (λ.χ. σχετ. 31), Ελεύθερος Τύπος (λ.χ. σχετ. 32) και το περιοδικό Νέμεσις (λ.χ. σχετ. 33). Αναγνωρίζοντας την ανεκτίμητη προσφορά της πανεπιστημιακής αποστολής στην έρευνα και την προστασία της ντόπιας και Ευρωπαϊκής κληρονομιάς, και διεκδικώντας και αυτή το δικαίωμα σ' αυτήν την έρευνα και προστασία, οι επιτόπιοι φορείς απευθύνονται συχνά στον αρμόδιο υπουργό, με έγγραφες διαμαρτυρίες που τις συνοδεύουν εκατοντάδες υπογραφές (- στη διάθεση των παραληπτών). Ενδεικτικώς επισυνάπτονται ως παραδείγματα έγγραφα της Συνομοσπονδίας Δωδεκανησιακών Σωματείων (σχετ. 34), του Συλλόγου των Απανταχού Καρπαθίων (σχετ. 35, 36), του Συλλόγου Ομόνοια (σχετ. 37). Επισυνάπτονται επίσης ενδεικτικώς ψηφίσματα, καθώς και συναφή υπομνήματα και δημοσιεύματα του Καρπαθιακού Κέντρου Έρευνας και Πολιτισμού (σχετ. 3, 7, 22-24, 38α-στ, 39α-θ, 40α-ιγ, 41α-δ, 42α-ε, 43, 44, 45). [14]
Ανάλογο ενδιαφέρον και ευαισθησία επέδειξαν τοπικοί Βουλευτές και τ. Υπουργοί (ο ένας μάλιστα στο ΥΠΠΟ, μέχρι πέρυσι), καθώς και Πρυτάνεις που έκαναν επανειλημμένες και έντονες παρεμβάσεις στον κ. Υπουργό, δυστυχώς και ανεξηγήτως χωρίς αποτέλεσμα (Υπουργοί: Δ. Κρεμαστινός, Α. Παυλίδης, Γ. Νικητιάδης, Σ. Φλογαϊτης, Κ. Σκανδαλίδης αλλά και ο Κρης Μαν. Κεφαλογιάννης) (Βουλευτές: Β. Υψηλάντης, Μ. Κόνσολας) (Πρυτάνεις: Θ. Πελεγρίνης Παν. ΑΘηνών, Βαγγ. Γαλούσης Παν. Θράκης). Ο Υπουργός Κρεμαστινός πολλάκις παρενέβη και στην κ. Μενδώνη. Μονότονη και επιτήδεια η απάντησή της, όπως και του Υπουργού: "θα το κοιτάξω, θα κάμω ό,τι μπορώ!". Στην πράξη, ο μεν Υπουργός δε φαίνεται να διατηρεί δική του άποψη, αφού 'κοιτάει' και 'καμνει' μονάχα ό,τι του υπαγορεύει η αρχαιολογική ιεραρχία, η δε Γ.Γ. (μόνιμη πρόεδρος του ΚΑΣ) 'εφρόντισε' να απουσιάζει και στις τρεις επίμαχες συνεδρίες του ΚΑΣ (11 & 18.6,13, 31.7.13)! Ευθύνες υπευθύνων Στην περίπτωση της παρούσης έρευνας, όπως συχνά υπογραμμίστηκε, για τη μη συνεργασία σε θεσμικό επίπεδο "ευθύνονται οι υπεύθυνοι". Αυτή έχει να κάνει με τη 'συνεννόηση' που πρέπει να διέπει τις δυο πλευρές για την νόμιμη διεξαγωγή της έρευνας, και κυρίως για το καλό των αρχαιοτήτων στο ΝΑ άκρο της Ευρώπης. Αυτή η συνεννόηση (οφείλει να) ασκείται στο πλαίσιο της κατά νόμον και αφ' υψηλού εποπτείας εκ μέρους της Υπηρεσίας. Τι γίνεται όμως στην πράξη; Ενδεικτικά αναφέρουμε το ήδη αναφερθέν πρόσφατο περιστατικό. Με έγγραφό της η διεύθυνση των Βυζαντινών Αρχαιοτήτων το 2012 (σχετ. 20) όρισε επόπτη την αρχαιολόγο κ. Ε. Παπαβασιλείου, η οποία διεξάγει έρευνες σε άλλο σημείο της Καρπάθου. Ωστόσο, ποτέ κατά τη διάρκεια των 6 εβδομάδων έρευνας δεν εμφανίστηκε η εν λόγω αρχαιολόγος, παρά τις τηλεφωνικές εκκλήσεις μας για να συνεργαστούμε προς σωτηρίαν των Πολιατσών (βλ. σχετ. 8) κ.ά. θέσεων που κινδύνευαν. Αλλά ούτε και ποτέ άλλοτε, 12 χρόνια τώρα, κανείς εμφανίστηκε για να μας "εποπτεύσει" και να συνεργαστεί για τη σωτηρία της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς! Οι ευθύνες του ΥΠΠΟ και των υπαλλήλων του είναι κατάφωρες. Σημειωτέον ότι οι σχέσεις μας με την Εφορία στην Κομοτηνή διέπονται από πνεύμα ευθύνης και συναδελφοσύνης, η δε συνεργασία με τους εκεί αρχαιολόγους διαπνέονται από επιστημονική συνέπεια και υπευθυνότητα. Οι φοιτητές μας συμμετέχουν σε πολλές δραστηριότητες του εκεί Αρχαιολογικού Μουσείου, του οποίου οι αρχαιολόγοι προτάθηκαν από τον υπογράφοντα να συμμετέχουν ως διδακτικό προσωπικό στο προτεινόμενο από αυτόν Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Άνθρωπος και Υλικός Πολιτισμός: Διεπιστημονικές Προσεγγίσεις» (Human Being and Material Culture: Interdisciplinary approaches) που [15]
εγκρίθηκε από την Γενική Συνέλευση του Τμήματος Ιστορίας και Εθνολογίας του Δημ. Παν. Θράκης και τη Σύγκλητο. Πρέπει ακόμα να σημειωθεί ότι εδώ και 30 χρόνια Παν/μιο και τοπικοί φορείς προσπαθούμε, όπως είναι υποχρεωμένος και κάθε υπεύθυνος πολίτης, συμπεριλαμβανομένων των υπηρεσιακών αρχαιολόγων (σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή νομοθεσία και το άρθρο 24 του Συντάγματος) καθηκόντως και υπευθύνως να σημειώνουμε, να αναφέρουμε και να αντιδρούμε σε κάθε φανερή καταστροφή του Ευρωπαϊκού πολιτισμικού και του φυσικού περιβάλλοντος (βλ. παραπάνω, και ενδεικτικά Κάστελλος [σχετ. 9] ή ο καινούριος τοίχος στον αιγιαλό του Καταγρού πάνω σε αρχαίο κτίριο, πράγμα που αναφέραμε στην Κτηματική Υπηρεσία της Ρόδου και στην Εφορία Αρχαιοτήτων [βλ. σχετ. 4]). Δυστυχώς, αντίστοιχα με την τουριστική ανάπτυξη και την αξιοποίηση της Καρπάθου, τα προβλήματα αυξάνονται αντί να μειώνονται. Οι τοπικοί φορείς, με συναίσθηση ευθύνης, συζητάνε τέτοια θέματα στις συναντήσεις και τα συνέδριά τους, εκδίδοντας σχετικά ψηφίσματα και αναφορές. Εμείς όχι μόνο θέλουμε και νιώθουμε την ευθύνη να συνεννοούμαστε με την Εφορία, αλλά το χρειαζόμαστε πάρα πολύ, προς χάριν της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Γι' αυτό π.χ. χαρήκαμε πέρυσι που μετά από μια δεκαετία έρευνας του Πανεπιστημίου στον Αφιάρτη διαβάσαμε ότι θα μας εποπτεύει συγκεκριμένος αρχαιολόγος (σχετ. 20), που δυστυχώς ούτε αυτή δε φάνηκε στο μέτωπο της έρευνας, μολονότι βρισκόταν στην Κάρπαθο, μια ώρα δρόμο από την έρευνα, και παρά τις τηλεφωνικές μας εκκλήσεις!. Μέχρι σήμερα η Εφορία δε μας 'επόπτευε', ως όφειλε, με αυτόν το θεσμικό τρόπο, δηλαδή συνεργαζόμενη μαζί μας και συμβουλεύοντάς μας (επ' ωφελεία της προστασίας του Ευρωπαϊκού παρελθόντος), αλλά με εκ των υστέρων κρυφές [μη κοινοποιημένες σε μας] μεμψιμοιρίες και εναλλακτικές συκοφαντίες στο ΚΑΣ προς απόρριψη της έρευνας! Τέτοια ένιωθε ότι ήτανε η ευθύνη της! Εμείς και ως πολίτες δικαιούμαστε (άρθρο 16 Συντάγματος) και ως μέλος ΔΕΠ υποχρεούμαστε να διεξάγουμε εξειδικευμένη έρευνα και συναφώς να προστατεύουμε τα αρχαία (άρθρο 24 του Συντάγματος). Και θέλουμε, όπως το δείχνουμε 40 χρόνια τώρα με συνέπεια και ευθύνη, να προσφέρουμε στον τόπο μας και στην Ευρωπαϊκή κληρονομιά. Παραδεχτήκαμε κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης του ΚΑΣ στις 31.07.2013, με τη σιωπηρή συγκατάνευση και της κ. Μιχαηλίδου, προϊσταμένης της ΚΒ' ΕΠΚΑ και της 4ης ΕΒΑ, ότι ήρθε η ώρα η συνεργασία του Πανεπιστημίου και της Εφορίας να μπει σε νέες βάσεις και να γίνει πιο καρποφόρα, με συνεννόηση και κοινό στόχο την προστασία της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Υπογραμμίσαμε ότι και οι δυο πλευρές έχουμε ευθύνη γι' αυτό. [16]
Γι' αυτό μας ξάφνιασε η εκ νέου αρνητική γνωμοδότηση του ΚΑΣ (31.07.2013), που τη θεωρήσαμε αποτέλεσμα ανεύθυνης και αβάσιμης επιχειρηματολογίας και βεβιασμένης σκέψης. Βέβαια, αυτή τη φορά δεν ήταν ομόφωνη. Και όπως μας είχε διαβεβαιώσει ο Διευθυντής του γραφείου του προηγούμενου αναπλ. Υπουργού κ. Τζαβάρα, εάν η αρνητική γνωμάτευση του ΚΑΣ δεν είναι ομόφωνη, τότε μπορεί πιο εύκολα ο Υπουργός να εγκρίνει την άδεια, παρά την άρνηση του ΚΑΣ. Στη βάση αυτή ζητήσαμε ξανά (σχετ. 46) ο Υπουργός να μην εκδώσει αρνητική απόφαση, ακολουθώντας την τελευταία γνωμοδότηση του ΚΑΣ (που παρεμπιπτόντως δεν μας κοινοποιήθηκε ακόμα). Επίσης δεν έχουμε λάβει καμία απάντηση από τον Υπουργό, 4 μήνες μετά. Από τη στιγμή που μάθαμε ανεπίσημα για την αρνητική ξανά γνωμοδότηση του ΚΑΣ, ζητήσαμε επανειλημμένως ραντεβού και με τον Υπουργό Πολιτισμού (λ.χ. σχετ. 47, 48, 49) και με την γενική Γραμματεία του ΥΠΠΟ (βλ. σχετ. 50, 51, 52). Χωρίς καμία απόκριση, ούτε και σε άλλα (κύρια και καίρια) έγγραφα προς τον Υπουργό, σχετ. 14, 46, αλλά και προς τη Γ. Γραμματέα και τη Γ. Δ/ντρια Αρχ/τήτων. Όσον αφορά τη "συνεργασία", προσπαθούμε να επικοινωνήσουμε με την κ. Μιχαηλίδου τηλεφωνικώς, και προσωπικώς, μέσω Υπουργείου - χωρίς αποτέλεσμα. Ένας τοπικός βουλευτής, τ. Υπουργός, μας ανέφερε ότι "η Υπηρεσία, μου είπαν, δεν θέλει να κάνετε έρευνα". Και αυτό είναι όλη η αλήθεια, αφού μετά μανίας, συστηματικά και αδιάλειπτα επί 25- ετία κάθε χρόνο εισηγούνται αρνητικά. Στην πραγματικότητα δεν αποφασίζει ούτε ο Υπουργός, ούτε η Γενική Γραμματέας, ούτε το ΚΑΣ, αλλά η Εφορίες, που "θίγονται" λόγω των δραστηριοτήτων μας και "δε θέλουν αυτές να κάνουμε εμείς (το Παν/μιο) έρευνα" (!), για να παραφράσουμε τα λόγια του τ. Υπουργού. Και 'μπάστα'! Η επιθυμία των υπαλλήλων στη Ρόδο περνάει αρμοδίως στην ιεραρχία των αρχαιολόγων του ΥΠΠΟ (Γ. Γραμματεία, Γ. Διεύθυνση, Διεύθυνση, ΚΑΣ) μαζί με την προκατασκευασμένη στρατηγική της απόρριψης, ήτοι διάτρητη, επιτήδεια και συσσωρευτική προσχηματολογία, που με πάθος αναζητεί κάθε φορά καινούργια και ''συμπληρωματικά στοιχεία' που αποσιωπώνται μεν σε σχετικά αιτήματά τους προς το Πρόγραμμα, τα επικαλούνται δε αίφνης και εξαπίνης όποτε τους βολεύει! Παραδείγματα αναφέρθηκαν πιο πάνω: χάρτης, φωτογραφίες, ασφάλεια ευρημάτων, και η περιβόητη 'έλλειψη συνεργασίας' που αποτελεί την αχίλλεια πτέρνα και μπούμερανγκ γι' αυτούς, αφού γι' αυτήν ευθύνονται αποκλειστικώς οι ίδιοι, και στα δυο επίπεδα (θεσμικό, δηλ. με το Παν/μιο, και διαδραστικό, ήτοι με τους ντόπιους φορείς, βλ. παραπάνω, και συναφή σχετικά). Αλλά το πιο απίστευτο (και βέβαια ποινικά κολάσιμο) πρόσχημα εκτοξεύθηκε από τη φαρέτρα μελών του ΚΑΣ (πρακτικά συνεδρίασης, 18.06.2013). Ο καθηγητής = Δ/ντής του Προγράμματος απαξιώνεται [17]
βαναύσως, χαραχτηριζόμενος "αρχαιοδίφης" και μυθιστοριογράφος, χωρίς επιστημοσύνη και μεθοδολογικό εξοπλισμό, ούτω πως αντιπαρερχόμενοι (ή προσποιούμενοι ότι αγνοούν) συλλήβδην τα βιογραφικά με την επιστημονική δράση των Ελλήνων αρχαιολόγων, συμπεριλαμβανομένων των πανεπιστημιακών, τις σπουδές και την επιστημονική τους παραγωγή (έρευνα και δημοσιεύματα), το διδακτικό τους έργο, αλλά και τις ετήσιες εκθέσεις του παρόντος Προγράμματος, όπου τα αποτελέσματα μιλάνε από μόνα τους, τόσο για την άψογη μεθοδολογία και τον πλούτο των ευρημάτων, όσο και για την εκπαίδευση των φοιτητών και την προστασία των καταλοίπων της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Είναι αξιοπαρατήρητο ότι στη συνεδρίαση της 31.07.2013 δύο από τις αρχαιολόγους που εκτόξευσαν τους παραπάνω χαρακτηρισμούς στην προηγούμενη συνεδρίαση, για ευνόητους λόγους, που έχουν να κάνουν με ενδεχόμενες διώξεις, χωρίς συνέπεια και συναίσθηση ευθύνης "ανέκρουσαν πρύμναν" και όχι μόνον "ετήρησαν σιωπήν ιχθύος", αλλά και ψήφισαν υπέρ της αδειοδοτήσεως (!), επιβεβαιώνοντας ότι όλο το σκηνικό ήταν προσχεδιασμένο, προκειμένου να παρεμποδιστεί, ουσιαστικά, η προστασία της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Συμπέρασμα Όταν αναφέρουμε και γράφουμε για τα παραπάνω και άλλα προβλήματα του τόπου και της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς, γινόμαστε βαρετοί, κακοί και συκοφαντικοί (λ.χ. σχετ. 12), και "η συνεργασία" μαζί μας είναι "ιδιαίτερα προβληματική"! Ενώ θα περιμέναμε βοήθεια και στήριξη. Θεωρούμε ότι δεν είναι κακό να βλέπεις προβλήματα. Το κακό είναι να τα αγνοείς, λες και από μόνα τους θα εξαφανιστούν. Θα περιμέναμε από την Υπηρεσία περισσότερη υπευθυνότητα. Πλην της αναμενόμενης συνδρομής προς κάθε έρευνα στην περιοχή της, να προτείνει κάτι θετικό και δημιουργικό, για μια πραγματικά επιβεβλημένη κοινή δράση και συνεργασία για τη σωτηρία και προστασία της Ευρωπαϊκής μας κληρονομιάς. Θεωρούμε εν κατακλείδι ότι και οι γνωμοδοτήσεις του ΚΑΣ και η σχετική Υπουργική απόφαση, καθώς και η συμπεριφορά απέναντι στο Πανεπιστήμιο, και κατ' επέκταση στην Ευρωπαϊκή κληρονομιά, του Υπουργού, της Γενικής Γραμματέως, της Γεν. Δ/ντριας Πρ/κών και κλασικών αρχαιοτήτων και της Προϊστάμενης των Αρχαιολογικών Εφορειών της Ρόδου (της ΚΒ' ΕΠΚΑ και της 4ης ΕΒΑ) παραβιάζει τα άρθρα 2, 3, 4, 5, 8, 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την προστασία της αρχαιολογικής κληρονομιάς (αναθεωρημένη) (Νόμος 3378/2005 - ΦΕΚ 203/Α'/ 19.8.2005) και τα άρθρα 16 και 24 του Συντάγματος της Ελλάδος. Ιδιαίτερα ο Υπουργός φέρει μεγαλύτερη (πολιτική, και όχι μόνο) ευθύνη, αφού αφενός δεν έχει καν εισέτι απαντήσει ούτε σε ένα έγγραφό [18]
μας (λ.χ. σχετ. 14, 18β, 46, 47, 48, 49, 53, 54), και αφετέρου φέρει ακεραία την πολιτική ευθύνη για την μη έκδοση και διαβίβαση σε μας της απόφασής του (και των συναφών πρακτικών και γνωμοδότησης ΚΑΣ, 31.07.13), τέσσερις μήνες μετά, πράγμα βέβαια που ενέχει σκοπιμότητα και συνιστά παράβαση καθήκοντος! Εξίσου αναπάντητα παραμένουν και τα σχετ. 50-52, 55-59 προς τη Γ. Γραμματέα, καθώς και τα σχετ. 18α-β προς τη Γ. Δ/ντρια Αρχαιοτήτων, τα σχετ. 60-61 προς τη Δ/ντρια Αρχ/των, και το σχετ. 62 προς τη Δ/ντρια Βυζ. & Μεταβυζαντινών Αρχαιοτήτων κ. Γερούση. Οι προαναφερθέντες όφειλαν να επιδείξουν συνέπεια και υπευθυνότητα έναντι των θεσμικών τους υποχρεώσεων σχέσιν εχόντων με την προστασία της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς. Ας ελπίσουμε ότι ο Υπουργός καθυστερεί καλοπίστως, διότι ενδεχομένως το σκέφτεται... Ας πάρει λοιπόν την ενδεδειγμένη απόφαση, σύμφωνα και με τις επιταγές της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την προστασία της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς, καθώς και βάσει του Ελληνικού Συντάγματος και της Ελληνική νομοθεσίας. Σε κάθε περίπτωση, υποβάλλουμε την παράκληση προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να μελετήσει τα ανωτέρω αληθή, ορθά, βάσιμα και αξιόπιστα στοιχεία που άπτονται της προστασίας της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς, όπως αυτή στηρίζεται και εξασφαλίζεται από τη σχετική νομοθεσία, και λαμβάνοντάς τα υπόψη να ενεργήσει ώστε να ελεγχθούν οι σχετικές παραβάσεις, να επισημανθούν λανθασμένοι χειρισμοί και παραλείψεις, και να θεραπευτούν εσφαλμένες γνωμοδοτήσεις και αποφάσεις σχετικά με την αδειοδότηση του αρχαιολογικού προγράμματος Καρπάθου, που αφορά την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς στο έσχατο ΝΑ σημείο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με τιμή, [19]