ΑΝΑΚΑΛΥΠΤΟΝΤΑΣ ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΠΕΝΤΑΘΛΟ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΕΝΑ PROJECT. 1. Γεώργιος Ράπτης, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, gioraptis@sch.gr 2. Γεωργία Δελημπανίδου, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 3. Ζήσης Ράπτης, Πανεπιστήμιο Θράκης 4. Πελαγία Ράπτη, Πανεπιστήμιο Κύπρου & 5. Τσαπακίδου Αγγελική, Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας.
Η παρουσίαση.... μας ταξιδεύει στο μαγικό κόσμο του Αρχαίου Πεντάθλου με τη βοήθεια επτά 11χρονων μαθητών.
.. ενός μικρού Ελληνικού Δημοτικού Σχολείου (Δημοτικό Αψάλου Αλμωπίας), που συμμετείχαν σε ένα project.
Τι είναι η Μέθοδος Project; «Στα ελληνικά: Σχέδιο Εργασίας». Ο τρόπος ομαδικής διδασκαλίας/εργασίας όπου συμμετέχουν ενεργητικά & αποφασιστικά όλοι οι συμμετέχοντες (μαθητές, εκπαιδευτικοί) διαμορφώνοντας την πορεία της (Frey, 1998) στο http://www.pischools.gr.
Σκοπός. Να γνωρίσουν οι μαθητές/τριες το Αρχαίο Πένταθλο, με βιωματικό τρόπο.
Μεθοδολογία. Το ταξίδι ξεκίνησε όταν οι μαθητές περιεργάστηκαν δύο Ολυμπιακές δάδες, μια απομίμηση αρχαίας δάδας και η άλλη των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας, το 2004.
Δάδα Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας. 2004.
Εργάστηκαν ομαδοσυνεργατικά, σχεδίασαν μαθησιακές ενότητες, ερεύνησαν ιστορικές πηγές, παρατήρησαν, αξιοποίησαν τα λάθη τους, διανύοντας τα εξής στάδια:
Στάδια. 1. Διερεύνηση των γνώσεών τους σχετικά με τους Αρχαίους Ολυμπιακούς Αγώνες και ειδικότερα το Αρχαίο Πένταθλο, αξιοποιώντας έντυπα, φωτογραφίες, εποπτικά μέσα όπως laptops, tablets, προβολέας διαφανειών, φωτογραφική μηχανή και παρακολουθώντας video από το internet. 2. Καταγραφή των εμπειριών των μαθητών, των σκέψεων και προτάσεών τους. 3. Αξιοποίηση των νέων γνώσεων, μελέτη και «προπόνηση» στα επιμέρους αγωνίσματα του Αρχαίου Πεντάθλου. 4. Αναπαράσταση του αγωνίσματος με τη βοήθεια αρχαίων αθλητικών οργάνων -αλτήρες, ακόντιο με αγκύλη, δίσκος από βαθμίδα-.
Στη συνέχεια.... αξιοποιώντας πηγές, τα παιδιά έντεχνα οδηγήθηκαν σε ανακάλυψη στοιχείων (περιεργαζόμενοι τις δύο δάδες), των αρχαίων ολυμπιακών αγωνισμάτων, τελικά του Αρχαίου Πεντάθλου. Κάποια στιγμή
Στο τέλος.. συζητώντας και καταθέτοντας τις εμπειρίες τους ανακάλυψαν πως έγιναν πλουσιότεροι σε γνώσεις, γνωρίζοντας πως.
Το αρχαίο πένταθλο
Έχει τις ρίζες του στη μυθολογία & πατρίδα τη Λήμνο. Πρωτοεμφανίστηκε στην 18 η Ολυμπιάδα το 708 π.χ.
Προέλευση. Σύμφωνα με τη Μυθολογία, ήταν εφεύρεση του Ιάσωνα. Πριν από αυτόν το άλμα ήταν ιδιαίτερο αγώνισμα με δικό του βραβείο, καθώς και ο δίσκος και το ακόντιο. Έγινε για πρώτη φορά μέρος των Ολυμπιακών Αγώνων στη 18η Ολυμπιάδα, το 708 π.χ. Πένταθλο παίδων διεξήχθη μόνο στην 38η Ολυμπιάδα, το 626 π.χ. * Σε άλλους αγώνες υπήρχε κατηγορία παίδων (π.χ. στα Παναθήναια) και στην ενδιάμεση κατηγορία των αγενείων (εφήβων).
Σπουδαιότητα. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το πένταθλο σπουδαίο αγώνισμα. Όσοι αγωνιζόταν συνδύαζαν σωματικά, πνευματικά & ψυχικά χαρίσματα (ταχύτητα, δύναμη, τεχνική, αντοχή, καρτερία).
Ένα σύνθετο αγώνισμα. Αποτελούνταν από 2 κατηγορίες αγωνισμάτων: τα ελαφρά & τα βαριά. Ελαφρά: άλμα, δρόμος (στάδιο) & ακόντιο. Βαριά: ο δίσκος και η πάλη.
Πένταθλο: Συνδυασμός των λέξεων πέντε & άθλος (άθλημα) https://el.wikipedia.org Από τα πέντε αγωνίσματα μόνο ο δρόμος & η πάλη διεξαγόταν ξεχωριστά, ενώ το άλμα, ο δίσκος & το ακόντιο δεν ήταν αυτοτελή αγωνίσματα με δικό τους έπαθλο, αλλά μονάχα αγωνίσματα του πεντάθλου.
Ποια η σειρά διεξαγωγής των επιμέρους αγωνισμάτων; Η σειρά με την οποία διεξάγονταν έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις και διαμάχες ανάμεσα σε ιστορικούς και ερευνητές. Από τα αρχαία κείμενα γίνεται φανερό ότι το τελευταίο αγώνισμα του πεντάθλου ήταν η πάλη (δεν υπάρχει αμφισβήτηση).
Υποθέσεις: πολλές. Πιθανόν να άρχιζε με το άλμα
.. να συνέχιζε με το δίσκο, το δρόμο, το ακόντιο και
.. τελείωνε με την πάλη, η οποία αναδείκνυε και τον τελικό νικητή).
Το άλμα Στην Ολυμπία, αποτελούσε πάντα αγώνισμα του πεντάθλου, που γινόταν στο στάδιο, σε ένα τετράπλευρο σκάμμα μήκους 50 ποδιών (16 μ.), γεμάτο με μαλακό χώμα.
Στη μία πλευρά του σκάμματος υπήρχε ο βατήρ, όπου πατούσαν οι αθλητές. Mετά το άλμα του αθλητή στο ίχνος που ακουμπούσαν τα πόδια του, τοποθετούσαν το σημείον, για να ξεχωρίζει η επίδοσή του, που μετρούσαν με ξύλινο κοντάρι, τον κανόνα.
Οι αλτήρες Χρησιμοποιούνταν από τους αθλητές στο άλμα, αλλά και για να γυμνάσουν τα χέρια, τους βραχίονες και τα δάχτυλα, (η λεγόμενη αλτηροβολία, βλ. απεικονίσεις σε αγγεία). Ήταν πάντα εις μήκος, πιθανόν να ήταν απλό, διπλό ή και τριπλό (σύμφωνα με μαρτυρίες, κατά τη διεξαγωγή του παιζόταν αυλός και η μουσική βοηθούσε καλύτερα τον άλτη να αποκτήσει ρυθμό στις κινήσεις του).
Δισκοβολία Στην Ιλιάδα ο Όμηρος αναφέρει το δίσκο ως αγώνισμα, όταν ο Αχιλλέας διοργάνωσε αγώνες προς τιμή του νεκρού φίλου του Πάτροκλου. Στην Οδύσσεια ο Οδυσσέας νικά στο αγώνισμα του δίσκου σε αγώνες που οργάνωσαν οι Φαίακες προς τιμή του. Στον Όμηρο ο δίσκος λεγόταν σόλος (βάρος που το έδεναν με λουρί & το πέταγαν όπως η σημερινή σφύρα). Στους Ολυμπιακούς Αγώνες ο δίσκος εισήχθη το 632 π.χ. & αποτελούσε πάντα αγώνισμα του πεντάθλου.
Οι επιδόσεις των δισκοβόλων Σημειώνονταν με πασσάλους ή καρφιά, τα σημεία, και έπειτα μετρούσαν το μήκος της ρίψης με κοντάρι ή με σχοινί. Οι αθλητές χρησιμοποιούσαν τον ίδιο δίσκο στους αγώνες (ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην Ολυμπία, στο Θησαυρό των Σικυωνίων, φυλάσσονταν τρεις επίσημοι δίσκοι για το αγώνισμα του πεντάθλου).
Οι δίσκοι. Στρογγυλοί, λίθινοι, αργότερα από χαλκό, μολύβι ή σίδερο. Όσοι διασώθηκαν έχουν διάμετρο 0,17-0,34 μ., βάρος 1,25-6,6 kgr. Οι μεγαλύτεροι πρέπει να ήταν αφιερώματα (ο δίσκος του Κορίνθιου Ασκληπιάδη, φυλάσσεται στο Μουσείο της Ολυμπίας, νικητή στη 255η Ολυμπιάδα το 241 μ.χ. Φέρει εγχάρακτη επιγραφή αφιερωμένη στο Δία). Πάνω στους δίσκους εκτός από επιγραφές χάραζαν διάφορες παραστάσεις, απεικόνιζαν αθλητές, έγραφαν διάφορες συνθήκες, όπως η συνθήκη της ιερής εκεχειρίας στην Ολυμπία. Όπως φαίνεται σε διάφορες παραστάσεις αγγείων αλλά και αγαλμάτων (δισκοβόλος του Μύρωνα), ο τρόπος που έριχναν το δίσκο δε διέφερε από το σημερινό.!!!
Δρόμος Παλαιότερο & σημαντικότερο άθλημα των Ολυμπιακών Αγώνων. Ο νικητής του σταδίου δρόμου έδινε & το όνομά του στην Ολυμπιάδα. Εφευρέτες του αγωνίσματος θεωρούνται διάφορα μυθικά πρόσωπα όπως ο Ηρακλής. Οι δρομείς έτρεχαν με γυμνά πόδια. Φορούσαν ένα περίζωμα, που αργότερα καταργήθηκε. Στη 15η Ολυμπιάδα (720 π.χ.) ο Όρσιππος ενώ έτρεχε άφησε να πέσει το περίζωμα, συνέχισε γυμνός & νίκησε. Από τότε αγωνίζονταν γυμνοί.
Το στάδιο. Δρόμος ταχύτητας ενός σταδίου (αντιστοιχεί στο σημερινό δρόμο των 200 μ.). Το μήκος του σταδίου της Ολυμπίας μεταξύ των δύο βαλβίδων είναι 192,28 μ. Ο νικητής του δρόμου αυτού λεγόταν σταδιονίκης. Πρώτος σταδιονίκης στην Ολυμπία ήταν ο Ηλείος Κόροιβος. Ως τη 13 η Ολυμπιάδα (728 π. Χ.) το στάδιο ήταν το μοναδικό αγώνισμα στην Ολυμπία.
Ακοντισμός. Αναφέρεται στον Όμηρο. Προέρχεται από τον πόλεμο και το κυνήγι. Δύο ήταν τα είδη του ακοντισμού: ο εκήβολος, βολή του ακοντίου σε μήκος, & ο στοχαστικός, βολή σε προκαθορισμένο στόχο. Στην Ολυμπία, αγώνισμα του πεντάθλου αποτελούσε ο εκήβολος ακοντισμός.
Το ακόντιο Το ακόντιο: ένα μακρύ ξύλινο κοντάρι μήκους 1,5-2 μ., με μυτερή άκρη, χωρίς μεταλλική αιχμή, πιο ελαφρύ από το πολεμικό (με αιχμή, στοχαστικός). Λουρίδα από δέρμα, η αγκύλη, μήκους 0,40 μ., σχημάτιζε θηλειά στο κέντρο βάρους του ακοντίου, όπου ο αθλητής περνούσε το δείκτη & το μέσο δάκτυλο του χεριού, χρησιμοποιώντας τεχνική ρίψης που ελάχιστα διέφερε από τη σημερινή.
Προετοιμασία αθλητών (λάδι, στλεγγίδα, αρύβαλλος )
Η πάλη Πολύ αγαπημένο αγωνίσματα στην αρχαία Ελλάδα. Ο Όμηρος στα «άθλα επί Πατρόκλω» περιγράφει σκηνές πάλης. Εφευρέτης του αθλήματος ο Θησέας (στη πάλη του με τον Κερκύονα) & ο Ηρακλής (όταν νικά τους γίγαντες και τέρατα). Θεοί αναφέρονται ως εφευρέτες, όπως ο Ερμής και η κόρη του Παλαίστρα. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες η πάλη εισήχθη ως ανεξάρτητο αγώνισμα στη 18η Ολυμπιάδα (708 π.χ.) και ως αγώνισμα του πεντάθλου.
Είδη πάλης Δυο: η ορθία & η κάτω. Ορθία: αρκούσε ο παλαιστής να ρίξει κάτω τον αντίπαλό του τρεις φορές (οπότε λεγόταν τριακτήρ). Κάτω: μετά την πτώση εξακολουθούσε ο αγώνας μέχρι ο ένας από τους δύο αντιπάλους να παραδεχτεί την ήττα του, να κάνει δηλαδή την κίνηση του απαγορεύειν (ύψωνε το ένα ή τα δύο δάχτυλα του ενός χεριού). Ο ορισμός των αντιπάλων κατά ζεύγη γινόταν με κλήρο.
Χαρακτηριστικά της πάλης. Οι αθλητές της πάλης αγωνίζονταν με το σώμα αλειμμένο με λάδι, γυμνοί μέσα στο σκάμμα. Παραστάσεις σε αγγεία προσφέρουν λεπτομέρειες για την εκτέλεση του αθλήματος, που μοιάζει με το σημερινό.
Ονόματα παλαιστών. Από τις γραπτές πηγές πληροφορούμαστε τα ονόματα μεγάλων παλαιστών Λ.χ. ο Μίλων ο Κροτωνιάτης, νίκησε πέντε φορές στην Ολυμπία, επτά στα Πύθια, εννέα στα Νέμεα και δέκα στα Ίσθμια.
Πώς οριζόταν ο νικητής; Παραμένει άλυτο πρόβλημα. Φαίνεται σχεδόν ακατόρθωτο ο ίδιος αθλητής να μπορούσε να νικήσει και τα πέντε αγωνίσματα. Με ασφάλεια διατυπώνεται επίσης ο αποκλεισμός του ισχυρισμού της βαθμολόγησης των αθλητών ανάλογα με την επίδοση σε κάθε αγώνισμα, γιατί αυτό θα ήταν αντίθετο με την ελληνική αθλητική παράδοση. Υπόθεση: για να νικήσει ένας αθλητής ήταν αρκετό να νικήσει σε τρία τουλάχιστον αγωνίσματα (από τα οποία το ένα ήταν οπωσδήποτε η πάλη), όπως δείχνει και ο όρος "τριακτήρ" και πολλές σχετικές μαρτυρίες (περίπτωση: Ο Τισσαμενός ο Ηλείος είχε νικήσει σε δρόμο & άλμα, ο Ιερώνυμος από την Άνδρο σε ακόντιο, δίσκο & πάλη. Αποτέλεσμα: να στεφθεί νικητής ο δεύτερος -Παυσανίας-).
Επιπρόσθετα Οι μαθητές ανέπτυξαν κινητικές δεξιότητες, αξιοποίησαν το διαδίκτυο στα πλαίσια του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής, καλλιέργησαν τη φαντασία & την εφευρετικότητά τους.
Διαφαίνεται πως Υλοποιώντας το project, οι μαθητές εξερεύνησαν ένα αρχαίο αγώνισμα, έμαθαν, δοκίμασαν και αισθάνθηκαν χαρά και ευφορία, όπως καταδεικνύεται από τα λόγια μιας μαθήτριας που είπε: «Κύριε, νόμισα πως κάποια στιγμή πετούσα!» και από την αυθόρμητη συμμετοχή δώδεκα νηπίων του σχολικού μας συγκροτήματος κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνόγλωσση 1. Ανδρόνικος Μανώλης, Γιαλούρης Νικόλαος, Κακριδής Ιωάννης Θ., Καραγιώργα-Σταθακοπούλου Θεοδώρα, Κύρκος Βασίλειος, Παλαιολόγος Κλεάνθης, Πεντάζου Μαρία, Σακελλαράκης Ιωάννης: Oι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα. 1982, σελ. 196. Εκδοτική Αθηνών Α.Ε. 2. Βαλαβάνης Πάνος: Άθλα, Αθλητές και Έπαθλα. 1996, Εκδόσεις Ερευνητές 3. Γιαννάκης Θωμάς: Η Φυσική Αγωγή και ο Αθλητισμός (διαχρονικά). 1980, Γ. Μαυρογεώργης Κ. Πουρνατζής 4. Γιαννάκης Θωμάς: Αρχαιογνωσία Φιλοσοφία Αγωνιστικής. 1979, Χ. Χρονόπουλος 5. Γιαννάκης Θωμάς & Σακελλάρης Γιάννης: Τα Αρχαία Ολυμπιακά Αγωνίσματα. 1997, Ελληνική Ομοσπονδία Αρχαίων Ολυμπιακών Αθλημάτων 6. Γουόφ Ρίτσαρντ: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα. 2000. Εκδόσεις Πατάκη 7. Μουρατίδης Γιάννης: Οι Αρχαίοι Ολυμπιακοί Αγώνες (για παιδιά). 1998, Ίδρυμα Ολυμπιακής και Αθλητικής Παιδείας 8. Ράπτης Γεώργιος & Δελημπανίδου Γεωργία: Στην Ολυμπία κάποτε... 2004. Εκδόσεις Πατάκη.
Ηλεκτρονική 1. Εμπνευσμένη από φύλο ελιάς η δάδα για τους Ολυμπιακούς, στη διεύθυνση http://www.kathimerini.gr/140140/article/epikairothta/politikh/empneysmenh-apofylo-elias-h-dada-gia-toys-olympiakoys, λήψη 27/6/2015. 2. Ethnikos GS - Ancient Pentathlon, στη διεύθυνση https://www.youtube.com/watch?v=4jvdimn0wde, λήψη στις 24/6/2015. 3. Η επιτυχημένη Αναβίωση του Αρχαίου Πεντάθλου!, στη διεύθυνση http://www.flowmagazine.gr/article/view/the_successful_revival_of_the_ancient_pen tathlon/category/culture, λήψη 27/6/2015. 4. Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού. Πένταθλο, στη διεύθυνση http://www.ime.gr/olympics/ancient/gr/205c.html, λήψη στις 28/6/2015. 5. Λήμνος. Ιστορία. Το Πένταθλο, στη διεύθυνση http://www.lemnos.gr/lemnos/istoria/pentathlo.htm, λήψη στις 27/6/2015. 6. Ολυμπιακή Δάδα: Έτσι θα ταξιδέψει το μήνυμα των Αγώνων στις πέντε ηπείρους. Σαν φύλλο ελιάς, στη διεύθυνση http://www.greeklanguage.gr/greeklang/modern_greek/tools/corpora/nea/content.html?t=2,430, λήψη στις 24/6/2015. 7. Πένταθλο. Η γέννηση του Πεντάθλου, στη διεύθυνση http://www.ea.gr/ep/olympicgames/material/02_pentathlon.pdf, λήψη στις 27/6/2015 8. Τα Ολυμπιακά Αγωνίσματα στην Αρχαία Ελλάδα, στη διεύθυνση http://www.fa3.gr/phys_educ_2/10_olymp_games_in_ancient_greece.htm, λήψη στις 25/6/2015.
Θερινό Σχολείο Φ.Α. 2015. Αρχαία Ολυμπία. Κρυπτή.
Αρχαία Ολυμπία. Στάδιο.