Βιβή Μπάτσου - Κρίστι Αρχιτέκτων Πολεοδόμος Μηχανικός Μέλος ΔΕ του ΤΕΕ Xωρίς Οραμα και Πρόγραμμα ο Σχεδιασμός του Χώρου στην Ελλάδα (Ερευνα εφαρμογής του Ν.2508/97 μελέτες ΓΠΣ & ΣΧΟΟΑΠ) Α. Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας έχει επιδείξει έμπρακτα το ενδιαφέρον του για τον Χωροταξικό και Πολεοδομικό Σχεδιασμό καθώς και για τις προϋποθέσεις και τις δυνατότητες εφαρμογής των ρυθμίσεων που απορρέουν από αυτόν. Το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδας δραστηριοποιείται με τις υπηρεσίες του, τις επιστημονικές του επιτροπές και ομάδες, μεταξύ των άλλων, στην επεξεργασία ζητημάτων που αναφέρονται στο σχεδιασμό του Χώρου και επηρεάζουν καίρια τη διαδικασία της ανάπτυξης του τόπου ενώ ταυτόχρονα απασχολούν το σύνολο του τεχνικού κόσμου και πολλές άλλες επιστημονικές ειδικότητες. Η αναγνώριση των θεσμικών, οργανωτικών, διαδικαστικών προβλημάτων και αδυναμιών που επηρεάζουν αποφασιστικά τα επίπεδα σχεδιασμού του Χώρου δεν είναι αυτοσκοπός αλλά ουσιαστική συμβολή για τη διατύπωση επεξεργασμένων προτάσεων από το ΤΕΕ, με σκοπό να διευκολύνουν τη λήψη αποφάσεων των αρμοδίων, προκειμένου να λειτουργήσει ο σχεδιασμός ως μοχλός βιώσιμης ανάπτυξης προς όφελος της Χώρας και του πολίτη. Το ΤΕΕ φιλοδοξεί να είναι ουσιαστική η συμβολή του και σε ανταπόκριση με κάθε επίπεδο πολιτικο-διοικητικής βαθμίδας, ώστε να είναι πλήρως διευκρινισμένη η αλληλεξάρτηση των επιπέδων σχεδιασμού και ευχερής ο προσδιορισμός και υιοθέτηση κοινής γλώσσας αναφοράς και ορολογίας των εμπλεκομένων φορέων αλλά και των πολιτών ( Κράτος, Περιφέρεια, Α και Β Τοπική Αυτοδιοίκηση, μελετητές, επιβλέποντες, παραγωγικές τάξεις, απλοί πολίτες), κατά τη διαδικασία σχεδιασμού του Χώρου και σε όλες της φάσεις της υλοποίησής του. Στο παραπάνω πλαίσιο, το «Γραφείο Πολεοδομικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού» του ΤΕΕ, ασχολήθηκε συστηματικά με την καταγραφή αξιολόγηση και συναγωγή συμπερασμάτων από την ως σήμερα εφαρμογή του Οικιστικού Νόμου 2508 / 97 «Βιώσιμη Ανάπτυξη των πόλεων και των οικισμών της Χώρας και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα στα θέματα που αναφέρονται στην εκπόνηση των ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ, και διατύπωσε προτάσεις κατ αρχήν προς τα θεσμοθετημένα όργανα του ΤΕΕ (ΔΕ / Αντιπροσωπεία), για την επίλυση προβλημάτων, αδυναμιών, ελλείψεων, ασαφειών, κενών και δυσλειτουργιών που έχουν εντοπισθεί ώστε σε συνεργασία με άλλους συναρμόδιους φορείς να βρεθούν οι βέλτιστες λύσεις..
Ο Οικιστικός Νόμος 2508/97 θεσμοθετήθηκε και ισχύει από το 1997, και όσον αφορά στα επίπεδα σχεδιασμού, θεσπίζει δύο επίπεδα που αναφέρονται το πρώτο στην Οικιστική Οργάνωση και το δεύτερο στον Πολεοδομικό Σχεδιασμό. Στο πρώτο επίπεδο περιλαμβάνονται: α) το Ρυθμιστικό Σχέδιο ( Ρ.Σ. ) και το πρόγραμμα προστασίας του περιβάλλοντος όπου αυτό προβλέπεται, και β) το Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο ( Γ.Π.Σ. ) και το Σχέδιο Χωρικής και Οικιστικής Οργάνωσης Ανοιχτής Πόλης ( Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π. ). Το δεύτερο επίπεδο αποτελεί εξειδίκευση και εφαρμογή του πρώτου και περιλαμβάνει την Πολεοδομική Μελέτη και την Πράξη Εφαρμογής της καθώς και τις Πολεοδομικές Μελέτες Αναπλάσεων, Παραγωγικών Πάρκων ή άλλες ειδικές Πολεοδομικές Μελέτες. Τα ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ θεσμοθετούνται με Αποφάσεις των αντίστοιχων Γενικών Γραμματέων των Περιφερειών, στις οποίες υπάγονται οι υπό μελέτη Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με εξαίρεση την Περιφέρεια Αττικής για την οποία οι αντίστοιχες μελέτες θεσμοθετούνται με Απόφαση Υπουργού ΠΕ.ΧΩ.Δ,Ε. Από το 1997 που ίσχυσε ο Νόμος 2508, μέχρι και τους πρώτους μήνες του 2000, δεν υπήρξε η δυνατότητα εκπόνησης μελετών ΓΠΣ ή ΣΧΟΟΑΠ διότι δεν είχαν εγκριθεί οι αντίστοιχες προδιαγραφές εκπόνησης των μελετών. Οι προδιαγραφές εγκρίθηκαν με Απόφαση Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ μόλις τον Απρίλιο του 2000 με συνέπεια ο Νόμος να είναι ανενεργός και να μην μελετάται η οργάνωση και ρύθμιση του Χώρου για όλο το ενδιάμεσο χρονικό διάστημα των τριών ετών. Οι φορείς ανάθεσης, αναφέρονται κυρίως στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Ο επισπεύδων φορέας ανάθεσης είναι συνήθως ταυτόσημος με το φορέα εξασφάλισης της σχετικής χρηματοδότησης. Τα ΓΠΣ και ΣΧΟΟΑΠ παρ όλον ότι κατατάσσονται σύμφωνα με το Νόμο στο επίπεδο του Πολεοδομικού Σχεδιασμού, (κατ αρχήν αναφέρονταν στα όρια Συμβουλίου Περιοχής, στη συνέχεια και μετά την ψήφιση του σχετικού Νόμου 2539 / 97 «Συγκρότηση της Πρωτοβάθμιας Τοπικής Αυτοδιοίκησης» αναφέρονται πλέον στα όρια του Καποδιστριακού Οργανισμού Τοπικής Αυτοδιοίκησης), είναι σημαντικά διευρυμένα έναντι των ΓΠΣ που καθόριζε ο Νόμος 1337 / 83 «Επέκταση των Πολεοδομικών Σχεδίων, Οικιστική Ανάπτυξη και σχετικές ρυθμίσεις». Σύμφωνα με τον Ν. 1337/83 τα Γενικά Πολεοδομικά Σχέδια είχαν εμβέλεια μόνο μέχρι τα όρια επέκτασης του σχεδίου πόλεως. Η διεύρυνσή τους, αυτή πέραν της σημαντικής επέκτασης της χωρικής τους διάστασης, επεκτείνεται και σε επίπεδο περιεχομένου και είδους ρυθμίσεων που τα καθιστά στην πράξη Σχέδια Τοπικού Χωροταξικού Σχεδιασμού, αφού καθορίζουν και χωροθετούν - οριοθετούν τα μεγέθη της οικιστικής ανάπτυξης, τα μεγέθη και την οργάνωση των 2
παραγωγικών δραστηριοτήτων, προσδιορίζουν τις χρήσεις γης για όλες τις ασκούμενες δραστηριότητες, τις περιοχές προστασίας και το είδος και τον βαθμό προστασίας τους, τους όρους και περιορισμούς της δόμησης για το σύνολο της έκτασης του κάθε ΟΤΑ. Ο σχεδιασμός του Χώρου στο επίπεδο αυτό περιλαμβάνει δράσεις που ξεκινούν από την ανάθεση των μελετών, τη σύνταξη, την παρακολούθηση, τη θεσμοθέτηση, την εφαρμογή και την παρακολούθησή της, τις απαιτούμενες αναθεωρήσεις ή και διορθωτικές παρεμβάσεις. Η δυνατότητα να επιτελείται αυτή η δράση, που είναι μια κύρια πολιτική δράση στο επίπεδο του Α θμιου ΟΤΑ, αποτελεί κυρίαρχο παράγοντα, διότι έχει άμεση συνέπεια στην κοινωνική, οικονομική ζωή του Δήμου, στην ποιότητα ζωής των κατοίκων του και στη δυνατότητα συμμετοχής της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των δημοτών στα ζητήματα που τους αφορούν και διαμορφώνουν το μέλλον τους. Ετσι η Α θμια Τοπική Αυτοδιοίκηση είναι δυνατόν να παίξει ουσιαστικό ρόλο στο σχεδιασμό του Χώρου της εδαφικής της αρμοδιότητας που πρέπει να διενεργείται αφ ενός σύμφωνα με το περιεχόμενό του (μελέτες ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ) όπως καθορίζεται από τον Νόμο 2508/97 / άρθρο 4 και 5, και τις τεχνικές προδιαγραφές όπως αυτές θεσπίστηκαν με την Υπουργική Απόφαση 9572 / 1845 / 2000 η οποία προσδιορίζει και τον τρόπο υπολογισμού των αμοιβών των μελετητών. Ο Σχεδιασμός στο επίπεδο σύνταξης μελέτης ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ πρέπει ακόμη να είναι σύμφωνος με τη στρατηγική που καθορίζεται από το σχεδιασμό της ανώτερης βαθμίδας που αποτελούν τα εγκεκριμένα «Περιφερειακά πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης» και προσδιορίζουν τις στρατηγικές επιλογές σε επίπεδο Περιφέρειας. 3
Β. Η Ερευνα (1) Από το Γραφείο Πολεοδομικού και Χωροταξικού Σχεδιασμού του ΤΕΕ καταγράφηκαν οι μελέτες που προκηρύχθηκαν μετά τη δημοσίευση των προδιαγραφών των μελετών ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, δηλαδή από το Β εξάμηνο του 2000 μέχρι και το τέλος του Α τριμήνου του 2004 για όλη τη Χώρα εκτός της Περιφέρειας Αττικής. Η καταγραφή αυτή έγινε κατ αρχήν μετά από αποδελτίωση των Ενημερωτικών Δελτίων του ΤΕΕ. Στην πορεία διαπιστώθηκε ότι δεν είχε δημοσιευτεί το σύνολο των μελετών που είχαν ανατεθεί, ενώ είναι υποχρεωτική η δημοσίευση στο Ε.Δ. του ΤΕΕ. Για την πλήρη και ακριβή συγκέντρωση των στοιχείων των μελετών, υπήρξε επικοινωνία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες κάθε Περιφέρειας-τις Δ/νσεις Περιβάλλοντος και Χωροταξίας ( ΔΙΠΕΧΩ ) οι περισσότερες των οποίων δεν είχαν σχετική ενημέρωση. Στη συνέχεια τα ελλείποντα στοιχεία συγκεντρώθηκαν μετά από επαφή με τους Δήμους και τις Κοινότητες για τους οποίους είχαν προκηρυχθεί μελέτες ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ και καταγράφηκαν τα ακριβή στοιχεία για κάθε μελέτη ( Ημερομηνία προκήρυξης, ανάθεση, ανάδοχος μελετητής, στάδιο εκπόνησης κ.τ.λ). Τα στοιχεία αυτά καταγράφηκαν σε ηλεκτρονική μορφή σε συνδυασμό με τα λοιπά στοιχεία του συγκεκριμένου ΟΤΑ (πληθυσμός, έκταση), ώστε να υπάρξουν αναλυτικά στοιχεία συγκρίσιμα για κάθε Νομό, Περιφέρεια και για το σύνολο της Χώρας. Πέραν αυτού προκειμένου να υπάρχει και αντίστοιχο εποπτικό υλικό για τις μελέτες και την πορεία τους, καταγράφηκαν σε χάρτες με χρήση κατάλληλου ψηφιακού αρχείου για κάθε Περιφέρεια, Νομό και ΟΤΑ τα στοιχεία της προκήρυξης, ανάθεσης και φάσης εκπόνησης των ως άνω μελετών μέχρι την ημερομηνία λήψης των σχετικών στοιχείων. Με τον τρόπο αυτό θεωρείται ότι προκειμένου να καλυφθεί ένα τεράστιο κενό που υπάρχει στην πληροφόρηση της Πολιτείας και των ενδιαφερομένων για τα τεκταινόμενα, είναι επιβεβλημένη η παρακολούθηση και συνεχής ενημέρωση -«παρατηρητήριο»- της πορείας του σχεδιασμού στο Χώρο από κάθε αρμόδιο ενδιαφερόμενο φορέα. 1. Διαπιστώσεις - Συμπεράσματα Μετά την καταγραφή των μελετών που προκηρύχθηκαν και ανατέθηκαν, σύμφωνα με τον Ν. 2508 / 97, και την επαφή με συναδέλφους (μελετητές και επιβλέποντες των ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ), εντοπίσθηκαν τα βασικά προβλήματα στη ακολουθούμενη διαδικασία παραγωγής αυτών. 1 Συμμετείχαν : Βιβή Μπάτσου, Αρχ. Πολεοδόμος., Μέλος ΔΕ (Συντονιστής), Χρυσάνθη Αραμπατζή, Αρχ. Πολεοδόμος, Μαρία Νικολακοπούλου, Αρχ. Πολεοδόμος, Ειρήνη Τσακιροπούλου, Αρχ. Πολεοδόμος, Ασημίνα Κατσαρού, Διοικητικός Υπάλληλος ΤΕΕ 4
Τα κύρια προβλήματα διαπιστώνεται ότι οφείλονται : Στην έλλειψη κατευθύνσεων και οδηγιών από τις αρμόδιες κεντρικές υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ για την ακολουθητέα στρατηγική σε όλο το φάσμα της διαδικασίας παραγωγής των μελετών. Στην απουσία και την έλλειψη οιουδήποτε συντονισμού εκ μέρους της πλειονότητας των αρμόδιων Περιφερειακών Υπηρεσιών (ΔΙΠΕΧΩ) από την διαδικασία αυτή. Στην έλλειψη προδιαγραφών για την εκπόνηση των απαιτούμενων ειδικών μελετών (γεωλογικές και περιβαλλοντικές). Στην έλλειψη των αναγκαίων από τις προδιαγραφές ψηφιακών υποβάθρων. Στην έλλειψη κωδικοποίησης κυρίως των συμβολισμών των σχεδίων των μελετών. Ειδικότερα σημειώνεται : Οι Κεντρικές Υπηρεσίες δεν ασκούν τον επιτελικό τους ρόλο. Δεν έχουν καθορίσει κατευθυντήριες αρχές και την στρατηγική για τις περιοχές που κατά προτεραιότητα έχουν ανάγκη σχεδιασμού του χώρου τους (π.χ. ΟΤΑ με αναπτυξιακή πίεση, έντονες συγκρούσεις χρήσεων γης, κλπ.) και δεν έχουν προετοιμάσει και δρομολογήσει τη σύνταξη των ψηφιακών υποβάθρων, που είναι απαραίτητα για την εκπόνηση των μελετών, σύμφωνα με τις ισχύουσες προδιαγραφές. Τα ψηφιακά υπόβαθρα συντάσσονται κατά κανόνα από τους Αναδόχους μελετητές, γεγονός που συμβάλλει τόσο στην καθυστέρηση εκπόνησης των μελετών όσο και στην οικονομική επιβάρυνση του Αναδόχου. Δεν έχουν συντάξει προδιαγραφές για την εκπόνηση των ειδικών μελετών (γεωλογικές και περιβαλλοντικές μελέτες) και ως εκ τούτου δεν έχει καθορισθεί και η αμοιβή των ειδικών μελετητών. Η έλλειψη αυτή οδηγεί τους φορείς που προκηρύσσουν τις μελέτες, να απαιτούν τη σύνταξη των γεωλογικών μελετών, σύμφωνα με τις προδιαγραφές που εγκρίθηκαν για την εκπόνηση των Ρυμοτομικών Μελετών (ΦΕΚ 723Β/98), που αναφέρονται μόνο στις υπό οικιστική ανάπτυξη περιοχές. Η έλλειψη καθορισμού προτεραιοτήτων στο σχεδιασμό της Χώρας ανά Περιφέρεια από τις Κεντρικές Υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ, επιτρέπει τη χρηματοδότηση των μελετών ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ ανεξαρτήτως και χωρίς αντικειμενικά κριτήρια, με αποτέλεσμα όσοι ΟΤΑ εξασφαλίζουν χρηματοδότηση να προκηρύσσουν μελέτες, ανεξάρτητα από τις προτεραιότητες για σχεδιασμό της ευρύτερης περιοχής (Νομαρχία, Περιφέρεια) στην οποία εντάσσονται. Η έλλειψη καθορισμού 5
προτεραιοτήτων, τουλάχιστον σε επίπεδο Περιφέρειας, έχει σαν αποτέλεσμα να μην έχουν προωθηθεί μελέτες σε περιοχές που παρουσιάζουν πιέσεις στις χρήσεις γης ή σε οικολογικά ευαίσθητες περιοχές που χρήζουν προστασίας απλώς και μόνον γιατί δεν στάθηκε δυνατό να εξασφαλισθεί πίστωση από τον αντίστοιχο ΟΤΑ. Δεν έχουν κωδικοποιήσει τον τρόπο παρουσίασης των απαιτούμενων στοιχείων της μελέτης καθώς και των συμβολισμών των σχεδίων, γεγονός που δυσχεραίνει των απαραίτητη ενιαία αντίληψη εικόνα των μελετών στο επίπεδο του Νομού, της Περιφέρειας και του συνόλου της Χώρας. Οι αρμόδιες Περιφερειακές Υπηρεσίες, οι ΔΙΠΕΧΩ, στην πλειονότητά τους απέχουν όχι μόνον από τη διαδικασία παραγωγής των μελετών αλλά κυρίως δεν έχουν ενημέρωση για τις εκπονούμενες μελέτες. Η ΔΙΠΕΧΩ είναι η αρμόδια υπηρεσία που εισηγείται την έγκριση των ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ στο αντίστοιχο «Περιφερειακό Συμβούλιο Χωροταξίας Οικισμού και Περιβάλλοντος», το οποίο γνωμοδοτεί και η έγκρισή τους με σχετική Απόφαση του Γεν. Γραμματέα της Περιφέρειας (Ν.2508/97, αρθ. 4 παρ.10). Οι ΔΙΠΕΧΩ οφείλουν να συντονίζουν την εκπόνηση των μελετών στην Περιφέρεια και να συμμετέχουν ενεργά στην παρακολούθησή τους με στόχο την υλοποίηση των κατευθύνσεων των «Περιφερειακών Πλαισίων», τα οποία έχουν ήδη εγκριθεί για όλες τις Περιφέρειες της Χώρας. Με την απουσία τους από τη διαδικασία της παραγωγής των μελετών είναι πολύ πιθανόν να παρουσιαστούν προβλήματα κατά την έγκρισή τους, π.χ. οι προτάσεις των ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, που θα έχουν ήδη παραληφθεί από τους ΟΤΑ, είναι δυνατόν να μην γίνουν αποδεκτές από την Περιφέρεια είτε γιατί έρχονται σε αντίθεση με προτάσεις των όμορων ΟΤΑ, είτε γιατί με τις προτάσεις αυτές δεν θα υλοποιούνται τα θεσμοθετημένα Περιφερειακά Πλαίσια με αποτέλεσμα να καθυστερεί η θέσπισή τους και να απαιτούνται αναθεωρήσεις ή νέες αναθέσεις κλπ. Οι προκηρύξεις εκδήλωσης ενδιαφέροντος παρουσιάζονται ανομοιογενείς κυρίως ως προς τις απαιτούμενες κατηγορίες μελετών και τα απαιτούμενα πτυχία. Στην διατύπωση των προκηρύξεων των μελετών για την πρόσκληση εκδήλωσης ενδιαφέροντος παρουσιάζονται διαφορές όπως : 6
Απαιτείται πτυχίο στις βασικές κατηγορίες μελετών 1 ή 2 (Χωροταξικές και Ρυθμιστικές Μελέτες ή Πολεοδομικές και Ρυμοτομικές) και πτυχίο στην κατηγορία 20 (Γεωλογικές Μελέτες) ή και στην κατηγορία 27 (Περιβαλλοντικές Μελέτες). Διερωτάται κανείς ότι αφού δεν υπάρχουν προδιαγραφές για τις αντίστοιχες Γεωλογικές και Περιβαλλοντικές Μελέτες, με ποια κριτήρια προσδιορίζεται στην προκήρυξη το αντικείμενο και η αμοιβή των μελετητών αυτών ; Απαιτείται πτυχίο στις βασικές κατηγορίες Μελετών 1 και 2 και ως συνεργάτες άλλες ειδικότητες επιστημόνων, μεταξύ των οποίων Γεωλόγοι ή και Περιβαλλοντολόγοι, χωρίς την απαίτηση πτυχίου. Διερωτάται κανείς ποιό είναι το κριτήριο που καθορίζει την απαίτηση ή μη πτυχίου των ειδικοτήτων Γεωλόγου και Περιβαλλοντολόγου; Απαιτείται πτυχίο στην κατηγορία 1 και πτυχίο στην κατηγορία 2, με ποσοστιαίο καταμερισμό της αμοιβής τους πχ σε 35% και 65% αντίστοιχα. Διερωτάται κανείς εάν ο καταμερισμός αυτός, που είναι φανερό ότι καθορίστηκε αυθαίρετα αφού δεν αιτιολογείται η ειδική ανάγκη προσδιορισμού του, βασίστηκε σε κάποια διάταξη και σε ποιά; Οι αμοιβές των μελετητών με πτυχίο στην Κατηγορία 1 ή 2 διαφοροποιούνται ανάλογα με τους όρους της προκήρυξης. Η αμοιβή των μελετών ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, που καθορίζεται σύμφωνα με την 9572/1845 Απόφαση Υπουργού ΠΕΧΩΔΕ (ΦΕΚ 209Δ/2000), κατανέμεται διαφορετικά σε κάθε μελέτη, ανάλογα με τη διατύπωση της κάθε προκήρυξης ή με κάποια μη κοινά ή άγνωστα κριτήρια. Στην κατανομή της αμοιβής παρατηρούνται τα εξής : Η αμοιβή αφορά εξ ολοκλήρου στο Χωροτάκτη ή Πολεοδόμο, ο οποίος είναι Ανάδοχος και οι ειδικοί συνεργάτες αμείβονται από αυτόν, μετά από ιδιωτική συμφωνία. Η αμοιβή καταμερίζεται μεταξύ του Χωροτάκτη ή Πολεοδόμου και των υπολοίπων μελετητών για τους οποίους απαιτείται πτυχίο, καθώς και των ειδικών συνεργατών, οι αμείβονται από τον Χωροτάκτη ή Πολεοδόμο μετά από ιδιωτική συμφωνία. Η ανομοιογένεια που παρουσιάζεται στις προκηρύξεις, τόσο στη σύνθεση της ομάδας μελέτης όσο και στον καταμερισμό των αμοιβών, οφείλεται στην έλλειψη σαφών κατευθύνσεων και οδηγιών του ΥΠΕΧΩΔΕ προς τους φορείς ανάθεσης, εν προκειμένω τους ΟΤΑ, οι οποίοι είναι κυρίως οι φορείς που έχουν προκηρύξει μελέτες ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, μέχρι σήμερα. 7
Η επίβλεψη - παρακολούθηση των μελετών ασκείται από υπαλλήλους μηχανικούς, ανεξαρτήτως γνωστικού αντικειμένου και εμπειρίας. Η επίβλεψη ασκείται από τις Τεχνικές Υπηρεσίες των ΟΤΑ, εάν είναι Φορέας προκήρυξης ή, εάν ο ΟΤΑ δεν έχει Τεχνικές Υπηρεσίες, ασκείται από Επιτροπή στην οποία ως επί το πλείστον δεν συμμετέχουν εξειδικευμένοι στα θέματα σχεδιασμού του χώρου μηχανικοί, με αποτέλεσμα να μην είναι δυνατόν να συμβάλλουν καθοριστικά στην οριστική και καταλληλότερη επιλογή των εναλλακτικών προτάσεων των μελετητών. 2. Συνοπτική - Εποπτική Στατιστική Εικόνα Η συνολική εικόνα της πορείας της διαδικασίας προκήρυξης και ανάθεσης των μελετών Γ.Π.Σ./Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π., αποδεικνύει ότι ο σχεδιασμός του χώρου διενεργείται απογραμμάτιστα χωρίς ενιαίο τρόπο και με πολύ αργούς ρυθμούς. Είναι επίσης φανερό ότι, ο χωρικός και πολεοδομικός σχεδιασμός υπολείπεται γιά το μεγαλύτερο τμήμα της Χώρας. Μέχρι σήμερα, επτά χρόνια μετά τη δημοσίευση του Ν.2508/97 και 3 χρόνια μετά την έγκριση των προδιαγραφών η εικόνα του σχεδιασμού του χώρου στο επίπεδο ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ, μη συμπεριλαμβανομένων των ΟΤΑ Περιφέρειας Αττικής, (βλ.χάρτη Επικράτειας), είναι η εξής : Ο αριθμός των μελετών που έχουν προκηρυχθεί ανέρχεται σε 161, σε σύνολο 910 Ο.Τ.Α. και αποτελεί το 17,7% του συνόλου των 0.Τ.Α της Χώρας, πλην της Περιφέρειας Αττικής. Ο αριθμός των μελετών που έχουν ανατεθεί ανέρχεται σε 78, σε σύνολο 910 ΟΤΑ και αποτελεί το 8,6% του συνόλου των Ο.Τ.Α. Εχει ανατεθεί το 48,5% των μελετών που προκηρύχθηκαν. Καμία μελέτη δεν έχει ολοκληρωθεί. Η συντριπτική πλειοψηφία των μελετών που εκπονούνται βρίσκονται στο Α Στάδιο. Σε 13 Νομούς δεν έχει προκηρυχθεί καμία μελέτη : Εβρου, Ξάνθης, Δράμας, Γρεβενών, Φλώρινας, Καρδίτσας, Ευρυτανίας, Φθιώτιδας, Κέρκυρας, Λευκάδας, Ζακύνθου, Ηλείας, Χίου (βλ. χάρτες ανά Περιφέρεια) 8
Εχουν προκηρυχθεί μόνο 11 μελέτες για τον σχεδιασμό Πρωτευουσών Νομών : Σέρρες, Καβάλα, Πολύγυρος, Κατερίνη, Κοζάνη, Καστοριά, Ιωάννινα, Αρτα, Πρέβεζα, Ηγουμενίτσα, Ερμούπολη. Οι περισσότερες μελέτες έχουν προκηρυχθεί στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας 50 μελέτες σε σύνολο 134 Ο.Τ.Α. - που καλύπτουν το 48,1% της επιφάνειας της Περιφέρειας. Για τα νησιά, πλην της Κρήτης, έχουν προκηρυχθεί 19 μελέτες. Από αυτές, 9 μελέτες (48%) καλύπτουν το σύνολο της επιφάνειας 6 νησιών: Ικαρία, Πάτμος, Λέρος, Νίσυρος, Κάλυμνος, Σύρος. Οι λιγότερες μελέτες έχουν προκηρυχθεί στις Περιφέρειες των Ιονίων Νήσων - 2 μελέτες σε σύνολο 39 Ο.Τ.Α. - και της Δυτικής Μακεδονίας - 3 μελέτες σε σύνολο 61 Ο.Τ.Α. - που καλύπτουν το 6,2% και 5,0% της επιφανείας τους, αντίστοιχα. Στην Περιφέρεια Θεσσαλίας, όπου έχουν προκηρυχθεί 6 μελέτες, η μελετούμενη επιφάνεια ανέρχεται μόλις στο 3,8% και ακολουθούν η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας με 4,4% και οι Περιφέρειες Δυτικής Μακεδονίας καθώς και Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης με 5,0% και 5,5%, αντίστοιχα. Στο Νομό Χαλκιδικής έχουν προκηρυχθεί 12 μελέτες σε σύνολο 14 Ο.Τ.Α. που καλύπτουν το 72,3% της επιφάνειάς του και ακολουθούν ο Νομός Πιερίας με 53,6% και οι Νομοί Πέλλας και Δωδεκανήσου με 52,4%. Στην Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου έχουν προκηρυχθεί 16 μελέτες που αντιστοιχούν στο 24,9% της επιφάνειας, από τις οποίες οι 13 στο Νομό Δωδεκανήσου ήτοι 59,5%. Εχουν ανατεθεί 11 (22,2% της επιφάνειας) σε επίπεδο Περιφέρειας από τις οποίες οι 9 (37,7%) στο Νομό Δωδεκανήσου. 9
Γ. Προτάσεις Στη συνέχεια της διερεύνησης των δεδομένων που χαρακτηρίζουν την έως το τέλος του Μαρτίου 2004, διαδικασία προκήρυξης και ανάθεσης των μελετών ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ και τις διαπιστώσεις και συμπεράσματα όπως αυτά καταγράφηκαν στο σχετικό κεφάλαιο του παρόντος, οδηγούμαστε στη διατύπωση των παρακάτω προτάσεων : 1. Η ίδρυση και λειτουργία «Παρατηρητηρίου» το οποίο θα παρακολουθεί και συνεχώς θα ενημερώνεται και ενημερώνει (δημοσιεύσεις ιστοσελίδα στο Internet ή και άλλοι κατάλληλοι τρόποι) για την πορεία του σχεδιασμού στον Ελλαδικό χώρο. Το «Παρατηρητήριο» θα καταγράφει το σύνολο των προκηρύξεων, αναθέσεων μελετών σχεδιασμού του χώρου, ( περιλαμβάνονται : Περιφερειακά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, Ειδικές Χωροταξικές Μελέτες, Περιβαλλοντικές- Διαχειριστικές Μελέτες, Τοπικά Αναπτυξιακά Προγράμματα, Ρυθμιστικά Σχέδια, ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, Μελέτες Habitat Agenda, ΠΕΡΠΟ κ.τ.λ. ως και αναθεωρήσεις τροποποιήσεις των παραπάνω). Είναι προφανές ότι θα πρέπει κατ αρχήν να καταγραφούν και όλες οι αντίστοιχες μελέτες που έχουν ανατεθεί στο παρελθόν, το υφιστάμενο στάδιο εκπόνησης διακοπής ή εφαρμογής τους ως και το σχετικό θεσμικό τους πλαίσιο. Παράλληλα θα πρέπει να θεσπιστεί και ο κατάλληλος μηχανισμός αυτόματης υποχρεωτικής ενημέρωσης του «Παρατηρητηρίου» από τους επισπεύδοντες φορείς ανάθεσης, ως και από τους φορείς παρακολούθησης, έγκρισης και εφαρμογής των μελετών αυτών. Το Παρατηρητήριο μπορεί να λειτουργήσει κεντρικά από αρμόδιο φορέα της Πολιτείας (θα μπορούσε να είναι Υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ ή το ΤΕΕ). 2. Η Κεντρική Υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ (οι σχετικές με το Χωροταξικό, Περιβαλλοντικό και Πολεοδομικό Σχεδιασμό Διευθύνσεις), ανταποκρινόμενη στον επιτελικό της ρόλο να προετοιμάσει και να προμηθεύσει τους φορείς ανάθεσης, παρακολούθησης και εφαρμογής των μελετών σχεδιασμού του Χώρου, με σχετικά κείμενα «κατευθύνσεων οδηγιών» για την εύρυθμη, σύντονη, συστηματική και κατά ενιαίο τρόπο αντιμετώπιση, του σοβαρού αυτού ζητήματος. Παράλληλα θα πρέπει να καθορίσει με κατάλληλα κριτήρια τις προτεραιότητες εκπόνησης των μελετών αυτών σε Εθνικό, Περιφερειακό και Νομαρχιακό Επίπεδο μετά από προτάσεις των αρμοδίων υπηρεσιών των ως άνω επιπέδων. 10
Πέραν αυτών θα πρέπει να μελετηθεί και συνταχθεί Ενιαίου Τύπου Προκήρυξη που θα αντιμετωπίζει - με συγκεκριμένα και ομαδοποιημένα, αναλόγως των κοινωνικό-οικονομικών, φυσικών και αναπτυξιακών δεδομένων, κριτήρια - τις διάφορες κατηγορίες των ΟΤΑ ώστε να προβλέπονται οι κατάλληλες λοιπές ειδικότητες με πτυχίο ή μη, πέραν των υποχρεωτικά απαιτουμένων ειδικοτήτων για το επίπεδο των μελετών ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ. 3. Οι ΔΙΠΕΧΩ (Περιφερειακές Υπηρεσίες αρμόδιες για θέματα Περιβάλλοντος και Χωροταξίας) που διαθέτουν επιστημονικό δυναμικό με γνώση και εμπειρία στα θέματα σχεδιασμού του χώρου, να συμμετέχουν ενεργά για την εξειδίκευση των κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων που θα έχουν διαμορφωθεί από τις κεντρικές υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ, με σκοπό την υλοποίηση των κατευθύνσεων των εγκεκριμένων «Περιφερειακών Πλαισίων». Συγχρόνως να αναλάβουν υπεύθυνα το συντονισμό της εκπόνησης των μελετών με γνώμονα την ορθολογική αντιμετώπιση των προγραμματικών θεμάτων που αφορούν στον σχεδιασμό του χώρου ( συνεκτίμηση δεδομένων σχετικά με όμορους ΟΤΑ, ΟΤΑ με κοινά κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά, πιθανή πρόβλεψη κοινών υποδομών π.χ. κοινή εγκατάσταση βιολογικού καθαρισμού σε μικρού πληθυσμιακού μεγέθους ΟΤΑ, κλπ.). Παράλληλα να εποπτεύουν συνολικά την διαδικασία εκπόνησης, παρακολούθησης και εφαρμογής του σχεδιασμού του χώρου ευθύνης τους, συνεπικουρούμενοι από τις αρμόδιες πολεοδομικές υπηρεσίες των Νομαρχιών της Περιφέρειας. 4. Οι Επιτροπές Επίβλεψης και Παρακολούθησης του σχεδιασμού και της εφαρμογής των ΓΠΣ/ΣΧΟΟΑΠ ( 5 άρθρου του Ν.2508/97), να συστήνονται με αποφάσεις του Νομαρχιακού Συμβουλίου, στην εδαφική περιφέρεια της οποίας ανήκουν οι υπό μελέτη ΟΤΑ, και στα μέλη τους να περιλαμβάνονται μηχανικοί με κατάλληλη εμπειρία και γνώση στα θέματα σχεδιασμού προερχόμενοι από τις υπηρεσίες της Νομαρχίας, τα Περιφερειακά τμήματα του ΤΕΕ, τις ΤΥΔΚ ή τους ΟΤΑ, εφόσον διαθέτουν Πολεοδομική Υπηρεσία. Στις περιπτώσεις που οι ΟΤΑ δεν διαθέτουν έμπειρους μηχανικούς για τα θέματα αυτά, θεωρείται σκόπιμο να προσλάβουν σύμβουλο μηχανικό χωροτάκτη ή πολεοδόμο για εκπροσώπησή τους στην επιτροπή παρακολούθησης και παραλαβής των μελετών. 5. Συμβολισμοί Ψηφιακά Υπόβαθρα να προετοιμαστεί και να εφοδιαστούν οι φορείς ανάθεσης των μελετών με ενιαίο κώδικα συμβολισμών για τις μελέτες 11
ΓΠΣ / ΣΧΟΟΑΠ, αλλά και για τις λοιπές μελέτες σχεδιασμού του χώρου. Η ευθύνη της προετοιμασίας αυτής ανήκει στις κεντρικές υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ ή σε άλλο κατάλληλο φορέα Εθνικής Εμβέλειας ( π.χ. ΤΕΕ με την απαιτούμενη χρηματοδότηση) Επιπλέον πρέπει να εφοδιαστούν άμεσα οι φορείς ανάθεσης με τα απαιτούμενα από τις προδιαγραφές ψηφιακά υπόβαθρα με τα οποία οφείλουν να προμηθεύσουν τους μελετητές για να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των μελετών. Τα υπόβαθρα αυτά είναι δυνατόν να ετοιμαστούν με ευθύνη της κεντρικής υπηρεσίας του ΥΠΕΧΩΔΕ ή άλλου φορέα (π.χ. ΟΚΧΕ). 6. Οι αμοιβές των Μηχανικών να ανταποκρίνονται προς την Υπ. Απόφαση ΠΕΧΩΔΕ /9572 / 1845 / 2000 και συγχρόνως να καθοριστούν από τις Κεντρικές Υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ προδιαγραφές και κώδικας αμοιβών των άλλων απαιτουμένων ειδικοτήτων, κατ αρχήν των γεωλόγων των οποίων η συμμετοχή προβλέπεται υποχρεωτικά, ως και των λοιπών ειδικοτήτων των οποίων απαιτείται η συμμετοχή με πτυχίο, ανάλογα με τις ανάγκες των περιπτώσεων ΟΤΑ για τις οποίες θα υπάρχει και το αντίστοιχο σχέδιο προκήρυξης όπως έχει αναφερθεί παραπάνω. Θεωρούμε ότι η υλοποίηση των παραπάνω προτάσεων, αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για να μην χαθεί πολύτιμος χρόνος για την ολοκλήρωση του σχεδιασμού στον Ελλαδικό Χώρο που είναι ουσιαστικός μοχλός ανάπτυξης και συμβάλλει στην ισόρροπη ανάπτυξη της Χώρας, τη μείωση των περιφερειακών ανισοτήτων, την προστασία των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος φυσικού και ανθρωπογενούς - γενικότερα. Δεδομένων των διαμορφωμένων συνθηκών του ευρωπαϊκού και διεθνούς περιβάλλοντος, η μη συντονισμένη, απρογραμμάτιστη, και εν πολλοίς τυχαία εκπόνηση και εφαρμογή μελετών, είναι δυνατόν να οδηγήσει, ενώ είμαστε ήδη αργοπορημένοι, σε μεγάλες καθυστερήσεις της ολοκλήρωσης ενός σχεδιασμού συνεπώς διαρθρωμένου και οργανωμένου, με πιθανές επιπτώσεις στην αναστολή της επιδιωκόμενης αναπτυξιακής πορείας της Χώρας. 12