Η έννοια και η ανάπτυξη του τουρισμού ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016 Βελισσαρίου Ευστάθιος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομίας 1
Εισαγωγή Ο τουρισμός παγκοσμίως θεωρείται ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους που συμβάλει στην ανάπτυξη κρατών, οικονομικά, κοινωνικά, πολιτιστικά. Στην κοινωνική δομή του μεσαίωνα, οι διακοπές και εν γένει ο τουρισμός ήταν συνδεδεμένες σχεδόν αποκλειστικά με θρησκευτικούς λόγους, εξ ού και το αγγλικό "holidays" = holy days, ή ιερές / άγιες μέρες. Η λέξη "τουρισμός" αναφέρθηκε για πρώτη φορά στο αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης το 1811, ενώ η λέξη "τουρίστας" έκανε την εμφάνισή της λίγο νωρίτερα, εννοώντας "το άτομο που ταξιδεύει για την ευχαρίστηση του ταξιδιού ή από περιέργεια". (Ceballos-Lascurain.Η, 1996, σελ. 1). Η λέξη Τουρισμός μεταφράζεται στα ελληνικά ως Περιήγηση και η λέξη Τουρίστας, ως Περιηγητής, ωστόσο τις τελευταίες δεκαετίες έχουν επικρατήσει οι παραφράσεις των ξενικών όρων. 2
Ορισμός του Τουρισμού Σύμφωνα με τους καθηγητές Hunziker και Krapf του Πανεπιστημίου της Βέρνης στην Ελβετία, ο τουρισμός μπορεί να οριστεί ως το σύνολο των σχέσεων και φαινομένων που προκύπτουν από την πραγματοποίηση ενός ταξιδιού και τη διαμονή σε έναν προορισμό μόνιμων κατοίκων του. Τουρισμός είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που, ταυτόχρονα, μπορεί να θεωρηθεί ως μια διαδικασία ή εμπειρία και όχι ένα απλό προϊόν ή υπηρεσία, παρέχοντας μια ποικιλία εμπειριών στους ταξιδιώτες (Theobald,1994,σελ.24). Ο τουρισμός μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένας υπερπαγκοσμιοποιητής (hyperglobalizer) καθώς αποτελεί μια από τις πιο σημαντικές δυνάμεις ομογενοποίησης του κόσμου (Held et al., 2000, σελ.327). 3
Η έννοια του τουρίστα και του εκδρομέα Το 1937 η Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων της Κοινωνίας των Εθνών σύστησε στις χώρες-μέλη της να υιοθετήσουν έναν ορισμό που χαρακτήριζε τον τουρίστα σαν ένα άτομο που ταξιδεύει για ένα χρονικό διάστημα 24 ωρών ή περισσότερο σε μια χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα. Το 1963 η Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για Διεθνή Ταξίδια και Τουρισμό, που πραγματοποιήθηκε στη Ρώμη συμφώνησε ο όρος επισκέπτης να περιγράφει «κάθε άτομο που επισκέπτεται μία χώρα διαφορετική από εκείνη που διαμένει μόνιμα, για οποιοδήποτε λόγο εκτός από εκείνο της άσκησης ενός επαγγέλματος για το οποίο να αμείβεται με χρηματικούς πόρους της χώρας την οποία επισκέπτεται». Ο ορισμός αυτό καλύπτει δύο κατηγορίες επισκεπτών: Τους τουρίστες: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτήν τουλάχιστον επί ένα 24ωρο, και των οποίων οι λόγοι επίσκεψης είναι τις περισσότερες φορές διακοπές, επαγγελματικοί, υγείας, σπουδές, συμμετοχή σε αποστολή ή σύσκεψη ή συνέδριο, επίσκεψη φίλων ή συγγενών, θρησκευτικοί και άθληση. Τους εκδρομείς: άτομα που επισκέπτονται μια χώρα και διαμένουν σε αυτή λιγότερο από ένα 24ωρο. Σε αυτούς περιλαμβάνονται οι επιβάτες κρουαζιερόπλοιων, οι επισκέπτες που έρχονται και φεύγουν την ίδια μέρα χωρίς να διανυκτερεύσουν, καθώς επίσης και τα πληρώματα πλοίων, αεροπλάνων κλπ. 4
5
Forms of tourism There are three basic forms of tourism: domestic tourism, inbound tourism, and outbound tourism. These can be combined in various ways to derive the following additional forms of tourism: internal tourism, national tourism and international tourism. Domestic tourism Comprises the activities of a resident visitor within the country of reference, either as part of a domestic tourism trip or part of an outbound tourism trip. Inbound tourism Comprises the activities of a non-resident visitor within the country of reference on an inbound tourism trip. Outbound tourism Comprises the activities of a resident visitor outside the country of reference, either as part of an outbound tourism trip or as part of a domestic tourism trip. 6
Internal / National / International Internal tourism Internal tourism comprises domestic tourism plus inbound tourism, that is to say, the activities of resident and non-resident visitors within the country of reference as part of domestic or international tourism trips. National tourism National tourism comprises domestic tourism plus outbound tourism, that is to say, the activities of resident visitors within and outside the country of reference, either as part of domestic or outbound tourism trips. International tourism International tourism comprises inbound tourism plus outbound tourism, that is to say, the activities of resident visitors outside the country of reference, either as part of domestic or outbound tourism trips and the activities of non-resident visitors within the country of reference on inbound tourism trips. 7
Προϋποθέσεις για τουρισμό Ελεύθερος Χρόνος Διαθέσιμοι Χρηματικοί πόροι Διάθεση για μετακίνηση Τα τεχνικά μέσα που επιτρέπουν τη μετακίνηση 8
Βασικά στοιχεία του Τουρισμού Η αλλαγή τόπου Η παραμονή σε ξένο, ως προς τη μόνιμη διαμονή τόπο Τα αιτία του ταξιδίου 9
10
Παράγοντες που συνέβαλαν στην ανάπτυξη του τουρισμού 1. Η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος και της ευημερίας 2. Η μείωση των ωρών εργασίας 3. Η αστικοποίηση 4. Οι αλλαγές στις αξίες 5. Τεχνολογικοί παράγοντες 6. Η ανάπτυξη των μεταφορικών μέσων 7. Πολιτικοί παράγοντες Διακρατικές σχέσεις 8. Η ανάπτυξη της τουριστικής υποδομής 9. Η οργάνωση του τουρισμού σε επιχειρησιακό επίπεδο 11
Στάδια παγκόσμιας τουριστικής ανάπτυξης. (Lickorish και Jenkins 2004, σελ. 24-26) Τον προϊστορικό τουρισμό που χρονολογείται από τους μεσαιωνικούς χρόνους έως και τις αρχές του 17 ου αιώνα με την εμφάνιση των πρώτων δειγμάτων βιομηχανικής ανάπτυξης, την αύξηση του πλούτου και τη διεύρυνση της τάξης των εμπόρων και των επαγγελματιών, Την περίοδο της ανάπτυξης των μεταφορικών μέσων, που σαν περίοδος τοποθετείται χρονικά από τα μέσα του 17 ου αιώνα έως και τις αρχές του 20 ου αιώνα. Στην περίοδο αυτή παρατηρείται η εμφάνιση και η ανάπτυξη των τρένων και των ατμόπλοιων με την ταυτόχρονη ανάπτυξη του πληθυσμού και του πλούτου οδηγώντας στην επινόηση των μαζικών ταξιδιών και των τουριστικών γραφείων γενικότερα, Την περίοδο του μεσοπολέμου που αντιστοιχεί στην περίοδο από το 1918 έως και το 1939 όπου η ακμή της προηγούμενης περιόδου ανακόπηκε λόγω του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Παρόλα αυτά, σημειώθηκαν ορισμένες πολύ σημαντικές τεχνολογικές εξελίξεις όπως η ανάπτυξη τόσο των οδικών μεταφορών όσο και των αερομεταφορών αλλά και η διεύρυνση των ταξιδιών για ψυχαγωγικές δραστηριότητες και δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου και, τέλος, Την «απογείωση» της τουριστικής δραστηριότητας που αποτελεί το τέταρτο στάδιο με αρχή το 1945 που είναι τα μεταπολεμικά χρόνια μέχρι και σήμερα. Στην περίοδο αυτή παρατηρούνται τεχνολογικές επαναστάσεις, αύξηση του καθαρού διαθέσιμου εισοδήματος και της μαζικής βιομηχανικής ανάπτυξης και αλλαγές στον τρόπο ζωής της κοινωνίας. 12
13
Εξέλιξη των Διεθνών αφίξεων ταξιδιωτών από το 1950 και με πρόβλεψη για το 2030 14