10. Η άνοδος του Γκουόμιντανγκ Οπλισμένος και εκπαιδευμένος από τη Σοβιετική Ένωση ο στρατός του Γκουόμιντανγκ άρχισε να έχει σημαντικές επιτυχίες κατά το πρώτο ήμισυ του 1925, όταν νίκησε τις δυνάμεις τριών πολεμάρχων στη νότια επαρχία Γκουανγκντόνγκ (που περιλάμβανε την Καντόν και συνόρευε με το Χονγκ Κονγκ). Με τις νίκες αυτές το Γκουόμινταγκ μετέτρεψε τη Γκουανγκντόνγκ σε ισχυρή βάση του. Ωστόσο στην κινεζική ιστορία δεν υπήρχαν πολλά προηγούμενα κατάκτησης όλης της Κίνας ξεκινώντας με νότια βάση - οι νότιοι Μινγκ και οι τρεις σατράπες για παράδειγμα είχαν αποτύχει κατά τον 17 ο αιώνα. Η μεγάλη βόρεια πεδιάδα ήταν μακριά και ένας επίδοξος κατακτητής θα έπρεπε πρώτα να κυριαρχήσει σε μερικά από τα μεγάλα οικονομικά κέντρα του νότιου μισού της Κίνας. Κατά τη δεκαετία των πολέμαρχων ισχυρότερος παράγοντας μεταξύ τους αναδείχθηκε ο πολέμαρχος της Μαντζουρίας (γνωστός ως ο «γηραιός στρατάρχης»), καθώς η Μαντζουρία ήταν μεγάλη περιφέρεια και η υπεράσπισή της ήταν εύκολη έναντι απειλών από την υπόλοιπη Κίνα. Η Μαντζουρία ήταν ευάλωτη σε απειλές από την Ιαπωνία που ήλεγχε μέρος της - και τη Ρωσία, δυνάμεις που όμως κατά τη δεκαετία του 1920 δεν έκαναν βήματα επεκτατισμού. Στα τέλη του 1924 οι δυνάμεις του «γηραιού στρατάρχη» πέρασαν από το πέρασμα Σανχαϊγκουάν και εισήλθαν στην πεδιάδα της βόρειας Κίνας αυξάνοντας την επιρροή και ισχύ του στο Πεκίνο και διευρύνοντας τον έλεγχό του προς τα νότια στην κατεύθυνση του ποταμού Γιάνγκτζε. Οι κινήσεις του, που έμοιαζαν με την αρχή της κατάκτησης της Κίνας από τους Μαντσού υπό τον Ντοργκόν, έκαναν πιο επείγουσα τη δραστηριοποίηση του Γκουόμιντανγκ. 1 Ο πολιτικός σκοπός του Γκουόμιντανγκ ενισχύθηκε από την έξαρση εθνικισμού, που προκάλεσαν τα γεγονότα στη Σαγκάη κατά τον Μάιο του 1925. Σε μια έντονη εργασιακή διαμάχη μεταξύ ιαπωνικής εργοδοσίας και κινέζων εργατών σκοτώθηκε ένας εργάτης, προκαλώντας διαδηλώσεις που οδήγησαν στη σύλληψη μερικών διαδηλωτών. Στις 30 Μαΐου μεγάλη διαδήλωση απαίτησε από τη βρετανική αστυνομία στο διεθνές μέρος της Σαγκάης να απελευθερώσει τους κρατούμενους. Η κατάσταση πήρε αιματηρή τροπή, όταν ο βρετανός διοικητής διέταξε τους οπλίτες του να ανοίξουν πυρ κατά του οργισμένου πλήθους σκοτώνοντας 11 και τραυματίζοντας καμιά εικοσαριά. Αποτέλεσμα ήταν να ξεσπάσει το έντονο «κίνημα της 30ής Μαΐου» με διαδηλώσεις σε δεκάδες κινεζικές πόλεις ενάντια στον ιμπεριαλισμό των μεγάλων δυνάμεων. 2 Το «κίνημα της 30ής Μαΐου» βοήθησε το Γκουόμιντανγκ να προετοιμάσει πολιτικά το έδαφος για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις του, στρατολογώντας κομματικά στελέχη σε περιοχές που ήλεγχαν οι πολέμαρχοι. Πρόβλημα ωστόσο προέκυψε λόγω του ΚΚΚ και της αριστερής πτέρυγας του Γκουόμιντανγκ, που σημαντικοί κατά τόπους παράγοντες της κινεζικής κοινωνίες έβλεπαν ως επικίνδυνα αποσταθεροποιητικά στοιχεία. Κατά τον Μάρτιο του 1926 επήλθε μια παροδική κρίση στις σχέσεις του Τσιανγκ Καϊσέκ με το ΚΚΚ, που οδήγησε σε επαναδιαπραγμάτευση των όρων της συνεργασίας του με την Κομιντέρν περιορίζοντας την επιρροή του ΚΚΚ. Οι ισορροπίες μέσα στο Γκουόμιντανγκ άλλαξαν σε βάρος της αριστερής πτέρυγάς του, ώστε το κόμμα να είναι σε θέση να προσελκύσει την υποστήριξη ισχυρών παραγόντων της κινεζικής κοινωνίας, που 1 Spence, In Search of Modern China, σελ. 341. 2 Spence, In Search of Modern China, σελ. 340-341.
ήθελαν εθνική ενοποίηση και εκδίωξη των ιμπεριαλιστικών μεγάλων δυνάμεων, φοβούνταν όμως κάποια ριζική κοινωνική επανάσταση. 3 Η λεγόμενη «βόρεια εκστρατεία», που εξαπέλυσε το Γκουόμιντανγκ τον Ιούλιο του 1926 με διοικητή τον Τσιανγκ Καϊσέκ, ήταν προσεκτικά προετοιμασμένη. Ο σχετικά μικρός Εθνικός Επαναστατικός Στρατός είχε αρχικά 90,000 οπλίτες και στελεχωνόταν από περίπου 8,000 αποφοίτους της σχολής πολέμου στη Ουαμπόα, γεγονός που τον καθιστούσε ποιοτικά ανώτερο από τις δυνάμεις των πολέμαρχων. Το Γκουόμιντανγκ εξασφάλισε επαρκής πόρους για την επιμελητεία του στρατού κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ώστε να μην προβαίνει σε λεηλασίες σε βάρος των αμάχων. Πολιτικά προετοίμασαν την εκστρατεία εκπρόσωποι του Γκουόμιντανγκ και του ΚΚΚ στις περιοχές στόχους το ΚΚΚ προετοίμασε και δολιοφθορές στα σιδηροδρομικά δίκτυα των πολέμαρχων. Στόχος του Τσιανγκ Καϊσέκ ήταν να πετύχει γρήγορα νίκες σε μάχες, ώστε να αποκτήσει κεκτημένη ταχύτητα και να πείσει διάφορους πολέμαρχους να προσχωρήσουν στην πλευρά του. Μονάχα αν δημιουργούσε ένα τέτοιο φαινόμενο χιονοστιβάδας θα μπορούσε να ελπίζει ότι θα ένωνε την Κίνα υπό το Γκουόμιντανγκ σε βάρος όμως της πολιτικής και στρατιωτικής συνοχής της πλευράς του. Η «βόρεια εκστρατεία» κινήθηκε σε τρεις άξονες. Στον δυτικό άξονα ο πρώτος επιχειρησιακός στόχος ήταν η Τσάνγκσα, πρωτεύουσα της επαρχίας Χουνάν, και ο απώτερος επιχειρησιακός στόχος ήταν η βιομηχανική τρίπολη Βουχάν 4 στην κεντρική Κίνα, που ελεγχόταν από τον ισχυρό «φιλόσοφο στρατηγό» (εκεί είχε ξεσπάσει η Επανάσταση του 1911). Στον ανατολικό άξονα ο πρώτος επιχειρησιακός στόχος ήταν η παραθαλάσσια επαρχία Φουτζιάν και ο απώτερος στόχος ήταν η Σαγκάη. Ο τρίτος άξονας ήταν μεταξύ των άλλων δύο με πρώτο στόχο τη Ναντσάνγκ, πρωτεύουσα της επαρχίας Τζιανγκσί, και απώτερο στόχο να συγκλίνει είτε με τον δυτικό είτε με τον ανατολικό άξονα ανάλογα με τις περιστάσεις. Η τριπλή επίθεση ξεκίνησε στις 1 Ιουλίου 1926. Μεγάλες επιτυχίες εξασφάλισε γρήγορα η δυτική πτέρυγα, καθώς κατέλαβε την Τσάνγκσα (πρώτος στόχος) στις 11 Ιουλίου και στα τέλη Αυγούστου έφτασε στα περίχωρα της Βουχάν (απώτερος στόχος). Η ραγδαία αυτή προέλαση επέφερε την προσχώρηση διάφορων πολέμαρχων στην πλευρά του Γκουόμιντανγκ. Έπειτα από σκληρές μάχες γύρω από και μέσα στις τρεις πόλεις της Βουχάν αυτομόλησαν και οι υφιστάμενοι του «φιλόσοφου στρατηγού» που υπερασπίζονταν τη Βουχάν, με αποτέλεσμα να ολοκληρωθεί ο έλεγχός της από το Γκουόμιντανγκ στις 10 Οκτωβρίου, δηλαδή ακριβώς στη 15η επέτειο της Επανάστασης του 1911. Η προέλαση του Εθνικού Επαναστατικού Στρατού ήταν πιο αργή στους άλλους δύο άξονες. Στο μεσαίο μέτωπο ο πρώτος στόχος, δηλαδή η Ναντσάνγκ και η επαρχία Τζιανγκσί, επιτεύχθηκε τον Νοέμβριο, αλλά μονάχα έπειτα από πολύ αιματηρές συμπλοκές που στοίχισαν στην πλευρά του Γκουόμιντανγκ απώλειες 15,000 οπλιτών. Ακόμα πιο αργή αλλά με λιγότερες απώλειες ήταν η προέλαση της ανατολικής πτέρυγας, που πέτυχε τον πρώτο στόχο, δηλαδή τον έλεγχο της επαρχίας Φουτζιάν, τον Δεκέμβριο μετά από κάποιες συμπλοκές αλλά και επιτυχείς διαπραγματεύσεις. Στο τέλος του 1926 πάντως το Γκουόμιντανγκ ήλεγχε 7 επαρχίες της νότιας Κίνας με συνολικό πληθυσμό περίπου 170 εκατομμυρίων, γεγονός που 3 Fairbank, China: A New History, σελ. 283-284. 4 Την Βουχάν απάρτιζαν οι πόλεις Βουτσάνγκ, Χανκού και Χανγιάνγκ κατά μήκος του κεντρικού Γιάνγκτζε.. Fairbank, China: A New History, σελ. 284.
ώθησε τη Μεγάλη Βρετανία να ξεκινήσει τις πρώτες επίσημες διπλωματικές επαφές της με την κυβέρνηση του Γκουόμιντανγκ. 5 Στις αρχές του 1927 προέκυψε μια βαρυσήμαντη διαφοροποίηση εντός της νικηφόρου συμμαχίας. Στη βιομηχανική Βουχάν εγκαταστάθηκε μια κυβέρνηση που εκπροσωπούσε την αριστερή πτέρυγα του Γκουόμιντανγκ και το ΚΚΚ. Στη Ναντσάνγκ βρισκόταν ο Τσιανγκ Καϊσέκ έχοντας μαζί του τους ηγέτες της δεξιάς πτέρυγας του Γκουόμιντανγκ. Η κυβέρνηση στη Βουχάν υποστήριζε ραγδαίες κοινωνικές αλλαγές και στρατηγικά έδινε προτεραιότητα σε μια εκστρατεία προς τα βόρεια στην κατεύθυνση του Πεκίνου. Ο Τσιανγκ ήθελε να αποφύγει ριζοσπαστικές κοινωνικές αλλαγές και στρατηγικά έδινε προτεραιότητα στην πλούσια περιοχή του κάτω Γιάγκτζε, που περιλάμβανε τη Σαγκάη και άλλες σημαντικές πόλεις. Το πλεονέκτημα του Τσιανγκ ήταν, ότι είχε υπό τις διαταγές του το μεγαλύτερο μέρος του Εθνικού Επαναστατικού Στρατού (τις δυνάμεις του μεσαίου και του ανατολικού άξονα επιχειρήσεων), ενώ η κυβέρνηση στη Βουχάν εξαρτιόταν από τις δυνάμεις πολεμάρχων που είχαν προσχωρήσει στην πλευρά του Γκουόμιντανγκ. Ως εκ τούτου η σημαντικότερη επίθεση στις αρχές του 1927 ήταν στην κατεύθυνση της Σαγκάης. Εντωμεταξύ η προέλαση των δυνάμεων του Γκουόμιντανγκ ενίσχυσε διάφορα επαναστατικά φαινόμενα στην κινεζική κοινωνία. Σε κάποιες περιοχές στην επαρχία υπό την κυριαρχία του Γκουόμιντανγκ πήρε σοβαρές διαστάσεις ένα κίνημα χωρικών, οι ρίζες του οποίου βρίσκονταν στην πολυετή δράση ενός ανεξάρτητου ακτιβιστή που μοίρασε τη σημαντική γαιοκτησία του στους ενοικιαστές αγρότες του - καθώς και εν μέρει στην επιρροή του ΚΚΚ. Κατά τόπους οργανωμένοι χωρικοί επιτέθηκαν στους μπράβους των μεγάλων γαιοκτημόνων και προέβησαν σε εξαναγκαστικό αναδασμό γης. Ο Μάο Ζεντόνγκ με την ιδιότητα του επικεφαλής του Ινστιτούτου Εκπαίδευσης του Αγροτικού Κινήματος του Γκουόμιντανγκ συνέταξε έκθεση στις αρχές του 1927, που παρουσίαζε τα φαινόμενα αυτά και πρότεινε το ΚΚΚ να παρέχει ηγεσία και οργάνωση στους άπορους χωρικούς. Το ΚΚΚ ήταν πιο δραστήριο στον χώρο του εργατικού συνδικαλισμού. Τον Φεβρουάριο του 1927 όταν οι δυνάμεις του Τσιανγκ Καϊσέκ έφτασαν κοντά στη Σαγκάη, τα συνδικάτα της οργάνωσαν διήμερη γενική απεργία, που κατεστάλη έπειτα από τον αποκεφαλισμό 20 συνδικαλιστών από τις δυνάμεις ενός τοπικού πολέμαρχου. Υπό την ηγεσία του Τζου Ενλάι πάντως το ΚΚΚ συνέχισε να παίζει ηγετικό και δραστήριο ρόλο στον εργατικό συνδικαλισμό της πόλης. Οι κινεζικές εξελίξεις απασχόλησαν την ηγεσία της Κόμιντερν και της Σοβιετικής Ένωσης στη Μόσχα. Ο Τρότσκι δυσπιστούσε έναντι του Γκουόμιντανγκ, δεν πίστευε στις δυνατότητες επιτυχίας του αγροτικού κινήματος και υποστήριζε την αυτόνομη δημιουργία από το ΚΚΚ εργατικών σοβιέτ στις κινεζικές πόλεις. Ο Στάλιν απεναντίας θεωρούσε ότι ήταν πρόωρη η δημιουργία σοβιέτ, καθώς θα οδηγούσε σε συντριβή του ΚΚΚ. Θεωρώντας την Κίνα πολύ πίσω στην κοινωνικο-οικονομική εξέλιξή της, πίστευε ότι το ΚΚΚ έπρεπε προς το παρόν να υποστηρίξει το Γκουόμιντανγκ ενάντια στους μεγάλους γαιοκτήμονες και στις μεγάλες δυνάμεις, για να το εγκαταλείψει μελλοντικά «σαν στυμμένα λεμόνια» - όπως είπε κατά λέξη ο Στάλιν - όταν ωρίμαζαν οι συνθήκες. Όσον αφορά το αγροτικό κίνημα, η γραμμή του ήταν πως το ΚΚΚ έπρεπε να το υποστηρίξει σε έναν βαθμό αλλά να μετριάσει τον ριζοσπαστισμό του, για να μην προκαλέσει αντιδράσεις από το Γκουόμιντανγκ. Πέρασε η γραμμή του Στάλιν, ο οποίος ήδη προετοίμαζε μεθοδικά την πολιτική 5 Roberts, Modern China, σελ. 162-163. Spence, In Search of Modern China, σελ. 341-348. Fairbank, China: A New History, σελ. 283.
συντριβή του Τρότσκι. Οι εξελίξεις στην Κίνα όμως του επιφύλαξαν μια δυσάρεστη έκπληξη. 6 Τον Μάρτιο του 1927 ο Τσιανγκ Καϊσέκ κινήθηκε προς τη Σαγκάη. Στις 21 Μαρτίου τα συνδικάτα της πόλης υπό την καθοδήγηση του ΚΚΚ διενήργησαν πάλι γενική απεργία καθώς και εξέγερση με τις πολιτοφυλακές τους κατά των πολέμαρχων. Οι δυνάμεις του Τσιανγκ άρχισαν να εισέρχονται στη Σαγκάη την επόμενη ημέρα. Τόσο ο Τσιανγκ όσο και το ΚΚΚ έδωσαν αυστηρές εντολές να μην πειραχθούν οι ξένοι, καθώς οι μεγάλες δυνάμεις είχαν συγκεντρώσει μεγάλο αριθμό πολεμικών πλοίων για να προστατεύσουν τους πολίτες τους και τα οικονομικά συμφέροντά τους. Στο τέλος του Μαρτίου εισήλθε στη Σαγκάη ο ίδιος ο Τσιανγκ Καϊσέκ, ενώ σημαντικά τμήματα της πόλης ελέγχονταν από τα συνδικάτα και τις πολιτοφυλακές τους. Η συμμαχία του Γκουόμιντανγκ με το ΚΚΚ έμοιαζε να είχε θριαμβεύσει. Στη συνέχεια ωστόσο ο Τσιανγκ είχε επαφές με τον επιχειρηματικό κόσμο της Σαγκάης, που φοβόταν την άνοδο των συνδικαλιστών. Είχε επίσης επαφές με τους ηγέτες της λεγόμενης «πράσινης συμμορίας», της μεγαλύτερης εγκληματικής οργάνωσης της Σαγκάης που είχε εκτεταμένες διαπλοκές με την τοπική πολιτική και αστυνομική ηγεσία. Στις 4 το πρωί της 12 ης Απριλίου 1927 η πολιτοφυλακή της «πράσινης συμμορίας» ξεκίνησε επιθέσεις ενάντια στα αρχηγεία των συνδικαλιστικών οργανώσεων με την ανοχή και στη συνέχεια την ενεργή υποστήριξη τόσο των αρχών στο διεθνές μέρος της πόλης ο αστυνομικός διοικητής του οποίου ήταν λίγο πολύ μέλος της «πράσινης συμμορίας» - όσο και των δυνάμεων του Τσιανγκ Καϊσέκ. Το ΚΚΚ και ο Στάλιν αιφνιδιάσθηκαν πλήρως από αυτήν την αδίστακτη μαχαιριά πισώπλατα ήταν ο Τσιανγκ που εγκατέλειπε το ΚΚΚ «σαν στυμμένα λεμόνια» και όχι αντίστροφα. Στις επόμενες ημέρες και εβδομάδες χιλιάδες συνδικαλιστές σκοτώθηκαν ή συνελήφθησαν σβήνοντας το συνδικαλιστικό κίνημα στη Σαγκάη και στοιχίζοντας στο ΚΚΚ πολλά μέλη του. Προς τα τέλη Απριλίου ο Τσιανγκ κήρυξε την ίδρυση καθεστώτος Γκουόμιντανγκ με πρωτεύουσα τη Ναντζίνγκ (στον κάτω Γιάνγκτζε), ερχόμενος έτσι σε ρήξη με την κυβέρνηση στη Βουχάν. 7 Η αριστερή πτέρυγα του Γκουόμιντανγκ στη Βουχάν ήθελε να συνεχίσει να συνεργάζεται με το ΚΚΚ. Την ίδια γραμμή πέρασε ο Στάλιν στην Κομιντέρν. Το πρόβλημα που προέκυψε ωστόσο ήταν, ότι το ριζοσπαστικό αγροτικό κίνημα έπαιρνε ολοένα πιο βίαιες μορφές. Πολλοί μεγάλοι γαιοκτήμονες σκοτώθηκαν ή έχασαν μέλη των οικογενειών τους, ενώ άλλοι υπέστησαν δημόσιες ταπεινώσεις και εξευτελισμούς. Το ΚΚΚ δεν ευθυνόταν για την κλιμάκωση της βίας, καθώς απεναντίας προσπαθούσε σύμφωνα με τις οδηγίες του Στάλιν να αμβλύνει τον ριζοσπαστισμό του κινήματος. Ενώ όμως η κυβέρνηση στη Βουχάν συζητούσε τις λεπτομέρειες μιας αγροτικής μεταρρύθμισης για να εκτονώσει την κατάσταση, πολέμαρχοι που είχαν προσχωρήσει στην πλευρά του Γκουόμιντανγκ επενέβησαν στρατιωτικά ενάντια στο αγροτικό κίνημα, αιματοκυλώντας περιοχές όπου ήταν ισχυρό και επιτρέποντας στην παλιά κοινωνική ολιγαρχία να προβεί σε φοβερές πράξεις εκδίκησης για όσα είχε υποστεί. Καθώς η κυβέρνηση στη Βουχάν εξαρτιόταν στρατιωτικά από τους πολέμαρχους, αναγκάσθηκε στα τέλη Ιουλίου 1927 να έρθει σε ρήξη με το ΚΚΚ για να συνεχίσει να τους προσεταιρίζεται. Οι σοβιετικοί σύμβουλοι εγκατέλειψαν την Κίνα, έχοντας προσφέρει πολύτιμο έργο περισσότερο στο Γκουόμιντανγκ παρά στο ΚΚΚ. 8 6 Roberts, Modern China, σελ. 163-164. Spence, In Search of Modern China, σελ. 350-353. Fairbank, China: A New History, σελ. 284. 7 Roberts, Modern China, σελ. 164-165. Spence, In Search of Modern China, σελ. 353-354. Fairbank, China: A New History, σελ. 284. 8 Roberts, Modern China, σελ. 165. Spence, In Search of Modern China, σελ. 354-358.
Βλέποντας ο Στάλιν ότι όλες οι πτέρυγες του Γκουόμιντανγκ είχαν έρθει πια σε ρήξη με το ΚΚΚ, άλλαξε γραμμή και υπέδειξε επαναστατικές εξεγέρσεις τόσο στις πόλεις όσο και στον αγροτικό τομέα, αν και η όποια υποτιθέμενη ευκαιρία είχε πια παρέλθει. Η πρώτη εξέγερση έλαβε χώρα στις αρχές Αυγούστου 1927, όταν ένας κομουνιστής στρατηγός του Εθνικού Επαναστατικού Στρατού κατέλαβε τη Ναντσάνγκ και κήρυξε νέο αριστερό καθεστώς. Οι οπλίτες του ωστόσο ήθελαν να επιστρέψουν στις ιδιαίτερες πατρίδες τους στην πιο νότια επαρχία Γκουαντόνγκ, με αποτέλεσμα το κίνημα να ξεφτίσει σύντομα. Η δεύτερη εξέγερση ήταν μια προσπάθεια του Μάο Ζεντόνγκ τον Αύγουστο του 1927 να αναβιώσει το αγροτικό κίνημα σε κεντρικές επαρχίες της νότιας Κίνας. Οι πολέμαρχοι ωστόσο είχαν ήδη ουσιαστικά εξουδετερώσει το κίνημα, με αποτέλεσμα η εξέγερση του Μάο να αποτύχει και ο ίδιος να διαφύγει με τα κατάλοιπα των εξεγερθέντων σε μια ορεινή περιοχή στην ενδοχώρα της νότιας Κίνας. Η τρίτη εξέγερση έλαβε χώρα στην Καντόν τον Δεκέμβριο του 1927, όταν για λίγες ημέρες δημιουργήθηκε και κυριάρχησε στην πόλη ένα σοβιέτ. Και οι τρεις εξεγέρσεις έπασχαν από ελλιπή προετοιμασία και σχεδιασμό. Οι αποτυχίες του ΚΚΚ στοίχισαν τις ζωές πολλών μελών του. Το κόμμα ωστόσο επιβίωσε και συνέχισε να λειτουργεί ως παράνομη οργάνωση, προσπαθώντας να μάθει από τα λάθη του και να χαράξει μια πιο μελετημένη και συστηματική πορεία προς την επανάσταση. 9 Η ρήξη της κυβέρνησης στη Βουχάν με το ΚΚΚ επέφερε την επανένωση των δύο πτερύγων του Γκουόμοντανγκ. Ο Τσιανγκ Καϊσέκ ωστόσο άργησε να ξεκινήσει νέα εκστρατεία στη βόρεια Κίνα κυρίως λόγω έλλειψης πόρων. Η αστική τάξη της Σαγκάης, που είχε ανακουφισθεί από την καταστροφή των συνδικαλιστών, βρέθηκε τώρα στο στόχαστρό του. Οι χρηματοδοτικές προσπάθειες του Τσιανγκ έφταναν μέχρι και τις γκανγκστερικές μεθόδους γόνοι πλούσιων βιομηχάνων συλλαμβάνονταν με ψευδείς κατηγορίες ότι ήταν είτε κομουνιστές είτε αντεπαναστάτες, για να αναγκασθούν οι γονείς να πληρώσουν ακριβά λίτρα προς όφελος της προσπάθειας εθνικής ενοποίησης. Καθώς ο Τσιανγκ συνεργαζόταν με την «πράσινη συμμορία», μπορούσε να απειλεί βιομήχανους ακόμα και στις διεθνείς περιοχές της πόλης. 10 Η νέα φάση της βόρειας εκστρατείας, που είχε ως στόχο να αποκτήσει το Γκουόμιντανγκ τον έλεγχο της βόρειας Κίνας, ξεκίνησε στις αρχές του 1928. Ο Τσιανγκ Καϊσέκ κατάφερε να απομονώσει τον «γηραιό στρατάρχη», τον ισχυρότερο πολέμαρχο της βόρειας Κίνας, όταν πήρε με το μέρος του τον «χριστιανό στρατηγό» και τον «κυβερνήτη μοντέλο», δύο πολέμαρχους που ήλεγχαν κεντρικές περιοχές της βόρειας Κίνας. Με τις δυνάμεις των δύο αυτών πολέμαρχων να προελαύνουν προς τη μεγάλη πεδιάδα της βόρειας Κίνας από τα νοτιοδυτικά και τον στρατό του Τσιανγκ να προχωράει από τα νοτιοανατολικά, ο «γηραιός στρατάρχης», που ήταν εγκαταστημένος στο Πεκίνο, βρέθηκε πιεσμένος. Στα τέλη Μαΐου 1928 οι αντίπαλοί του απειλούσαν να φτάσουν στην Τιαντζίν, το επίνειο του Πεκίνου, από όπου θα μπορούσαν να διακόψουν τις γραμμές επικοινωνίας του με τη βάση του στη Μαντζουρία. Στη φάση αυτή επενέβη η Ιαπωνία, που έπεισε τον «γηραιό στρατάρχη» να διαφύγει από το Πεκίνο και να επιστρέψει σιδηροδρομικά στη Μαντζουρία, με την εγγύηση ότι οι Ιάπωνες θα εμπόδιζαν το Γκουόμιντανγκ να την κατακτήσει. Σκοπός της Ιαπωνίας ήταν να μείνει η Μαντζουρία ανεξάρτητη από την Κίνα, για να αποτελέσει σε κάποια μελλοντική συγκυρία εύκολο στόχο για τον ιαπωνικό 9 Roberts, Modern China, σελ. 165-166. Spence, In Search of Modern China, σελ. 358-360. 10 Spence, In Search of Modern China, σελ. 361-363.
επεκτατισμό. Το ιαπωνικό σχέδιο ωστόσο πήγε στραβά, όταν μια ομάδα μιλιταριστών ιαπώνων αξιωματικών ανατίναξε το βαγόνι του «γηραιού στρατάρχη» μέσα στη Μαντζουρία, ελπίζοντας με τον σκοτωμό του να προκαλέσει άμεσα σινοιαπωνική ρήξη και επέκταση του ιαπωνικού ελέγχου σε όλη την Μαντζουρία. Τη θέση του «γηραιού στρατάρχη» όμως πήρε αμέσως ο γιός του, ο λεγόμενος «νεαρός στρατάρχης», ο οποίος ουσιαστικά συνεργάσθηκε με το Γκουόμιντανγκ. Προς απογοήτευση των ιαπώνων μιλιταριστών η ιαπωνική κυβέρνηση δεν θέλησε να ξεκινήσει επεκτατικό πόλεμο σε εκείνη τη συγκυρία. 11 Στα μέσα του 1928 επομένως το Γκουόμιντανγκ είχε θέσει ονομαστικά υπό τον έλεγχό του όλη την Κίνα από την Γκουανγκντόνγκ στον νότο ως τη Μαντζουρία στο βορρά. Εκτός ελέγχου του έμεναν μόνο περιοχές μειονοτικές, όπως το Θιβέτ, η Εξωτερική Μογγολία, η Σιντζιάνγκ (η μεγάλη αλλά αραιοκατοικημένη μουσουλμανική περιοχή στην Κεντρική Ασία) και τμήματα της Μαντζουρίας. Ωστόσο ο έλεγχος του καθεστώτος της Ναντζίνγκ στις επαρχίες της Κίνας ήταν πολύ περιορισμένος. Στις περισσότερες περιοχές παρέμεναν οι πολέμαρχοι ως ημιαυτόνομοι τοπικοί εξουσιαστές. Οι φόροι ακίνητης περιουσίας πήγαιναν στις αρχές των επαρχιών, αφήνοντας για την κεντρική κυβέρνηση ως πηγή εσόδων μονάχα τους φόρους στη βιομηχανία και στο εμπόριο. Η βαριά φορολόγησή τους ανέκοψε την αναπτυξιακή δυναμική της κινεζικής οικονομίας. Εντωμεταξύ οι αμυντικές δαπάνες απορροφούσαν περίπου το ήμισυ των συνολικών δαπανών, καθώς το καθεστώς της Ναντζίνγκ προέβαινε σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, συνήθως εναντίων πολέμαρχων ή των κομουνιστών, κάθε χρόνο από το 1928 έως το ξέσπασμα του σινο-ιαπωνικού πολέμου το 1937 (η αρχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου στην Ανατολική Ασία). 12 Ιδεολογικά το καθεστώς της Ναντζίνγκ είχε επηρεαστεί από αντιλήψεις κοινωνικού δαρβινισμού, σύμφωνα με τις οποίες οι χώρες που έμεναν καθυστερημένες οικονομικά και στρατιωτικά κινδύνευαν να εξαφανιστούν. Ο μεσοπόλεμος αποτέλεσε το αποκορύφωμα της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας και πολλοί κινέζοι εθνικιστές φοβόνταν μια ενδεχόμενη αποικιοποίηση της Κίνας. Έπειτα από τον «αιώνα των ταπεινώσεων», τα εκατό χρόνια δηλαδή από τον πρώτο πόλεμο του οπίου, έχοντας ήδη υποστεί τις λεγόμενες «άνισες συνθήκες» που παραχωρούσαν άνισα δικαιώματα στις μεγάλες δυνάμεις, η Κίνα έμοιαζε ευάλωτη σε νέα πλήγματα. Ειδικά η ιαπωνική οικονομική διείσδυση σε συνδυασμό με την ιαπωνική σφαίρα επιρροής στη βορειοδυτική Κίνα και σε μέρη της Μαντζουρίας έμοιαζε να επιβεβαιώνει και τη θεωρία του ιμπεριαλισμού του Λένιν, με την Ιαπωνία να επιδιώκει τη σταδιακή αποικιοποίηση της Κίνας για να την εκμεταλλεύεται οικονομικά ως στήριγμα του καπιταλιστικού συστήματός της. 13 Για να σωθεί η Κίνα, χρειαζόταν ισχυρή κυβέρνηση. Ακολουθώντας τη σκέψη του Σουν Γιατσέν ο Τσιανγκ Καϊσέκ επέβαλε αυταρχικό καθεστώς, που θα διαρκούσε έως ότου η κινεζική κοινωνία θα ήταν πιο αναπτυγμένη και έτοιμη για δημοκρατία. Το αυταρχικό καθεστώς της Ναντζίνγκ είχε έναν αντιφιλελεύθερο προσανατολισμό, επηρεασμένο από τα διεθνή ρεύματα της εποχής. Το κραχ του 1929 και η μεγάλη οικονομική κρίση που ακολούθησε έμοιαζαν να αποδεικνύουν την αποτυχία του φιλελευθερισμού. Η κομουνιστική Σοβιετική Ένωση και η φασιστική Ιταλία αποτελούσαν εναλλακτικά πρότυπα πολιτικής και οικονομικής οργάνωσης. Το καθεστώς της Ναντζίνγκ επιδίωξε ως εκ τούτου να εκσυγχρονίσει και να αναπτύξει την Κίνα άνωθεν με κρατικιστικές και κορπορατιστικές μεθόδους, καθώς 11 Roberts, Modern China, σελ. 166-167. Spence, In Search of Modern China, σελ. 363-366. 12 Fairbank, China: A New History, σελ. 289-290. Spence, In Search of Modern China, σελ. 399. 13 Zanasi Margheritu, Chen Gongbo and the Construction of a Modern Nation.
και με κινητοποίηση των μαζών. Για να αποφύγει την πάλη των τάξεων, το κράτος προώθησε ενώσεις παραγωγών που μαζί με τους εργαζόμενους θα καθοδηγούνταν προς αναπτυξιακές κατευθύνσεις (κατά τα πρότυπα που ευρωπαϊκού κορπορατισμού που είχε υιοθετήσει μεταξύ άλλων ο ιταλικός φασισμός). 14 Η αναπτυξιακή και εκσυγχρονιστική προσπάθεια του καθεστώτος της Ναντζίνγκ είχε μονάχα περιορισμένα αποτελέσματα το 1933 η βιομηχανία παρήγαγε μόλις το 7,4% του κινεζικού ΑΕΠ. Πρώτον, το καθεστώς επηρέαζε σημαντικά μονάχα τις πόλεις της Κίνας κυρίως στις παραθαλάσσιες επαρχίες της. Η αχανής ενδοχώρα παρέμενε αγροτική και οπισθοδρομική. Δεύτερον, στις πόλεις το Γκουόμιντανγκ έπληξε την αστική τάξη με την εξουθενωτική άντληση πόρων, ενίοτε και με γκανγκστερικές μεθόδους που προαναφέρθηκαν. Τρίτον, το ίδιο το Γκουόμιντανγκ μετεξελίχθηκε από γνήσια εθνικό επαναστατικό κόμμα σε μια παράταξη που περιλάμβανε πολλούς διεφθαρμένους οπορτουνιστές. Από τη στιγμή που ο Τσιανγκ Καϊσέκ συμμάχησε με την «πράσινη συμμορία» της Σαγκάης ενάντια στο ΚΚΚ και μετά ενάντια στους βιομηχάνους της Σαγκάης, έδωσε αρνητικό στίγμα στους υφισταμένους του. Ο ίδιος ήταν λιτός στην προσωπική ζωή του, με θλίψη όμως διαπίστωνε στις αρχές της δεκαετίας του 1930 ότι οι αξιωματούχοι του Γκουόμιντανγκ στην εξουσία αναπαρήγαγαν πολλά από τα ελαττώματα της παλιάς γραφειοκρατίας των Τσινγκ, δηλαδή βραδυπορία, διαφθορά και αναποτελεσματικότητα. 15 Ενδεικτική των εκσυγχρονιστικών προθέσεων αλλά και της μονάχα περιορισμένης αποτελεσματικότητας του καθεστώτος της Ναντζίνγκ ήταν η εκπαιδευτική πολιτική του. Στόχος του καθεστώτος ήταν η υποχρεωτική πρωτοβάθμια εκπαίδευση (δημοτικό) για όλα τα παιδιά της Κίνας. Καθώς όμως η κεντρική κυβέρνηση δεν μπορούσε να χρηματοδοτήσει τη σχολική εκπαίδευση, ανάθεσε τη λειτουργία των δημοτικών σχολείων στις τοπικές αρχές, που λόγω έλλειψης πόρων επέβαλαν δίδακτρα. Σχετικά λίγες οικογένειες στα κατώτερα στρώματα είχαν τους πόρους για να στείλουν τα παιδιά τους στα σχολεία, και ακόμα λιγότερες ήταν διατεθειμένες να πληρώσουν δίδακτρα για να εκπαιδευτούν οι κόρες τους το 1932 μόλις το 15,1% των μαθητών στα δημοτικά σχολεία ήταν κορίτσια. Τουλάχιστον τα τρία τέταρτα των παιδιών της Κίνας συνέχισαν να μην έχουν καμία σχολική εκπαίδευση. Ανάλογη ήταν η εικόνα όσον αφορά τις υποδομές (σιδηρόδρομοι, σύγχρονοι δρόμοι), που στις περισσότερες περιοχές της Κίνας ήταν από υποτυπώδεις έως ανύπαρκτες. 16 Για να δώσει νέα ώθηση στο καθεστώς του, ο Τσιανγκ Καϊσέκ πήρε πολιτικές πρωτοβουλίες περιορισμένης τελικά αποτελεσματικότητας. Το 1932 ίδρυσε το σώμα των «γαλανοχιτώνων», μια οργάνωση χωρίς παραστρατιωτικά χαρακτηριστικά για την κινητοποίηση της νεολαίας που ουσιαστικά αναπαρήγαγε τις μεθόδους μαζικής κινητοποίησης των ευρωπαϊκών ολοκληρωτικών καθεστώτων. Το 1934 έκανε στροφή προς τον παραδοσιακό κομφουκιανισμό με το «Κίνημα για μια Νέα Ζωή», που τόνιζε τις κομφουκιανικές αξίες και είχε ως πρότυπο τον Τζενγκ Γκουοφάν, τον μεγαλύτερο κομφουκιανό ήρωα της εποχής της «παλινόρθωσης» κατά τη δεκαετία του 1860. Αμφιταλαντευόμενος μεταξύ ολοκληρωτισμού και παραδοσιακού συντηρητισμού, καθώς και περιοριζόμενος από την έλλειψη πόρων της κεντρικής κυβέρνησης και την ισχύ διάφορων πολέμαρχων στην επαρχία, ο Τσιανγκ τελικά δεν 14 Fairbank, China: A New History, σελ. 288. Zanasi Margheritu, Chen Gongbo and the Construction of a Modern Nation. 15 Fairbank, China: A New History, σελ. 286-287 και 290-291. Zanasi Margheritu, Chen Gongbo and the Construction of a Modern Nation. Roberts, Modern China, σελ. 172-173. 16 Roberts, Modern China, σελ. 171 και 174.
κατόρθωσε να βρει πρακτικούς τρόπους για να επηρεάσει εκσυγχρονιστικά τη μεγάλη μάζα της κινεζικής κοινωνίας. 17 Στις δυσκολίες της εκσυγχρονιστικής προσπάθειας της Κίνας συνέβαλε και η αυξανόμενη ένταση με την Ιαπωνία, στην οποία ιάπωνες εθνικιστές δολοφόνησαν δύο πρωθυπουργούς και άλλους πολιτικούς πιέζοντας για μια πιο επεκτατική πολιτική. Τον Σεπτέμβριο του 1931 η Ιαπωνία κατέλαβε μονομερώς ολόκληρη τη Μαντζουρία και έστησε ένα καθεστώς ανδρείκελων με ονομαστικό ηγεμόνα τον τελευταίο αυτοκράτορα των Τσινγκ. Το καθεστώς της Ναντζίνγκ αντέδρασε στην κατάληψη της Μαντζουρίας οργανώνοντας μποϋκοτάζ ιαπωνικών προϊόντων και επιβάλλοντας κυρώσεις σε κινεζικές εταιρείες που συναλλάσσονταν με ιαπωνικές επιχειρήσεις. Η Ιαπωνία στις αρχές του1932 επιτέθηκε ενάντια στη Σαγκάη, για να επιβάλει τη βούλησή της. Το 1933 ο ιαπωνικός στρατός πέρασε νότια από τη Μαντζουρία, διέσχισε το πέρασμα Σανχαιγκουάν και έφτασε κοντά στην Τιαντζίν, το επίνειο του Πεκίνου. Οι εξελίξεις αυτές έδειχναν, ότι όσο η Κίνα παρέμενε αδύναμη, ήταν ευάλωτη στον ιαπωνικό επεκτατισμό. 18 Επιπλέον πρόβλημα για το καθεστώς της Ναντζίνγκ ήταν το ΚΚΚ. Η ηγεσία του στη Σαγκάη, με επικεφαλής τους λεγόμενους «28 μπολσεβίκους» που είχαν εκπαιδευθεί στη Σοβιετική Ένωση, είχε ουσιαστικά απολέσει την ικανότητα πρωτοβουλιών μετά το 1927 και απλά επιβίωνε στην παρανομία. Σε ορεινές και δύσβατες περιοχές της νότιας Κίνας ωστόσο μπόρεσαν περιφερειακοί ηγέτες του ΚΚΚ να δημιουργήσουν τοπικά σοβιέτ, που αψηφούσαν την εξουσία τόσο της Ναντζίνγκ όσο και περιφερειακών πολέμαρχων και προωθούσαν τοπικά ριζοσπαστικές αγροτικές μεταρρυθμίσεις. Σε ένα από τα νότια σοβιέτ ηγέτης ήταν ο νεαρός Ντενγκ Σιαοπίνγκ, που στις αρχές της δεκαετίας του 1920 είχε σπουδάσει στη Γαλλία και είχε μυηθεί εκεί στον μαρξισμό. Το σημαντικότερο πάντως από τα νότια σοβιέτ ήταν στην επαρχία Τζιανγκσί με επικεφαλής τον Μάο Ζεντόνγκ. Ως εκ τούτου το ΚΚΚ βίωνε δύο ξεχωριστές εμπειρίες, με την ηγεσία του στη Σαγκάη να επικεντρώνεται στο προλεταριάτο και τους περιφερειακούς ηγέτες στη νότια Κίνα να επικεντρώνονται στα προβλήματα των χωρικών. Ενάντια στη μαρξιστική θεωρία, που επικεντρώνεται στο βιομηχανικό προλεταριάτο ως πηγή της επανάστασης, πιο επιτυχημένοι ήταν οι νότιοι κομουνιστές, που επικεντρώθηκαν στον αγροτικό τομέα. 19 Στην κινεζική επαρχία το κατώτερο στρώμα ήταν οι άκληροι χωρικοί, που εργάζονταν ως μισθωτοί στα κτήματα των γαιοκτημόνων. Αυτοί όμως ήταν μόνο το ένα τέταρτο με ένα πέμπτο του αγροτικού πληθυσμού. Αμέσως πιο επάνω ήταν το πολυπληθέστερο στρώμα, με χωρικούς που είχαν κάποια μικρά κτήματα αλλά αναγκάζονταν επιπλέον να εργάζονται και ως μισθωτοί ή ενοικιαστές σε κτήματα άλλων. Πιο επάνω ήταν οι εύποροι χωρικοί, που μπορούσαν άνετα να επιβιώσουν με τα κτήματά τους και να έχουν ενοικιαστές και μισθωτούς. Στην κορυφή ήταν οι μεγάλοι γαιοκτήμονες, πολλοί από τους οποίους ιδίως στον Κάτω Γιάνγκτζε ζούσαν σε πόλεις και είχαν αναθέσει τις καλλιέργειές τους σε επιστάτες. 20 Σκοπός των νότιων κομουνιστών ήταν να στρέψουν τις μάζες των άκληρων και των χωρικών με μικρά κτήματα ενάντια στους εύπορους χωρικούς και στους μεγάλους γαιοκτήμονες. Αυτό που ανακάλυψαν όμως ήταν, ότι δεν υπήρχε μίσος 17 Fairbank, China: A New History, σελ. 289-291. Roberts, Modern China, σελ. 171-176. 18 Spence, In Search of Modern China, σελ. 390-395. 19 Roberts, Modern China, σελ. 177-179. Spence, In Search of Modern China, σελ. 370-373. Fairbank, China: A New History, σελ. 294-295. 20 Roberts, Modern China, σελ. 177-181. Spence, In Search of Modern China, σελ. 370-378. Fairbank, China: A New History, σελ. 302.
ενάντια στους εύπορους χωρικούς, ούτε ενάντια στους μεγάλους γαιοκτήμονες εφόσον κατοικούσαν κοντά στα κτήματά τους πολλοί από αυτούς άλλωστε ήταν κομφουκιανοί λόγιοι από την εποχή της αυτοκρατορίας και έχαιραν της εκτίμησης και του σεβασμού της τοπικής κοινωνίας. Μίσος υπήρχε μονάχα ενάντια σε απόντες μεγάλους γαιοκτήμονες, ειδικά εφόσον οι επιστάτες τους χρησιμοποιούσαν βάναυσες μεθόδους για να μεγιστοποιήσουν τα κέρδη τους. Ιδιαίτερο μίσος πάντως υπήρχε ενάντια στους φοροεισπράκτορες. Από τα τελευταία χρόνια της αυτοκρατορίας είχε επιβληθεί στην επαρχία ένας νέος φόρος, που ως μονάδα είχε το κάθε χωριό δηλαδή το κάθε χωριό όφειλε να συλλέξει ένα συγκεκριμένο ποσό. Στο παραδοσιακό σύστημα, εφόσον λειτουργούσε σύμφωνα με τις κομφουκιανικές αξίες, αναλάμβαναν οι τοπικοί κομφουκιανοί λόγιοι τη δίκαιη κατανομή του φόρου στα νοικοκυριά ενός χωριού. Επειδή όμως ο φόρος έπρεπε να δοθεί ακόμα και σε περιόδους πλημμύρων, ξηρασιών και άλλων φυσικών καταστροφών, η συλλογή του γινόταν πολύ δυσάρεστη, με αποτέλεσμα ολοένα και περισσότερο να αποφεύγουν οι κομφουκιανοί λόγιοι να εκτελούν αυτό το έργο. Τη θέση τους έπαιρναν ιδιωτικοί φοροεισπράκτορες, που είχαν το κίνητρο να συλλέξουν περισσότερα από το ποσό του φόρου για να βγάλουν κέρδος. Τέτοιοι ιδιωτικοί φοροεισπράκτορες ήταν ιδιαίτερα αδίστακτοι και μισητοί, εφόσον εισέπρατταν φόρους σε περιοχές από τις οποίες δεν κατάγονταν. Η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα άσχημη για τα ασθενέστερα στρώματα σε περιοχές, όπου οι μεγάλοι γαιοκτήμονες συσπειρώνονταν σε μυστικές εταιρείες με πολιτοφυλακές για να μπορούν να αντιστέκονται στις αρπακτικές προθέσεις των ιδιωτικών φοροεισπρακτόρων, με αποτέλεσμα να μετακυλύετε μεγαλύτερο μέρος του φόρου επί των χωριών στα ασθενέστερα στρώματα. Το καθεστώς της Ναντζίνγκ επιδείνωσε την κατάσταση. Θέλοντας να χρηματοδοτήσει τοπικά έργα εκσυγχρονισμού και ανάπτυξης, όπως σχολεία, δρόμους και αστυνομία, αύξησε τον φόρο αυτό. Οι ασθενέστεροι χωρικοί δεν έβλεπαν τα οφέλη από τις εκσυγχρονιστικές και αναπτυξιακές δαπάνες, που από τη φύση τους ήταν μακροπρόθεσμα. Το κλειδί για την έξοδο από τον φαύλο κύκλο θα ήταν μια μεγάλη αύξηση στην παραγωγικότητα του αγροτικού τομέα. Το καθεστώς της Ναντζίνγκ, σε συνδυασμό με δυτικές φιλανθρωπικές πρωτοβουλίες, προσπάθησε με πολλούς τρόπους να βελτιώσει την αγροτική παραγωγικότητα, με κατά τόπους θετικά αποτελέσματα, χωρίς ωστόσο να επιφέρει γενική βελτίωση. Ως εκ τούτου υπήρχε μεγάλο μίσος κατά των ιδιωτικών φοροεισπρακτόρων και των τοπικών αρχών που τους βοηθούσαν στις εισπράξεις των φόρων, καθώς και ενάντια σε απόντες μεγάλους γαιοκτήμονες. Έπειτα από προσεκτική μελέτη των τοπικών συνθηκών στις περιοχές που ήλεγχε, ο Μάο Ζεντόνγκ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ήταν πρόωρο να προσπαθήσει να στρέψει τα ασθενέστερα στρώματα ενάντια στους εύπορους χωρικούς και επικέντρωσε την προσπάθειά του ενάντια στους μεγάλους γαιοκτήμονες. 21 Το 1929 ο Μάο Ζεντόνγκ ήλεγχε έδαφος επαρκές για να συντηρεί έναν μικρό στρατό 2.000 οπλιτών, που πάντως μεγάλωνε πολύ γρήγορα. Το γεγονός αυτό συνέβαλε στην απόφαση της ηγεσίας του ΚΚΚ στη Σαγκάη να προκαλέσει το καλοκαίρι του 1930 κομουνιστικές εξεγέρσεις σε τρεις πόλεις της κεντρικής και της νότιας Κίνας, τη Βουχάν, τη Ναντσάνγκ και την Τσάνγκσα (πρωτεύουσα της επαρχίας Χουνάν). Ο στρατός του Μάο επιτέθηκε στη Ναντσάνγκ χωρίς επιτυχία και στη συνέχεια επιδίωξε να βοηθήσει την κομουνιστική εξέγερση στην Τσάνγκσα, που για 10 ημέρες ήλεγχε την πόλη. Πάντως μόλις διέγνωσε τη ματαιότητα του 21 Fairbank, China: A New History, σελ. 295-297. Spence, In Search of Modern China, σελ. 372.
εγχειρήματος ενώπιον των ασύγκριτα ισχυρότερων στρατιωτικών δυνάμεων του καθεστώτος της Ναντζίνγκ, ο Μάο αποσύρθηκε με το μεγαλύτερο μέρος του στρατού του άθικτο και επέστρεψε στη βάση του. Η αποτυχία των εξεγέρσεων στις τρεις πόλεις επιβεβαίωσε την άποψη του Μάο, ότι προτεραιότητα έπρεπε να δοθεί στην επαρχία και ότι το ΚΚΚ έπρεπε να αποκτήσει εδαφικές βάσεις σε δύσβατες περιοχές, που μπορούσε να υπερασπισθεί με μεθόδους ανταρτοπόλεμου. 22 Το 1931 η ηγεσία του ΚΚΚ εγκατέλειψε τη Σαγκάη και πήγε στο σοβιέτ της Τζιανγκσί, που τον Νοέμβριο ανακηρύχθηκε ως η Κινεζική Σοβιετική Δημοκρατία με πρόεδρο τον Μάο. Ισχυρή ωστόσο τώρα ήταν η θέση των «28 μπολσεβίκων» στην κεντρική επιτροπή του ΚΚΚ, που διαφώνησαν με την επιδίωξη του Μάο να προσεταιρισθεί τους εύπορους χωρικούς. Όντας πιο δογματικοί, οι 28 μπολσεβίκοι πέρασαν πιο σκληρή γραμμή που προέβλεπε την πλήρη απαλλοτρίωση χωρίς αποζημίωση των μεγάλων γαιοκτησιών και την απαλλοτρίωση όσων εδαφών των εύπορων χωρικών δεν καλλιεργούσαν οι ίδιοι. Η πολιτική αυτή υλοποιήθηκε με κύματα βίας στα σοβιέτ, που αποκορυφώθηκαν το 1934 με μαζικούς θανάτους αποξενώνοντας τους περισσότερους μεσαίους και εύπορους χωρικούς από το ΚΚΚ. 23 Η εξέλιξη αυτή συνέβαλε στις στρατιωτικές ήττες που υπέστη το ΚΚΚ το 1934. Ο Τσιανγκ Καϊσέκ είχε εξαπολύσει τέσσερις επιθέσεις ενάντια στο σοβιέτ της Τζιανκσί μεταξύ 1930 και 1933, που όμως δεν πέτυχαν ενάντια στις μεθόδους ανταρτοπόλεμου του κόκκινου στρατού του Μάο. Το 1934 ο Τσιανγκ υλοποίησε την πέμπτη επίθεσή του με μια ιδιαίτερα συστηματική στρατηγική αντιμετώπισης ανταρτοπόλεμου, ακολουθώντας τις συμβουλές γερμανών στρατιωτικών συμβούλων συμπεριλαμβανομένου του στρατηγού Χανς φον Ζέεκτ, αρχιτέκτονα κατά του δεκαετία του 1920 του γερμανικού στρατού. Ολόκληρο το σοβιέτ της Τζιανγκσί περικυκλώθηκε από σειρά μεγάλων φυλακίων, που απείχαν τόσο το κάθε ένα από το επόμενο ώστε να μπορούν να αλληλοϋποστηρίζονται με τη δύναμη πυρός τους. Επίσης κατασκευάστηκαν φυλάκια σε σημαντικές διόδους προς το εσωτερικό του σοβιέτ. Για την επιμελητεία και την επιχειρησιακή υποστήριξη των συνολικά 14.000 φυλακίων κατασκευάστηκαν πάνω από 2.000 χιλιόμετρα νέων δρόμων. Το σύστημα των φυλακίων διέκοψε τις γραμμές ανεφοδιασμού του κόκκινου στρατού και περιόρισε την ικανότητα ελιγμών και διαφυγής του ενώπιον των επιθέσεων των ισχυρότερων δυνάμεων του Τσιάνγκ. Έχοντας επίσης υπόψη τις ιδιαιτερότητες της αντιμετώπισης ενός ανταρτοπόλεμου, ο Τσιανγκ τόνιζε ότι ο λόγος στρατιωτικών και πολιτικών μέσων έπρεπε να είναι 3 προς 7. 24 Κατά το 1934 το ΚΚΚ είχε μεγάλες απώλειες στην προσπάθειά του να αποκρούσει τις επιθέσεις του Τσιάνγκ με μεθόδους στατικής άμυνας, που επέλεξαν οι 28 μπολσεβίκοι (αντί για τις κινητικές μεθόδους ανταρτοπόλεμου που προτιμούσε ο Μάο). Ως εκ τούτου τον Αύγουστο του 1934 η ηγεσία του ΚΚΚ αποφάσισε το μεγαλύτερο μέρος των στρατιωτικών δυνάμεων του σοβιέτ της Τζιανγκσί να διασπάσει τον κλοιό του Τσιανγκ και να επιδιώξει να διαφύγει στη δυτική ενδοχώρα της Κίνας. Η διάσπαση του κλοιού υλοποιήθηκε στα μέσα Οκτωβρίου με επιθέσεις δύο σωμάτων στρατού υπό τις ηγεσίες των νεαρών στρατηγών Λιν Μπιάο και Πενγκ Ντεχουάι (σύντροφοι εδώ, θανάσιμοι αντίπαλοι μερικές δεκαετίες αργότερα). Συνολικά διέφυγαν από τον κλοιό 86.000 οπλίτες και περίπου 30.000 πολίτες ξεκινώντας τη λεγόμενη «μακρά πορεία» σε αναζήτηση μιας νέας εδαφικής βάσης στην απόμακρη ενδοχώρα της Κίνας. Από αυτούς απέμειναν έναν χρόνο αργότερα μόλις 8.000. 22 Spence, In Search of Modern China, σελ. 375. Roberts, Modern China, σελ. 177-178. 23 Roberts, Modern China, σελ. 179-181. Fairbank, China: A New History, σελ. 304. 24 Spence, In Search of Modern China, σελ. 399-401. Fairbank, China: A New History, σελ. 304.
Κατά τη «μακρά πορεία» διανύθηκαν μέσα σε έναν χρόνο περίπου 9.600 χιλιόμετρα, που σημαίνει κατά μέσο όρο περίπου 26 χιλιόμετρα την ημέρα. Και ήταν δύσκολα χιλιόμετρα σε δύσβατες ορεινές περιοχές. Τους κομουνιστές απειλούσαν τόσο οι δυνάμεις καταδίωξης του Τσιάνγκ όσο και οι κατά τόπους πολέμαρχοι. Ως εκ τούτου οι κομουνιστές απέφευγαν τις πεδινές πυκνοκατοικημένες περιοχές και πηδούσαν από βουνό σε βουνό, περνώντας από περιοχές που για μεγάλα διαστήματα δεν είχαν καν δρόμους. Κατά τους πρώτους μήνες κατευθύνονταν προς τα δυτικά, φτάνοντας μέχρι τις παρυφές του Θιβέτ. Τον Ιανουάριο του 1935 πήραν μια ανάσα, όταν κατέλαβαν αιφνιδιαστικά την πόλη Ζουνγί και ανεφοδιάσθηκαν πλουσιοπάροχα. Σε βαρυσήμαντη σύσκεψη του ΚΚΚ στη Ζουνγί καταδικάσθηκε η μέθοδος της στατικής άμυνας που είχαν υποστηρίξει οι 28 μπολσεβίκοι, οδηγώντας σε μερική αποκατάσταση του Μάο. Στρατιωτικός επικεφαλής ήταν ο Τζου Ενλάι και ο Μάο ορίσθηκε τώρα ως ο κύριος βοηθός του. Κατά τους επόμενους μήνες έγινε εμφανές ότι ο Μάο επισκίαζε τον Τζου σε ηγετικές ικανότητες, με αποτέλεσμα να αναδειχθεί με τη συναίνεση του Τζου ως ο νέος ηγέτης του ΚΚΚ. Κατά τον Μάιο του 1935 η «μακρά πορεία» έκανε στροφή προς τα βόρεια. Η καταδίωξη των κομουνιστών από τις δυνάμεις του Τσιάνγκ και των πολέμαρχων όμως συνέχισε να τους αναγκάζει να προχωρούν από βουνό σε βουνό για μήνες ακόμα. Ασφαλές καταφύγιο βρήκαν τελικά τον Οκτώβριο του 1935 σε μια περιοχή υπό τον έλεγχο τοπικών κομουνιστών ανταρτών στην επαρχία Σααντσί, την παλιά βάση του στασιαστή Λι Ζιτσένγκ κατά τον 17 ου αιώνα. Η περιοχή αυτή προστατευόταν από τον Κίτρινο ποταμό στα βόρεια και τα ανατολικά και από μια έρημο στα δυτικά. Έτσι κατόρθωσε να επιβιώσει το ΚΚΚ έχοντας αποκτήσει μια νέα εδαφική βάση πολύ πιο μακριά από τα μεγάλα πληθυσμιακά κέντρα της Κίνας. 25 Ο Τσιανγκ Καϊσέκ αντιμετώπιζε τώρα ένα δύσκολο δίλημμα. Αν επέλεγε να συγκεντρώσει τις στρατιωτικές προσπάθειές του ενάντια στους Ιάπωνες, θα διακινδύνευε τη διεύρυνση και σταδιακή γιγάντωση του σοβιέτ της Σαανσί. Αν επέλεγε να εξουδετερώσει πλήρως το ΚΚΚ, θα έπρεπε να υιοθετήσει πολιτική κατευνασμού της Ιαπωνίας, ώστε να μην βρεθεί σε διμέτωπο πόλεμο. Ο Τσιανγκ ακολούθησε τον δεύτερο δρόμο, που τον έφερε αντίθετο στο ισχυρό ρεύμα αντιιαπωνικού εθνικισμού. Ενδεικτικό αυτού του ρεύματος ήταν το μυθιστόρημα του Λάο Σε Άνθρωποι Γάτες (1933), που περιέγραφε έναν πλανήτη στον οποίο οι γάτες απειλούνταν από μικρόσωμους ανθρώπους αλλά κατασπαράχθηκαν από μόνες τους σε εμφύλιες διαμάχες μεταξύ τους. Το μήνυμα του Λάο Σε, να τα βρουν το Γκουόμιντανγκ και το ΚΚΚ ώστε να αντιμετωπίσουν τις ιαπωνικές επιβουλές από κοινού, είχε ευρεία απήχηση. 26 Το ΚΚΚ ευνοήθηκε σε αυτήν τη συγκυρία από εξελίξεις στην Ευρώπη. Το 1929 η Κομιντέρν είχε υιοθετήσει το σύνθημα περί «σοσιαλ-φασισμού», ταυτίζοντας δηλαδή τους σοσιαλιστές με τους φασίστες. Τα κομουνιστικά κόμματα της Ευρώπης αρνήθηκαν να συνεργασθούν με τους σοσιαλιστές και τους φιλελεύθερους ενάντια στους φασίστες/εθνικοσοσιαλιστές. Το αποτέλεσμα ήταν η άνοδος του Χίτλερ στην εξουσία το 1933. Όταν απειλήθηκε στις αρχές του 1934 και η Γαλλία με παρόμοια εξέλιξη, η Κομιντέρν άλλαξε πλεύση και υιοθέτησε τη γραμμή του «λαϊκού μετώπου», την αναβολή δηλαδή της επανάστασης του προλεταριάτου και τη συμμαχία με τα σοσιαλιστικά και φιλελεύθερα κόμματα ενάντια στους φασίστες. Το 1935 η Κομιντέρν πέρασε τη γραμμή αυτή και στην Κίνα με το σύνθημα περί 25 Chang & Halliday, Mao: The Unknown Story, 135-174. Spence, In Search of Modern China, σελ. 403-409. Fairbank, China: A New History, σελ. 305-310. Roberts, Modern China, σελ. 177-185. 26 Spence, In Search of Modern China, σελ. 418-419.
«ενιαίου μετώπου». Ενώ ο Τσιανγκ Καϊσέκ επέλεξε να συνεχίσει τον εμφύλιο, το ΚΚΚ μιλούσε για ενιαίο μέτωπο ενάντια στους Ιάπωνες. Ένας από τους παράγοντες που αμφέβαλαν για την επιλογή του Τσιανγκ ήταν ο «νεαρός στρατάρχης», ο πολέμαρχος που οι Ιάπωνες εκτόπισαν από τη Μαντζουρία το 1931, ο οποίος συνεργαζόταν με το Γκουόμιντανγκ. Το 1934 εξουδετέρωσε ένα δευτερεύον σοβιέτ στην κεντρική Βόρεια Κίνα. Το 1935 όμως η Ιαπωνία έκανε νέο βήμα επεκτατισμού θέτοντας το ανατολικό μέρος της βορειοανατολικής επαρχίας Χεμπέι υπό τον έμμεσο έλεγχό της. Στα πλαίσια του κατευνασμού της Ιαπωνίας ο Τσιανγκ Καϊσέκ δεν αντέδρασε στον ιαπωνικό επεκτατισμό. Αντιθέτως απαγόρευσε αντι-ιαπωνικές διαδηλώσεις στην Κίνα προκαλώντας αιματηρές συγκρούσεις διαδηλωτών με την αστυνομία στο Πεκίνο στις 9 Δεκεμβρίου 1935. Το ΚΚΚ άδραξε την ευκαιρία να ταυτισθεί με το επακόλουθο «κίνημα της 9 ης Δεκεμβρίου», που ξέσπασε στις πόλεις της Κίνας. Το 1936 ο «νεαρός στρατάρχης» βρισκόταν στην ιστορική Σιάν, πρώτη πρωτεύουσα της κινεζικής αυτοκρατορίας και πρωτεύουσα της επαρχίας Σααντσί, όντας διοικητής των δυνάμεων που στρέφονταν ενάντια στο σοβιέτ της Σααντσί στις ορεινές παρυφές της επαρχίας. Την άνοιξη του 1936 συναντήθηκε με τον Τζου Ενλάι, για να συζητήσουν τις προοπτικές σύστασης κοινού αντι-ιαπωνικού μετώπου. Οι ανησυχίες πολλών κινέζων πατριωτών για την πολιτική του κατευνασμού της Ιαπωνίας εντάθηκαν τον Νοέμβριο του 1936, όταν η Γερμανία και η Ιαπωνία σύναψαν το «Σύμφωνο ενάντια στην Κομιντέρν» στο παρελθόν ο Τσιανγκ Καϊσέκ είχε συνεργασθεί με τη Γερμανία και τώρα επέλεγε να συνεχίσει τον αγώνα ενάντια στο ΚΚΚ παρά να στραφεί στα πλαίσια ενός ενιαίου μετώπου ενάντια στην Ιαπωνία. 27 Στις αρχές Δεκεμβρίου του 1936 ο Τσιανγκ Καϊσέκ επισκέφθηκε τη Σιάν, για να επιβλέψει προσωπικά μια μεγάλη επίθεση ενάντια στο σοβιέτ της Σααντσί, που ήλπιζε να πλήξει αποφασιστικά το ΚΚΚ. Ο «νεαρός στρατάρχης» είχε διαφορετικές αντιλήψεις και στις 11 Δεκεμβρίου προσπάθησε σε μια ιδιαίτερα πολύωρη διάσκεψη να μεταπείσει τον Τσιανγκ, χωρίς επιτυχία. Τα ξημερώματα της 12 ης Δεκεμβρίου οπλίτες του «νεαρού στρατάρχη» έκαναν επίθεση στο στρατηγείο του Τσιανγκ, σκότωσαν πολλούς σωματοφύλακές του και συνέλαβαν τον επικεφαλής του καθεστώτος Ναντζίνγκ. Η ομηρία του Τσιανγκ κράτησε δύο εβδομάδες, κατά τις οποίες έλαβαν χώρα πολύπλοκες διαπραγματεύσεις. Κατά τη διάρκειά τους ο Τσιανγκ αρνήθηκε να υπογράψει οποιαδήποτε συμφωνία, για να περισώσει κάπως το γόητρό του. Η κυβέρνηση στη Ναντζίνγκ σκεφτόταν να εξαπολύσει επίθεση κατά του «νεαρού στρατάρχη». Το ΚΚΚ αντιμετώπιζε το δίλημμα να πάει μαζί με τον «νεαρό στρατάρχη» ενάντια στους Ιάπωνες βγάζοντας τον Τσιανγκ από τη μέση ή να επιδιώξει νέα συμμαχία με τον Τσιανγκ. Τελικά η Μόσχα επέβαλε τη δεύτερη επιλογή, θεωρώντας ότι μονάχα ο Τσιανγκ μπορούσε να συσπειρώσει όλη την Κίνα ενάντια στη Ιαπωνία, ενώ ο «νεαρός στρατάρχης» δεν είχε το απαραίτητο κύρος. Αξίζει να τονισθεί, ότι ο Στάλιν φοβόταν ιαπωνική επίθεση στη ρωσική άπω ανατολή και έτσι ήθελε ένα ενιαίο κινεζικό μέτωπο ως αντίβαρο στην αυξανόμενη ιαπωνική ισχύ. Ως εκ τούτου ο Τζου Ενλάι πήγε στη Σιάν με σκοπό να προωθήσει το ενιαίο μέτωπο με τον Τσιανγκ και τον «νεαρό στρατάρχη». Τελικά η κρίση εκτονώθηκε, όταν ο Τσιανγκ έδωσε προφορική βεβαίωση στον «νεαρό στρατάρχη» και τους συμμάχους του ότι θα επανεξέταζε την κατάσταση. Στην πτήση του για τη Ναντζίνγκ τον Τσιανγκ συνόδευσε ο «νεαρός στρατάρχης», 27 Spence, In Search of Modern China, σελ. 420-22.
ουσιαστικά αντιστρέφοντας την ομηρία, ώστε να αποδείξει τις αγαθές προθέσεις του αλλά και να αναγκάσει τον Τσιανγκ ηθικά να αλλάξει πολιτική προς το ΚΚΚ. Στη συνέχεια πέρασε από στρατοδικείο και ήταν για δεκαετίες σε κατ οίκον περιορισμό. Ωστόσο πέτυχε τον στόχο του, καθώς μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 1937 επήλθε συμφωνία μεταξύ Γκουόμιντανγκ και ΚΚΚ για την υιοθέτηση ενιαίου μετώπου ενάντια στην Ιαπωνία, αν και οι δύο πλευρές συνέχισαν να βλέπουν αλλήλους με καχυποψία και να αναμένουν μια μελλοντική αναμέτρηση μεταξύ τους για τον έλεγχο της Κίνας. 28 28 Chang & Halliday, Mao: The Unknown Story, 190-196. Spence, In Search of Modern China, σελ. 422-424. Roberts, Modern China, σελ. 189-190.