Αρχαία Ελληνική Γλώσσα Γ Γυμνασίου Ενότητα 2 : Β. Ετυμολογία Γ2. Συντακτικό 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Διαφάνειες Ετυμολογία: ουσιαστικών από ρήματα Παραγωγή 3-7 Ασκήσεις ετυμολογίας 8-16 Σύνταξη: Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί Χρήση πλάγιων πτώσεων Ασκήσεις στους επιρρηματικούς προσδιορισμούς 17-19 20-24 Κ. Κολιαράκη 2
Παραγωγή λέξεων Με αφορμή το λεξιλόγιο της ενότητας θα επαναληφθούν κεφάλαια της παραγωγής στην α.ε., που έχουν διδαχτεί στην Α Γυμνασίου. Εδώ, συγκεκριμένα θα μελετηθεί η παραγωγή ουσιαστικών από ρήματα. 3
Ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα Να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη με τις κατάλληλες λέξεις της α.ε. και να γράψετε στην τέταρτη στήλη, όπου χρειάζεται, τι δηλώνουν: πρωτότυπη λέξη γίγνομαι (θ. γεν - ) ἡγέομαι - ἡγοῦμαι παραγωγική κατάληξη - εύς - σις - της - μών παράγωγη λέξη ὁ γον εύς θάπτω - ή ἡ ταφ - ή δηλώνει: ενέργεια πρόσωπο που ενεργεί πρόσωπο που ενεργεί τίθημι (θ. θε -) - σις 4
Ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα Να συμπληρώσετε την τρίτη στήλη με τις κατάλληλες λέξεις της α.ε. και να γράψετε στην τέταρτη στήλη, όπου χρειάζεται τι δηλώνουν: πρωτότυπη λέξη τιμάω - ῶ τρέπω (θ. τροπ-) τυγχάνω (θ. τυχ - ) φύω παραγωγική κατάληξη - της - σις - μα - η - ος παράγωγη λέξη ὁ τιμη τής δηλώνει: ενέργεια - ή κατάσταση - σις 5
Ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα Συμπλήρωση: πρωτότυπη λέξη γίγνομαι (θ. γεν - ) ἡγέομαι - ἡγοῦμαι παραγωγική κατάληξη - εύς - σις - της - μών παράγωγη λέξη ὁ γον εύς ἡ γέννησις ὁ ἡγέτης ὁ ἡγεμών δηλώνει: πρόσωπο που ενεργεί ενέργεια πρόσωπο που ενεργεί πρόσωπο που ενεργεί θάπτω - ή ἡ ταφ - ή ενέργεια τίθημι (θ. θε -) - σις ἡ τίμησις ενέργεια 6
Ουσιαστικά παράγωγα από ρήματα Συμπλήρωση: πρωτότυπη λέξη τιμάω - ῶ τρέπω (θ. τροπ-) τυγχάνω (θ. τυχ - ) παραγωγική κατάληξη - της - σις - μα - η - ος παράγωγη λέξη ὁ τιμη της ἡ τίμησις τό τίμημα ἡ τροπή ὁ τρόπος δηλώνει: πρόσωπο που ενεργεί ενέργεια αποτέλεσμα ενέργειας ενέργεια ενέργεια - ή ἡ τύχη κατάσταση φύω - σις ἡ φύσις κατάσταση 7
1/ Να γράψετε ουσιαστικά της αρχαίας ελληνικής παράγωγα των ρημάτων μένω, ἐκλέγω και ποιῶ και να τα εντάξετε σε κατηγορίες ανάλογα με αυτό που δηλώνουν. 8
Απάντηση μένω διαμονή (κατάσταση) ἐκλέγω ἐκλογέας (πρόσωπο που ενεργεί) ἐκλογή (αποτέλεσμα ενέργειας, ενέργεια) ποιῶ ποιητής (πρόσωπο που ενεργεί) ποίημα (αποτέλεσμα ενέργειας) ποίηση (κατάσταση) 9
2/ Να σχηματίσετε σύνθετα της α.ε. με τις λέξεις που δίνονται: αὐτός + τέλος ὁ.. αὐτός + χείρ ὁ.. αὐτός + σχέδιος ὁ.. αὐτός + ὁράω - ῶ ὁ.. (πβ. ν.ε. ο.. μάρτυρας) 10
Απάντηση αὐτός + τέλος ὁ αὐτοτελής αὐτός + χείρ ὁ αὐτόχειρ αὐτός + σχέδιος ὁ αὐτοσχέδιος αὐτός + ὁράω - ῶ ὁ αὐτόπτης (πβ. ν.ε. ο αυτόπτης μάρτυρας) 11
3/ Για καθένα από τα παρακάτω ουσιαστικά της ν.ε. να βρείτε έναν ετυμολογικά συγγενή ρηματικό τύπο από το κείμενο της ενότητας: θήκη.. κατάλοιπο.. δυστυχία.. επιτροπή.. γενεά.. ουσία.. κατάλογος.. ενταφιασμός.. 12
Απάντηση θήκη τίθενται κατάλοιπο κατέλιπον δυστυχία τύχῃ, ἔτυχον επιτροπή ἐπιτρέψαντες γενεά γενέσθαι ουσία ὄντας, εἶναι κατάλογος ἐκλεξάμενοι ενταφιασμός θάπτονται 13
4/ Να γράψετε ουσιαστικά και επίθετα της ν.ε. ομόρριζα των ρημάτων που δίνονται: ρήμα ουσιαστικό επίθετο προστίθημι (= προσθέτω) παρατίθημι (= παραθέτω) ἀνατρέπω ὑποτιμάω - ῶ ἐκλέγω πάρειμι 14
Απάντηση ρήμα ουσιαστικό επίθετο προστίθημι (= προσθέτω) παρατίθημι (= παραθέτω) πρόσθεση παράθεση πρόσθετος προσθετικός παραθετικός ἀνατρέπω ανατροπή ανατρεπτικός ανατρέψιμος ὑποτιμάω - ῶ υποτίμηση υποτιμητικός ἐκλέγω εκλογή εκλεκτός πάρειμι παρουσία παροντικός 15
Πρόσθετες ασκήσεις 1/ Να βρείτε όσο περισσότερες ν.ε. σύνθετες λέξεις μπορείτε ομόρριζες του ρ. τυγχάνω και να σχηματίσετε μία πρόταση με τρεις από αυτές. 2/ Να συμπληρωθούν τα κενά με λέξεις ομόρριζες του ρ. τυγχάνω: α. Ήταν. συγκυρία να βρεθούμε στην εξοχή και να έχει τέτοια κακοκαιρία. β. Η του στις εισαγωγικές εξετάσεις γιορτάστηκε με μεγάλη δεξίωση. γ. Τα γλυπτά του Παρθενώνα είναι. Του ελληνικού πολιτισμού. 16
Οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί Στην προηγούμενη τάξη διδαχθήκαμε τα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών και τους εμπρόθετους προσδιορισμούς. Είδη επιρρηματικών προσδιορισμών είναι τα επιρρήματα, οι μετοχές, οι δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, καθώς και οι πλάγιες πτώσεις. Εδώ θα μελετήσουμε την περίπτωση των πλαγίων πτώσεων και συγκεκριμένα τη χρήση τους. 17
Συνηθισμένες χρήσεις: Χρήσεις των πλάγιων πτώσεων τόπος γεν. Αὐτοῦ (εκεί) ἐκοιμήθη. δοτ. Οἱ Ἀθηναῖοι μόνοι Μαραθῶνι ὑπέρ τῆς ἐλευθερίας ἐκινδύνευσαν. αιτ. Πορεύεται τριάκοντα σταδίους. χρόνος γεν. δοτ. αιτ. Ἐκείνης τῆς νυκτός οὐδείς ἐκοιμήθη. Τῇ ὑστεραίᾳ τῆς μάχης ἀφίκοντο. Ἐκεῖ ἔμειναν ἡμέρας τρεῖς. αιτία γεν. Ζηλῶ σε τοῦ πλούτου. δοτ. Οἱ γεραίτεροι ταῖς τῶν νέων τιμαῖς ἀγάλλονται. αιτ. Τί ταῦτα μ ἀνιᾷς οὐδέν ὠφελούμενη; 18
Συνηθισμένες χρήσεις: Χρήσεις των πλάγιων πτώσεων αναφορά γεν. δοτ. αιτ. Εἰπέ δέ μοι πατρός. Γνώμῃ τῶν ἄλλων προέχομεν. Διαφέρομεν ἀλλήλων τήν φύσιν. ποσό γεν. Ὁ ἀγρός ἐβδομήκοντα μνῶν ἐπράθη. δοτ. Πολλῷ κρεῖττον ἐστίν ἐμφανής φίλος ἤ χρυσός ἀφανής. αιτ. Ἐγκρατές δέ τῆς πόλεως τά πολλά τό πλῆθος ἐστίν τρόπος δοτ. Δημοσίᾳ τοῦ θηρᾶν ἐπιμέλονται. αιτ. Τοῦτον τον τρόπον σύμμαχοι ἀλλήλοις ἐγένοντο. 19
1/ Να βρείτε τις πλάγιες πτώσεις που λειτουργούν ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί και να δηλώσετε την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν: α. Ἡ μέν μήτηρ ἀπῆλθε, Κῦρος δέ κατέμενε καί αὐτοῦ ἐτρέφετο. β. Ἕκτῳ δέ ἔτει Σαμίοις καί Μιλησίοις πόλεμος ἐγένετο περί Πριήνην. γ. Τοσαύτῃ σπουδῇ καί προθυμίᾳ τότ ἐχώρουν. δ. Τί τηνικάδε ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; 20
Απάντηση α. Ἡ μέν μήτηρ ἀπῆλθε, Κῦρος δέ κατέμενε καί αὐτοῦ ἐτρέφετο. Γενική τόπου στο ἐτρέφετο. β. Ἕκτῳ δέ ἔτει Σαμίοις καί Μιλησίοις πόλεμος ἐγένετο περί Πριήνην. Δοτική χρόνου στο ἐγένετο. γ. Τοσαύτῃ σπουδῇ καί προθυμίᾳ τότ ἐχώρουν. Δοτικές τρόπου στο ἐχώρουν. δ. Τί τηνικάδε ἀφῖξαι, ὦ Κρίτων; Αιτιατική αιτίας στο ἀφῖξαι. 21
2/ Να βρείτε τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς των παρακάτω προτάσεων και την επιρρηματική σχέση που εκφράζουν: α. Προστάται ὑμεῖς ἑβδομήκοντα ἔτη καί τρία τῶν Ἑλλήνων ἐγένεσθε. β. Ἡ κτῆσις πιστῶν φίλων ἐστίν οὐδαμῶς σύν τῇ βίᾳ, ἀλλά μᾶλλον σύν τῇ εὐεργεσίᾳ. γ. Παρά ταύτην τήν πόλιν ἦν πυραμίς λιθίνη, τό μέν εὖρος ἑνός πλέθρου, τό δέ ὕψος δύο πλέθρων. δ. Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ ἔφοροι ἔπεμψαν πρός Δερκυλίδαν, καί ἐκέλευον αὐτον διαβαίνειν σύν τῷ στρατεύματι ἐπί Καρίαν. ε. Ἐν τῷ αὐτῷ θέρει μετά τήν Λέσβου ἅλωσιν Ἀθηναῖοι Νικίου στρατηγοῦντος ἐστράτευσαν ἐπί Μινῴαν τήν νῆσον. 22
Απάντηση α. Προστάται ὑμεῖς ἑβδομήκοντα ἔτη καί τρία τῶν Ἑλλήνων ἐγένεσθε. Αιτιατική χρόνου στο ἐγένεσθε. β. Ἡ κτῆσις πιστῶν φίλων ἐστίν (1.) οὐδαμῶς (2.)σύν τῇ βίᾳ, ἀλλά (3.) μᾶλλον (2.) σύν τῇ εὐεργεσίᾳ. (1). Επιρρ. προσδ. τρόπου στο ἐστί (2.) Εμπρ. προσδ. τρόπου στο ἐστί - (3.) Εμπρ. προσδ. τρόπου στο ἐστί. γ. (1.) Παρά ταύτην τήν πόλιν ἦν πυραμίς λιθίνη, (2.) τό μέν εὖρος ἑνός πλέθρου, τό δέ ὕψος δύο πλέθρων. (1). Εμπρ. προσδ. τόπου στο ἦν - (3.) Αιτιατικές της αναφοράς στο ἦν. 23
Απάντηση δ. (1.) Ἀκούσαντες ταῦτα οἱ ἔφοροι ἔπεμψαν (2.) προς Δερκυλίδαν, και ἐκέλευον αὐτον διαβαίνειν (3.) σύν τῷ στρατεύματι (4.) ἐπί Καρίαν. (1). Επιρρ. χρον. μτχ. ως επιρρ. προσδ. χρόνου στο ἔπεμψαν (2.) Εμπρ. επιρρ. προσδ. τόπου στο ἔπεμψαν - (3.) Εμπρ. επιρρ. προσδ. συνοδείας στο διαβαίνειν - (4.) Εμπρ. επιρρ. προσδ. τόπου στο διαβαίνειν. ε. (1.) Ἐν τῷ αὐτῷ θέρει μετά την Λέσβου ἅλωσιν Ἀθηναῖοι Νικίου (2.) στρατηγοῦντος ἐστράτευσαν (3.) ἐπί Μινῴαν την νῆσον. (1). Εμπρ. επιρρ. προσδ. χρόνου στο ἐστράτευσαν (2.) Επιρρ. προσδ. χρόνου στο ἐστράτευσαν - (3.) Εμπρ. επιρρ. προσδ. εχθρικής διάθεσης στο ἐστράτευσαν. 24
Τέλος ενότητας Τις απορίες και τις ερωτήσεις σας στείλτε τις στο e-mail: kkoliaraki@arnos.co.gr Η καθηγήτρια κα Κολιαράκη θα ορίσει δωρεάν ζωντανή επικοινωνία για να σας απαντήσει (on line). Περιμένουμε τα σχόλια και τις παρατηρήσεις σας, τα θετικά μας ενθαρρύνουν και τα αρνητικά μας βελτιώνουν www.tutor.uni-learn.gr 25