ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ

ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ Β.5.9 3 η Έρευνα Παρακολούθησης ΚΟΙΝΟΠΡΑΞΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΣΤΗΡΙΞΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ ΑΘΗΝΑΙΩΝ Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων Μάιος 2015

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 3 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου... 3 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου... 3 2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΔΙΟΥ... 5 2.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος... 5 2.2 Εκτιμήσεις και προσδοκίες επιχειρηματικής κοινότητας... 12 2.2.1 Πωλήσεις... 12 2.2.2 Εξαγωγική δραστηριότητα... 15 2.2.3 Απασχόληση... 22 2.2.4 Επενδυτικές δαπάνες... 25 2.2.5 Ρευστότητα... 28 2.2.6 Τιμές χρέωσης... 31 2.2.7 Είσπραξη Απαιτήσεων Εξόφληση Υποχρεώσεων... 37 2.3 Επιχειρηματικό κλίμα... 44 3. ΚΥΡΙΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ... 52 Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 2

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Πλαίσιο εκπόνησης παραδοτέου Το Παραδοτέο Β.5.9 «Παρακολούθηση της συγκυρίας και του επιχειρηματικού κλίματος» υποβάλλεται στο πλαίσιο της από 8.4.2014 Σύμβασης μεταξύ της Εταιρείας Ανάπτυξης και Τουριστικής Προβολής Αθηνών (ΕΑΤΑ ΑΕ) ως αναθέτουσας αρχής και της Κοινοπραξίας για το Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων των εταιρειών ICAP Group AE και ICAP Advisory AE για την υλοποίηση του έργου «Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας του Δήμου Αθηναίων». Το έργο χρηματοδοτείται από το Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΤΤΙΚΗ 2007-2013. Το παρόν παραδοτέο αποτελεί την ανανέωση των προηγούμενων αντίστοιχων εκδόσεων (Ιούλιος και Δεκέμβριος 2014), καθώς βασίζεται αποκλειστικά στα δεδομένα της τρίτης έρευνας παρακολούθησης και αποτύπωσης των εκτιμήσεων και των προσδοκιών των επιχειρήσεων που εδρεύουν εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, σχετικά με την πορεία της δραστηριότητάς τους και το ευρύτερο επιχειρηματικό κλίμα. 1.2 Περιεχόμενο παραδοτέου Σε συνέχεια της προηγούμενης, η τρίτη έρευνα πεδίου πραγματοποιήθηκε από τις αρχές Απριλίου έως τις αρχές Μαΐου του 2015 σε αντιπροσωπευτικό δείγμα επιχειρήσεων, με σκοπό την αποτύπωση των εκτιμήσεων των επιχειρήσεων σχετικά με την πορεία της δραστηριότητας τους το 1ο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, καθώς και των προσδοκιών τους για το επόμενο εξάμηνο. Το δείγμα της τρίτης έρευνας πεδίου αποτελείται συνολικά από 300 επιχειρήσεις και όπως και στην προηγούμενη έρευνα, είναι στρωματοποιημένο βάσει κλάδου οικονομικής δραστηριότητας, νομικής μορφής και μεγέθους επιχείρησης. Η κωδικοποίηση κατά κλάδο δραστηριότητας έγινε βάσει του αναθεωρημένου συστήματος NACE Rev. 2 (το οποίο κατατάσσει τις επιχειρήσεις σε κατηγορίες Κωδικών Αριθμών Δραστηριότητας) και πραγματοποιήθηκε σε διψήφιο επίπεδο ανάλυσης. Η ανάλυση βάσει νομικής μορφής αφορά κατά κύριο λόγο τις κατηγορίες ΑΕ, ΕΠΕ, ΟΕ, ΕΕ, ενώ η στρωματοποίηση βάσει μεγέθους αφορά την κατανομή των επιχειρήσεων σε Μεγάλες )L), Μεσαίες (M), Μικρές (S) και Πολύ Μικρές (XS). Η καταγραφή του επιχειρηματικού κλίματος εντός των διοικητικών ορίων του Δήμου Αθηναίων, επιδιώκεται μέσα από την εξέταση της πορείας μιας σειράς παραμέτρων, σημαντικών για την αξιολόγηση της δραστηριότητας έκαστης επιχείρησης. Οι παράμετροι αυτές περιλαμβάνουν: την αξία των πωλήσεων της επιχείρησης, το βαθμό εξωστρέφειας, το επίπεδο των επενδυτικών δαπανών, τις συνθήκες ρευστότητας, τον αριθμό των απασχολούμενων, τις τιμές χρέωσης, καθώς και το διάστημα είσπραξης απαιτήσεων και εξόφλησης υποχρεώσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 3

Επίσης, περιλαμβάνονται ερωτήσεις για τον προσδιορισμό των σημαντικότερων περιοριστικών παραγόντων της επιχειρηματικής δραστηριότητας, καθώς και για τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για τη μέχρι τώρα και μελλοντική πορεία του κλάδου στον οποίο δραστηριοποιούνται. Στις ενότητες που ακολουθούν παρουσιάζονται και αναλύονται τα κύρια αποτελέσματα της έρευνας συγκυρίας επιχειρηματικού κλίματος, ενώ στο παράρτημα Α παρουσιάζονται αναλυτικά οι πίνακες με τις ποσοστιαίες κατανομές των απαντήσεων των επιχειρήσεων ανά εξεταζόμενη κατηγορία. Στο παράρτημα Β επισυνάπτεται το ερωτηματολόγιο της έρευνας. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 4

2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΠΕΔΙΟΥ 2.1 Δημογραφικά χαρακτηριστικά δείγματος Με σκοπό τη διαμόρφωση αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρήσεων (με έδρα εντός των διοικητικών ορίων του δήμου Αθηναίων) η οποία θα επιτρέψει την ασφαλή γενίκευση των συμπερασμάτων της έρευνας στον ευρύτερο πληθυσμό, χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος της στρωματοποιημένης τυχαίας δειγματοληψίας (stratified random sampling) βάσει της οποίας ο πληθυσμός κατανέμεται σε ομάδες ιδίων χαρακτηριστικών των στρωμάτων (strata). Χαρακτηριστικότερες ομάδες είναι ο κλάδος άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας, η νομική μορφή και το μέγεθος έκαστης επιχείρησης. Το δείγμα κατανέμεται αναλογικά σε κάθε στρώμα προκειμένου να διασφαλιστεί η αντιπροσωπευτικότητά του, ενώ η επιλογή εντός του στρώματος πραγματοποιείται με τυχαία δειγματοληψία. Όπως και στις προηγούμενες έρευνες, η πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος λειτουργεί υπό την νομική μορφή των Ανωνύμων Εταιρειών (Α.Ε.) και των Εταιρειών Περιορισμένης Ευθύνης (Ε.Π.Ε.), με τα σχετικά ποσοστά να διαμορφώνονται σε 33,1% και 36,1% αντίστοιχα. Ακολουθούν οι Ομόρρυθμες Εταιρίες (Ο.Ε.) με ποσοστό 21,1%, οι Ετερόρρυθμες Εταιρείες (Ε.Ε.) καλύπτουν το 7,0% του δείγματος, ενώ το υπόλοιπο 2,7% αντιστοιχεί σε λοιπές νομικές μορφές (ΙΚΕ, Κοινωνία Δικαίου, κ.λπ.). Διάγραμμα 2-1: Κατανομή επιχειρήσεων δείγματος ανά νομική μορφή Ε.Π.Ε.. 36,1% Ο.Ε.. 21,1% Α.Ε.. 33,1% Ε.Ε.. 7,0% Λοιπές. 2,7% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 5

Αναφορικά με το μέγεθος των επιχειρήσεων, όπως και στις προηγούμενες έρευνες ο προσδιορισμός γίνεται σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΚ) 70/2001 και των ορίων που αυτός θέτει για την διάκριση μεταξύ μεγάλων, μεσαίων, μικρών και πολύ μικρών επιχειρήσεων. Τα όρια που τίθενται από τον εν λόγω κανονισμό σχετίζονται με το απασχολούμενο προσωπικό, το ενεργητικό και τον κύκλο εργασιών της επιχείρησης και έχουν ως εξής: Πίνακας 2-1: Ορισμός μεγέθους εταιρειών Μέγεθος Απασχολούμενο Προσωπικό Κύκλος Εργασιών Σύνολο Ενεργητικού Μικρή >250 > 50 εκατ. > 43 εκατ. Μεσαία <250 50 εκατ. 43 εκατ. Μικρή <50 10 εκατ. 10 εκατ. Πολύ Μικρή <10 2 εκατ. 2 εκατ. Στο πλαίσιο αυτό, ο προσδιορισμός του μεγέθους των εταιρειών πραγματοποιήθηκε βάσει των σχετικών μεγεθών (απασχολούμενο προσωπικό και κύκλος εργασιών), σύμφωνα με τις αποκρίσεις των επιχειρήσεων στα σχετικά με τα μεγέθη αυτά ερωτήματα. Στο σημείο αυτό τονίζεται ότι, βάσει του ευρωπαϊκού κανονισμού, το απασχολούμενο προσωπικό εκφράζεται σε ετήσιες μονάδες απασχόλησης (ΕΜΕ), ωστόσο για τις ανάγκες της παρούσας μελέτης έχει ληφθεί υπόψη ο συνολικός αριθμός απασχολούμενων ατόμων. Βάσει των ανωτέρω, προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων του δείγματος ανήκει στην κατηγορία των Μικρών (S) και Πολύ Μικρών (XS) επιχειρήσεων, με τα σχετικά ποσοστά να διαμορφώνονται σε 66,7% και 28,7% αντίστοιχα. Το 3% των επιχειρήσεων του δείγματος ανήκει στην κατηγορίας των μεσαίων (M), ενώ το υπόλοιπο 1,7% αντιστοιχεί στην κατηγορία των Μεγάλων επιχειρήσεων (L). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 6

Διάγραμμα 2-2: Κατανομή επιχειρήσεων ανά μέγεθος Μικρές (S). 28,7% Πολύ μικρές (ΧS). 66,7% Μεσαίες (M). 3,0% Μεγάλες (L). 1,7% Η κατανομή των επιχειρήσεων του δείγματος σε τομείς άσκησης οικονομικής δραστηριότητας, πραγματοποιείται βάσει του 2φήφιου NACE, οι οποίοι στη συνέχεια ομαδοποιούνται σε ευρύτερους τομείς δραστηριότητας, όπως αποτυπώνεται στον πίνακα που ακολουθεί: Πίνακας 2-2: Ομαδοποίηση NACE ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας Εμπόριο NACE 45: Χονδρικό και λιανικό εμπόριο επισκευή μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών NACE 46: Χονδρικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών NACE 47: Λιανικό εμπόριο, εκτός από το εμπόριο μηχανοκίνητων οχημάτων και μοτοσικλετών Κατασκευές - Real Estate NACE 41: Κατασκευές κτιρίων NACE 42: Έργα πολιτικού μηχανικού NACE 43: Εξειδικευμένες κατασκευαστικές δραστηριότητες NACE 68: Διαχείριση ακίνητης περιουσίας NACE 71: Αρχιτεκτονικές δραστηριότητες και δραστηριότητες μηχανικών τεχνικές δοκιμές και αναλύσεις Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες NACE 64: Δραστηριότητες χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών, (εκτός ασφαλιστικών και συνταξιοδοτικών ταμείων NACE 65: Ασφαλιστικά, αντασφαλιστικά και συνταξιοδοτικά ταμεία, εκτός υποχρεωτικής κοινωνικής ασφάλισης NACE 66: Δραστηριότητες συναφείς προς τις χρηματοπιστωτικές υπηρεσίες και τις ασφαλιστικές δραστηριότητες NACE 69: Νομικές και λογιστικές δραστηριότητες NACE 70: Δραστηριότητες κεντρικών γραφείων δραστηριότητες παροχής συμβουλών διαχείρισης NACE 72: Επιστημονική έρευνα και ανάπτυξη NACE 74: Άλλες επαγγελματικές, επιστημονικές και τεχνικές δραστηριότητες NACE 81: Δραστηριότητες παροχής υπηρεσιών σε κτίρια και εξωτερικούς χώρους NACE 82: Διοικητικές δραστηριότητες γραφείου, γραμματειακή υποστήριξη & άλλες δραστηριότητες υποστήριξης Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 7

Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) NACE 55: Καταλύματα NACE 56: Δραστηριότητες υπηρεσιών εστίασης NACE 79: Δραστηριότητες ταξιδιωτικών πρακτορείων, γραφείων οργανωμένων ταξιδιών & υπηρεσιών κρατήσεων Μεταποίηση NACE 10: Βιομηχανία τροφίμων(α.ν. 89/67) NACE 13: Παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών υλών NACE 14: Κατασκευή ειδών ένδυσης NACE 15: Βιομηχανία δέρματος και δερμάτινων ειδών NACE 17: Χαρτοποιία και κατασκευή χάρτινων προϊόντων NACE 18: Εκτυπώσεις και αναπαραγωγή προεγγεγραμμένων μέσων NACE 20: Παραγωγή χημικών ουσιών και προϊόντων NACE 25: Κατασκευή μεταλλικών προϊόντων, με εξαίρεση τα μηχανήματα και τα είδη εξοπλισμού NACE 27: Κατασκευή ηλεκτρολογικού εξοπλισμού NACE 28: Κατασκευή μηχανημάτων και ειδών εξοπλισμού π.δ.κ.α. NACE 31: Κατασκευή επίπλων NACE 32: Άλλες μεταποιητικές δραστηριότητες Ενημέρωση - Επικοινωνία NACE 58: Εκδοτικές δραστηριότητες NACE 59: Παραγωγή κινημ/φικών ταινιών, βίντεο, τηλ/ών προγραμμάτων, ηχογραφήσεις, μουσικές εκδόσεις NACE 62: Δραστηριότητες προγραμματισμού Η/Υ, παροχής συμβουλών και συναφείς δραστηριότητες NACE 73: Διαφήμιση και έρευνα αγοράς Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές NACE 50: Πλωτές μεταφορές NACE 51: Αεροπορικές μεταφορές NACE 85: Εκπαίδευση NACE 86: Δραστηριότητες ανθρώπινης υγείας NACE 88: Δραστηριότητες κοινωνικής μέριμνας χωρίς παροχή καταλύματος NACE 93: Αθλητικές δραστηριότητες και δραστηριότητες διασκέδασης και ψυχαγωγίας Βάσει των ανωτέρω, προκύπτει ότι η σχετική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (31,7%) ασκεί εμπορική δραστηριότητα, ενώ ακολουθούν σε ποσοστό 16,7% οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα των Κατασκευών και του Real Estate. Ακολουθούν, με σχεδόν ισόποσα μερίδια, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον ευρύτερο τομέα των διοικητικών και επιστημονικών δραστηριοτήτων (13,7%) και στον ευρύτερο τομέα του τουρισμού (13,3%). Με μικρότερα μερίδια συμμετοχής ακολουθούν οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον τομέα της μεταποίησης (10,3%) και στον τομέα της ενημέρωσης και επικοινωνίας (9,3%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 8

Διάγραμμα 2-3: Κατανομή επιχειρήσεων ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας Εμπόριο 31,7% Κατασκευές - Real Estate 16,7% Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση 10,3% 13,7% 13,3% Ενημέρωση - Επικοινωνία 9,3% Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές 5,0% Στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας, επιχειρήθηκε η συλλογή και επεξεργασία πρόσθετων ποιοτικών δεδομένων που αποτυπώνουν το προφίλ των συμμετεχόντων επιχειρηματιών, όπως το ηλικιακό κλιμάκιο στο οποίο κατατάσσονται καθώς και το κίνητρο για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας. Στο πλαίσιο αυτό, σύμφωνα με την επεξεργασία των στοιχείων προκύπτει ότι η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων επιχειρηματιών (περίπου 3 στους 4) ξεπερνά το 45 ο έτος ζωής, με την ηλικιακή ομάδα 55-64 να συγκεντρώνει το 38,3% και την ηλικιακή ομάδα 45-54 το 36,4% των συμμετεχόντων. Άξιο αναφοράς χαρακτηρίζεται το γεγονός ότι μόλις το 6,4% των συμμετεχόντων στην έρευνα αποτελούν νέους (ηλικιακά) επιχειρηματίες. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 9

Διάγραμμα 2-4: Κατανομή επιχειρηματιών ανά ηλικιακή ομάδα 55-64 ετών. 38,3% 45-54 ετών. 36,4% 25-34 ετών. 6,4% 35-44 ετών. 18,2% 18-24 ετών. 0,8% Οι υφιστάμενες γνώσεις και ικανότητες που έχουν αναπτύξει καθώς και η αποκομισθείσα εμπειρία, αποτελούν το βασικότερο κίνητρο των συμμετεχόντων στην έρευνα για την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας στην παρούσα συγκυρία. Η δυνατότητα αξιοποίησης υφιστάμενων επιχειρηματικών ευκαιριών αναδεικνύεται ως το 2 ο ισχυρότερο κίνητρο συγκεντρώνοντας το 24,3% των αποκρίσεων, ενώ με ποσοστό 19,8% ακολουθεί η έλλειψη εναλλακτικών επιλογών, ως συνέπεια της συνεχούς υποχώρησης των θέσεων απασχόλησης στην ελληνική οικονομία. Η επιχειρηματική δραστηριότητα ως καλή επιλογή σταδιοδρομίας συγκεντρώνει μόλις το 18,1% των αποκρίσεων, ενώ σε ακόμα πιο χαμηλά επίπεδα (μόλις 2,8%) διαμορφώνεται το κίνητρο της κοινωνικής καταξίωσης και του σεβασμού που απολαμβάνουν οι επιχειρηματίες. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 10

Διάγραμμα 2-5: Κίνητρα άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας Γνώσεις ικανότητα & εμπειρία επιχ/τας 35,0% Αξιοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας 24,3% Από ανάγκη - Έλλειψη άλλων επιλογών 19,8% Αποτελεί καλή επιλογή σταδιοδρομίας 18,1% Κοινωνική καταξίωση & σεβασμός στους επιτυχημένους επιχ/τίες 2,8% Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 11

2.2 Εκτιμήσεις και προσδοκίες επιχειρηματικής κοινότητας Η ανάλυση των απαντήσεων των επιχειρήσεων για το επιχειρηματικό κλίμα πραγματοποιείται μέσω της κατανομής τους ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας, νομική μορφή και μέγεθος επιχείρησης και στη συνέχεια μέσω του υπολογισμού των αντίστοιχων ισορροπιών τους. Επιπλέον, πραγματοποιείται σύγκριση των αποτελεσμάτων (ανά εξεταζόμενη κατηγορία επιχειρήσεων) της παρούσας έρευνας, με τα αντίστοιχα αποτελέσματα της προηγούμενης (2 ης ) έρευνας. Υπενθυμίζεται ότι, η ισορροπία απαντήσεων ισούται με τη διαφορά μεταξύ των σταθμισμένων μέσων όρων των θετικών και αρνητικών απαντημένων επιλογών, υπολογισμένες ως ποσοστά επί των συνολικών απαντήσεων. Συγκεκριμένα στην παρούσα μελέτη, ισορροπίες υπολογίζονται για όλες τις ερωτήσεις που παρέχουν τρεις επιλογές προς απάντηση, μία θετική (όπως «αύξηση», «ανοδική», «βελτίωση», «ανάπτυξη»), μία αρνητική (όπως «μείωση», «καθοδική», «επιδείνωση», «επιβίωση») και μία ουδέτερη (όπως «στάσιμη», «στασιμότητα», «σταθερή»). Αν υποθέσουμε ότι, οι ποσοστιαίες κατανομές των απαντημένων παραπάνω τριών επιλογών κωδικοποιούνται αντιστοίχως σε Θ (θετικές), Ο (ουδέτερες) και Α (αρνητικές) έτσι ώστε Θ + Ο + Α = 100, τότε η ισορροπία (Ι) για κάθε απάντηση υπολογίζεται ως εξής: Ι = Θ - Α Οι τιμές των ισορροπιών κυμαίνονται από -100, όταν όλοι επιλέγουν την αρνητικότερη απάντηση, μέχρι +100, όταν όλοι επιλέγουν τη θετικότερη απάντηση. Κατά συνέπεια, μικρές (θετικές ή αρνητικές) ισορροπίες υποδηλώνουν συνολικά ουδετερότητα. Η εν λόγω ουδετερότητα μπορεί να σημαίνει πολλές αρνητικές και θετικές απαντήσεις που αλληλοεξουδετερώνονται ή πολλές ουδέτερες απαντήσεις. Σημειώνεται ότι, μία θετική/αρνητική ισορροπία δεν ερμηνεύεται πάντα και ως μία ευνοϊκή/μη ευνοϊκή κατάσταση για την επιχείρηση. Η ερμηνεία της εξαρτάται από το πώς έχει τεθεί η ερώτηση, καθώς και από το ευρύτερο αντικείμενο της έρευνας. 2.2.1 Πωλήσεις Οι εκτιμήσεις των συμμετεχόντων στην έρευνα αναφορικά με την πορεία της επιχειρηματικής τους δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- κατά το τρέχον εξάμηνο διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα, ανατρέποντας πλήρως τις αισιόδοξες προσδοκίες της προηγούμενης έρευνας και ανακόπτοντας την εδραίωση του κλίματος αισιοδοξίας που είχε αρχίσει να παρατηρείται από το 2 ο εξάμηνο του 2014 (βάσει και των αποτελεσμάτων της 1 ης έρευνας). Εξειδικεύοντας, οι επιχειρήσεις που εκτιμούν μείωση των πωλήσεων τους κατά το τρέχον εξάμηνο του έτους υπερισχύουν αισθητά έναντι αυτών που εκτιμούν ότι οι πωλήσεις τους σημείωσαν ανοδική πορεία (36,3% έναντι 20,7% αντίστοιχα), με αποτέλεσμα η σχετική τιμή ισορροπίας να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-15,7). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 12

Διάγραμμα 2-6: Εξέλιξη δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 1ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -15,7 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -28,6-25,9-22,2 1,0 Μεγάλες (L) 2 Μεσαίες (M) Μικρές (S) -11,1 7,0 Πολύ Μικρές (XS) -26,5 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες -33,7-16,0-7,3 Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -25,8-3,6 6,7 1 Σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας, αρνητικά διαμορφώνονται τα ισοζύγια απαντήσεων σχετικά με την πορεία των πωλήσεων κατά τη διάρκεια του τρέχοντος εξαμήνου για την πλειοψηφία των υπό εξέταση κατηγοριών. Τις πλέον αρνητικές τιμές (-33,7) σημειώνει ο εμπορικός τομέας, ενώ ακολουθούν οι τομείς της Μεταποίησης και των Κατασκευών, με τα σχετικά ισοζύγια απαντήσεων να διαμορφώνονται σε -25,8 και -16,0 αντίστοιχα. Θετικές τιμές σημειώνει ο ευρύτερος τομέας του τουρισμού (Καταλύματα, Εστίαση, Ταξιδιωτικά Πρακτορεία) και των λοιπών Υπηρεσιών (Εκπαίδευση, Υγεία, Μεταφορές), με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να διαμορφώνονται αντίστοιχα σε +1, και +6,7. Σε επίπεδο νομικής μορφής δεν εμφανίζονται σημαντικές αποκλίσεις καθώς το σύνολο των υπό εξέταση κατηγοριών εμφανίζει ιδιαίτερα αρνητικά ισοζύγια απαντήσεων, με εξαίρεση την κατηγορία των Α.Ε. που εμφανίζει θετική αλλά πολύ χαμηλή τιμή ισορροπίας. Αντίθετα, έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφονται σε επίπεδο μεγέθους, με τις κατηγορίες των Μεγάλων (L) και Μικρών επιχειρήσεων (S) να διαμορφώνουν θετικά ισοζύγια απαντήσεων, σε αντίθεση με τις κατηγορίες των Μεσαίων (M) και των Πολύ Μικρών (XS) επιχειρήσεων που διαμορφώνουν αρνητικές τιμές ισορροπίας. Λιγότερο απαισιόδοξες καταγράφονται οι προσδοκίες των συμμετεχόντων στην έρευνα για το 2ο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να επιστρέφει σε θετικά αλλά Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 13

ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα (+4,0). Βασικό παράγοντα βελτίωσης των προσδοκιών, αποτελεί η μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων που προσδοκούν περεταίρω μείωση των πωλήσεων (28,0%) και η μετακίνηση τους προς την θετική επιλογή της «αύξησης», η οποία συγκεντρώνει πλέον το 32,0% των απαντήσεων. Ωστόσο και σε αυτή την περίπτωση η ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας» των πωλήσεων συγκεντρώνει την πλειοψηφία των αποκρίσεων (40%). Διάγραμμα 2-7: Εξέλιξη δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 2ο εξάμηνο του 2015 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ 4,0 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -11,1-4,6 9,5 22,2 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές ( XS) -7,5 29,1 4 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -18,0-11,6 14,6 16,1 21,4 37,5 Οι συγκρατημένα αισιόδοξες προσδοκίες σχετικά με την πορεία των πωλήσεων το επόμενο εξάμηνο, αντικατοπτρίζονται στο σύνολο των υπό εξέταση τομέων δραστηριότητας με εξαίρεση τους τομείς του Εμπορίου και των Κατασκευών, οι οποίοι εξακολουθούν να διαμορφώνουν αρνητικά ισοζύγια απαντήσεων (-11,6 και -18,0 αντίστοιχα). Σε επίπεδο νομικής μορφής και μεγέθους επιχείρησης εξακολουθούν να εμφανίζονται σημαντικές αποκλίσεις, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων ωστόσο να σημειώνουν αισθητή αποκλιμάκωση. Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (2ης και 3ης) σχετικά με την εξέλιξη των πωλήσεων, προκύπτει ιδιαίτερα δυσμενής μεταστροφή των εκτιμήσεων αναφορικά με το παρόν (τρέχον εξάμηνο), καθώς επίσης και αισθητή υποχώρηση των θετικών προσδοκιών για το άμεσο μέλλον (επόμενο εξάμηνο). Σε γενικές γραμμές, είναι εμφανές ότι τόσο οι εκτιμήσεις όσο και οι προσδοκίες των επιχειρήσεων επιστρέφουν στα επίπεδα της 1 ης έρευνας, Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 14

3η έρευνα 2η έρευνα Παραδοτέο Β.5.9: 3η Έρευνα Παρακολούθησης ανακόπτοντας ουσιαστικά την εδραίωση του κλίματος αισιοδοξίας που παρατηρείται από το 2 ο εξάμηνο του προηγούμενου έτους. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ιδιαίτερα περιορισμένο καταγράφεται (μεταξύ των 2 ερευνών) το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά αύξηση των πωλήσεων κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (από 36,7% σε 20,7%), με παράλληλη ενίσχυση τόσο των αρνητικών αποκρίσεων (από 26,7% σε 36,3%) όσο και των ουδέτερων (από 36,7% σε 43,0%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα θετικά επίπεδα του +1 λαμβάνει πλέον αρνητική τιμή (-15,7). Αισθητά πιο περιορισμένες καταγράφονται (μεταξύ των 2 ερευνών) και οι προσδοκίες για την εξέλιξη των πωλήσεων στο άμεσο μέλλον, με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα, σημειώνοντας ωστόσο ιδιαίτερα έντονη αποκλιμάκωση (από +18,5 στην 2 η έρευνα σε +4,0). Καθοριστικό παράγοντα περιορισμού των προσδοκιών, αποτελεί η ενίσχυση των αρνητικών αποκρίσεων της «μείωσης των πωλήσεων το επόμενο εξάμηνο» (από 16,6% στην 2η έρευνα σε 28,0%), με παράλληλη υποχώρηση κυρίως των ουδέτερων (από 48,3% σε 4%) καθώς και των θετικών αποκρίσεων (από 35,1% σε 32,0%). Διάγραμμα 2-8: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη της δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2014) 1 Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2015) 18,5 Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) -15,7 Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) 4,0 2.2.2 Εξαγωγική δραστηριότητα Όπως προέκυψε και κατά την ανάλυση των αποτελεσμάτων των προηγούμενων ερευνών, ο εξαγωγικός προσανατολισμός των επιχειρήσεων του δείγματος εξακολουθεί να αξιολογείται ιδιαίτερα περιορισμένος, με τη συντριπτική πλειοψηφία (~70%) των συμμετεχόντων στην έρευνα να δηλώνει ότι Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 15

δεν πραγματοποίησε πωλήσεις σε πελάτες του εξωτερικού κατά την τελευταία διαχειριστική χρήση (2014). Λαμβάνοντας υπόψη -βάσει των αποτελεσμάτων της προηγούμενης έρευνας- ότι το ποσοστό των επιχειρήσεων χωρίς εξαγωγική δραστηριότητα για το 2013 κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα (72,7%), αποτυπώνεται πλέον με σαφήνεια ο εσωστρεφής προσανατολισμός των αθηναϊκών επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις που παρουσιάζουν εξαγωγική δραστηριότητα κατανέμονται σε γενικές γραμμές ομοιόμορφα σε επίπεδο νομικής μορφής, με εξαίρεση την κατηγορία των Α.Ε. και Ε.Π.Ε οι οποίες εμφανίζουν το σημαντικότερο επίπεδο εξωστρέφειας (35,4% και 34,3% αντίστοιχα). Αντίστοιχη ομοιομορφία καταγράφεται και σε επίπεδο μεγέθους επιχειρήσεων, με εξαίρεση την κατηγορία των πολύ μικρών (XS) επιχειρήσεων η οποία εμφανίζει το χαμηλότερο επίπεδο εξωστρέφειας (21,5%), γεγονός που ερμηνεύεται τόσο λόγω έλλειψης εξαγωγικής κουλτούρας και της γενικής αδυναμίας ένταξης των πολύ μικρών επιχειρήσεων σε ένα ευρύτερο εξαγωγικό πλαίσιο, όσο και εξαιτίας των δομικών προβλημάτων, δικτύωσης και ανάπτυξης συνεργασιών που αντιμετωπίζουν για την τοποθέτηση των προϊόντων/ υπηρεσιών τους στις διεθνείς αγορές (δεξιότητες, χρηματοδότηση, χαμηλή ανταγωνιστικότητα, κλπ.). Σε επίπεδο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, αισθητά υψηλότερο (συγκριτικά με το μέσο όρο) ποσοστό επιχειρήσεων με πωλήσεις σε πελάτες από το εξωτερικό συγκεντρώνει ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού (52,5%), της Ενημέρωσης & Επικοινωνίας (5%) και της Μεταποίησης (41,9%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 16

Διάγραμμα 2-9: Εξαγωγική δραστηριότητα επιχειρήσεων (2014) ΣΥΝΟΛΟ 70,3% 29,7% Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές 64,6% 85,7% 65,7% 79,4% 88,9% 35,4% 14,3% 34,3% 20,6% 11,1% Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) 6% 55,6% 53,5% 78,5% 4% 44,4% 46,5% 21,5% Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές 81,1% 86,0% 65,9% 47,5% 58,1% 5% 86,7% 18,9% 14,0% 34,1% 52,5% 41,9% 5% 13,3% Δεν πραγματοποίησαν εξαγωγές το 2014 Πραγματοποίησαν εξαγωγές το 2014 Παράλληλα, όπως αποτυπώνεται στο διάγραμμα που ακολουθεί και σε συνέχεια των αποτελεσμάτων των προηγούμενων ερευνών, ιδιαίτερα φτωχές χαρακτηρίζονται οι επιδόσεις των επιχειρήσεων του δείγματος που πραγματοποίησαν πωλήσεις σε πελάτες του εξωτερικού κατά την τελευταία κλεισμένη διαχειριστική χρήση. Εξειδικεύοντας, για την συντριπτική πλειοψηφία των επιχειρήσεων που εμφάνισαν εξαγωγική δραστηριότητα (ήτοι το 20,7% του συνόλου των συμμετεχόντων), το μερίδιο των εξαγωγών επί των συνολικών πωλήσεων δεν ξεπέρασε το 20%. Το 2,7% των επιχειρήσεων καλύπτει μέσω των εξαγωγών το 20% - 50% του κύκλου εργασιών, ενώ περισσότερο από το μισό (>50%) του συνολικού κύκλου εργασιών καλύπτει μέσω εξαγωγών το 6,3% των επιχειρήσεων του δείγματος. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 17

Διάγραμμα 2-10: Εξαγωγικές επιδόσεις επιχειρήσεων (2014) 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% ΣΥΝΟΛΟ 6,3% 2,7% 20,7% Α.Ε 9,1% 2,0% 24,2% Ε.Ε 4,8% 9,5% Ε.Π.Ε 6,5% 4,6% 23,1% Ο.Ε 3,2% 17,5% Λοιπές 11,1% Μεγάλες (L) 2% 2% Μεσαίες (M) 11,1% 33,3% Μικρές (S) 16,3% 3,5% 26,7% Πολύ Μικρές (XS) 2,0% 2,0% 17,5% Εμπόριο 18,9% Κατασκευές - Real Estate 4,0% 1% Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες 2,4% 4,9% 26,8% Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) 3% 1% 12,5% Μεταποίηση 12,9% 29,0% Ενημέρωση - Επικοινωνία 3,6% 46,4% Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές 6,7% 6,7% > 50% 20% - 50% 1% - 20% Εξετάζοντας την κατανομή των σχετικών απαντήσεων ανά εξεταζόμενη κατηγορία, σημαντικό μερίδιο πωλήσεων (άνω του 50%) σε πελάτες του εξωτερικού εμφανίζει η κατηγορία των Α.Ε. (σε ποσοστό 9,1%) και των μεγάλων επιχειρήσεων (σε ποσοστό 20%), ενώ βάσει τομέα οικονομικής δραστηριότητας τις καλύτερες επιδόσεις σημειώνει με διαφορά ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού με το 30% των επιχειρήσεων να καλύπτει περισσότερο από το μισό (>50%) του κύκλου εργασιών από πελάτες προερχόμενους από το εξωτερικό. Παρά τις χαμηλές εξαγωγικές επιδόσεις των επιχειρήσεων, ισχυρή διαμορφώνεται η πεποίθηση για ενίσχυση της εξαγωγικής τους δραστηριότητας τόσο κατά το τρέχον όσο και κατά το επόμενο εξάμηνο, η οποία ωστόσο χαρακτηρίζεται αποδυναμωμένη συγκριτικά με τις αντίστοιχες πεποιθήσεις των προηγούμενων ερευνών. Ειδικότερα, όπως φαίνεται και στα διαγράμματα που ακολουθούν, για τις επιχειρήσεις που εμφανίζουν εξαγωγική δραστηριότητα το ισοζύγιο των απαντήσεων σχετικά με την πορεία των εξαγωγών διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα τόσο για το τρέχον όσο και για το επόμενο εξάμηνο. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η στασιμότητα των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού αποτελεί την πλέον δημοφιλή απάντηση και για τις 2 υπό εξέταση χρονικές περιόδους (44,1% και 45,1% αντίστοιχα). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 18

Εξειδικεύοντας, οι επιχειρήσεις που εκτιμούν αύξηση των εξαγωγών τους κατά το 1ο εξάμηνο του 2015 υπερισχύουν αριθμητικά έναντι αυτών που εκτιμούν συρρίκνωση (36,6% έναντι 19,4%), με αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε θετικά επίπεδα (+17,2), επιβεβαιώνοντας κατά το ήμισυ τις αισιόδοξες προβλέψεις της προηγούμενης έρευνας. Διάγραμμα 2-11: Εξέλιξη εξαγωγικής δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 1ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές 17,2 27,8 33,3 5,3 13,3 10 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) 4,4 28,6 5 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -11,1-22,2-7,1 6,7 35,7 5 66,7 Σε επίπεδο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, έντονες διαφοροποιήσεις εμφανίζουν τα ισοζύγια απαντήσεων σχετικά με την πορεία των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού κατά τη διάρκεια του τρέχοντος εξαμήνου. Τις πλέον θετικές τιμές (+66,7) σημειώνει ο ευρύτερος τομέας του Τουρισμού, ενώ ακολουθεί ο ευρύτερος τομέας των υπηρεσιών Εκπαίδευσης-Υγείας-Μεταφορών με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε +5. Τα αρνητικά ισοζύγια απαντήσεων εμφανίζουν μικρότερη διακύμανση, καθώς οι πλέον αρνητικές τιμές διαμορφώνονται σε -22,2 (Κατασκευές-Real Estate) και -11,1 (Εμπόριο). Τόσο σε επίπεδο νομικής μορφής όσο και σε επίπεδο μεγέθους, θετικά διαμορφώνονται τα ισοζύγια απαντήσεων σχετικά με την πορεία της εξαγωγικής δραστηριότητας κατά τη διάρκεια του τρέχοντος εξαμήνου για το σύνολο των επιμέρους κατηγοριών. Οι εκτιμήσεις για βελτίωση των εξαγωγικών επιδόσεων κατά το τρέχον εξάμηνο του έτους δημιουργούν συνθήκες για τη διαμόρφωση ακόμα πιο αισιόδοξων προσδοκιών για το επόμενο εξάμηνο, με το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε ακόμα πιο θετικά επίπεδα (+26,4). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 19

Η ενισχυμένη ισορροπία είναι κατά κύριο λόγο αποτέλεσμα του περιορισμού των αρνητικών αποκρίσεων, καθώς οι επιχειρήσεις που προσδοκούν συρρίκνωση των πωλήσεων τους σε πελάτες του εξωτερικού το επόμενο εξάμηνο δεν ξεπερνούν το 14,3% (τη στιγμή που το 40,7% προσδοκά αύξηση). Διάγραμμα 2-12: Εξέλιξη εξαγωγικής δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- το 2ο εξάμηνο του 2015 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ 26,4 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) 2,3 6,7 13,9 33,3 47,2 5 46,3 75,0 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -12,5 14,3 21,4 33,3 75,0 Οι ενισχυμένες προσδοκίες των επιχειρήσεων σχετικά με την πορεία της εξαγωγικής τους δραστηριότητας το επόμενο εξάμηνο αποτυπώνονται ανάγλυφα και στη διαστρωματική ανάλυση, με το σύνολο των υπό εξέταση κατηγοριών να διαμορφώνουν θετικά και ακόμα πιο ενισχυμένα ισοζύγια απαντήσεων. Εξαίρεση αποτελεί ο τομέας των Κατασκευών ο οποίος εξακολουθεί να διαμορφώνει αρνητική τιμή ισορροπίας, η οποία ωστόσο σημειώνει αισθητή αποκλιμάκωση. Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (2ης και 3ης) σχετικά με την εξέλιξη των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού, προκύπτει ενίσχυση των αρνητικών εκτιμήσεων και προσδοκιών αναφορικά με την εξέλιξη των εξαγωγών, με το αίσθημα της «σταθερότητας» που επικρατούσε στις προηγούμενες έρευνες να σημειώνει μικρή υποχώρηση. Παρά την παρατηρούμενη υποχώρηση ωστόσο, η μετριοπαθής στάση (όπως αυτή εκφράζεται μέσω της ουδέτερης επιλογής της «σταθερότητας» των εξαγωγών) εξακολουθεί να υιοθετείται από την πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ενισχυμένο καταγράφεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά μείωση των εξαγωγών κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (2η έρευνα:11,8%, Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 20

3η έρευνα:19,4%), με ανάλογη υποχώρηση των ουδέτερων αποκρίσεων (από 52,6% σε 44,1%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα ιδιαίτερα θετικά επίπεδα του +23,7 διαμορφώνεται πλέον σε +17,2. Ενισχυμένες καταγράφονται και οι προσδοκίες για περιορισμό των πωλήσεων σε πελάτες του εξωτερικού στο άμεσο μέλλον, με το ποσοστό των επιχειρήσεων που επιλέγουν τη «μείωση» να διαμορφώνονται από 2,6% (στην 2η έρευνα) σε 14,3%. Και σε αυτή την περίπτωση η ενίσχυση των αρνητικών αποκρίσεων προέρχεται από ανάλογη μείωση των ουδέτερων αποκρίσεων (από 59,2% σε 45,1%), με συνέπεια το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να σημειώνει και σε αυτή την περίπτωση αποκλιμάκωση (από +35,5 σε +26,4). Διάγραμμα 2-13: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη της εξαγωγικής δραστηριότητας -σε όρους αξίας πωλήσεων- 2η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2014) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2015) 23,7 35,5 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) 17,2 26,4 Τέλος, εστιάζοντας στα μέσα διάθεσης των προϊόντων/ υπηρεσιών, προκύπτει ότι η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του διαδικτύου και ο παράγοντας των διαπροσωπικών επαφών, εξακολουθούν να αποτελούν (όπως προκύπτει και στην προηγούμενη έρευνα) τα πλέον δημοφιλή μέσα προσέγγισης πελατών από διεθνείς αγορές. Ειδικότερα, η εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του διαδικτύου συγκεντρώνει τη σχετική πλειοψηφία (46,5%) των θετικών απαντήσεων, ενώ ακολουθούν (σε αθροιστικό ποσοστό 45,3%) τα μέσα διάθεσης που στηρίζονται στις διαπροσωπικές επαφές, όπως: πελάτες που ταξιδεύουν στην Ελλάδα (17,4%), εμπορικοί αντιπρόσωποι και εισαγωγείς (14,0%) και προσωρινή παρουσία εξειδικευμένων στελεχών σε διεθνείς αγορές (14,0%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 21

Διάγραμμα 2-14: Κανάλια και μέσα προώθησης προϊόντων στις αγορές του εξωτερικού Διαδίκτυο; 46,5% Εμπορικοί αντιπρόσωποι και εισαγωγείς; 14,0% Θυγατρικές, κοινοπραξίες, franchising; 5,8% Συνεταιρισμοί - clusters; 2,3% Προσωρινή παρουσία στελεχών; 14,0% Πελάτες που ταξιδεύουν στην Ελλάδα; 17,4% 2.2.3 Απασχόληση Στον τομέα της απασχόλησης αρκετά μετριοπαθείς να χαρακτηρίζονται οι εκτιμήσεις και οι προσδοκίες των επιχειρήσεων, γεγονός που αποτυπώνεται τόσο στα αποτελέσματα των προηγούμενων ερευνών, όσο και στους εθνικούς δείκτες συγκυρίας. Ειδικότερα, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (>70%) εκτιμά ότι ο αριθμός των θέσεων απασχόλησης στην επιχείρηση τους θα παραμείνει σε σταθερά επίπεδα και για τα δύο υπό εξέταση εξάμηνα, γεγονός που υποδηλώνει ότι σε γενικές γραμμές διατηρείται η τάση εξομάλυνσης της απασχόλησης στο άμεσο μέλλον. Εξειδικεύοντας, η συντριπτική πλειοψηφία των συμμετεχόντων (77,7%) εκτιμά ότι ο αριθμός των θέσεων απασχόλησης της επιχείρησης τους δε θα μεταβληθεί κατά το τρέχον εξάμηνο του έτους. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι η μείωση των θέσεων απασχόλησης αποτέλεσε τη δεύτερη δημοφιλή απάντηση (με 12,7%) έχει ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφωθεί σε οριακά αρνητικά επίπεδα (-3,0). Ανάλογη καταγράφεται η εικόνα και στις επιμέρους κατηγορίες (νομική μορφή, μέγεθος και κλάδο), με την επιλογή της «στασιμότητας» να αποτελεί την δημοφιλέστερη απόκριση. Ωστόσο έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφουν τα αντίστοιχα ισοζύγια απαντήσεων, καθώς καταγράφονται έντονες διακυμάνσεις μεταξύ των θετικών και των αρνητικών απαντήσεων. Εστιάζοντας σε επίπεδο τομέα δραστηριότητας, σημαντική χαρακτηρίζεται η απόκλιση στο Εμπόριο και στις Κατασκευές, με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να διαμορφώνονται σε πιο αρνητικά επίπεδα συγκριτικά με το σύνολο των επιχειρήσεων του δείγματος (-8,0 και -7,4 αντίστοιχα). Σε επίπεδο νομικής μορφής ανάλογη απόκλιση παρατηρείται στην κατηγορία των Ετερόρρυθμων Εταιρειών (Ε.Ε.) και των λοιπών νομικών μορφών, ενώ τέλος σε επίπεδο μεγέθους οι μεσαίες (Μ) επιχειρήσεις εξακολουθούν να διαμορφώνουν πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις σε σχέση με το σύνολο, διαμορφώνοντας ιδιαίτερα θετικό ισοζύγιο απαντήσεων (+11,1). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 22

Διάγραμμα 2-15: Εξέλιξη απασχόλησης το 1ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -3,0 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -11,1-9,5-4,0-4,8 0,9 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -5,5 1,2 11,1 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -7,4-8,0-6,5-4,9 5,0 14,3 Αναφορικά με το επόμενο εξάμηνο, παρατηρείται ακόμα μεγαλύτερη ενίσχυση του ποσοστού των επιχειρήσεων που αναμένουν ότι δε θα μεταβληθεί ο αριθμός των θέσεων απασχόλησης (79,7%). Η περεταίρω ενίσχυση της ουδέτερης στάσης προέρχεται αποκλειστικά λόγω της μείωσης των αρνητικών αποκρίσεων («μείωση θέσεων απασχόλησης»), οι οποίες πλέον συγκεντρώνουν το 11% του συνόλου. Ως αποτέλεσμα, το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων σημειώνει περεταίρω αποκλιμάκωση (-1,7), γεγονός που καταγράφεται και στη διαστρωματική ανάλυση μεταξύ των επιμέρους κατηγοριών. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 23

Διάγραμμα 2-16: Εξέλιξη απασχόλησης το 2ο εξάμηνο του 2015 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -1,7 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -11,1-7,9-2,0 2,8 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -2-11,1-3,0 3,5 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -1-6,7-1,1-2,4 1-3,6 Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (2 ης και 3 ης ) σχετικά με την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης, η μετακίνηση από θετικές σε αρνητικές τιμές ισορροπίας υποδηλώνει μικρή ενίσχυση της απαισιόδοξης στάσης τόσο για το παρόν όσο και για το άμεσο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, κοινό εύρημα τόσο της παρούσας όσο και της προηγούμενης έρευνας αποτελεί η ιδιαίτερα μετριοπαθής στάση των επιχειρήσεων, με τη συντριπτική πλειοψηφία να μην προτίθεται να μεταβάλει ουσιαστικά τον αριθμό των θέσεων απασχόλησης. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, σε σταθερά υψηλά επίπεδα καταγράφεται το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά στασιμότητα των θέσεων απασχόλησης κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (2 η έρευνα:74%, 3 η έρευνα: 77,7%). Ωστόσο ενίσχυση σημειώνει η αρνητική επιλογή της «μείωσης της απασχόλησης» (από 9,7% στην 2η έρευνα σε 12,7%) έναντι της θετικής επιλογής της «αύξησης» (από 16,3% στην 2η έρευνα σε 9,7%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα θετικά επίπεδα του +6,6 διαμορφώνεται πλέον αρνητικό (-3,0). Ελαφρώς αποδυναμωμένες καταγράφονται και οι προσδοκίες για την εξέλιξη των θέσεων απασχόλησης στο άμεσο μέλλον, με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται από +2,8 σε -1,7. Το γεγονός ωστόσο ότι η σχετική τιμή ισορροπίας εξακολουθεί να διαμορφώνονται πολύ κοντά στο μηδέν, υποδηλώνει ότι η ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας των θέσεων απασχόλησης» εξακολουθεί να αποτελεί τη δημοφιλέστερη απάντηση (~80%) για τους συμμετέχοντες στην έρευνα. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 24

Διάγραμμα 2-17: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη της απασχόλησης 2η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2014) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2015) 2,8 6,6 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -3,0-1,7 2.2.4 Επενδυτικές δαπάνες Αντίστοιχα μετριοπαθείς χαρακτηρίζονται οι εκτιμήσεις και οι προσδοκίες των επιχειρήσεων σχετικά με το ύψος των επενδυτικών τους δαπανών, με την πλειοψηφία (~60%) να επιλέγει την ουδέτερη απάντηση της «στασιμότητας» των επενδυτικών δαπανών τόσο για το τρέχον όσο και για το επόμενο εξάμηνο, γεγονός που αποτυπώνεται και στα αποτελέσματα των προηγούμενων ερευνών. Ωστόσο, συγκριτικά με τις προηγούμενες έρευνες, αισθητή χαρακτηρίζεται η μετακίνηση σημαντικού αριθμού συμμετεχόντων από την ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας» στην αρνητική επιλογή της «μείωσης» των επενδυτικών δαπανών. Εξειδικεύοντας, αναφορικά με τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για το τρέχον εξάμηνο, η πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα (57,3%) επιλέγει την ουδέτερη απόκριση της «στασιμότητας» των επενδυτικών δαπανών, με την επιλογή της «μείωσης» να αποτελεί τη δεύτερη πιο δημοφιλή απάντηση (27,3%). Ως αποτέλεσμα, το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-12,0). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 25

Διάγραμμα 2-18: Εξέλιξη επενδυτικών δαπανών το 1ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -12,0 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -33,3-11,1-15,9-11,1-6,1 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -18,0-11,1 1,2 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -26,3-26,8-19,4-14,0 3,6 6,7 27,5 Σε αρνητικά επίπεδα διαμορφώνονται σε γενικές γραμμές οι σχετικές ισορροπίες απαντήσεων και στις επιμέρους κατηγορίες επιχειρήσεων, παρουσιάζοντας ωστόσο σημαντικές αποκλίσεις ως προς την τελική τιμή ισορροπίας. Εξειδικεύοντας, σε επίπεδο νομικής μορφής χαμηλές (συγκριτικά με το μέσο όρο) τιμές ισορροπίας καταγράφει η κατηγορία των Ε.Ε., ενώ σε επίπεδο μεγέθους η κατηγορία των Πολύ Μικρών (XS) επιχειρήσεων σημειώνει την χαμηλότερη τιμή ισορροπίας. Σε επίπεδο τομέα οικονομικής δραστηριότητας, ιδιαίτερα χαμηλή τιμή ισορροπίας σημειώνει το Εμπόριο και ο ευρύτερος τομέας των Διοικητικών & Επιστημονικών δραστηριοτήτων (-26,3 και -26,8 αντίστοιχα). Αποκλιμάκωση σημειώνει το ισοζύγιο των απαντήσεων σχετικά με το ύψος των επενδυτικών δαπανών των επιχειρήσεων κατά το επόμενο εξάμηνο (-4,3), κυρίως εξαιτίας της μετακίνησης σημαντικού αριθμού συμμετεχόντων από την επιλογή της «μείωσης» των επενδυτικών δαπανών στην ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας». Ως αποτέλεσμα, ενισχύεται περεταίρω το ποσοστό των επιχειρήσεων που αναμένεται να τηρήσει ουδέτερη στάση ως προς τις επενδυτικές δαπάνες (62,3%) κατά το επόμενο εξάμηνο, με το ποσοστό των επιχειρήσεων που θα προβεί σε αύξηση να μην μεταβάλλεται ουσιαστικά (16%). Ανάλογη καταγράφεται η εικόνα και στις επιμέρους κατηγορίες (νομική μορφή, μέγεθος και κλάδο), με την επιλογή της «στασιμότητας» να αποτελεί την δημοφιλέστερη απόκριση. Ωστόσο έντονες διαφοροποιήσεις καταγράφουν τα αντίστοιχα ισοζύγια απαντήσεων, καθώς καταγράφονται έντονες διακυμάνσεις μεταξύ των θετικών και των αρνητικών απαντήσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 26

Διάγραμμα 2-19: Εξέλιξη επενδυτικών δαπανών το 2ο εξάμηνο του 2015 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -4,3 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -17,5-7,4 5,1 4,8 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -11,1-12,0 11,6 4 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -11,6-6,0-9,8-3,6-6,7 17,5 Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (2 ης και 3 ης ) σχετικά με την εξέλιξη των επενδυτικών δαπανών, η μετακίνηση από θετικές σε αρνητικές τιμές ισορροπίας υποδηλώνει (όπως και κατά την εξέταση της απασχόλησης) μικρή ενίσχυση της απαισιόδοξης στάσης τόσο για το παρόν όσο και για το άμεσο μέλλον. Σε κάθε περίπτωση ωστόσο, κοινό εύρημα τόσο της παρούσας όσο και της προηγούμενης έρευνας αποτελεί η ιδιαίτερα μετριοπαθής στάση των επιχειρήσεων, με τη πλειοψηφία να κινείται στην κατεύθυνση της στασιμότητας των επενδυτικών δαπανών. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ενισχυμένο καταγράφεται (μεταξύ των 2 ερευνών) το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά μείωση των επενδυτικών δαπανών κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (από 11,6% σε 27,3%), με ανάλογη υποχώρηση των ουδέτερων αποκρίσεων (από 70,9% σε 57,3%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα θετικά επίπεδα του +6,0 λαμβάνει πλέον αρνητική τιμή (-12,0). Αποδυναμωμένες καταγράφονται και οι προσδοκίες για την εξέλιξη των επενδυτικών δαπανών στο άμεσο μέλλον, με τη σχετική ισορροπία απαντήσεων να διαμορφώνεται πλέον σε αρνητικά επίπεδα (από +12,5 σε -4,3). Καθοριστικό παράγοντα μετακίνησης από θετική σε αρνητική τιμή ισορροπίας, αποτελεί η ενίσχυση των αρνητικών αποκρίσεων (από 3,5% στην 2η έρευνα σε 21,0% στην 3η), με αντίστοιχη υποχώρηση των ουδέτερων αποκρίσεων (από 80,6% σε 62,3%). Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 27

Διάγραμμα 2-20: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη των επενδυτικών δαπανών 2η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2014) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2015) 6,0 12,5 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -12,0-4,3 2.2.5 Ρευστότητα Η σχετική πλειοψηφία των συμμετεχόντων στην έρευνα χαρακτηρίζει επιδεινούμενες τις συνθήκες ρευστότητας της επιχείρησης κατά το τρέχον εξάμηνο, ανατρέποντας τις μετριοπαθείς προβλέψεις της προηγούμενης έρευνας, με συνέπεια το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα. Για το επόμενο εξάμηνο ωστόσο, η επιλογή των «επιδεινούμενων συνθηκών ρευστότητας» υποχωρεί έναντι των «σταθερών συνθηκών ρευστότητας», με αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να σημειώνει σημαντική αποκλιμάκωση, εξακολουθώντας ωστόσο να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα. Εξειδικεύοντας, αναφορικά με τις εκτιμήσεις των επιχειρήσεων για το τρέχον εξάμηνο, η αρνητική επιλογή της «επιδείνωσης» των συνθηκών ρευστότητας συγκεντρώνει το 46,3% των αποκρίσεων. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με το ότι η «μη μεταβολή» των συνθηκών ρευστότητας αποτέλεσε τη δεύτερη δημοφιλή απάντηση (με 41,7%), έχει ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-34,3). Ανάλογη χαρακτηρίζεται σε γενικές γραμμές η εικόνα που προκύπτει και κατά την εξέταση των επιμέρους κατηγοριών (τομέας, νομική μορφή και μέγεθος), οι οποίες διαμορφώνουν σε γενικές γραμμές αρνητικές τιμές ισορροπίας. Ειδικότερα, σε επίπεδο νομικής μορφής καταγράφονται αρνητικές τιμές ισορροπίας σε όλες τις κατηγορίες, με το ποσοστό των αρνητικών απαντήσεων να κυμαίνεται μεταξύ 40% και 60%. Σε επίπεδο μεγέθους οι Πολύ Μικρές (XS) επιχειρήσεις διαμορφώνουν Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 28

την πλέον αρνητική τιμή ισορροπίας (-43,0), ενώ σε επίπεδο τομέα ιδιαίτερα αρνητικές διαμορφώνονται οι ισορροπίες στη Μεταποίηση (-54,8), στο Εμπόριο (-44,2) και στις Κατασκευές (- 42,0). Διάγραμμα 2-21: Συνθήκες ρευστότητας το 1ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -34,3 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -57,1-38,0-41,3-33,3-21,2 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -43,0-22,2-19,8 4 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -54,8-44,2-42,0-29,3-25,0-2 -2,5 Αποκλιμάκωση σημειώνει η τιμή ισορροπίας κατά το επόμενο εξάμηνο, κυρίως εξαιτίας της μετακίνησης σημαντικού αριθμού επιχειρήσεων από την επιλογή της «επιδείνωσης» των συνθηκών ρευστότητας στην ουδέτερη επιλογή της «σταθερότητας», η οποία πλέον συγκεντρώνει την πλειοψηφία των αποκρίσεων (47%). Ωστόσο, δεδομένου ότι η αρνητική επιλογή της «επιδείνωσης» των συνθηκών ρευστότητας εξακολουθεί να αποτελεί τη 2 η πιο δημοφιλή επιλογή (33,7%), το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων εξακολουθεί να διαμορφώνεται σε αρνητικά επίπεδα (-14,3). Η υποχώρηση των αρνητικών προσδοκιών παρατηρείται και στις επιμέρους κατηγορίες (τομέας, νομική μορφή, μέγεθος), με τις σχετικές ισορροπίες απαντήσεων να σημειώνουν αισθητή αποκλιμάκωση ενώ σε πολλές περιπτώσεις διαμορφώνονται ακόμα και σε θετικά επίπεδα. Ειδικότερα, σε επίπεδο νομικής μορφής θετικό διαμορφώνονται πλέον το ισοζύγιο απαντήσεων στις Α.Ε., ενώ σε επίπεδο μεγέθους είναι αισθητή η αποκλιμάκωση των τιμών ισορροπίας για το σύνολο των κατηγοριών. Έντονη καταγράφεται η αποκλιμάκωση των τιμών ισορροπίας και ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας, με τον ευρύτερο τομέα του Τουρισμού και των υπηρεσιών Εκπαίδευσης-Υγείας- Μεταφορών να διαμορφώνει πλέον θετικά ισοζύγια απαντήσεων. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 29

Διάγραμμα 2-22: Συνθήκες ρευστότητας το 2ο εξάμηνο του 2015 (προβλέψεις) ΣΥΝΟΛΟ -14,3 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -23,1-25,4-22,2-9,5 2,0 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -24,5 7,0 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -27,4-28,0-25,8-17,1 3-7,1 13,3 Επιχειρώντας μια συνολική σύγκριση των αποτελεσμάτων των δύο τελευταίων ερευνών (2 ης και 3 ης ) σχετικά με την εξέλιξη του επιπέδου ρευστότητας, προκύπτει αισθητή ενίσχυση των εκτιμήσεων και προσδοκιών για επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας, με το αίσθημα της «σταθερότητας» που επικρατούσε στις προηγούμενες έρευνες να σημειώνει αισθητή υποχώρηση. Ειδικότερα, αναφορικά με τις εκτιμήσεις, ενίσχυση σημειώνει (μεταξύ των 2 ερευνών) το ποσοστό των επιχειρήσεων που εκτιμά επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας κατά το τρέχον εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας (από 35,1% σε 46,3%), με ταυτόχρονη υποχώρηση του ποσοστού των επιχειρήσεων που εκτιμά «βελτίωση» (από 26,3% σε 12,0%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων από τα ήπια επίπεδα του -8,8 διαμορφώνεται πλέον σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-34,3). Ιδιαίτερα ενισχυμένες καταγράφονται (μεταξύ των 2 ερευνών) και οι προσδοκίες για επιδείνωση των συνθηκών ρευστότητας κατά το επόμενο εξάμηνο διεξαγωγής έκαστης έρευνας, με το σχετικό ποσοστό των αρνητικών αποκρίσεων να διαμορφώνεται πλέον σε 33,7% (από 17,6% στην 2 η έρευνα). Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με την υποχώρηση τόσο της ουδέτερης επιλογής «σταθερότητας» (από 57,7% στην 2 η έρευνα σε 47,0%) όσο και της θετικής επιλογής της «βελτίωσης» (από 24,8% στην 2 η έρευνα σε Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 30

19,3%), έχει ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων να διαμορφώνεται πλέον σε αρνητικά επίπεδα (από +7,2 σε -14,3). Διάγραμμα 2-23: Σύγκριση αποτελεσμάτων αναφορικά με την εξέλιξη των συνθηκών ρευστότητας 2η έρευνα Εκτιμήσεις (2o εξάμηνο 2014) Προσδοκίες (1o εξάμηνο 2015) -8,8 7,2 3η έρευνα Εκτιμήσεις (1o εξάμηνο 2015) Προσδοκίες (2o εξάμηνο 2015) -34,3-14,3 2.2.6 Τιμές χρέωσης Όπως προκύπτει και από τις προηγούμενες έρευνες, για την πλειοψηφία των επιχειρήσεων οι τιμές χρέωσης των προϊόντων/υπηρεσιών παραμένουν σταθερές καθόλη τη διάρκεια της υπό εξέταση περιόδου, τόσο για τους εγχώριους πελάτες όσο και για τους πελάτες από το εξωτερικό (για τις επιχειρήσεις με εξαγωγική δραστηριότητα). Παράλληλα, σε συνέχεια των αποτελεσμάτων των προηγούμενων ερευνών, εξακολουθεί να παρατηρείται η τάση της σταδιακής μετακίνησης των επιχειρήσεων προς την πολιτική της μείωσης των τιμών στην εγχώρια αγορά. Τιμολογιακή Πολιτική σε πελάτες της εγχώριας αγοράς Εστιάζοντας στις τιμές χρέωσης των προϊόντων/υπηρεσιών προς πελάτες της εγχώριας αγοράς, προκύπτει ότι η πλειοψηφία των επιχειρήσεων (56%) εκτιμά ότι αυτές παρέμειναν σε σταθερά επίπεδα το πρώτο μισό του τρέχοντος έτους. Ωστόσο, η σχετική ισορροπία διαμορφώνεται σε ιδιαίτερα αρνητικά επίπεδα (-32,0) καθώς σχεδόν όλες οι υπόλοιπες επιχειρήσεις (38%) δήλωσαν ότι ακολούθησαν πολιτική μείωσης των τιμών στην εγχώρια αγορά. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 31

Σε επίπεδο τομέα, νομικής μορφής και μεγέθους δεν σημειώνονται σημαντικές διαφοροποιήσεις, με το σύνολο των επιμέρους ισορροπιών να διαμορφώνονται σε αρνητικά επίπεδα. Ειδικότερα, σε επίπεδο νομικής μορφής σημαντικά πιο αρνητικές ισορροπίες -συγκριτικά με το σύνολο- διαμορφώνουν οι Ε.Ε. (-52,4), ενώ σε επίπεδο μεγέθους η κατηγορία των πολύ μικρών (XS) επιχειρήσεων διαμορφώνει την πλέον αρνητική τιμή ισορροπίας (-41,0). Σε επίπεδο οικονομικής δραστηριότητας ο ευρύτερος τομέας των Διοικητικών & Επιστημονικών Δραστηριοτήτων σημειώνει το πλέον αρνητικό ισοζύγιο απαντήσεων (-51,2), ενώ ακολουθεί ο ευρύτερος τομέας των υπηρεσιών Εκπαίδευσης-Υγείας-Μεταφορών (-46,7). Διάγραμμα 2-24: Εξέλιξη τιμών χρέωσης σε εγχώριους πελάτες το 1ο εξάμηνο του 2015 (εκτιμήσεις) ΣΥΝΟΛΟ -32,0 Α.Ε Ε.Ε Ε.Π.Ε Ο.Ε Λοιπές -52,4-40,7-33,3-25,4-22,2 Μεγάλες (L) Μεσαίες (M) Μικρές (S) Πολύ Μικρές (XS) -41,0-22,2-14,0 Εμπόριο Κατασκευές - Real Estate Διοικητικές - Επιστημονικές δραστηριότητες Τουρισμός (Καταλύματα - Εστιάση - Πρακτορεία) Μεταποίηση Ενημέρωση - Επικοινωνία Εκπαίδευση - Υγεία - Μεταφορές -51,2-46,7-29,5-34,0-32,3-21,4-17,5 Αναφορικά με τις προσδοκίες των επιχειρήσεων σχετικά με την τιμολογιακή πολιτική που θα ακολουθήσουν το επόμενο εξάμηνο, η ουδέτερη επιλογή της «στασιμότητας των τιμών» ενισχύεται ακόμα περισσότερο συγκεντρώνοντας το 81,3% των απαντήσεων. Η επιλογή της «μείωσης των τιμών» συνεχίζει να αποτελεί τη 2 η πιο δημοφιλή απόκριση, συγκεντρώνοντας ωστόσο μικρότερο ποσοστό (14,0%). Ως αποτέλεσμα το σχετικό ισοζύγιο απαντήσεων παραμένει αρνητικό, ωστόσο διαμορφώνεται σε πιο ήπια επίπεδα (-9,3). Αντίστοιχη καταγράφεται η τάση στις επιμέρους κατηγορίες, οι οποίες κατά κύριο λόγο εμφανίζουν αρνητικά ισοζύγια απαντήσεων, διαμορφούμενα ωστόσο σε πιο ήπια επίπεδα. Κέντρο Στήριξης Επιχειρηματικότητας Δήμου Αθηναίων 32