ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΩΝ ΠΟΥ ΕΚΤΙΘΕΝΤΑΙ ΣΕ ΑΜΙΑΝΤΟ Πολιτικός Μηχανικός Ε.Μ.Π. Μέλος της Μόνιµης Επιτροπής του ΤΕΕ για τα θέµατα Ασφάλειας και Υγιεινής στους Εργασιακούς Χώρους Προϊσταµένη του Τµήµατος Πρόληψης Εργατικών Ατυχηµάτων της ιεύθυνσης Συνθηκών Εργασίας του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας ΓΕΝΙΚΑ Σήµερα, το εθνικό µας δίκαιο είναι πλήρως εναρµονισµένο µε τις απαιτήσεις των κοινοτικών οδηγιών για την προστασία των εργαζοµένων από αµίαντο 1. Με την τελευταία εναρµόνιση, δηλαδή µε το Π..212/2006 (σε συµµόρφωση προς την οδηγία 2003/18/ΕΚ, η οποία τροποποιεί τις προηγούµενες 83/477/ΕΟΚ και 91/382/ΕΟΚ) έγινε ταυτόχρονα κωδικοποίηση και ενσωµάτωση των µέχρι τότε ισχυουσών διατάξεων για τον αµίαντο και για το λόγο αυτό καταργήθηκε όλη η σχετική προγενέστερη νοµοθεσία (δηλ. καταργήθηκαν τα Π..70 α /88, Π..175/97 και το άρθρο 3 του Π..159/99). Εννοείται ότι παρέµειναν σε ισχύ γενικότερες διατάξεις που ρυθµίζουν θέµατα προστασίας των εργαζοµένων από κινδύνους οφειλόµενους σε χηµικούς και σε καρκινογόνους παράγοντες (Π..399/94, Π..127/2000, Π..338/2001 και Π..43/2003). Το νέο προεδρικό διάταγµα εισάγει σηµαντικότατες ρυθµίσεις για τη συστηµατική και µεθοδική αντιµετώπιση των κινδύνων από την έκθεση των εργαζοµένων σε αµίαντο. Για το λόγο αυτό, η παρούσα εισήγηση θεωρήθηκε σκόπιµο να µην πλατειάσει σχολιάζοντας όλα τα νοµοθετήµατα που απαρτίζουν το θεσµικό πλαίσιο, αλλά να εστιάσει ακριβώς στο νέο νοµοθέτηµα και τις απαιτήσεις του. Το Π..212/2006 αναµένεται να έχει εφαρµογή κυρίως σε εργασίες κατεδάφισης, συντήρησης ή αφαίρεσης αµιάντου ή υλικών που περιέχουν αµίαντο από κτίρια, κατασκευές, εγκαταστάσεις κλπ. Για το λόγο αυτό στο νέο Π.. έχουν ληφθεί υπόψη και τα ισχύοντα για τα τεχνικά έργα και τις ναυπηγοεπισκευαστικές εργασίες. ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ ΤΟΥ Π..212/2006 Πεδίο εφαρµογής: Όπως και η υπόλοιπη νοµοθεσία για την ασφάλεια και υγεία στην εργασία, το νέο Π.. έχει ισχύ σε όλους τους κλάδους οικονοµικής δραστηριότητας τόσο του ιδιωτικού όσο και του δηµόσιου τοµέα. Εφαρµόζεται σε κάθε δραστηριότητα κατά την οποία εργαζόµενος ενδέχεται να εκτεθεί σε σκόνη αµιάντου ή υλικών που περιέχουν αµίαντο. 2 1 ιευκρινίζεται ότι η παρούσα εισήγηση αναφέρεται στην εργατική νοµοθεσία για την ασφάλεια και υγεία των εργαζοµένων, δηλαδή αυτήν που εκπορεύεται από το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας µε στόχο την προστασία των εργαζοµένων από τους κινδύνους κατά την εργασία τους. Η παρατήρηση αυτή είναι απαραίτητη, καθόσον υπάρχουν και άλλοι φορείς που δραστηριοποιούνται σε θέµατα αµιάντου σχετικά π.χ. µε την προστασία των καταναλωτών, την επισήµανση του αµιάντου ως επικίνδυνη χηµική ουσία, τη διαχείρισή του ως επικίνδυνο απόβλητο και την προστασία του περιβάλλοντος. 1
Εφαρµόζεται ακόµα και στην περίπτωση που υπάρχει η παραµικρή αµφιβολία ως προς την παρουσία αµιάντου σε ένα υλικό ή κτίριο ή εγκατάσταση. Ορισµοί: Ως αµίαντος νοείται οποιοδήποτε από τα παρακάτω ινώδη πυριτικά υλικά: ακτινολίτης (ακτινόλιθος) γρουνερίτης (αµοσίτης ή καφέ αµίαντος) ανθόφυλλος (ανθοφυλλίτης) χρυσότιλος ή λευκός αµίαντος κροκιδόλιθος ή µπλε αµίαντος τρεµολίτης Ισχύουν κατά περίπτωση οι ορισµοί της νοµοθεσίας για τα τεχνικά έργα και για τις ναυπηγοεπισκευαστικές εργασίες, ακριβώς διότι σε αυτούς τους τοµείς το νέο Π.. αναµένεται να έχει τη µεγαλύτερη εφαρµογή. Γενικές υποχρεώσεις εργοδοτών: Γραπτή εκτίµηση κινδύνων, η οποία να αποτελεί αντικείµενο διαβούλευσης µε τους εργαζόµενους και να αναθεωρείται όποτε χρειάζεται. Συνεννόηση και συντονισµός µεταξύ εργοδοτών, ειδικά για την παροχή υπηρεσιών τεχνικού ασφάλειας και γιατρού εργασίας. Συνυπευθυνότητα εργολάβων και υπεργολάβων, όπως άλλωστε ισχύει και στη νοµοθεσία για τα τεχνικά έργα. Γνωστοποίηση εργασιών: Πότε; Το αργότερο 10 εργάσιµες ηµέρες πριν αρχίσουν οι εργασίες Ποιος; Ο εργολάβος ολόκληρου του έργου κι αν δεν υπάρχει τότε ο κύριος του έργου Πού; στις κατά τόπους αρµόδιες υπηρεσίες τεχνικής & υγειονοµικής επιθεώρησης εργασίας της περιοχής που βρίσκεται το έργο Τι περιέχει; Στοιχεία για το εργοτάξιο, τον τύπο και την ποσότητα των αµιαντούχων υλικών, τις εφαρµοζόµενες µεθόδους, τον χρησιµοποιούµενο εξοπλισµό εργασίας, τον αριθµό των εκτιθέµενων εργαζοµένων, τα ληφθέντα µέτρα κλπ Η γνωστοποίηση εργασιών ενσωµατώνεται στην εκ των προτέρων γνωστοποίηση, όποτε αυτή προβλέπεται στα τεχνικά έργα Απαγορεύσεις: Απαγορεύεται η εφαρµογή του αµιάντου και κάθε δραστηριότητα που εκθέτει τους εργαζόµενους σε ίνες αµιάντου, µε εξαίρεση τη διαχείριση των προϊόντων που προέρχονται από κατεδάφιση και από αφαίρεση του αµιάντου 3. Οριακή τιµή έκθεσης: 2 ιευκρινίζεται ότι το Π..212/2006, όπως άλλωστε και όλες οι διατάξεις της εργατικής νοµοθεσίας για την ασφάλεια και την υγεία των εργαζοµένων, αφορούν στην επαγγελµατική έκθεση, δηλαδή σε όσους εκτίθενται στον κίνδυνο ως αποτέλεσµα της εργασίας που εκτελούν. Εποµένως δεν καλύπτονται γενικότερα ζητήµατα δηµόσιας υγείας ή ποιότητας αέρα εσωτερικού χώρου. 3 Η εµπορία και η χρήση αµιάντου έχει απαγορευθεί από 01.01.2005 µε την οδηγία 1999/77/ΕΚ. Η παρούσα οδηγία 2003/18/ΕΚ ρυθµίζει τα της προστασίας των εργαζοµένων που ενδέχεται να εκτεθούν σε αµίαντο κατά τις εργασίες συντήρησης, επισκευής, κατεδάφισης, αφαίρεσης κλπ, ο οποίος ήδη τυχόν υπάρχει σε κτίρια, κατασκευές, εγκαταστάσεις, κλπ. Με άλλες διατάξεις ρυθµίζονται οι δραστηριότητες διαχείρισης του αµιάντου ως επικίνδυνο απόβλητο. Κάθε άλλη δραστηριότητα που εκθέτει τους εργαζόµενους σε ίνες αµιάντου απαγορεύεται. 2
Κανένας εργαζόµενος δεν πρέπει να εκτίθεται σε ατµόσφαιρα µε συγκέντρωση ινών αµιάντου µεγαλύτερη της 0,1 ίνας ανά cm3 αέρα ως µέση 8ωρη χρονικά σταθµισµένη έκθεση. Μετρήσεις έλεγχος περιβάλλοντος χώρου εργασίας: Αναλόγως των αποτελεσµάτων της αρχικής εκτίµησης κινδύνων και για να τηρείται η οριακή τιµή έκθεσης, ο εργοδότης µεριµνά για την πραγµατοποίηση τακτικών µετρήσεων της συγκέντρωσης ινών αµιάντου στον αέρα του χώρου εργασίας. Όλες οι µετρήσεις πρέπει να είναι αντιπροσωπευτικές της έκθεσης των εργαζοµένων στη σκόνη αµιάντου ή υλικών που περιέχουν αµίαντο και για το σκοπό αυτό γίνονται, κατά το δυνατό, µε "ατοµικές" δειγµατοληψίες. υνατότητα εκτέλεσης εργασιών: Η εκτέλεση κατεδαφιστικών έργων ή εργασιών αφαίρεσης αµιάντου µπορεί να πραγµατοποιείται µόνο από επιχειρήσεις οι οποίες έχουν σχετική άδεια του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας. 4 Σχέδιο εργασίας: Πριν αρχίσουν οι εργασίες για την κατεδάφιση ή για την αφαίρεση του αµιάντου ή υλικών που περιέχουν αµίαντο από κτίρια, κατασκευές, συσκευές και εγκαταστάσεις, καθώς και από πλοία, ο εργολάβος ολόκληρου του έργου και αν δεν υπάρχει τότε ο κύριος του έργου µεριµνά για την κατάρτιση Σχεδίου Εργασίας. Ειδικότερα για τα τεχνικά έργα, το Σχέδιο Εργασίας ενσωµατώνεται στο Σχέδιο Ασφάλειας και Υγείας (Σ.Α.Υ.) που προβλέπεται στο Π.. 305/96 για τα εργοτάξια τεχνικών έργων. Μετά τον τερµατισµό των εργασιών κατεδάφισης ή αφαίρεσης αµιάντου και πριν αρθούν τα τεχνικά µέτρα πρόληψης, πρέπει να εξασφαλίζεται ότι η συγκέντρωση ινών αµιάντου είναι µικρότερη της 0,010 ίνας ανά cm3 αέρα. Η µέτρηση αυτή πραγµατοποιείται µε µέριµνα του εργολάβου ολόκληρου του έργου και αν δεν υπάρχει τότε του κύριου του έργου από ανεξάρτητο εργαστήριο το οποίο και εκδίδει σχετικό πιστοποιητικό ανάλυσης για το σκοπό αυτό. Μέχρι να καθοριστούν οι προϋποθέσεις για την έκδοση άδειας λειτουργίας των επιχειρήσεων που θα µπορούν να αναλαµβάνουν εργασίες αφαίρεσης αµιάντου, το Σχέδιο Εργασίας υποβάλλεται µαζί µε τη γνωστοποίηση εργασιών στην αρµόδια Επιθεώρηση Εργασίας. Εκπαίδευση εργαζοµένων: Ο εργοδότης πρέπει να εκπαιδεύει τους εργαζόµενους δωρεάν και σε τακτικά χρονικά διαστήµατα, µε κατανοητό τρόπο, ώστε να αποκτούν τις απαιτούµενες γνώσεις και ικανότητες, ιδίως για τις ιδιότητες του αµιάντου και τις επιπτώσεις του για την υγεία, τις ασφαλείς πρακτικές εργασίας, την ορθή χρήση των µέσων ατοµικής προστασίας της αναπνοής, τις διαδικασίες απορρύπανσης, κλπ Μέτρα πρόληψης και προστασίας: Στο Π.. 212/2006 προβλέπονται πολλά τεχνικά και οργανωτικά µέτρα για την πρόληψη των κινδύνων και την προστασία των εργαζοµένων. Εδώ παρουσιάζονται ενδεικτικά µερικά από αυτά: Περιορισµός αριθµού εκτιθέµενων εργαζοµένων και χρόνου έκθεσής τους Μέθοδοι και διαδικασίες για αποφυγή δηµιουργίας σκόνης αµιάντου Τακτικός καθαρισµός, κατά το δυνατόν µε σύστηµα κενού 4 Σε νοµοσχέδιο του Υπουργείου Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας έχει ενταχθεί εξουσιοδότηση για την έκδοση και εφαρµογή της απαραίτητης κανονιστικής πράξης. Μέχρι τότε, εφαρµόζονται οι µεταβατικές διατάξεις που περιγράφονται στο άρθρο 12 παρ.6 του Π.. 212/2006. 3
Αποθήκευση και µεταφορά υλικών µε αµίαντο σε κατάλληλες, κλειστές και επισηµασµένες συσκευασίες Σήµανση των χώρων εργασίας και πινακίδες προειδοποίησης Χορήγηση µέσων ατοµικής προστασίας Μη προσπελάσιµοι οι χώροι που γίνονται εργασίες από άλλους εργαζόµενους Απαγόρευση καπνίσµατος Χώροι εστίασης χωρίς κίνδυνο από σκόνη αµιάντου Ιµατιοφυλάκια χωριστά για τα ρούχα εργασίας και για τα κοινά ρούχα Εγκαταστάσεις υγιεινής συµπεριλαµβανοµένου και ντους. Επίβλεψη υγείας: Ο εργοδότης υποχρεούται να χρησιµοποιεί τις υπηρεσίες γιατρού εργασίας και να παραπέµπει κάθε εργαζόµενο πριν από την έναρξη της έκθεσης σε σκόνη αµιάντου ή υλικών που περιέχουν αµίαντο σε ιατρική εξέταση για την εκτίµηση της κατάστασης της υγείας του. Σε παράρτηµα του Π..212/2006 παρουσιάζονται πρακτικές συστάσεις για την ιατρική αυτή εξέταση. Ο γιατρός εργασίας της επιχείρησης καταρτίζει ατοµικό ιατρικό φάκελο. Προβλέπεται η δυνατότητα παράτασης της ιατρικής επίβλεψης και µετά το πέρας της έκθεσης. Στην περίπτωση αυτή οι σχετικές δαπάνες βαρύνουν τον εργοδότη, εφόσον η απασχόληση του εργαζόµενου είναι στην ίδια επιχείρηση, ή, εάν ο εργαζόµενος απασχολείται σε άλλη επιχείρηση ή όταν συνταξιοδοτηθεί, οι δαπάνες βαρύνουν τον αρµόδιο ασφαλιστικό φορέα. Τήρηση στοιχείων: Προβλέπεται η τήρηση µητρώου των εργαζοµένων και επί πλέον προδιαγράφεται το ελάχιστο περιεχόµενο του ατοµικού ιατρικού φακέλου και της καταχώρησης των στοιχείων των ελέγχων του περιβάλλοντος. Το µητρώο και ο ατοµικός ιατρικός φάκελος διατηρούνται για µια ελάχιστη περίοδο σαράντα ετών από το τέλος της έκθεσης του εργαζοµένου σε σκόνη αµιάντου ή υλικών που περιέχουν αµίαντο στην τελευταία επιχείρηση. Προβλέπονται ρυθµίσεις για τον ατοµικό ιατρικό φάκελο σε περίπτωση αλλαγής επιχείρησης, συνταξιοδότησης, κλπ Εξαιρέσεις από συγκεκριµένες υποχρεώσεις: εν απαιτούνται: (α) γνωστοποίηση εργασιών, (β) επίβλεψη της υγείας και (γ) τήρηση στοιχείων, σε περιπτώσεις σποραδικής έκθεσης µε µειωµένη ένταση 5 και χωρίς υπέρβαση της οριακής τιµής, εφόσον πρόκειται για εργασίες: σύντοµες και ασυνεχείς δραστηριότητες συντήρησης µόνο µη εύθρυπτων υλικών αποµάκρυνσης, χωρίς καταστροφή, των µη φθαρµένων αµιαντούχων υλικών στα οποία οι ίνες αµιάντου είναι σταθερά συνδεδεµένες εγκλεισµού ή επικάλυψης των αµιαντούχων υλικών που βρίσκονται σε καλή κατάσταση ελέγχου του αέρα και λήψης δειγµάτων για την ανίχνευση της παρουσίας αµιάντου σε κάποιο υλικό. Παράρτηµα Ι: Παρουσιάζονται τεχνικές προδιαγραφές και οδηγίες για τη δειγµατοληψία και ανάλυση των δειγµάτων µε σκοπό τη λήψη απόφασης σχετικά µε την άρση των τεχνικών µέτρων πρόληψης µετά τον τερµατισµό των εργασιών αφαίρεσης αµιαντούχων υλικών. Παράρτηµα ΙΙ: 5 Η σποραδική έκθεση µειωµένης έντασης θα διευκρινισθεί περαιτέρω στην υπό έκδοση ερµηνευτική εγκύκλιο του Π..212/2006 4
Παρουσιάζονται πρακτικές συστάσεις για την ιατρική εξέταση που προβλέπεται στο άρθρο περί επίβλεψης της υγείας των εργαζοµένων. ΜΕΡΙΚΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ Πηγή: «Αµίαντος: Μέτρα προστασίας» Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Αθήνα 2003 Σε κίνδυνο βρίσκονται µόνον όσοι έρχονται σε επαφή µε ίνες αµιάντου που είναι στον αέρα ελεύθερες και εισπνεύσιµες. ηλαδή, ο αµίαντος δηµιουργεί πρόβληµα µόνον όταν οι ίνες του αποδεσµεύονται από το αµιαντούχο υλικό. Εποµένως, πρέπει πάντα να προηγείται, µέσω διαδοχικών και συστηµατικών βηµάτων, η σωστή απόφαση για αφαίρεση ή όχι του υλικού, για επισκευή ή για εγκλεισµό του. Η πλήρης αφαίρεση του αµιάντου από κτίρια, εγκαταστάσεις κλπ και η αντικατάστασή του από άλλα υλικά είναι ο τελικός στόχος, αλλά αυτό θα πρέπει να γίνει σε βάθος χρόνου, µε τρόπο ελεγχόµενο και προγραµµατισµένο και µε προτεραιότητα στους χώρους όπου ο αµίαντος έχει υποστεί φθορά ή είναι εκτεθειµένος και υπάρχει κίνδυνος να διαταραχθεί. Το βάρος της προσπάθειας πρέπει να πέσει στα κατάλληλα µέτρα προστασίας, στις απαραίτητες διαδικασίες, στην εκπαίδευση και κυρίως στις καλές εργασιακές πρακτικές, έτσι ώστε να αποφευχθούν οι κίνδυνοι από την έκθεση σε σκόνη αµιάντου των εργαζοµένων που θα απασχοληθούν σε εργασίες συντήρησης, κατεδάφισης ή αφαίρεσης υλικών που περιέχουν αµίαντο. Πρωταρχικό και απαραίτητο βήµα πριν αρχίσουν οι εργασίες αποτελεί ο εντοπισµός του αµιάντου. Αυτό γίνεται µε τον προσδιορισµό της ταυτότητας των διαφόρων υλικών ώστε να βρεθεί η τυχόν ύπαρξη αµιάντου ή αµιαντούχων υλικών. Κάθε πληροφόρηση στη φάση αυτή, ακόµα και από τους ιδιοκτήτες, είναι σηµαντική. Στη συνέχεια καταγράφεται η θέση τους, εκτιµάται η κατάσταση στην οποία βρίσκονται και επί πλέον εκτιµάται ο κίνδυνος. Οι εκτιµήσεις θα βοηθήσουν στο να ληφθεί απόφαση για τις παραπέρα ενέργειες. ------------------------------------------------------- 5