ΟΝΤΟΓΕΝΕΣΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΝΥΜΦΩΝ ΚΑΙ ΙΧΘΥΔΙΩΝ ΛΑΒΡΑΚΙΟΥ (Dicentrarchus labrax L.) (Pisces: Moronidae) ΣΕ ΕΝΤΑΤΙΚΕΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΚΤΡΟΦΗΣ Νεοφύτου M. 1, Divanach P. 2, Κεντούρη M. 1 1 Τμήμα Βιολογίας, Πανεπιστήμιο Κρήτης bio843@edu.biology.uoc.gr, kentouri@biology.uoc.gr 2 Ινστιτούτο Ιχθυοκαλλιεργειών, Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών divanach@her.hcmr.gr Περίληψη Στην παρούσα εργασία μελετήθηκε η οντογένεση της συμπεριφοράς κολύμβησης νυμφών και ιχθυδίων λαβρακιού σε εντατικές συνθήκες εκτροφής. Μετρήθηκε η ταχύτητα κολύμβησης (ΒL/s), ο προσανατολισμός ( o ) και το schooling (γωνίες διαχωρισμού και αποστάσεις μεταξύ ατόμων γειτονικών ατόμων). Η παρακολούθηση έγινε με υποβρύχιο σύστημα καταγραφής και η ανάλυση με λογισμικό επεξεργασίας εικόνας. Τα αποτελέσματα έδειξαν υιοθέτηση διαφορετικών μοτίβων συμπεριφοράς κολύμβησης μέσα στον αναπτυξιακό χρόνο με έναρξη της δραστηριότητας στα 4,1 mm TL (1dph), μείωση του χρόνου ανάπαυσης των νυμφών, αύξηση της ταχύτητας κολύμβησης με την ηλικία καθώς και ανάπτυξη συντονισμένης κολύμβησης (schooling) στα 10,6 mm TL (32 dph) που συνοδευόταν από μείωση των γωνίων και των απόστάσεων μεταξύ γειτονικών ατόμων. Η μελέτη της συμπεριφοράς μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την εκτίμηση του welfare των εκτρεφόμενων ψαριών και μπορεί να συνδυαστεί και με άλλα εργαλεία-δείκτες εκτίμησης της ποιότητας των παραγόμενων ψαριών. Λέξεις κλειδιά: λαβράκι, οντογένεση συμπεριφοράς, εντατική εκτροφή. BEHAVIORAL ONTOGENY OF LARVAE AND JUVENILES OF THE EUROPEAN SEA BASS (Dicentrarchus labrax L.) (Pisces: Moronidae) IN INTENSIVE REARING Neofytou M. 1, Divanach P. 2, Kentouri M. 1 1 Biology Department, University of Cretebio843@edu.biology.uoc.gr, kentouri@biology.uoc.gr 2 Institute of Aquaculture, Hellenic Centre for Marine Research divanach@her.hcmr.gr Abstract Ontogeny of swimming behavior was studied in larvae and juveniles of European sea bass reared under intensive technique. Measurements were obtained concerning the velocity (ΒL/s), the orientation ( o ) and the schooling behavior of the fish (separation angles and interindividual distances). Monitoring included observation and recording using an underwater system and records analysis was contacted by means of image analysis software. Results showed different behavioral patterns of swimming through developmental time with genesis of activity at 4,1 mm TL (1dph), decrement of resting time of larvae, increment of swimming velocity and development of a more uniform swimming (schooling) at 10,6 mm TL (32 dph) with sufficient decrement of the separation angles and interindividual distances. The behavioural ontogenetic sequence, as reported in the present study, could be used as a valuable tool for the assessment of the welfare of reared fish and can also be combined with other tools that are used as indicators of the quality of the fish. Keywords: European sea bass, behavioral ontogeny, intensive rearing. 1. Εισαγωγή Το λαβράκι αποτελεί ένα από τα λιγοστά θαλάσσια είδη τα οποία είναι ευρέως γνωστό ότι μπορούν να εκτραφούν επιτυχώς σε βιομηχανική κλίμακα με εφαρμογή εντατικής μεθόδου εκτροφής. Σύμφωνα με τους Brown et al. (1997), οι μελέτες συμπεριφοράς θα μπορούσαν να προάγουν τον σχεδιασμό πιο βελτιωμένων συνθηκών εκτροφής για την παραγωγή. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η παροχή μίας ποσοτικοποιημένης ανάλυσης της οντογένεσης της συμπεριφοράς τόσο -1025-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ του νυμφικού σταδίου όσο και του σταδίου των ιχθυδίων του λαβρακιού που έχουν εκτραφεί με την εντατική μέθοδο, με ιδιαίτερη έμφαση στις κολυμβητικές δραστηριότητες. 2. Υλικά και Μέθοδοι Πειραματική εκτροφή Οι νύμφες του λαβρακιού εκτράφηκαν σε κλειστό σύστημα κυκλοφορίας νερού μέσα σε κυλινδροκωνικές δεξαμενές (500 L) σε μία ιχθυοπυκνότητα των 10 ατόμων ml -1. (Εικ. 1). Οι δεξαμενές φωτίζονταν τεχνητά και η φωτοπερίοδος ήταν 12D:12L. Η θερμοκρασία νερού διατηρείτο στους 17,5±1,0 C 0. Η τροφή άλλαξε σταδιακά από Rotifers σε Artemia spp. και βιομηχανική τροφή. Συλλογή δεδομένων και Ανάλυση Η παρακολούθηση περιελάμβανε παρατήρηση και καταγραφή με τη χρήση υποβρύχιων καμερών. Τα αρχεία των εγγραφών αναλύονταν για την αναγνώριση προτύπων συμπεριφοράς και τον υπολογισμό της ταχύτητας καθώς και της κατεύθυνσης κολύμβησης με την βοήθεια τεχνικών ανάλυσης εικόνας. Εικ. 1: Πειραματική δεξαμενή (500 L). Η συμπεριφορά αναλύθηκε σε σχέση με την ηλικία (αναπτυξιακά στάδια). Η ταχύτητα κολύμβησης υπολογίστηκε από την απόσταση την οποία διένυσε το άτομο, εκφρασμένη ως ολικά μήκη σώματος (ΤL) ανά δευτερόλεπτο με την χρήση λογισμικού ανάλυσης εικόνας (Image Analysis Pro 4.5). Η κατεύθυνση κολύμβησης υπολογίστηκε επίσης μέσα από τις καταγραφές ως η διεύθυνση της κίνησης σε μοίρες και αναλύθηκε με πρόγραμμα ανάλυσης κυκλικών δεδομένων (Oriana 2.0). Τα μεγέθη των ατόμων δίνονται σε ολικά μήκη (TL, σε mm). Οι ηλικίες δίνονται σε ημέρες μετά την εκκόλαψη (dph). Η ταχύτητα και η κατεύθυνση μετρήθηκαν σε 20 άτομα για κάθε μελετούμενο αναπτυξιακό στάδιο. Για την ανάλυση της συμπεριφοράς του schooling μετρήθηκαν γωνίες διαχωρισμού (θ1,2, Εικ. 2) και αποστάσεις μεταξύ ατόμων (I1,2, Εικ. 2) από μία ομάδα 10 ατόμων σε 4 στάδια ανάπτυξης. Οι γωνίες διαχωρισμού μεταξύ των πλησιέστερων μεταξύ τους ατόμων μετρήθηκαν από ένα καρέ (frame) και υπολογίστηκε ο μέσος όρος των 20 γωνιών που σχηματίστηκαν. Οι αποστάσεις μεταξύ ατόμων στο ίδιο καρέ υπολογίστηκαν μεταξύ γειτονικών ατόμων. -1026-
Εικ. 2: Μετρήσεις των γωνιών διαχωρισμού (θ1,2) και των αποστάσεων μεταξύ των ατόμων (I1,2). 3. Αποτελέσματα Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι λεκιθοφόρες νύμφες ξοδεύουν περισσότερο χρόνο για ανάπαυση παρά για δραστηριότητα κατά την διάρκεια των πρώτων ημερών της ζωής τους (κατά μέσο όρο 55:5 s αντίστοιχα: Εικ. 3). Η έναρξη της δραστηριότητας ξεκινά στα 4,1 mm TL (1dph) και χαρακτηρίζεται από σπασμωδική κολύμβηση και «στροβιλώδεις» κινήσεις. Εν συνεχεία γίνεται εμφανής μία διακοπτόμενη κίνηση στα 4,8 mm TL (4 dph), όπου η κάθε μετακίνηση διαρκεί 1-2 s. Η κατεύθυνση κολύμβησης μέσα στην δεξαμενή είναι τυχαία. Εικ. 3: Χρόνος ανάπαυσης έναντι χρόνου δραστηριότητας σε δευτερόλεπτα ανά λεπτό παρατήρησης. Το νυμφικό στάδιο, το οποίο αρχίζει με την πρώτη εξωγενή χορήγηση τροφής στα 5,3 mm TL (10 dph), χαρακτηρίστηκε από μία αύξηση της κολυμβητικής ικανότητας των νυμφών. Ο προσανατολισμός τους μέσα στην δεξαμενή εξακολουθούσε να είναι τυχαίος αλλά τα άτομα έκαναν ολοένα και πιο επιδέξιες κινήσεις κάτι που συγχρονιζόταν με την στρατηγική τους για εύρεση τροφής. Τα δύο τρίτα των ατόμων στην μετα-νυμφική φάση στα 10,6 mm TL (32 dph) ξεκίνησαν μια πιο συντονισμένη κολύμβηση. Οι μέσες ταχύτητες (BL.S -1 ) σε 3 διαφορετικές οντογενετικές φάσεις της νυμφικής ζωής (άνοιγμα στόματος First Feeding, F.F, κάμψη ουρόστυλου Flexion και μετάβαση από τα Rotifers -1027-
9 th Symposium on Oceanography & Fisheries, 2009 - Proceedings, Volume ΙΙ στην Artemia spp.) και ένα στην μετα-νυμφική (αρχή σχηματισμού πτερυγίων που συμπίπτει με την φάση απογαλακτισμού) έδειξαν μία σαφή αύξηση της ταχύτητας με την ηλικία (Εικ. 4). Εικ. 4: Μέσες ταχύτητες (BL.S -1 ) ±S.D. σε διαφορετικά αναπτυξιακά στάδια (dph). Στη μελέτη του schooling οι μέσες τιμές των γωνιών διαχωρισμού μεταξύ των πλησιέστερων μεταξύ τους ατόμων κυμαινόταν από 29,5 έως 20,3 ο σε άτομα 11,4-32,7 mm TL, αντίστοιχα, ενώ σε άτομα των 40-60 mm TL μειώνονταν σε 10,1-6,0 ο. Επιπλέον, οι αποστάσεις μεταξύ των ατόμων μειώνονται με την ανάπτυξη τους (Εικ.5). Εικ. 5: Οντογένεση γωνιών διαχωρισμού και αποστάσεων μεταξύ ατόμων. -1028-
4. Συζήτηση Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η ταχύτητα κολύμβησης αυξάνεται με την πάροδο του αναπτυξιακού χρόνου όπως επίσης και η μετάβαση από την τυχαία σε μια πιο κατευθυνόμενη κίνηση. Παρόμοια αποτελέσματα έχουν δοθεί για νύμφες λαβρακιού που έχουν εκτραφεί με την μέθοδο του μεσοκόσμου (Georgalas et al., 2007). Ανάλογες οντογενετικές αλλαγές έχουν επίσης αναφερθεί και για άλλους Τελεόστεους (Kentouri, 1985; Pittman et al., 1990; Utne-Palm and Stiansen, 2002). Η αρχή του schooling φαίνεται να εμφανίζεται την 32η dph (29,5 mm T), κατά την μεταμόρφωση, με την εμφάνιση μιας πιο ομοιόμορφης κίνησης. Αυτή η αμοιβαία έλξη αυξάνεται με την ηλικία παρουσιάζοντας ένα μέγιστο μεταξύ 33 και 44 mm TL (αναπτυξιακή φάση στην οποία παρατηρείται ο σχηματισμός των πτερυγίων). Η διαδοχή της οντογένεσης της συμπεριφοράς, όπως παρουσιάζεται στην παρούσα μελέτη, είναι συγκρίσιμη με την αντίστοιχη που παρατηρήθηκε (αδημοσίευτα αποτελέσματα) από πειράματα που έχουν διεξαχθεί από την ομάδα μας για λαβράκια που έχουν εκτραφεί με την μέθοδο του μεσοκόσμου (Divanach & Kentouri, 1990). Το προκύπτον ηθόγραμμα μπορεί συνεπώς να αποτελέσει χρήσιμο εργαλείο για την εκτίμηση του welfare των εκτρεφόμενων ψαριών, το οποίο μπορεί να συνδυαστεί και με άλλα εργαλεία που χρησιμοποιούνται ως δείκτες ποιότητας των ψαριών. 5. Ευχαριστίες Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε όλη την τεχνική ομάδα του Ινστιτούτου Ιχθυοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ Κρήτης για την πολύτιμη βοήθεια τους κατά τη νυμφική εκτροφή. 6. Βιβλιογραφικές Αναφορές Brown, J. A., Wiseman, D., Kean, P., 1997. The use of behavioural observations in the larviculture of cold-water marine fish. Aquaculture, 155: 297 306. Divanach, P. & Kentouri, M., 1990. Larval rearing in extensive conditions. In Aquaculture, Vol. 2, Barnabé, G. (ed.). Ellis Horwood Publ., pp. 820-832. Georgalas, V., Malavasi. S., Franzoi P. & Torricelli P., 2007.Swimming activity and feeding behaviour of larval European sea bass (Dicentrarchus labrax L): Effects of ontogeny and increasing food densityaquaculture, 264: 418 427. Kentouri, M., 1985. Comportement larvaire de 4 Sparides mediterraneens en elevage: Sparus aurata, Diplodus sargus, Lithognathus mormyrus, Puntazzo puntazzo (Poissons teleosteens). Thèse de Doctorat ès Sciences, Université de Sciences et Techniques du Languedoc, Montpellier. Pittman, K., Skiftesvik, A. B. & Berg, L., 1990. Morphological and behavioural development of halibut Hippoglossus hippoglossus (L.) larvae. Journal of Fish Biology, 37: 455 472. Utne-Palm, A. C. & Stiansen, J. E., 2002. Effect of larval ontogeny, turbulence and light on prey attack rate and swimming activity in herring larvae. Journal of Experimental Marine Biology and Ecology, 268: 147 170. -1029-