Εισαγωγή στην Οδηγητική Συμβουλευτική Γωγώ Κουμουνδούρου, Σύμβουλος Σταδιοδρομίας, MSc, Phd gkoumoundourou@orientum.gr
Σήμερα θα δούμε: «Τι» «Γιατί» «Πώς» Page 2
Σήμερα θα δούμε: «Ποιοι?» Page 3
Ποια είμαι: Σύμβουλος Σταδιοδρομίας-Ερευνήτρια Σπουδές: B.Sc. Φιλοσοφία-Παιδαγωγική-Ψυχολογία, ΕΚΠΑ (κατεύθυνση Ψυχολογίας) M.Sc. Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας (ΦΠΨ, ΕΚΠΑ) Ph.D. Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας (ΦΠΨ, ΕΚΠΑ) Page 4
Εργασία Συμβουλευτική & Επαγγελματική Αξιολόγηση Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας Εφήβων, ανάπτυξη-στάθμιση ψυχομετρικών εργαλείων για τον επαγγελματικό προσανατολισμό, ερευνητική δραστηριότητα (Horizon, Motivator, JVIS) Διδασκαλία (EKΠA/Κρήτης/Αιγαίου/Χαροκόπειο/ΑΣΠΑΙΤΕ/Κολέγιο) Συμβουλευτική Ψυχολογία, Συμβουλευτική Σταδιοδρομίας, Μεθοδολογία έρευνας, Στατιστική, Επαγγελματική Αξιολόγηση, Εποπτεία Πτυχιακών Εργασιών Ερευνήτρια σε θέματα Συμβουλευτικής και Συμβουλευτικής Σταδιοδρομίας Reviewer: British Journal of Counselling & Guidance, Journal of Applied Social Psychology Published Author: British Journal of Counselling & Guidance; Journal of Career Development; Journal of Career Assessment; ΕΛΕΣΥΠ κ.α. Page 5
Μιλήστε μου για εσάς! Εσείς? Page 6
Σήμερα θα δούμε: «Τι» «Γιατί» «Πώς» Page 7
Δομή Μαθήματος «Οδηγητική Συμβουλευτική» Σκοπός: Εξοικείωση με το επιστημονικό πεδίο : της Οδηγητικής Συμβουλευτικής Page 8
Οδηγητική Συμβουλευτική Αντικείμενο Ιστορική αναδρομή Θέματα, διαδικασία Συμβουλευτική Ψυχολογία VS Συμβουλευτική Συμβουλευτική Ψυχολογία VS Κλινική Ψυχολογία Είδη Συμβουλευτικής Ψυχολογίας - Ατομική / Ομαδική - Ομηλίκων / Λήψης απόφασης / Κρίσεων / Προληπτική / Τρίτης Ηλικίας κλπ Page 9
Συμβουλευτική Ψυχολογία Κυριότερες θεωρίες - Ψυχαναλυτική (Freud) - Ψυχολογία Εγώ (Erinson) - Ατομική Ψυχολογία (Adler) - Προσωποκεντρική (Rogers) - Υπαρξιακή - Μορφολογική-Gestalt (Perls) - Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Berne) - Λογικο-θυμική (Ellis) - Συμπεριφοριστική - Ενίσχυσης και Ψυχαναλυτικής θεραπείας (Dollard & Miller) - Πραγματικότητας Page 10
Συμβουλευτική Σχέση και Διαδικασία - Συμβουλευτικός ψυχολόγος (ρόλος / χαρακτηριστικά /εκπαίδευση / προσωπική θεραπεία / εποπτεία) - Συμβουλευόμενος - Συμβουλευτική Διαδικασία Προβλήματα Εφήβων (Ειδική Αγωγή, Ψυχοκοινωνικές Διαταραχές) Τρόποι διαχείρισης προβλημάτων Page 11
Γιατί να το διδαχθώ???? Δεν είναι υποχρεωτικό..!! Page 12
Γιατί να το διδαχθώ???? Γιατί είναι εύκολο..? Page 13
Γιατί να το διδαχθώ???? Γιατί ισχυροποιεί τον εκπαιδευτικό μου ρόλο.. Page 14
Γιατί να το διδαχθώ???? Γιατί βοηθά εμένα στην προσωπική-επαγγελματική μου ανάπτυξη Page 15
Μικρό πακέτο Σημειώσεων Μαλικιώση-Λοϊζου, Μ. (2012). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Πεδίο Και επιπλέον υλικό Πού: στο φωτοτυπείο Πότε: μέσα στον Ιούνιο Page 16
Βοηθητικά μέσα Βοηθητικό Υλικό («συνήθεις» δυσκολίες και βοηθητικές ασκήσεις) Οπτικο-ακουστικό υλικό Page 17
Διαδικασία = αξιολόγηση? 3ωρες Συναντήσεις (Τετάρτη: 9.00-12.00) ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Προαιρετική Βιβλιογραφική Εργασία - μη απαλλακτική ενισχυτική: +2 Γραπτή Εξέταση (όλη η ύλη) Ερωτήσεις αντικειμενικού τύπου και θέμα ελεύθερης ανάπτυξης Διαθεσιμότητα: Τετάρτη 12.00-13.30 Μέσω mail: gkoumoun@ppp.uoa.gr Page 18
Ο στόχος μας: Εμπιστοσύνη στις γνώσεις μας!! Page 19
Page 20
Τι είναι Συμβουλευτική Ψυχολογία? Page 21
Τι δεν είναι Συμβουλευτική (ούτε Συμβουλευτική Ψυχολογία).. Το να δίνω «συμβουλές» Το να δίνω «πληροφορίες» Το να «λειτουργώ» όπως μιλάω με ένα φίλο - Empathy vs sympathy Page 22
Συμβουλευτική Ψυχολογία Συν + Βουλεύομαι = σκέφτομαι, μελετώ για να αποφασίσω «Η διαδικασία κατά τη οποία ο ειδικός συν-εξετάζει με κάποιο άτομο (ή ομάδα) «θέματα» που το απασχολούν και παρέχει διευκόλυνση προκειμένου το άτομο να οδηγηθεί στην επίλυση τους» Page 23
Συμβουλευτική Ψυχολογία «Κλάδος της επιστήμης της ψυχολογίας που ασχολείται με την μελέτη, προώθηση, ή αποκατάσταση της ψυχικής υγείας του ατόμου (ή ομάδας), η οποία έχει διαταραχθεί από περιβαλλοντικές επιδράσεις, είτε από ενδοψυχικές συγκρούσεις» Θεωρία + Εφαρμογή + Έρευνα Page 24
Έμφαση στην ΣΧΕΣΗ «οργανωμένη και επιτρεπτική σχέση που δίνει στον πελάτη την δυνατότητα να αποκτήσει αυτογνωσία ( ), να κάνει θετικά βήματα προς την κατεύθυνση που του υποδεικνύει ο νέος του προσανατολισμός» (Rogers, 1942) «Πρόσωπο με πρόσωπο» σχέση, εντός και μέσω της οποίας ( ) ο συμβουλευόμενος βοηθιέται να γνωρίσει τον εαυτό του και να μάθει να χρησιμοποιεί τα χαρακτηριστικά και δυνατότητές του με τρόπο που να ικανοποιεί τον ίδιο και την κοινωνία γενικότερα» (Tolbert, 1959) Page 25
Διαδικασία «Βοηθητική Διαδικασία με στόχο να βοηθηθεί το άτομο να κάνει χρήση των προσόντων του προκειμένου να αντιμετωπίσει με επιτυχία την ζωή» (Tyler, 1961) «Διαδικασία μάθησης διδασκαλίας, μέσω της οποίας ο πελάτης μαθαίνει να κάνει ενημερωμένες επιλογές» (Stefflre, 1970) Page 26
Ορισμοί πολλοί.. περισσότεροι και από τους θεωρητικούς «Διαδικασία που αφορά ένα ιδιαίτερο είδος σχέσης μεταξύ ενός ανθρώπου που ζητά βοήθεια επειδή αντιμετωπίζει κάποιο ψυχολογικό πρόβλημα και ενός άλλου ανθρώπου που έχει εκπαιδευτεί για να παρέχει τέτοιου είδους βοήθεια» (Patterson, 1973) Page 27
Στόχοι της Συμβουλευτικής Διαδικασίας Τόσοι όσες και οι προσεγγίσεις!! Για παράδειγμα: Φαινομενολογική, μορφολογική, υπαρξιακή: «Η σχέση είναι θεραπευτική. Στόχος η βελτίωση του ανθρώπου» Γνωστική: «Διόρθωση γνωστικών σχημάτων που εμποδίζουν τον άνθρωπο στις ελεύθερες επιλογές του» Λογικοθυμική: «Διαδικασία που θεραπεύει την έλλειψη λογικής με την χρήση της λογικής» Page 28
Ιστορική Αναδρομή Σωκράτης Frank Parsons (Επαγγελματικός Προσανατολισμός Συμβουλευτική) Κίνημα Ψυχικής Υγείας (1940) Ψυχομετρικό κίνημα Rogers: Απομάκρυνση από το Ιατρικό Μοντέλο: (μετατόπιση από την διάγνωση στην ψυχοθεραπεία) Page 29
Συμβουλευτική = ήπια συμπτώματα Ψυχιατρική (χρόνιες οργανικές ψυχώσεις) Κλινική Ψυχολογία (ψυχώσεις/ νευρώσεις) Συμβουλευτική Ψυχολογία (εκπαιδευτικά, επαγγελματικά, Προσωπικά, ήπια έως σοβαρά προβλήματα Page 30.Ό ρ ι α.
Κλινική vs Συμβουλευτική Ψυχολογία vs Συμβουλευτική Κλινική Ψυχολογία: Έμφαση στις Ψυχικές Διαταραχές Μακροχρόνιες θεραπευτικές παρεμβάσεις Ψυχιατρικές Δομές Διάγνωση (π.χ. DSM V) Συμβουλευτική Ψυχολογία: Έμφαση σε κανονικές και όχι σοβαρά διαταραγμένες προσωπικότητες Βραχείες παρεμβάσεις Επικέντρωση στις δυνατότητες και προσόντα Αλληλεπίδραση ατόμου-περιβάλλοντος Εκπαιδευτικό και επαγγελματικό περιβάλλον Συμβουλευτική Συμβουλευτική (ανάμεσα στην Ψυχολογία και Παιδαγωγική) Page 31
Είδη Συμβουλευτικής Ατομική ή Ομαδική Συμβουλευτική Είδη συμβουλευτικής βοήθειας: Ομηλίκων Διευκολυντική / Λήψης Απόφασης Κρίσεων Προληπτική Επαγγελματική = Σταδιοδρομίας Εκπαιδευτική Αποκατάστασης Τρίτης Ηλικίας Οικογενειακή-Συζυγική Ποιμαντική Page 32
Η Συμβουλευτική (Ψυχολογία) χρειάζεται: Σεβασμό ( ο Rogers αναφέρει «άνευ όρων αποδοχή») στον συμβουλευόμενο Γνησιότητα-αυθεντικότητα συμπεριφοράς Ενσυναίσθηση (αντίληψη του άλλου «σαν» να ήταν ο άλλος άνθρωπος) Πολύ καλή εκπαίδευση «δουλειά με τον εαυτό μας» (προσωπική θεραπεία) εποπτεία Page 33
Ο κεντρικός Στόχος της Συμβουλευτικής Λειτουργικότητα: λειτουργική επαφή με τον εαυτό μας και τους γύρω μας Page 34
ΟΜΑΔΑ (Άλλοι) JOHARI Window (Joseph Luft & Harry Ingham 1955) ΕΑΥΤΟΣ Ανοιχτό (γνωρίζει εγώ & γνωρίζουν οι άλλοι) Τυφλό (Δεν γνωρίζω εγώ & γνωρίζουν οι άλλοι) Κρυμμένο (γνωρίζω εγώ & δεν γνωρίζουν οι άλλοι) Άγνωστο (δεν γνωρίζω εγώ & δεν γνωρίζουν οι άλλοι) Page 35
ΟΜΑΔΑ (Άλλοι) Συρρικνωμένος εαυτός ΕΑΥΤΟΣ Ανοιχτό Τυφλό Κρυμμένο Άγνωστο Page 36
ΟΜΑΔΑ (Άλλοι) Ισοορροπημένος Εαυτός ΕΑΥΤΟΣ Ανοιχτό Τυφλό Κρυμμένο Άγνωστο Page 37
Ταξινομήσεις Θεωριών Άξονας (στόχος) «Ενόραση».. «Δράση» (εστιάζω μέσα μου) (εστιάζω στη συμπεριφορά) Άξονας (διαδικασία) «Λογική».«Συναίσθημα» (αλλάζω μέσω λογικής) (έκφραση συναισθήματος) Page 38
(Διαδικασία) (ΣΤΟΧΟΙ) Ενόραση Συνδιαλεκτική (Berne) Λογικο-θυμική (Ellis) Ατομική (Adler) Ψυχανάλυση (Freud) Προσωποκεντρική (Rogers) Λογική Συναίσθημα Θ.Πραγματικότητας (Glasser) Συμπεριφοριστική (Skinner, Wolpe) Μορφολογική (Perls) Δράση Page 39
Οι 4 πυλώνες: Ψυχοδυναμικές θεωρίες (Freud, Adler) Ανθρωπιστικές-υπαρξιακές θεωρίες (Rogers, Perls, Berne) Γνωστικές-συμπεριφορικές θεωρίες (Ellis, Συμπεριφοριστική, Glasser) Συστημικές προσεγγίσεις Page 40
ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ Page 41
Freud (1856-1939) Ο άνθρωπος : «Βιολογικό ον: ένστικτα» Ψυχική ενέργεια (libido) Ένστικτο Ζωής (γενετήσιες ορμές): EROS Ένστικτο Θανάτου (επιθετικές ορμές): THANATOS Page 42
Ψυχοσεξουαλική Εξέλιξη : Διοχέτευση της ψυχικής ενέργειας σε ερωτογενείς ζώνες Ερωτογενείς Ζώνες: Στοματικό Στάδιο (γέννηση έως 1,5 έτους) (θηλάζοντας/μασώντας/απομυζώντας) Πρωκτικό Στάδιο(1,5 έως 3 ετών) (κατακράτηση αποβολή περιττωμάτων) Φαλλικό Στάδιο (3 έως 6 ετών) Οιδιπόδειο / Ηλέκτρας (φόβος ευνουχισμού / φθόνος πέους) Λανθάνουσα Σεξουαλικότητα (6 έως αρχή εφηβείας) (μετουσίωση σε εκμάθηση) Γενετήσιο στάδιο (αρχή έως τέλος εφηβείας) Καθήλωση Παλινδρόμηση Λειτουργικότητα: Προσαρμογή σε Αγάπη & Εργασία Page 43
Δομική Θεωρία Εκείνο (id): «ζώο στον άνθρωπο» Λειτουργεί: «αρχή της ευχαρίστησης» & «ένστικτο καταστροφής» (EROS & THANATOS) Εγώ (ego): αναπτύσσεται από τη γέννηση Λειτουργεί: «αρχή της πραγματικότητας» Υπερεγώ (super-ego): αναπτύσσεται γύρω στα 4 έτη με τη λύση οιδιπόδειου=πρώτες ενοχές Page 44
Μηχανισμοί Άμυνας Εκλογίκευση (εσφαλμένες κοινωνικά αποδεκτές ερμηνείες) Π1: «Δεν επιλέγομαι στην ομάδα μπάσκετ?» «Καλύτερα! Θα έχανα πολύ χρόνο στις προπονήσεις» Π2: «Δεν έγραψα καλά στις εξετάσεις?» «Μα ήταν υπερβολικά δύσκολα τα θέματα!» Page 45
Μηχανισμοί Άμυνας Προβολή (προστατεύομαι κατηγορώντας άλλους / αποδίδω στον άλλο μη αποδεκτές δικές μου επιθυμίες) Π: «Μισώ τη μητέρα μου» «Εκείνη με μισεί.» Page 46
Μηχανισμοί Άμυνας Παλινδρόμηση (επιστροφή σε προηγούμενα στάδια) Π1: «Το πρώτο παιδί υιοθετεί συμπεριφορά βρέφους για να προσελκύσει την προσοχή των γονιών του από το δεύτερο» Π2: «Ένας/μία φοιτητής/τρια που αρνείται να φύγει μακριά από τους γονείς του/της σε άλλη πόλη» Page 47
Μηχανισμοί Άμυνας Απώθηση Π: «ξεχνώ το ραντεβού με τον γιατρό μου» Page 48
Μηχανισμοί Άμυνας Υπεραναπλήρωση μετατρέπω ανεπιθύμητη ορμή στην εκ διαμέτρου αντίθετη Π: «μισώ τον σύντροφό μου φέρομαι υπερβολικά ευγενικά» Π: «μισώ-κοροϊδεύω τους ομοφυλοφίλους?» Page 49
Μηχανισμοί Άμυνας Μετουσίωση (μεταθέτω μη αποδεκτή ορμή σε κοινωνικά αποδεκτές δράσεις) Π: «ανταγωνιστικά αθλήματα» Π: «σύμφωνα με τον Bordin σε οδοντιάτρους και χειρουργούς έχουν μετουσιωθεί σαδιστικές τάσεις» Page 50
Μηχανισμοί Άμυνας Μετάθεση (μεταφορά συναισθηματικής αξίας σε άλλο) Π: «η εχθρότητα για τον σύντροφό μου / τον εργοδότη προς το παιδί μου, τον σκύλο μου κ.λπ.» Page 51
Μηχανισμοί Άμυνας Άρνηση (μη αποδοχή πραγματικότητας) Π: «πένθος..» Page 52
Ταύτιση (αποκτώ αίσθημα προσωπικής αξίας ταυτιζόμενος με πρόσωπα/καταστάσεις) Π.: ένταξη σε πολιτικό κόμμα.. Page 53
Μηχανισμοί Άμυνας Ματαίωση (απόσβεση ανεπιθύμητης ορμής) Π: «εξαγνισμός «βρώμικων σκέψεων» με συνεχές πλύσιμο χεριών» Page 54
Στόχος Αποκατάσταση ψυχικής υγείας μέσω της ανακάλυψης των ασυνείδητων σκέψεων-συναισθημάτων-διαδικασιών Η αποκάλυψή τους: Δυναμώνει το Εγώ Μειώνει το Υπερεγώ Αυξάνει επίγνωση του Εκείνου ΠΩΣ: -ελεύθεροι συνειρμοί -μεταβίβαση -ανάλυση ονείρων Page 55
Νεοφρουδικές θεωρίες Karen Horney: Έμφαση στις σχέσεις με γονείς Βασικό Άγχος-Βασική εχθρότητα -κίνηση προς ανθρώπους -κίνηση ενάντια σε ανθρώπους -κίνηση μακριά από ανθρώπους Bowlby: Attachment Theory (θεωρία δεσμού-προσκόλλησης) Page 56
Καφέτσιος, Κ. (2003). Ενεργά μοντέλα δεσμού ενηλίκων και ψυχική υγεία: Επισκόπηση της περιοχής και προτάσεις για κλινική εφαρμογή και έρευνα. Εγκέφαλος, 4 (1). Page 57
Μελετήστε επιπλέον Freud, S. (1926/2007). Αναστολή, σύμπτωμα και άγχος. Αθήνα: Μεταίχμιο. Mc Williams, N. (1994/2008). Ψυχαναλυτική Διάγνωση. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ενδιαφέροντα: Ανδρουτσοπούλου, Α. (2005). Η αθώα γλώσσα των ονείρων μας. Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Yalom, I. (2001). Όταν έκλαψε ο Νίτσε. Αθήνα: Άγρα. Page 58
Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Berne, 1910-1970) Page 59
Συνδιαλλακτική Ανάλυση (Berne, 1910-1970) Σχέση Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης και Ψυχανάλυσης «Η Ψυχανάλυση είναι το κουκούτσι και η Συνδιαλεκτική το μήλο» (Η Σ.Α. αναπτύχθηκε μέσα από την ψυχανάλυση) Page 60
Σεναριογραφική Θεωρία Σενάριο Ζωής (από μικρή ηλικία, συνειδητά ή ασυνείδητα) Σκοπός: Ανάλυση σεναρίου και ελεύθερη επιλογή ρόλων Page 61
Οι τρεις προσωπικότητες Γονέας: νόμοι, κανόνες, νουθεσίες (ό,τι έχουμε διδαχθεί από γονείς) αυστηρός / υπερπροστατευτικός Παιδί: ό,τι κρατάμε από την παιδική ηλικία (ό,τι αισθανόμαστε) φυσικό / προσαρμοσμένο / μικρός καθηγητής Page 62
Ενήλικας: «Ηλεκτρονικός Υπολογιστής» συγκεντρώνει, αφομοιώνει, αξιολογεί πραγματικότητα (ό,τι προκύπτει από τη σκέψη μας) Page 63
Συνδιαλέξεις Γ Γ Ε Ε Π Π Page 64
Θεραπεία Δομική Ανάλυση: μαθαίνω τις καταστάσεις του Εγώ Συνδιαλεκτική Ανάλυση: κατανοώ τις δικές μου συνδιαλέξεις Σενάριο Ζωής: χτίζω πιο λειτουργικές συνδιαλέξεις Μέσα: Βιβλιοθεραπεία, άδεια καρέκλα, πρόβα σεναρίου Εφαρμογές: Ψυχικά ασθενείς, φυλακισμένοι, Επαγγελματικός Προσανατολισμός, Εκπαίδευση Page 65
Σπάνιες Φωτογραφίες Ο Eric Berne στη Maserati του (San Francisco 1966) Αστειευόταν λέγοντας πως και οι τρεις πτυχές του εγώ του αγόρασαν το αυτοκίνητο: 1) Το Παιδί την ήθελε 2) Ο Ενήλικας τη χρειαζόταν 3) Ο Γονιός συμβούλευε να την οδηγώ με ασφάλεια Page 66
Σπάνιες Φωτογραφίες Ο Eric Berne παίζοντας ντραμς (California, 1966) «Όταν παίζω ντραμς απελευθερώνω το Παιδί..» Page 67
Δείτε / Διαβάστε Youtube (videos για Berne) Μαλικιώση-Λοϊζου, Μ. (2012). Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Πεδίο. Χάρρις, Τ. (1967/2008). Είμαι Ο ΚΕΥ, είσαι Ο ΚΕΥ. Αθήνα: Καστανιώτης. Page 68