Ψυχοδυναμική θεωρία και ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων του θεραπευτή

Transcript

1 Ψυχοδυναμική θεωρία και ανάπτυξη ψυχολογικών δεξιοτήτων του θεραπευτή Γιωτσίδη Βασιλική, Ph.D., Msc, MA Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ»

2 Δομή μαθήματος Συστατικά θεραπευτικής σχέσης Ενσυναίσθηση Ασφάλεια στη θεραπευτική σχέση Συμπεράσματα Κλινικά παραδείγματα

3 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΘΕΩΡΙΑ & ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗΣ

4 Τι κάνει ένας θεραπευτής στην ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία; ΑΚΟΎΕΙ (ΔΙΆΦΟΡΑ ΕΠΊΠΕΔΑ ΑΦΉΓΗΣΗΣ / ΑΚΟΎΣΜΑΤΟΣ /ΚΑΤΑΝΌΗΣΗΣ, Π.Χ. ΚΛΊΜΑ ΤΗΣ ΣΧΈΣΗΣ) ΠΡΟΣΦΈΡΕΙ ΈΝΑ ΠΛΑΊΣΙΟ ΌΠΟΥ Ο ΘΕΡΑΠΕΥΌΜΕΝΟΣ ΑΙΣΘΆΝΕΤΑΙ ΌΤΙ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΜΙΛΉΣΕΙ ΕΛΕΎΘΕΡΑ ΓΙΑ ΚΆΘΕ ΠΤΥΧΉ ΤΗΣ ΖΩΉΣ ΤΟΥ ΠΡΟΣΠΑΘΕΊ ΝΑ ΚΑΤΑΝΟΉΣΕΙ ΤΟ ΑΣΥΝΕΊΔΗΤΟ ΝΌΗΜΑ ΌΣΩΝ ΕΚΦΡΆΖΕΙ Ο ΘΕΡΑΠΕΥΌΜΕΝΟΣ ΕΠΕΞΕΡΓΑΖΕΤΑΙ ΚΥΡΙΩΣ ΨΥΧΙΚΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΕΊ, ΔΙΕΥΚΡΙΝΊΖΟΝΤΑΣ Ή ΕΡΜΗΝΕΎΟΝΤΑΣ

5 Βασικές αξίες της ψυχοδυναμικής ψυχοθεραπείας Η ΣΤΑΘΕΡΌΤΗΤΑ ΤΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΟΎ ΠΛΑΙΣΊΟΥ Η ΜΑΚΡΌΠΝΟΗ (ΨΥΧΙΚΉ) ΔΙΑΘΕΣΙΜΌΤΗΤΑ ΚΑΙ Η ΔΈΣΜΕΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΡΑΠΕΥΤΏΝ ΠΑΡΌΝΤΟΣ ΤΟΥ ΚΑΝΌΝΑ ΤΗΣ ΟΥΔΕΤΕΡΌΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΡΙΟΘΈΤΗΣΗΣ Η ΣΥΝΈΧΕΙΑ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΊΔΑ ΚΑΙ Η ΔΥΝΑΤΌΤΗΤΑ ΕΜΠΕΡΊΕΞΗΣ ΤΩΝ ΑΚΑΤΈΡΓΑΣΤΩΝ / ΜΗ- ΝΟΗΜΑΤΟΔΟΤΗΜΈΝΩΝ ΠΛΕΥΡΏΝ ΤΟΥ

6 «.. Πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία Πώς η ιστορία γίνεται σιωπή Μην με κοιτάζεις Ρόζα μουδιασμένο Συγχώρα με που δεν καταλαβαίνω Τι λένε τα computer και οι αριθμοί.»

7 ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ «Η ΣΧΕΣΗ ΕΙΝΑΙ ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ»

8 Τι συνιστά θεραπευτική σχέση; Σκάκι; (Freud, 1913) Αρχαιολογική εργασία; (Freud, 1937) Ο μίτος της Αριάδνης, ή όχι μόνο; Οι Λαιστρυγόνες και οι Κύκλωπες; Ο θυμωμένος Ποσειδώνας ; Η πιστή Πηνελόπη; Αναλογία σχέσης μητέρας-παιδιού;

9 Βασικά συστατικά θεραπευτικής σχέσης Σταθερό, αξιόπιστο & σαφές θεραπευτικό πλαίσιο Στάση του θεραπευτή: «Καλοπροαίρετη ουδετερότητα» / ανωνυμία (π.χ. «η μητέρα ειδικός» & η πρόκληση της ειδημοσύνης της θεραπεύτριας τα «νέα» του παιδιού & η σεξουαλικότητα) Ευελιξία /κράμα ανάμεσα σε συναισθηματική απόσταση και συναισθηματική εγγύτητα (ουδετερότητα & συναισθηματική εμπλοκή / συμμετοχή στην ποιότητα της εμπειρίας και όχι στην ένταση της) Σύζευξη ανάμεσα στην απόσταση/ματαίωση (σύμβολο της πατρικής τριαδικότητας) και στη λειτουργία του «κρατήματος» και του «καθρεφτίσματος» (παρουσία του πρωταρχικού μητρικού αντικειμένου)

10 Πτυχές θεραπευτικής σχέσης Μεταβίβαση Αντιμεταβίβαση (διάχυτη προσοχή, διϋποκειμενικό ασυνείδητο, reverie, ολιστική αντιμεταβίβαση) [π.χ. πολλαπλοί γιατροί & ψυχοσωματικές εκδηλώσεις / ανάγκη & φόβος εξάρτησης] Θεραπευτική συμμαχία Ενσυναίσθηση Βάση ασφάλειας Πραγματική σχέση (όρια πλαισίου)

11 Βασικοί Ορισμοί Κατανόηση της μεταβίβασης: Εξαρτάται από την ικανότητα του θεραπευτή για ταύτιση με τις ενορμήσεις και τις άμυνες, αλλά και τα εσωτερικά αντικείμενα του ασθενούς Reverie (Bion, 1962): η ικανότητα της μάνας (αλλά και του θεραπευτή) να υποδέχεται, να βιώνει, να περιέχει, να επεξεργάζεται, να νοηματοδοτεί και να ξαναδίνει πίσω επεξεργασμένες τις προβλητικές ταυτίσεις (τα ακατέργαστα αισθητηριακά/ συγκινησιακά βιώματα) στο παιδί (ή στον θεραπευόμενο)

12 ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΑΒΡΟΤΈΛΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΌΠΟΥΛΟΣ (ΚΑΘ.ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΊΑΣ ΠΑΝ/ΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗΣ) 1933 [ EINFUHLUNG ] «ΕΝΏ ΟΙ ΦΥΣΙΚΈΣ ΕΠΙΣΤΉΜΕΣ ΣΥΛΛΈΓΟΥΝ ΤΑ ΔΕΔΟΜΈΝΑ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΡΑΤΉΡΗΣΗ (ΑΠ ΈΞΩ), Η ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΉ ΓΝΏΣΗ ΕΠΙΤΥΓΧΆΝΕΤΑΙ ΜΌΝΟ ΜΕ ΤΗΝ ΕΝΣΥΝΑΊΣΘΗΣΗ (ΑΠΌ ΜΈΣΑ)» (KOHUT, 1984) ΣΕ ΑΝΤΊΘΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΆΛΛΟΥΣ ΓΙΑΤΡΟΎΣ, Ο ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΉΣ ΔΕΝ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΔΕΙ, ΝΑ ΑΚΟΎΣΕΙ Ή ΝΑ ΑΓΓΊΞΕΙ ΑΠΕΥΘΕΊΑΣ ΤΟΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΌ ΚΌΣΜΟ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΎΣ. ΓΙ ΑΥΤΌ ΧΡΕΙΆΖΕΤΑΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΎΞΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΊΣΘΗΣΗ (BION, 1975)

13 Γενικός Ορισμός Ενσυναίσθησης H προσπάθεια να καταλάβουμε τον συνομιλητή μας, βλέποντας τον κόσμο μέσα από τα μάτια του. Προσπαθούμε να καταλάβουμε αυτό που ο συνομιλητής μας σκέφτεται, αισθάνεται και βιώνει, χωρίς να τον κρίνουμε ή να τον αξιολογούμε. Φροντίζουμε να μοιραστούμε μαζί του αυτό που κατανοήσαμε. Τεχνικές Ενεργητικής ακρόασης

14 Πώς ενσυναισθάνεται ο ψυχοδυναμικός ψυχοθεραπευτής; (Ι) Ειδική μορφή ταύτισης που μας επιτρέπει να κατανοήσουμε το Εγώ των άλλων ανθρώπων (Freud, 1920) Τα όρια του θεραπευτή χαλαρώνουν / διευρύνονται προς δύο κατευθύνσεις: 1. Προς την κατεύθυνση του θεραπευόμενου (άνοιγμα στην εμπειρία του, «απορροφά» την εμπειρία μέσα από τους συνειρμούς & τις εξωλεκτικές εκδηλώσεις) 2. Προς μια εσωτερική κατεύθυνση ανάμεσα στα διαφορετικά επίπεδα ψυχικής πραγματικότητας του ίδιου του θεραπευτή (ενδοσκόπηση, επικοινωνία συνειδητού-ασυνειδήτου)

15 Πώς ενσυναισθάνεται ο ψυχοδυναμικός ψυχοθεραπευτής; (ΙΙ) Υποκειμενική εμπλοκή, αλλά και ικανότητα για αντικειμενική εκτίμηση αυτής της εμπλοκής Ταυτόχρονη προσήλωση και βίωση της εμπειρίας του άλλου, αλλά και αποστασιοποίηση, διαφοροποίηση και βίωση του εαυτού ως ξεχωριστό Ταυτόχρονη ελευθερία ασυνειδήτου & ψυχική παλινδρόμηση, αλλά και υποβολή του υλικού του θεραπευτή και του θεραπευόμενου σε λογική εκτίμηση και επεξεργασία (δευτερογενείς διεργασίες) Επικοινωνία με τον θεραπευόμενο κυρίως μέσα από τα αποτελέσματα αυτής της νοητικής εργασίας Μια πιο ολοκληρωμένη & συγκροτημένη εκτίμηση του γενικότερου πλαισίου όπου εντάσσεται η εμπειρία του θεραπευόμενου

16 Σημαντικές διευκρινίσεις περί ενσυναίσθησης Ειδική μορφή ταύτισης όχι με τον άλλον, αλλά με ό,τι ο άλλος βιώνει (ποιότητα vs. ένταση βιώματος) Αντίληψη όχι μόνο του πώς αισθάνεται ο ασθενής, αλλά και γιατί αισθάνεται με αυτόν τον τρόπο (και μάλιστα γιατί τώρα) Σύνθεση συναισθήματος & σκέψης Συνύπαρξη & ταλάντωση ανάμεσα στο «εγώ που βιώνει» & το «εγώ που παρατηρεί» (αυτό-παρατήρηση) Ισορροπία ανάμεσα στην υπερβολική συγκίνηση (μημεταβολισμένη συγκινησιακή συμφόρηση) και υπερβολική (διανοητικοποιημένη) σκέψη Σκύλλα & Χάρυβδη (Fenichel, 1941)

17 Ταυτίσεις θεραπευτήθεραπευόμενου (Racker,1957) ΣΎΣΤΟΙΧΗ ΤΑΎΤΙΣΗ: Ο ΘΕΡΑΠΕΥΤΉΣ ΤΑΥΤΊΖΕΙ ΜΙΑ ΠΛΕΥΡΆ ΤΟΥ ΕΑΥΤΟΎ ΤΟΥ ΜΕ ΜΙΑ ΑΝΤΊΣΤΟΙΧΗ ΤΟΥ ΨΥΧΙΚΟΎ ΟΡΓΆΝΟΥ ΤΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΌΜΕΝΟΥ [π.χ. «για όλα φταίω εγώ», ψυχαναγκαστική ασθενής] ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΉ ΤΑΎΤΙΣΗ: Ο ΘΕΡΑΠΕΥΤΉΣ ΤΑΥΤΊΖΕΤΑΙ ΜΕ ΚΆΠΟΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΌ (ΠΡΟΒΕΒΛΗΜΈΝΟ) ΑΝΤΙΚΕΊΜΕΝΟ ΤΟΥ ΘΕΡΑΠΕΥΌΜΕΝΟΥ ΈΧΕΙ ΠΆΝΤΟΤΕ ΈΝΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΙΑΚΌ ΣΤΟΙΧΕΊΟ

18 Τα ασυνείδητα «συνομιλούν» Το ασυνείδητο του θεραπευτή επικοινωνεί και συντονίζεται με αυτό του θεραπευόμενου Οι ελεύθεροι συνειρμοί του θεραπευόμενου συχνά αναδύονται από το εσωτερικό του θεραπευτή (Bollas, 1983) [π.χ. απάντηση σε μη-λεκτικοποιημένες σκέψεις/ερωτήματα του θεραπευτή, «τα ρούχα στους ασθενείς του Δρομοκαϊτείου», φαντασιώσεις του θεραπευτή]

19 ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΣΧΕΣΗ Η ΔΗΜΙΟΥΡΓΊΑ ΚΑΙ Η ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΕΣΩΤΕΡΙΚΏΝ ΨΥΧΙΚΏΝ ΔΟΜΏΝ ΣΤΗΡΊΖΕΤΑΙ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΎ ΜΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΆΛΛΟΝ ΤΟΥ (LOEWALD, 1980) Η ΕΓΓΎΤΗΤΑ ΜΕ ΤΟ ΠΡΌΣΩΠΟ ΦΡΟΝΤΊΔΑΣ, ΌΤΑΝ ΕΊΝΑΙ ΣΤΑΘΕΡΉ ΚΑΙ ΑΞΙΌΠΙΣΤΗ, ΣΥΜΒΆΛΛΕΙ ΣΤΗ ΡΎΘΜΙΣΗ ΤΟΥ ΆΓΧΟΥΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΆΛΛΩΝ ΕΠΏΔΥΝΩΝ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΆΤΩΝ ΚΑΙ, ΚΑΤ ΑΥΤΌΝ ΤΟΝ ΤΡΌΠΟ, ΔΙΑΜΟΡΦΏΝΕΙ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΆ ΓΙΑ ΤΟ ΆΤΟΜΟ ΜΙΑ ΒΆΣΗ ΑΣΦΆΛΕΙΑΣ (SECURE BASE) (BOWLBY, 1988).

20 Η έννοια της ασφάλειας στη θεραπευτική σχέση Η αρχή της ασφάλειας (Sandler, 1960) Ο θεραπευτής ως «καλό αντικείμενο» «ικανοποιητική μεταβιβαστική κατάσταση» (Fairbairn, 1952) «Eνσυναίσθηση» (Freud, Rogers, 1961) «Περιβάλλον κρατήματος» (Winnicott, 1965) «Εμπερίεξη» (Bion, 1967) «Ενσυναισθητική ανταπόκριση», «άριστη ματαίωση», «μεταλλακτική εσωτερίκευση» (Kohut, 1977, 1984) «Σύστημα εαυτού για διασφάλιση της αυτο-εκτίμησης» (Sullivan, 1970) Ο θεραπευτής ως «βάση ασφάλειας» (Bowlby, 1988) «Βιο-ψυχο-κοινωνικό μοντέλο άμυνας και ασφάλειας» (Gillbert, 1993) «Control-mastery theory» (Rappoport, 1997)

21 Ο ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ ΩΣ ΠΡΟΣΩΠΟ ΠΡΟΣΚΟΛΛΗΣΗΣ (1) σοφότερος και δυνατότερος, καθώς κατέχει τη θέση του «ειδικού» φύσει και θέσει. (2) «βάση ασφάλειας», καθώς προσφέρει ένα θεραπευτικό πλαίσιο σταθερότητας, αξιοπιστίας, διαθεσιμότητας και αντικειμενικότητας (3) εγγυητής της «επιβίωσης», καθώς ο θεραπευτής και η θεραπευτική σχέση διασφαλίζουν μια αίσθηση ψυχολογικής συνέχειας στον ασθενή, όταν αυτός αποποιείται τα προηγούμενα δομικά και λειτουργικά στοιχεία της προσωπικότητάς του και αναδομείται ψυχικά σε κάτι καινούργιο και ανοίκειο. (4) κεντρικό πρόσωπο προσκόλλησης, καθώς ανάμεσα στο θεραπευτικό ζεύγος αναπτύσσεται μια ιδιαίτερη σχέση οικειότητας. (5) μια σχέση διάρκειας, (6) αντικείμενο έντονων συναισθημάτων από την πλευρά του θεραπευομένου σε όλες τις φάσεις «σχετίζεσθαι» της θεραπείας (δημιουργία & έναρξη θεραπευτικής σχέσης, διατήρηση, διακοπή, επανένωση και απώλεια / ολοκλήρωση θεραπευτικής σχέσης).

22 Ασφαλής σχέση προσκόλλησης με τον θεραπευτή Όταν ο θεραπευόμενος αντιλαμβάνεται ότι: ο θεραπευτής δείχνει κατανόηση, αποδοχή και συναισθηματική διαθεσιμότητα, καθώς επίσης ότι η θεραπευτική σχέση αποτελεί μια ασφαλή βάση από την οποία μπορεί κανείς να εφορμήσει για να διερευνήσει επώδυνο ψυχικό υλικό.

23 Οφέλη της ασφαλούς σχέσης προσκόλλησης με τον θεραπευτή Βάθος και ομαλότητα στις συνεδρίες Αυτό-αποκάλυψη προσωπικών ζητημάτων Διερεύνηση παλαιότερων εμπειριών Ρύθμιση άγχους μπροστά σε νέες εμπειρίες Θετική θεραπευτική συμμαχία και καλύτερη αντιμετώπιση των ρήξεων της συμμαχίας Θετική σχέση με τον θεραπευτή συνολικά, ο οποίος γίνεται αντιληπτός ως βάση ασφάλειας για τη διερεύνηση «απειλητικών» ζητημάτων Διερεύνηση της αρνητικής μεταβίβασης Μεγαλύτερη διάρκεια και σταθερότητα θεραπείας

24 ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ