Κριτική αξιολόγηση του σχεδίου της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα.

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ & ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ Mάθημα: Περιβαλλοντικές συνιστώσες του σχεδιασμού και της οικιστικής ανάπτυξης Κριτική αξιολόγηση του σχεδίου της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα. Υπεύθυνος μαθήματος: Ι. Πολύζος - Τ. Κοσμάκη Διδακτική ομάδα: Ι. Πολύζος - Τ. Κοσμάκη Σ. Μαυρομμάτη Εκπόνηση εργασίας: Σπυρίδων Παπαγιαννάκης ΑΘΗΝΑ 2010

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 Αντικείμενο της Εργασίας... 4 Υπόθεση εργασίας... 4 Μεθοδολογία... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ... 6 1.1 Ο Αχελώος και η ευρύτερη περιοχή αναφοράς του έργου... 6 1.2 Σύντομη γεωγραφική τεχνική περιγραφή των έργων της επικρατούσας λύσης (600 εκ. μ 3 ) της μερικής εκτροπής... 9 1.3 Σκοπιμότητα του έργου (ΜΠΕ 1995 εκτροπή 600 x 106 μ3)... 12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ... 13 2.1 Το φυσικό περιβάλλον... 13 2.2 Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον... 16 2.3 Συνοπτική παρουσίαση των κοινωνικών οικονομικών χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής του έργου της εκτροπής... 17 2.4 Μεσοχώρα Αρματολικό (οικισμοί που κατακλύζονται)... 19 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣτΕ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ... 22 3.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου... 22 3.2 Επισκόπηση των κυριότερων αποφάσεων του ΣτΕ... 30 3.3 Η Κατάσταση σήμερα εξελίξεις στο μέλλον... 32 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ... 34 4.1 Σύντομη αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για το περιβάλλον, την προστασία και διαχείριση των υδάτων... 34 4.2 Σύντομη Αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς... 40 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΚΡΙΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ - ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ... 50 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ... 56 2

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Με γνώμονα την αειφορική διαχείριση και προστασία των υδάτινων πόρων η παρούσα εργασία επιχειρεί μια κριτική αξιολόγηση του σχεδίου εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα. Η αρχική σύλληψη της ιδέας για την εκτροπή του Αχελώου ποταμού στη Θεσσαλική πεδιάδα χρονολογείται από τη δεκαετία του 1920 και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα και πιο πολύπλοκα τεχνικά έργα της χώρας. Από τη μέχρι σήμερα πορεία του εγχειρήματος το έργο της εκτροπής αναδείχθηκε σε εξέχον παράδειγμα κατασπατάλησης πόρων σε έργα αντιοικονομικά, αντικοινωνικά και με βαρύτατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Από τη μια προέβαλε την ανάγκη για αειφόρο χρήση των φυσικών πόρων και από την άλλη το απηρχαιωμένο, αναχρονιστικό και αδιέξοδο αναπτυξιακό μοντέλο, που εκπροσωπούν φαραωνικά έργα σαν αυτό. Στις διαπιστώσεις αυτές πρέπει να προστεθούν και οι πολιτικές διαστάσεις που έχει το έργο για όλες τις κυβερνήσεις που το διαχειρίστηκαν καθώς και οι νομικές, με αποκορύφωμα την τελευταία απόφαση του ΣτΕ η οποία στρέφεται ευθέως κατά του νόμου «Σουφλιά» (Ν. 3481/2006) θέτοντας σε αμφιβολία τη δυνατότητα της Πολιτείας να καταστρατηγεί τις αποφάσεις των δικαστηρίων και να «περνάει» με νόμο έργα. Η όποια λύση του προβλήματος της έλλειψης των υδατικών πόρων εκτός Θεσσαλίας θα έπρεπε να εξετασθεί μόνο αφού πρώτα θα είχαν εφαρμοσθεί όλα τα αναγκαία μέτρα για την εξοικονόμηση νερού, (αναδιάρθρωση καλλιεργειών, αγρανάπαυση, αλλαγή τρόπου ποτίσματος) και θα είχαν υλοποιηθεί όλα τα δυνατά έργα (φράγματα, εγγειοβελτιωτικά έργα κ.λπ.) εντός της λεκάνης απορροής του Θεσσαλικού κάμπου. Όποια μεθοδολογία να χρησιμοποιήσει κανείς για την αξιολόγηση του έργου, όσο άρτια επιστημονική κατάρτιση και να διαθέτει, αρκεί και μόνο η χρήση της κοινής λογικής για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η εκτροπή προωθείται καθαρά για πολιτικούς λόγους και ότι θα έχει τεράστιες αρνητικές επιπτώσεις στο περιβάλλον φυσικό και ανθρωπογενές. Δυστυχώς στο μεγαλύτερο βαθμό μόνο η «εκτροπή της λογικής» μπορεί να δικαιολογήσει το εγχείρημα της εκτροπής του Αχελώου ποταμού στη Θεσσαλική πεδιάδα. Λέξεις κλειδιά: Αχελώος, εκτροπή ποταμού Αχελώου, φράγμα, σήραγγα εκτροπής, διαχείριση υδάτινων πόρων. 3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ Αντικείμενο της Εργασίας Η αναπτυξιακή πολιτική που πάγια ακολουθείται στην χώρα μας (και όχι μόνο) ταυτίζει την ανάπτυξη κυρίως με μεγαλεπήβολα έργα πολιτικού μηχανικού, στην λογική της μεγιστοποίησης του οικονομικού κέρδους και του πολιτικού οφέλους αδιαφορώντας για τις αρνητικές συνέπειες στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον. Η εκτροπή του Αχελώου από τη μέχρι σήμερα πορεία του εγχειρήματος αναδείχθηκε σε εξέχον παράδειγμα κατασπατάλησης πόρων σε έργα αντιοικονομικά, αντικοινωνικά και με βαρύτατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Με γνώμονα την αειφορική διαχείριση και προστασία των υδάτινων πόρων επιχειρείται η κριτική αξιολόγηση του σχεδίου εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα. Υπόθεση εργασίας Τα προβλήματα που δημιουργούνται λόγω της ανεπάρκειας υδάτινων αποθεμάτων, συνήθως οφείλονται περισσότερο σε κοινωνικοοικονομικές αιτίες, παρά στην έλλειψη φυσικών πόρων και συνδέονται κυρίως με σπάταλη και καταχρηστική κατανάλωση νερού. Η εύκολη λύση με την άκριτη μεταφορά υδάτινων πόρων από μια λεκάνη απορροής σε μια άλλη, συνήθως βασίζεται σε φιλόδοξα μοντέλα μη βιώσιμης ανάπτυξης που υπαγορεύονται από πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα. Μεθοδολογία Η μεθοδολογική προσέγγιση που ακολουθείται αναλύεται σε 5 στάδια: Πρώτο στάδιο: Ο Αχελώος και η ευρύτερη περιοχή του έργου της εκτροπής. Σύντομη γεωγραφική τεχνική περιγραφή των έργων. Σκοπιμότητα του έργου της εκτροπής. Δεύτερο στάδιο: Το φυσικό περιβάλλον. Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον. Κοινωνικά οικονομικά χαρακτηριστικά της ευρύτερης περιοχής. 4

Μεσοχώρα Αρματολικό (οικισμοί που κατακλύζονται). Τρίτο στάδιο: Ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου. Επισκόπηση των κυριότερων αποφάσεων του ΣτΕ. Η κατάσταση σήμερα εξελίξεις στο μέλλον. Τέταρτο στάδιο: Σύντομη αναφορά στο νομοθετικό πλαίσιο για το περιβάλλον, την πολιτιστική κληρονομιά και την προστασία και διαχείριση των υδάτων. Πέμπτο στάδιο: Κριτική αξιολόγηση Συμπεράσματα. Πηγές: -Δευτερογενείς πηγές (κείμενα, φωτογραφίες, πρακτικά συνεδρίων, άρθρα, βιβλία αλλά και επίσημα στοιχεία από μελέτες, αποφάσεις του ΣτΕ και ΦΕΚ). -Επιτόπιες επισκέψεις στην ευρύτερη περιοχή της εκτροπής. 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΓΕΝΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 1.1 Ο Αχελώος και η ευρύτερη περιοχή αναφοράς του έργου Το εγχείρημα της εκτροπής του Αχελώου στη Θεσσαλική πεδιάδα αποτελεί ένα μεγάλο και πολυσύνθετο τεχνικό έργο, η κατασκευή και λειτουργία του οποίου θα επηρεάσει έναν ευρύ γεωγραφικό χώρο που περιλαμβάνει την περιφέρεια Θεσσαλίας, το νομό Αιτωλοακαρνανίας και ένα μεγάλο μέρος της οροσειράς της νότιας Πίνδου. Είναι προφανές ότι οι επιπτώσεις από την κατασκευή και λειτουργία του έργου στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, στα υδρολογικά και υδρογεωλογικά δεδομένα, στην οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική δομή της παραπάνω περιοχής θα είναι πολύπλοκες και πολυσύνθετες. Οι αρχαίοι έλληνες είχαν θεοποιήσει τον ποταμό Αχελώο και πίστευαν ότι ήταν ο πατέρας όλων των ρεόντων υδάτων. Στη μυθολογία γνωστή είναι η αναμέτρηση του ποτάμιου θεού Αχελώου με τον ημίθεο Ηρακλή για χάρη της Δηιάνειρας, κόρης του βασιλιά της Ακαρνανίας Οινέα. Ο Αχελώος είναι ο μεγαλύτερος σε παροχή νερού και δεύτερος μεγαλύτερος Ερυθρόμορφο Αττικό αγγείο του 6ου αιώνα π.χ. Απεικονίζει τη μάχη του Ηρακλή ενάντια στον Αχελώο (Πηγή: Βρετανικό Μουσείο Λονδίνο) ποταμός από τα ποτάμια που πηγάζουν και ρέουν εξολοκλήρου σε Ελληνικό έδαφος και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ποτάμια οικοσυστήματα της χώρας. Πηγάζει από την οροσειρά της Πίνδου στα σύνορα Θεσσαλίας - Ηπείρου και συγκεκριμένα από το όρος Περιστέρι(Λάκμων) σε ύψος 1800 μέτρων. Έχει μήκος 220 χιλιόμετρα περίπου και γενική κατεύθυνση από βορρά προς νότο τέμνοντας την οροσειρά της Πίνδου. Η συνολική έκταση της λεκάνης απορροής του Αχελώου ανέρχεται σε 4860 km 2. 6

Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας ΕNVIPLAN Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες (2004), Ιδία επεξεργασία Κατά την διαδρομή του διασχίζει το νομό Τρικάλων και διέρχεται από τα όρια των νομών Καρδίτσας και Άρτας, τα όρια των νομών Ευρυτανίας και Αιτωλοακαρνανίας και στη συνέχεια αφού διασχίσει στην πεδιάδα του Αγρινίου στρέφεται προς τα Δ.-ΝΔ. και εκβάλει στο Ιόνιο πέλαγος (Εχινάδες Νήσοι) κοντά στο Μεσολόγγι. Η υψηλή αισθητική αξία και η πλούσια χλωρίδα και πανίδα χαρακτηρίζουν το τοπίο του ποταμού. Το άνω τμήμα του είναι ορεινό, με έντονο ανάγλυφο, πολλαπλές πτυχώσεις, και πυκνό υδρογραφικό δίκτυο ενώ στο μέσο και κάτω τμήμα του το τοπίο εναλλάσσεται μεταξύ ορεινού, ημιορεινού και πεδινού. Η κοιλάδα του Αχελώου (GR 2110005) εντάσσεται στο δίκτυο «NATURA 2000» και το σύμπλεγμα των εκβολών του Αχελώου μαζί με τις λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου-Αιτωλικού ως περιοχές μεγάλης οικολογικής και αισθητικής αξίας προστατεύονται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR. 7

Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Αχελώου είναι ο Αγραφιώτικος, ο Ταυρωπός (ή Μέγδοβας) και ο Τρικεριώτης. Κατά μήκος του ποταμού έχουν κατασκευασθεί από την ΔΕΗ και είναι σε λειτουργία τα υδροηλεκτρικά έργα των Κρεμαστών (ωφέλιμη χωρητικότητα 3.300 x 10 6 μ 3 ) του Καστρακίου με (ωφέλιμη χωρητικότητα 220 x 10 6 μ 3 ) και του Στράτου (ωφέλιμη χωρητικότητα 11 x 10 6 μ 3 ). Έχει επίσης ολοκληρωθεί η κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας (ωφέλιμη χωρητικότητα 228 x 10 6 μ 3 ), ενώ έχει ξεκινήσει η κατασκευή του φράγματος της Συκιάς (ωφέλιμη χωρητικότητα 440 x 10 6 μ 3 ). Το φράγμα της Μεσοχώρας και της Συκιάς εντάσσονται στο συνολικό εγχείρημα της εκτροπής (600 x 10 6 μ 3 ) ποσότητας νερού μέσω σήραγγας προς τη θεσσαλική πεδιάδα. Στον Ταυρωπό (παραπόταμος του Αχελώου) έχει ήδη κατασκευασθεί το ομώνυμο φράγμα με ωφέλιμη χωρητικότητα 300 x 10 6 μ 3. 8

1.2 Σύντομη γεωγραφική τεχνική περιγραφή των έργων της επικρατούσας λύσης (600 εκ. μ 3 ) της μερικής εκτροπής Τα έργα μερικής «μικρής ή οικολογικής» εκτροπής μέρους των υδάτων (600 εκ. κυβικά μέτρα) του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία αναπτύσσονται στο μεγαλύτερο μέρος τους στην ορεινή Νότια Πίνδο, σε μια ζώνη που εκτείνεται από ανάντη των οικισμών Μεσοχώρας και Αρματωλικού (οικισμοί που κατακλύζονται) του νομού Τρικάλων μέχρι και τη θέση του φράγματος της Συκιάς, που βρίσκεται πλησίον του οικισμού Πετρωτού στα σύνορα των νομών Άρτας και Καρδίτσας. Στη ζώνη αυτή αναπτύσσονται τα φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς, οι αντίστοιχοι ταμιευτήρες τους, η σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας-Γλύστρας και οι ΥΗΣ Γλύστρας και ΥΗΕ Συκιάς. Μεταξύ ΥΗΣ Γλύστρας και ΥΗΕ Συκιάς βρίσκεται η μονή Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου Τρικάλων, για την προστασία της οποίας από την κατάκλυση προβλέπεται (ΜΠΕ 2002) η κατασκευή, περιμετρικά της, προστατευτικού αναχώματος ύψους 15 μ.. Κοντά στον οικισμό Πετρωτό ξεκινά η σήραγγα εκτροπής του Αχελώου προς τη Θεσσαλία, η οποία διασχίζει σχεδόν κάθετα την οροσειρά της Πίνδου και εξέρχεται κοντά στον οικισμό Πευκόφυτο του Νομού Καρδίτσας. Εντός των ορίων του Νομού Καρδίτσας αναπτύσσονται ο ΥΗΣ Πευκοφύτου (πλησίον του ομώνυμου οικισμού) και η αναρρυθμιστική δεξαμενή και ο μικρός ΥΗΣ Μαυροματίου (πλησίον του ομώνυμου οικισμού). Τέλος, για τη διανομή και αξιοποίηση του νερού που θα εκτρέπεται στο θεσσαλικό κάμπο προβλέπονται έργα συμπλήρωσης και βελτίωσης των αρδεύσεων - έργα πεδιάδας -, κόστους 305,94 δις δρχ., σύμφωνα με τη Συνολική Μελέτη Οικονομικής Σκοπιμότητας του έργου (1997), τα οποία, όμως, στην ΜΠΕ του 1995 δεν εξετάζονται. 9

Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας ΕNVIPLAN Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες (2004), Ιδία επεξεργασία Αναλυτικότερα τα έργα που προβλέπονται είναι: Φράγμα και ταμιευτήρας Μεσοχώρας: ύψος φράγματος 150μ., με Ανωτάτη Στάθμη Λίμνης (Α.Σ.Λ.) +770,0 μ., ωφέλιμο όγκο ταμιευτήρα 228 x 10 6 m 3, με σταθμό παραγωγής στη Γλύστρα. Η λειτουργία του ΥΗΕ Μεσοχώρας είναι αμιγώς ενεργειακή και δεν συνεισφέρει στις ανάγκες της εκτροπής ούτε επηρεάζεται από αυτή. Στον εκκενωτή πυθμένα του ΥΗΕ λειτουργεί μικρός ΥΗΣ για την εξασφάλιση συνεχούς οικολογικής παροχής 1,5 m 3 /s.). Σήραγγα προσαγωγής Μεσοχώρας Γλύστρας: 7,4 χλμ. 10

ΥΗΣ Γλύστρας: δύο μονάδες ισχύος 2 x 80 MW και ετήσια συνολική παραγόμενη ενέργεια 362 GWh. Τα παραπάνω έργα έχουν ολοκληρωθεί από την ΔΕΗ και δεν επηρεάζουν την εκτροπή η οποία πραγματοποιείται από τον κατάντη ταμιευτήρα της Συκιάς. Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Συκιάς: ύψος φράγματος 145 μ., με Α.Σ.Λ. + 545,0 μ. αντί της αρχικής +550,0 μ., ώστε να μειωθεί σε 15 μ. το ύψος του αναχώματος προστασίας της Μονής Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου, ωφέλιμος όγκος ταμιευτήρα 440 x 10 6 m 3. Ο ΥΗΣ Συκιάς λειτουργεί με δύο μονάδες ισχύος 2 x 60 MW και παράγει συνολική ετήσια ενέργεια 283,1 GWh. Ο μικρός ΥΗΣ στον εκκενωτή πυθμένα λειτουργεί με οικολογική παροχή 5 m 3 /s. Ο ταμιευτήρας του ΥΗΕ Συκιάς τροφοδοτεί τη σήραγγα εκτροπής προς τη Θεσσαλία, με ετήσιο όγκο εκτρεπόμενου νερού προς Θεσσαλία 600 x 10 6 m 3. Σήραγγα εκτροπής Αχελώου: μήκος 17,5 χλμ., διάμετρος 6 μ., υψόμετρο εισόδου +470,0 μ. και εξόδου +433,50 μ. προς Θεσσαλία (Συκιά- Πευκόφυτο) με υδροληψία από ταμιευτήρα Συκιάς. Δύο οδοί μήκους 1.000 μ. και 1.500 μ., με αφετηρία την Ε.Ο. Μουζακίου - Αργιθέας και πέρας τη θέση εισόδου και συναρμολογήσεως του ΤΒΜ και την είσοδο της σήραγγας αερισμού του φρέατος αναπλάσεως αντίστοιχα, καθώς και χώροι εργοταξιακών εγκαταστάσεων. ΥΗΣ Πευκοφύτου στην έξοδο της σήραγγας εκτροπής, με Α.Σ.Λ. +260,0 μ. και ΥΗΣ δύο μονάδων 2 x 80 MW και συνολική ετήσια παραγωγή ενέργειας 377 GWh. Αναρρυθμιστική δεξαμενή (αρδευτική χρήση) και μικρός ΥΗΣ Μαυρομματίου: χωμάτινο ανάχωμα ύψους 25 μ., εγκατεστημένη ισχύς 20 MW. Έργα συμπλήρωσης άρδευσης της Θεσσαλικής πεδιάδας 11

1.3 Σκοπιμότητα του έργου (ΜΠΕ 1995 εκτροπή 600 x 106 μ3) Το έργο της εκτροπής σύμφωνα με την ΜΠΕ του 1995 χαρακτηρίζεται ως έργο πολλαπλής σκοπιμότητας. Οι κυριότερες πλευρές της είναι: Παραγωγή ΥΗ ενέργειας κατά τη μεταφορά του νερού του Αχελώου από τη νότια Πίνδο στα χαμηλά υψόμετρα της Θεσσαλίας. Δευτερευόντως, επειδή μεγάλο μέρος των εισρεουσών ποσοτήτων θα υποκαταστήσει αντλούμενο νερό από γεωτρήσεις μεγάλου βάθους, θα υπάρξει και εξοικονόμηση ενέργειας. Παροχή νερού για ύδρευση οικιστικών συγκροτημάτων. Πρωτεύουσας σημασίας είναι η εξασφάλιση ποσοτήτων νερού για ύδρευση, άμεσα ή έμμεσα, μεγάλων οικιστικών συγκροτημάτων (Βόλου και Λάρισας) και μικρότερων κοινοτήτων οι οποίες αντιμετωπίζουν προβλήματα υδροδότησης, είτε ποσοτικά είτε ποιοτικά. Παροχή νερού για άρδευση. Κύριο στόχο αποτελεί μια ευρύτερη περιοχή της Θεσσαλικής πεδιάδας, έκτασης περίπου 2,4 εκατ. στρ., η οποία αρδεύεται σήμερα πλημμελώς, με γεωτρήσεις συνεχώς αυξανόμενου βάθους και μειωμένης παροχής. Αναμένεται ότι με τα νερά της εκτροπής θα υπάρξει σημαντική υποκατάσταση υπογείων υδάτων με επιφανειακά πλέον νερά, τα οποία θα καλύπτουν τις αρδευτικές ανάγκες τμήματος της ως άνω περιοχής. Οικολογική σκοπιμότητα. Η εντατική εκμετάλλευση των υπογείων νερών της Θεσσαλίας και της θερινής απορροής του Πηνειού για την άρδευση του κάμπου έχει υποβιβάσει επικίνδυνα τόσο την ποσότητα όσο και την ποιότητα των υπογείων υδροφοριών (υφαλμύρωση στην περιοχή Κάρλας και Πηνειού, καθιζήσεις στον Ριζόμυλο) και έχει ξεράνει τα φυσικά ρέματα, συμπεριλαμβανομένου και του Πηνειού, του οποίου η θερινή παροχή σχεδόν μηδενίζεται, με επιπτώσεις στο ποτάμιο οικοσύστημα και στη δυνατότητα αποκαθαρισμού των επιφανειακών αποδεκτών που δέχονται μεγάλα ρυπαντικά φορτία αστικής, αγροτικής και αγροτοβιομηχανικής προελεύσεως. Επίσης, η εντατική εκμετάλλευση του υπογείου υδροφορέα, έχει συντελέσει στην εξαφάνιση πολλών πηγών και μικρολιμνών. Αναμένεται ότι η επιφανειακή διάθεση των εκτρεπομένων ποσοτήτων δια της κοίτης του Πηνειού θα περιορίσει τις άνω αρνητικές επιπτώσεις. 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1 Το φυσικό περιβάλλον Σε όλο το μήκος του ρου του Αχελώου υπάρχουν πολλά και αξιόλογα στοιχεία φυσικού περιβάλλοντος. Η περιοχή του άνω ρου το Αχελώου περιλαμβάνει μεικτά δάση με παραποτάμια βλάστηση, αλπικά και υποαλπικά λιβάδια. Τα κυρίαρχα είδη των δένδρων είναι η ελάτη(abies borisii-regis) και η βελανιδιά(quercus cerris). Η οικολογική σπουδαιότητα της περιοχής οφείλεται στο ότι περιλαμβάνει μεγάλη ποικιλία οικοτόπων, οι οποίοι βρίσκονται σε πολύ καλή κατάσταση. Τα δάση οξυάς, ελάτης και δρυός διατηρούν τη δομή και τη λειτουργία τους σε άριστο επίπεδο. Ενδεικτική της σπουδαιότητας της περιοχής είναι η παρουσία πολλών φυτικών και ζωικών ειδών (Πηγή: www.eepf.gr/arthra/ektropiacheloou_f116.html) τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούμενα. Στην περιοχή υπάρχουν και πολλά θηλαστικά όπως η Αρκούδα( Ursus αrctos), η Βίδρα( Lutrα lutrα ) και το Αγριόγιδο (Rupicαprα rupicαprα bαlcαnicα), ο Λύκος (Canis lupus). Επίσης συναντούνται και αρκετά είδη αρπακτικών πτηνών. Πλούσια επίσης είναι η ιχθυοπανίδα της περιοχής ιδιαίτερα τα ρεόφιλα είδη. Σημαντική είναι η παρουσία μεγάλων πληθυσμών άγριας πέστροφας. Η περιοχή της κοιλάδας του Αχελώου καλύπτει μία απότομη, μερικώς δασωμένη χαράδρα και περιλαμβάνει τ ο τμήμα του ποταμού Αχελώου, το οποίο καθορίζει τα σύνορα μεταξύ των νομών Άρτας και Τρικάλων και εκείνα μεταξύ των νομών Άρτας και Καρδίτσας. Κατά μήκος του ποταμού υπάρχουν δάση με Ιτιές (Salix alba), Λεύκες (Populus nigra), Κλήθρ α (Alnus glutinosa) και (Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας- ENVIPLAN, Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες, 2004) 13

Φράξους(Fraxinus αngustifolia). Το παρόχθιο δάσος περιβάλλεται από μακκία και φρυγανώδη βλάστηση. Κοντά στο χωριό Συκιά βρίσκεται το υπό κατασκευή υδροηλεκτρικό φράγμα της Συκιάς που αποτελεί μέρος του έργου της εκτροπής. Ένα σημαντικό τμήμα της περιοχής καλύπτεται από μικτό δάσος δρυός (επικρατεί η Quercus frainetto), ενώ ένα μικρό τμήμα από το ελληνικό ενδημικό έλατο(abies borisii-regis). Το παρόχθιο δάσος καθώς και η υπόλοιπη βλάστηση κατά μήκος της όχθης και της κοιλάδας του ποταμού είναι πολύ σημαντικά για την προστασία του εδάφους από τη διάβρωση και την κατολίσθηση, το σχηματισμό σημαντικών βιοτόπων για τα ζώα της περιοχής (ειδικά για τη βίδρα και για πολλά είδη πουλιών), τη μείωση της ρύπανσης του ποταμού, τη συγκράτηση των υλικών που μεταφέρει το ποτάμι και την άμεση ή έμμεση βελτίωση του κλίματος στην ευρύτερη περιοχή. Η περιοχή αυτή αποτελεί ένα από τα λίγα εναπομείναντα καταφύγια και είναι μεγάλης σημασίας για την επιβίωση πολλών ζωικών ειδών που απειλούνται και προστατεύονται σύμφωνα με τις διεθνείς συνθήκες και την ελληνική νομοθεσία. Στην περιοχή αυτή υπάρχει μια σημαντική αποικία από Όρνια (Gyps fulvus), όπως επίσης και από αρπακτικά πουλιά όπως ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos), ο Ασπροπάρης (Neophron percnopterus)κ.ά. Επίσης η κοιλάδα του Αχελώου χρησιμοποιείται από πολλά μεταναστευτικά πουλιά ως ενδιάμεσος σταθμός. Οι Βίδρες (Lutrα lutrα) απαντούνται και σε αυτή την περιοχή παρατηρείτε επίσης και η παροδική παρουσία της καστανής αρκούδας(ursus αrctos). Σημαντικό να αναφερθεί για την περιοχή αυτή είναι η εξαίρεση της περιοχής «Κοιλάδα Αχελώου» από τον Κατάλογο των Περιοχών Ειδικής Προστασίας (SPA) και το Δίκτυο Natura 2000 (GR2110003) και η ένταξη στη θέση της με το ίδιο όνομα άλλης περιοχής (GR2110005). Η πρακτική αυτή της διοίκησης ενέχει υποψίες μιας και σχεδόν το σύνολο της κατακλύζεται από την πλήρωση του ταμιευτήρια της Συκιάς. Η περιοχή του δέλτα του Αχελώου είναι ένα πολύπλοκο οικοσύστημα που βρίσκεται στη δυτική Ελλάδα και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς υγροτόπους της χώρας και προστατεύεται από τη διεθνή σύμβαση RAMSAR. Η χλωρίδα και η πανίδα της περιοχής παρουσιάζουν μεγάλη ιδιαιτερότητα λόγω της έντονης παρουσίας και κυριαρχίας ειδών του υγρού στοιχείου. Η θέση του δέλτα του Αχελώου αποτελεί σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό. Τα παραποτάμια δάση που εκτείνονται κατά μήκος του ποταμού περιλαμβάνουν ποικιλία δένδρων όπως πλατάνια, λεύκες, ιτιές, φράξοι, καραγάτσια κ.ά. Ιδιαίτερα σημαντικό τμήμα της περιοχής αποτελεί το μοναδικό στην Ελλάδα αμιγέs δάσος φράξου (Fraxinus αngustifolia) που υπάρχει στην περιοχή του 14

Λεσινίου. Παρά την έντονη διαμόρφωση της γης, υπάρχουν ακόμη εκτεταμένες περιοχές με αλμυρά έλη, αμμώδεις περιοχές και λασποτόπια. Αυτές οι περιοχές έχουν τεράστιο ορνιθολογικό αλλά και γενικότερα οικολογικό ενδιαφέρον. Ενδεικτικά αναφέρονται διάφορα είδη ορνιθοπανίδας όπως: ο Αργυροπελεκάνος (Pelecannus crispus), η Λεπτομύτα (Numenius tenuirostris), το Νεροχελίδονο(Glareola pratincola), ο Καλαμοκανάς (Himantopus himantopus), η Αβοκέτα (Recurvirostra avosetta), ο Λεπτόραμφος γλάρος (Larus genei), ο Αργυροτσικνιάς (Ergetta alba) ο Κορμοράνος(Phalacrocorax carbo), ο Θαλασσαετός (Haliaeetus albicilla), ο Χρυσαετός (Aquila chrysaetos).κ.ά. Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας ΕNVIPLAN Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες (2004) 15

2.2 Ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον Η Ιστορία της περιοχής ξεκινά από τους προϊστορικούς χρόνους, συνεχίζεται στην κλασική και ρωμαϊκή περίοδο, στους βυζαντινούς χρόνους, και περνά στην τουρκοκρατία όπου η περιοχή διατήρησε σχετική αυτονομία μέχρι το 1882 όποτε και γίνετε η προσάρτησή της στην υπόλοιπη Ελλάδα. Η μακραίωνη αυτή ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή του Άνω Αχελώου έχει αφήσει μια πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Πέτρινα γεφύρια, μοναστήρια και εκκλησίες, νερόμυλοι, βρύσες, μονοπάτια, τοποθεσίες, ιστορικοί χώροι, δείγματα όλα εποχών με άλλη αισθητική αντίληψη και με διαφορετική σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον, προϊόντα ενός πολιτισμού αιώνων, ο οποίος (Πηγή: www.eepf.gr/arthra /ektropiacheloou_f116.html) κατόρθωσε όχι απλά να επιβιώσει, αλλά να ανθίσει, στις δύσκολες συνθήκες της Πίνδου, χωρίς να υποβαθμίσει το φυσικό περιβάλλον. Πρόκειται για μνημεία ανυπολόγιστης αξίας, μάρτυρες της Ιστορίας, σημεία του Χώρου, στα οποία επιζεί η Μνήμη και ο Χρόνος, αποτυπωμένα στην ελληνική ψυχή μέσα από μύθους και τραγούδια. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εξής εκκλησίες: η Ιερά Μονή Αγ. Γεωργίου Μυροφύλλου Τρικάλων, το Ιερό Ναό Αγ. Τριάδος Μεσοχώρας, την Ι. Μ. Αγ. Παρασκευής (1762 μ.χ.), η Ι. Μ. Τιμίου Σταυρού Δολιανών, η Ι. Μ. Ανταποδόσεως Κοιμήσεως Παλαιοχωρίου Γαρδικίου, η Ι. Μ. Αγ. Κυριακής Νεράιδας Τρικάλων, η Ι. Ν. Σωτήρος Λαφίνας, ο Ι. Ν. Αγ. Γεωργίου Τερπνών Άρτας, ο Ι. Ν. Αγ. Παρασκευής Σκαρπαρίου. Επίσης ιδιαίτερα σημαντικές είναι (Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας οι λιθόκτιστες γέφυρες, παλαιότερες ENVIPLAN Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες, 2004) και νεότερες, που συνδέουν και εξυπηρετούν τις κοντινές κοινότητες αλλά και πιο μακρινές περιοχές. (π.χ. η τοξωτή γέφυρα Κορανοσίας (1241 μ.χ.) που βρίσκεται στον Αρέντιο ποταμό, η γέφυρα Καρυάς (13 ος αιώνας), η κουτσογέφυρα Συκιάς, η γέφυρα Χατζηπέτρου Μεσοχώρας (1894), η γέφυρα στη θέση Πετρωτό (13 ος αιώνας). 16

2.3 Συνοπτική παρουσίαση των κοινωνικών οικονομικών χαρακτηριστικών της ευρύτερης περιοχής του έργου της εκτροπής Η πληθυσμιακή εξέλιξη του Νομού Αιτωλοακαρνανίας χαρακτηρίζεται από αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής (-1,51%) κατά τη διάρκεια των ετών 1991-2001 σε αντίθεση με την Περιφέρεια Θεσσαλίας (+2,63%) και το σύνολο της χώρας. Ο παραγωγικός πληθυσμός (2001) του Νομού Αιτωλοακαρνανίας (ηλικίας 15-64) είναι αρκετά χαμηλότερος (63,9%) από την αντίστοιχο της περιφέρειας Θεσσαλίας (65,9%). Το ποσοστό ανεργίας του νομού Αιτωλοακαρνανίας (2001) είναι υψηλότερο (12,7%) από το αντίστοιχο της περιφέρειας Θεσσαλίας (10,8%). Αξιοσημείωτο είναι ότι στο νομό Αιτωλοακαρνανίας το ποσοστό των ανέργων που είναι νέοι (7.093) είναι 66,4% σε σχέση με το αντίστοιχο επίπεδο της χώρας (48,2%). Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων του νομού Αιτωλοακαρνανίας (2001) έχει αποφοιτήσει μόνο από το Δημοτικό σχολείο (64,7%), ποσοστό μεγαλύτερο από κάθε άλλο νομό της περιοχής μελέτης και πολύ υψηλότερο από αυτό της Περιφέρειας Θεσσαλίας (59,9%) και του συνόλου της χώρας (54,4%). Το ποσοστό αναλφάβητων για το έτος 2001 είναι πολύ υψηλό (7,8%), σε σχέση με το αυτό της Περιφέρειας Θεσσαλίας (6,5%) και του συνόλου της χώρας (3,6%) Από τους νομούς της περιοχής μελέτης, ο νομός Αιτωλοακαρνανίας έχει το χαμηλότερο κατά κεφαλήν ΑΕΠ το έτος 2001 (78% του μέσου εθνικού). Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2001 (ΕΣΥΕ) η περιοχή μελέτης είναι σαφώς προσανατολισμένη στον πρωτογενή τομέα. Η συμβολή των δραστηριοτήτων του πρωτογενή τομέα στο παραγόμενο προϊόν μειώνεται συνεχώς στη διάρκεια των τελευταίων τριάντα ετών (1971-2001) όσον αφορά όλες τις χωρικές ενότητες (σε επίπεδο νομών και συνόλου χώρας), διατηρώντας όμως συνεχώς την πολύ υψηλότερη τιμή σε όλους τους νομούς της περιοχής μελέτης συγκριτικά με το μέσο εθνικό όρο. Με βάση τα κοινωνικοοικονομικά δεδομένα των επιμέρους χωρικών ενοτήτων της περιοχής, διαπιστώνεται σχετική «υστέρηση» της Αιτωλοακαρνανίας. Το γεγονός αυτό, καθώς επίσης και ο υψηλός βαθμός εξάρτησης του νομού από τον πρωτογενή τομέα και οι παρεμβάσεις όπως το έργο της εκτροπής του 17

Αχελώου στη θεσσαλική πεδιάδα, φαίνεται να αποδυναμώνουν ακόμη περισσότερο το «ευάλωτο» αναπτυξιακό υπόβαθρό της Αιτωλοακαρνανίας, στερώντας της «έναν πολύτιμο φυσικό πόρο». 18

2.4 Μεσοχώρα Αρματολικό (οικισμοί που κατακλύζονται) Η Μεσοχώρα και το Αρματολικό Τρικάλων είναι οι δύο οικισμοί που κατακλύζονται από τα νερά της τεχνητής λίμνης που θα σχηματιστεί όταν λειτουργήσει το φράγμα της Μεσοχώρας. Ο οικισμός της Μεσοχώρας βρίσκεται περίπου 70 χιλιόμετρα δυτικά της πόλης των Τρικάλων σε υψόμετρο 800μ., έχει πληθυσμό 500 κατοίκους, και διοικητικά ανήκει στο δήμο Πινδέων. Στη συνέχεια διανύοντας 2χλμ. χωματόδρομου από τη Μεσοχώρα συναντάμε το Αρματολικό το οποίο βρίσκεται σε υψόμετρο 840 μ., έχει πληθυσμό 250 κατοίκους, και διοικητικά ανήκει στην κοινότητα Νεράιδας. Οι οικισμοί αυτοί είναι κτισμένοι στην αγκαλιά της Νότιας Πίνδου, στην κοιλάδα του Αχελώου ποταμού ή Ασπροπόταμου και περιβάλλονται από ψηλά βουνά και πλούσια δάση. Η περιοχή ξεχωρίζει για την μοναδική χλωρίδα και πανίδα. Ενδεικτική της σπουδαιότητας της περιοχής είναι η παρουσία πολλών φυτικών και ζωικών ειδών τα οποία είναι ενδημικά ή απειλούμενα. Εκεί ζει η καφέ αρκούδα της Πίνδου (Ursus αrctos,) η Βίδρα (Lutrα lutrα) το Αγριόγιδο (Rupicαprα rupicαprα bαlcαnicα), ο Λύκος (Canis lupus) κ.ά. Πλούσια επίσης είναι και η ιχθυοπανίδα της περιοχής ιδιαίτερα τα ρεόφιλα είδη. Σημαντική είναι η παρουσία μεγάλων πληθυσμών άγριας πέστροφας. Η ιστορία της περιοχής χάνεται στα βάθη των αιώνων. Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα αρχαιολογικά στοιχεία ο πρώτος οικισμός βρισκόταν στη θέση "Λούτσες" δυτικά του σημερινού χωριού της Μεσοχώρας που ιδρύθηκε κατά τους ελληνιστικούς χρόνους (ανασκαφές της ΚΗ Εφορίας Προϊστορικών και κλασικών Αρχαιοτήτων καλοκαίρι 1999). Οι κάτοικοι είναι αυτόχθονες απόγονοι των αρχαίων Αθαμάνων οι οποίοι διασταυρώθηκαν με Ηπειρώτες και Θεσσαλούς. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας οι κάτοικοι έδωσαν μεγάλους αγώνες για την απελευθέρωση τους και πρωτοστάτησαν στους αγώνες του 1821. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής στη Μεσοχώρα είχε εγκαταστήσει το στρατηγείο του ο Άρης Βελουχιώτης. Κορυφαία ιστορική στιγμή για την Μεσοχώρα υπήρξε η πυρπόληση του χωριού το 1943 από τους Γερμανούς. Το θρίλερ για την τύχη των οικισμών που θα κατακλυστούν από τα έργα της εκτροπής ξεκινά το 1985 όπου αρμόδιο κυβερνητικό κλιμάκιο, με συμμετοχή του τότε διοικητή της Δ.Ε.Η. κ. Δημ. Παπαμαντέλου, επισκέφτηκε τη Μεσοχώρα και εξήγγειλε το έργο παραπλανώντας τους κατοίκους λέγοντας ότι πρόκειται να δημιουργηθεί ένα μικρό φράγμα ύψους 60-80 μέτρων που δεν απειλούσε το χωριό με κατάκλυση. Ωστόσο, αν και στην αρχή 19

δεν υπήρξαν μεγάλες αντιδράσεις άρχισαν σιγά σιγά να διατυπώνονται επιφυλάξεις για το έργο. Το 1986 η ΔΕΗ, επικαλούμενη το -εθνικό- συμφέρον, ξεκινάει την κατασκευή του φράγματος για τη λειτουργία υδροηλεκτρικού εργοστασίου χωρίς καμιά συμφωνία κράτους κατοίκων. Το 1987 γίνεται αντιληπτό μετά από επίσημο έγγραφο της ΔΕΗ (έγγραφο της 1181 ΔΑΥΗΕ/28. 12. 87) ότι το υψομετρικό όριο επέμβασης ήταν τα 755μ.(σήμερα 800μ.) δηλαδή, με τη τεχνητή λίμνη θα κατακλυσθούν τα 2/3 της Μεσοχώρας και το μισό Αρματολικό. Το 1988 ιδρύεται ο Σύνδεσμος Κατακλυζομένων Μεσοχώρας με πρωταρχικό σκοπό τη ματαίωση του έργου και την πρόταση εναλλακτικών λύσεων που μέχρι και σήμερα συνεχίζει να δίνει σκληρούς αγώνες ενάντια στο κράτος, τη ΔΕΗ και τις εταιρείες. Στις 30-5-1989 οι κάτοικοι της Μεσοχώρας και του Αρματολικού σε κινητοποίηση διαμαρτυρίας βρίσκονται αντιμέτωποι με 400 περίπου άνδρες των ΜΑΤ στην περιοχή του φράγματος. Το 1993 ((ΚΥΑ 1092519/5318/0010 19.7.1993 (ΦΕΚ 1000Δ') ΚΥΑ 1092518/5317/0010 19/07/1993 (ΦΕΚ 993Δ')) εκδίδεται απόφαση για την αναγκαστική απαλλοτρίωση των οικισμών η οποία λόγω της αντίστασης των κατοίκων δεν εφαρμόζετε. Το 1994 το Συμβούλιο Επικρατείας βγάζει ακυρωτική απόφαση για το έργο(2759-2760/1994), η ΔΕΗ όμως συνεχίζει και ολοκληρώνει παράνομα το φράγμα το καλοκαίρι του 1995. Το 2002 ισχύει ξανά αναγκαστική απαλλοτρίωση με νόμο (Ν.3066/2002) που μπήκε στο πακέτο των έργων της Ολυμπιάδας. Τέλος το 2009 ψηφίζεται νέος νόμος (Ν. 3734/2009) περί «της ρύθμισης ζητημάτων σχετικών με το Υδροηλεκτρικό Έργο Μεσοχώρας». Ο νόμος αυτός αναφέρετε στην αναγκαστική απαλλοτρίωση πέραν της ζώνης ασφαλείας ολόκληρου του τμήματος του χωριού που δεν κατακλύζεται (540.000 τ.μ, στο τμήμα αυτό δεν είχε τεθεί θέμα απαλλοτρίωσης με τον Ν.3066/2002). Στην περιοχή Αρματολικού η απαλλοτρίωση δεν υπερβαίνει τη ζώνη ασφαλείας. Οι απαλλοτριωμένες εκτάσεις πέραν της ανώτατης στάθμης πλημμύρας θα διαμορφωθούν από τη ΔΕΗ Α.Ε., κατά τρόπο ώστε να αποτελούν χώρο αναψυχής. Ο Ν. 3734/2009 έχει προσβληθεί ως προς την συνταγματικότητά του και η εκδίκαση θα γίνει στο ΣτΕ στις 25 Ιανουαρίου 2010. 20

Πηγή: Aναπτυξιακή Εταιρεία Αιτωλοακαρνανίας ΕNVIPLAN Γ. Θ. Τσεκούρας & Συνεργάτες (2004) 21

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣτΕ Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΗΜΕΡΑ 3.1 Σύντομη ιστορική αναδρομή του έργου της εκτροπής του Αχελώου Το 1925 για πρώτη φορά άρχισε να καλλιεργείται η ιδέα της εκτροπής του ποταμού Αχελώου στη θεσσαλική πεδιάδα από τον καθηγητή του ΕΜΠ κ. Κουτσοκώστα. Το 1958 διατυπώνεται η πρόταση από το κ. Κουτσοκώστα σε εκθεσή του προς τη ΔΕΗ. Η εκτροπή προβλέπονταν να γίνει με σήραγγα μήκους περίπου 20 χιλιομέτρων από την περιοχή της Μεσοχώρας. Το 1964 ο Γεώργιος Παπανδρέου σε ομιλία του στην κεντρική πλατεία της Λάρισας ήταν ο πρώτος πολιτικός που εξάγγειλε το έργο της εκτροπής του Αχελώου. Τη δεκαετία του 1960 και μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970 έγιναν μια σειρά από μελέτες με σκοπό την αξιοποίηση των υδατικών πόρων της Θεσσαλίας και του Αχελώου με σημαντικότερες αυτές της ελβετικής εταιρίας ELECTRO WATT (EW) και της καναδικής εταιρίας (SNC). Η μελέτη της EW (1968 1974) είχε ως κύρια κατεύθυνση την ανάπτυξη του θεσσαλικού κάμπου στα πλαίσια του υδρολογικού δυναμικού των λεκανών απορροής της περιφέρειας Θεσσαλίας. Η «εκτροπή του Αχελώου» ερευνήθηκε από την EW ως εναλλακτική λύση, αλλά απορρίφθηκε λόγο αντιοικονομικότητας για ενεργειακή εκμετάλλευση και λόγο προβλημάτων χρηματοδότησης. Η μελέτη της SNC (1971-1972) αφορούσε την ενεργειακή αξιοποίηση των υδάτων του Αχελώου για λογαριασμό της ΔΕΗ. Η λύση της εκτροπής εξετάσθηκε και σε αυτήν τη μελέτη αλλά απορρίφθηκε ως αντιοικονομική, προτάθηκε δε στη ΔΕΗ σαν βέλτιστη λύση η κατασκευή μιας σειράς υδροενεργειακών έργων κατά μήκος του ρου του Αχελώου. Το 1972 ο υδροενεργειακός μηχανικός της ΔΕΗ Σ. Μαγειρίας συμπεριέλαβε το σχέδιο εκτροπής του Αχελώου από τη θέση Συκιά με φράγμα στην Παλαιοκαρύα Πύλης μέσα από μιά σειρά προτάσεων διαφόρων εκτροπών με σκοπό την ανάπτυξη της Θεσσαλίας. Η επιτροπή που συστάθηκε για την αξιολόγηση των προτάσεων Μαγειρία απέρριψε την εκτροπή με το αιτιολογικό 22

ότι η υδροηλεκτρική εκμετάλλευση του Αχελώου μέσα στην κοίτη του είναι πιο συμφέρουσα για την ΔΕΗ. Κατά τα έτη 1973-1977 έγιναν διάφορες μελέτες επιτροπών και ομάδων εργασίας για το έργο, με σημαντικότερη την έκθεση της ΕΣΥΟ (Επιτροπή Συνεργασίας Υδατικής Οικονομίας), όπου διαπιστώθηκε ότι το υδατικό έλλειμα της θεσσαλίας ξεπερνά το 1,5 διδ m 3 νερού το χρόνο και προτάθηκε η κάλυψή του μέσω της εκτροπής του Αχελώου. Το 1978 στο συνέδριο του ΤΕΕ Λάρισας με θέμα «Το υδατικό δυναμικό της Θεσσαλίας» προτείνεται η άμεση προώθηση της μελέτης και υλοποίησης του έργου της εκτροπής του Αχελώου. Τον ίδιο χρόνο ανατίθεται στη ΔΕΗ σε συνεργασία με το ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ και Τ.Γ.Μ.Ε. μελέτη επανεξέτασης του υδατικού προβλήματος του Θεσσαλικού κάμπου και η ανεύρεση βέλτιστης λύσης αντιμετώπισής του. Το Νοέμβριο, στην έκθεση της, η ομάδα εργασίας καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να ανατεθεί σε ειδικό γραφείο η μελέτη σκοπιμότητας του έργου. Το 1979 η Κυβέρνηση Γ. Ράλλη με Υπουργό Συντονισμού τον Κ. Μητσοτάκη εγκρίνει πόσο 200 εκ. δρχ. για τη μελέτη του έργου. Το 1980 η ομάδα εργασίας της ΔΕΗ υποβάλλει στο Υπουργείο Συντονισμού τα συμβατικά τεύχη και τις προδιαγραφές για την μελέτη τεχνικής ευστάθειας και οικονομικής σκοπιμότητας του έργου. Το Σεπτέμβριο του 1981 λίγο πριν τις βουλευτικές εκλογές με απόφαση του Υπουργείου Συντονισμού, προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός για την ανάθεση εκπόνησης της μελέτης του έργου. Το Νοέμβριο του 1981 η νέα κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου ακυρώνει την προκήρυξη για τη μελέτη σκοπιμότητας του έργου. Τον Ιούνιο του 1982 γίνεται Πανθεσσαλική διάσκεψη διανομαρχιακού χαρακτήρα και προβάλλεται η εκτροπή του Αχελώου ως καθολικό αίτημα του Θεσσαλικού λαού και των οργανώσεών του. Το ίδιο μήνα σε σύσκεψη υπηρεσιακών παραγόντων μεταξύ ΔΕΗ και Υ.Σ., ΥΠ.ΓΕ, ΥΠ.ΔΕ συμφωνείται η άμεση προώθηση μελέτης για την αντιμετώπιση του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας μέσω της εκτροπής υδάτων από τον Αχελώο ποταμό στο Θεσσαλικό κάμπο. 23

Το Μάρτιο του 1983 ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου εξαγγέλει στους εορτασμούς για την επέτειο του ξεσηκωμού στο Κιλελέρ ότι «η κυβέρνηση μελετά την εκτροπή». και συστήνεται για το σκοπό αυτό Διυπουργικό Συντονιστικό Όργανο (ΔΣΟ) από τους υπουργούς ΥΠΕΘΠ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΒΕΤ, και Εκτελεστική Γραμματεία (ΕΓ) από εκπροσώπους των υπουργών μελών του ΔΣΟ. Τον ίδιο χρόνο εντάσσεται η εκτροπή στο πενταετές πρόγραμμα 1983-1987. Το 1984 πριν από τις ευρωεκλογές, ο πρωθυπουργός Α. Παπανδρέου και πάλι στους εορτασμούς για την επέτειο του ξεσηκωμού στο Κιλελερ δηλώνει την τελική απόφαση της κυβέρνησης για την πραγματοποίηση του έργου λέγοντας ότι «η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ έβαλε την εκτροπή στο πενταετές 1983-87». Τον Ιούνιο του 1984, η ΔΕΗ υποβάλει προκαταρκτική μελέτη σύμφωνα με την οποία προσδιορίζονται διάφορες εναλλακτικές λύσεις, διερευνώνται οι προϋποθέσεις μελέτης και κατασκευής του έργου και προσδιορίζονται οι απαιτούμενες ενέργειες για την απόκτηση των δεδομένων που πρέπει να συλλεγούν και να αναλυθούν. Μετά τη σχηματοποίηση της ταυτότητας του έργου επικράτησε ένα βασικό σχέδιο εκτροπής (1,1 έως 1,5δις μ 3 ετήσιας ποσότητας νερού) που αποτέλεσε με μικρές παραλλαγές τη βάση για την περαιτέρω υλοποίηση του έργου και περιελάμβανε τα εξής έργα : Φράγμα και ταμιευτήρας Μεσοχώρας Σήραγγα παραγωγής Μεσοχώρας Γλύστρας και ΥΗΣ Γλύστρας Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Συκιάς Σήραγγα εκτροπής Αχελώου προς Θεσσαλία (Συκιά-Πευκόφυτο) και ΥΗΣ Πευκοφύτου Φράγμα, ταμιευτήρας και ΥΗΣ Μουζακίου Φράγμα και ταμιευτήρας Πύλης Συνδετήρια σήραγγα ταμιευτήρων Πύλης-Μουζακίου Αναρρυθμιστική δεξαμενή και μικρός ΥΗΣ Μαυρομματίου Την ίδια χρονιά, η ΕΕ εκφράζει επιφυλάξεις για την εκτροπή μετά από την υποβολή σχετικού μνημονίου της Ελλάδας για το έργο. Το 1985 ξεκινούν οι προκαταρκτικές εργασίες στη Μεσοχώρα, την Συκιά, την Πύλη, και το Μουζάκι. Το 1986 η ΔΕΗ αρχίζει την κατασκευή του φράγματος της Μεσοχώρας. 24

Το 1987 εντάσσονται μέρος των έργων κεφαλής (Φράγμα Μεσοχώρας, φράγμα Συκιάς, ήμισυ της σήραγγας εκτροπής) και κατασκευής του αρδευτικού δικτύου στη Θεσσαλία για την άρδευση 300.000 στρεμμάτων στο Μεσογειακό Ολοκληρωμένο Πρόγραμμα Ανατολικής και Κεντρικής Ελλάδας (ΜΟΠ/ΑΚΕ). Επίσης προκηρύσσεται διεθνής διαγωνισμός για το σύνολο των έργων κεφαλής (Φράγμα Μεσοχώρας, φράγμα και υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς, σύνολο της σήραγγας εκτροπής, υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου) και το αρδευτικό έργο. Το 1988 γίνεται διημερίδα του ΤΕΕ, στην Αθήνα και υποβάλλεται η πρώτη μελέτη σκοπιμότητας από την Morgan Grenfeld.(Σύμφωνα με τη μελέτη το έργο θα απαιτούσε τουλάχιστον 12 χρόνια για να ολοκληρωθεί με κόστος 986 δις. Δρχ.) Το 1989 γίνεται υποβολή των τελικών προσφορών του διεθνούς διαγωνισμού από έναν και μόνο όμιλο (TAYEURO). Τον ίδιο χρόνο συστήνεται διυπουργική μελετητική ομάδα (ΥΠΕΘΟ, ΥΠΓΕ, ΥΠΕΧΩΔΕ, ΥΒΕΤ), η οποία εκπονεί «Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων στο δέλτα του Αχελώου από την εκτροπή του στη Θεσσαλία». Επίσης, η ΕΕ εξαρτά τη χρηματοδότηση από την τήρηση των όρων που περιλαμβάνονται στη ΜΠΕ. Το 1990 η ΕΕ εξαιρεί οριστικά τη χρηματοδότηση αρδευτικών έργων και η Ελληνική Κυβέρνηση αναγκάζεται να αφαιρέσει το αρδευτικό έργο των 300.000 στρεμμάτων από το αντικείμενο του διεθνούς διαγωνισμού. Στη συνέχεια εντάσσονται τα λοιπά έργα κεφαλής (Υδροηλεκτρικός σταθμός Συκιάς, υπόλοιπο σήραγγας εκτροπής, υδροηλεκτρικός σταθμός Πευκόφυτου) στο Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ). Το 1991 η τεχνική επιτροπή αξιολόγησης του διεθνούς διαγωνισμού κάνει δεκτή την προσφορά της TAYEURO. Τον ίδιο χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση εγκρίνει τους περιβαλλοντικούς όρους για τα φράγματα Μεσοχώρας και Συκιάς. Επίσης διαρρέει επιστολή του διοικητή της ΔΕΗ Θ. Ξανθόπουλου προς τον τύπο στην οποία η ΔΕΗ ζητά αποζημίωση ύψους 139,7 δις δρχ. λόγο ζημίας που υφίσταται εξαιτίας του έργου της εκτροπής. Το 1992 η ΕΕ διαπιστώνει παραβίαση των κοινοτικών κανόνων ως προς την ανάθεση του έργου. Επίσης τον ίδιο χρόνο η Ελληνική Κυβέρνηση εγκρίνει 25

τους περιβαλλοντικούς όρους για τη σήραγγα εκτροπής και για τους σταθμούς Πύλης και Μουζακίου. Το 1993 υπογράφεται η σύμβαση με την TAYEURO. Παραδίδονται δύο μελέτες που ερευνούν το έργο ως καθαρά ενεργειακό με αντίθετα συμπεράσματα (θετική της LDK Consultants, αρνητική της Colenco). Η ΕΕ αναθέτει στην Cooper & Lybrand την σύγκριση των δύο μελετών και η Cooper & Lybrand αποφαίνεται ότι το έργο θα ήταν βιώσιμο υπό εξαιρετικά απίθανες συνθήκες. Η ΕΕ γνωστοποιεί στην ελληνική πλευρά ότι οι όροι της σύμβασης ανάθεσης του έργου αντίκεινται στους όρους της προκήρυξης και κατά συνέπεια υπάρχει ενδεχόμενο παραπομπής της Ελλάδας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο. Οι συστάσεις αυτές της ΕΕ συνεχίζονται μέχρι τις αρχές του επόμενου έτους. Γίνεται προσφυγή των περιβαλλοντικών οργανώσεων στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) με κύριο θέμα την έλλειψη μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για το σύνολο του έργου. Το 1994 η σύμβαση ακυρώνεται ύστερα από παρέμβαση της ΕΕ σύμφωνα με τη οποία οι όροι του διαγωνισμού του 1987 παραβιάζουν το κοινοτικό δίκαιο. Τον ίδιο χρόνο το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές απόφασεις αριθμ. 2759-2760/1994 κατά των υπουργικών αποφάσεων με τις οποίες εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή των φραγμάτων Μεσοχώρας-Συκιάς και Πύλης-Μουζακίου και διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι η συνολική επίδραση ενός σύνθετου και πολύπλοκου τεχνικού έργου δεν ισούται με το άθροισμα των συνεπειών των επί μέρους τεχνικών έργων αλλά είναι πολλαπλάσιο, λόγω του δυναμικού χαρακτήρα των διαταρασσόμενων φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Επομένως μόνο με μια συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα ήταν δυνατόν να διαγνωστούν σε όλη τους την έκταση οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εκτροπής. Στη συνέχεια εξαγγέλλεται η μικρότερη(600 x 10 6 μ 3 ) ήπια ή οικολογική εκτροπή όπως ονομάσθηκε. Το έργο χαρακτηρίζεται ως πολλαπλής σκοπιμότητας(ενεργειακό, αρδευτικό, περιβαλλοντικό). Επίσης γίνεται υποβολή του επιχειρησιακού προγράμματος «Αχελώος» στην ΕΕ για χρηματοδότηση από το Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης (ΚΠΣ) 1994-1999. Το 1995, με σκοπό την συμμόρφωση με τις αποφάσεις του (ΣτΕ), συντάσσεται η «συνολική» Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) σε χρονκό διάστημα περίπου 3 μηνών και ακολουθεί η έγκριση των περιβαλλοντικών όρων (23271/15-12-1995) και η αδειοδότηση του έργου. 26

Παρά τις αντιδράσεις για το φράγμα της Μεσοχώρας, η ΔΕΗ ολοκληρώνει το έργο το καλοκαίρι. Τον ίδιο χρόνο επιστημονική επιτροπή του ΕΜΠ μετά από ενασχόληση 18 μηνών με το έργο καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η πραγματοποίησή του θα προξενήσει πολύ μεγαλύτερα προβλήματα από αυτά που σκοπεύει να λύσει. Τέλος εκδίδεται από το (ΣτΕ) απόφαση αριθ. (3943/1995) που ακυρώνει την άρνηση του ΥΒΕΤ να παράσχει στις περιβαλλοντικές οργανώσεις την πρόσβαση στα στοιχεία που σχετίζονται με έργα της εκτροπή. Το 1996 κυρώνεται από τη Βουλή η σύμβαση με τη ρωσική κοινοπραξία (ΑΤΡ) για την προμήθεια του ηλεκτρικού και του μηχανολογικού εξοπλισμού των σταθμών Συκιάς και Πευκοφύτου. Επίσης προκηρύσσεται ο διαγωνισμός για το φράγμα Συκιάς και τη σήραγγα εκτροπής και γίνεται η ανάθεση του φράγματος Συκιάς στη μειοδότρια κοινοπραξία. (Προοδευτική ΑΤΕ - ΑΤΕΜΚΕ ΑΤΕ - ΑΤΤΙΚΑΤ ΑΤΕ - ΑΒΑΞ ΑΕ). Τα έργα στο φράγμα της Συκιάς ξεκινούν. Το 1997 γίνεται η ανάθεση της σήραγγας εκτροπής στη μειοδότρια κοινοπραξία (IMPREGILO Spa - ΤΕΓΚ ΑΕ - Γνώμων ΑΕ ). Το 1998-99 συνεχίζονται οι εργασίες με αρκετά τεχνικά προβλήματα και περιορισμένη χρηματοδότηση. Το 2000 το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση αριθμ 3478/2000 κατά της κοινής υπουργικής απόφασης του 1995, με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου και επίσης διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων. Το 2001 διαλύεται η εργολαβία του φράγματος Συκιάς και εκπονείται συμπληρωματική ΜΠΕ για το έργο που θα περιλαμβάνει και λύσεις σύμφωνα με τις αποφάσεις του ΣτΕ για το ναό του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων. Το 2002 παραδίδεται η μελέτη για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου και αρχίζουν οι διαδικασίες για την έγκριση της νέας μελέτης από το ΥΠΕΧΩΔΕ. Το 2003 υπογράφεται η έγκριση της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με τους νέους περιβαλλοντικούς όρους και ξεκινούν και πάλι 27

οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής. Επίσης επαναπροκηρύσσεται ο διαγωνισμός για το φράγμα Συκιάς (5-11-2003) αλλά αναβάλλεται για τις (14-1-2004). Το 2004 αναβάλλεται εκ νέου ο διαγωνισμός για το φράγμα της Συκιάς δύο φορές, την πρώτη για τις 31-3-2004 και τη δεύτερη για το έτος 2005. Το 2005 διενεργείται ο διαγωνισμός και γίνεται η ανάθεση και η υπογραφή της σύμβασης για το φράγμα Συκιάς στη μειοδότρια κοινοπραξία (Μηχανική Α.Ε.). Το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση αριθμ. 1688./3-6-2005 κατά της έγκριση της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει εθνικό σχέδιο διαχείρισης υδατικών πόρων όπως προβλέπεται από την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία. Το 2006 το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές αποφάσεις αριθμ.1186-1187/2006 κατά της ανάθεσης του έργου στην εταιρεία Μηχανική Α.Ε. για την ολοκλήρωση του φράγματος της Συκιάς σύμφωνα με το σκεπτικό του ότι οι εν λόγω αποφάσεις βασίστηκαν στις μελέτες περιβαλλοντικών όρων τις οποίες είχε ακυρώσει το ΣτΕ το 2005. Στη συνέχεια ο υπουργός ΥΠΕΧΩΔΕ κ. Γ. Σουφλιάς με την ψήφιση του Ν. 3481/2006 από την ολομέλεια της Βουλής, παρακάμπτει τις αποφάσεις του (ΣτΕ) με νόμο και ξεμπλοκάρει τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με το νόμο αυτό δημόσια έργα που αφορούν στην εκτροπή του Αχελώου και δημοπρατήθηκαν ή κατασκευάσθηκαν ή βρίσκονται στο στάδιο κατασκευής επιτρέπεται να λειτουργήσουν ή να ολοκληρωθεί η κατασκευή τους. Το 2007 γίνεται επανέναρξη των εργασιών στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα Συκιάς. Το ΣτΕ με την απόφαση αριθ. 999/2007 απορρίπτει την αίτηση αναστολής φορέων της Αιτωλοακαρνανίας και οργανώσεων που ζητούσαν αναστολή της απόφασης του υπουργού ΥΠΕΧΩΔΕ, η οποία ενέκρινε το αποτέλεσμα της δημοπρασίας για την εκτέλεση του έργου αποπεράτωσης του φράγματος Συκιάς. Το ΣτΕ έκρινε ότι η αίτηση στρέφεται ευθέως κατά του νόμου (Ν. 3481/2006) και ακολούθησε την πάγια νομολογία του δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία ελέγχονται μόνον οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει νόμου και όχι οι ίδιοι οι νόμοι. Το 2008 συνεχίζονται οι εργασίες στη σήραγγα εκτροπής και στο φράγμα της Συκιάς όπου ανακύπτουν τεχνικά προβλήματα. 28

Το 2009 συνεχίζονται οι εργασίες στο φράγμα της Συκιάς και ολοκληρώνονται οι εργασίες διάτρησης στη σήραγγα εκτροπής μήκους 17.504 μέτρων τον Απρίλιο του 2009. Το ΣτΕ με την αποφασή αριθ. 3054/09-10-2009 έκρινε αντίθετο το σύνολο των έργων της εκτροπής προς την κοινοτική νομοθεσία του περιβάλλοντος και υπέβαλε σειρά προδικαστικών ερωτημάτων προς το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η απόφαση αυτή στρέφεται ευθέως κατά του νόμου «Σουφλιά» (Ν. 3481/2006) θέτοντας σε αμφιβολία τη δυνατότητα της Πολιτείας να καταστρατηγεί τις αποφάσεις των δικαστηρίων και να «περνάει» με νόμο έργα. Η εισηγήτρια, σύμβουλος Επικρατείας κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου ζήτησε να μεταστραφεί η νομολογία του ΣτΕ, θεωρώντας ότι η μη δικαστική έρευνα των αποφάσεων της Πολιτείας που κυρώνονται με νόμο δημιουργούν έλλειμμα δικαστικής προστασίας. Το 2010 σύμφωνα με τις δηλώσεις της υπουργού ΥΠΕΚΑ κ. Τ. Μπιρμπίλη (ΣΚΑΪ, 10/02/2010) πρόκειται να προκηρυχθεί διαχειριστική μελέτη προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα σχετικά με την αναγκαιότητα ή μη του έργου. Επίσης εκδίδεται η απόφαση υπ αριθμ. (141/2010) της Επιτροπής Αναστολών του ΣτΕ μετά από αίτηση του «Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) Ελλάς», που ζητούσε να ανασταλούν προσωρινά τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή το ΣτΕ διατάσσει: α) την άμεση διακοπή όλων των εργασιών που διενεργούνται και αποσκοπούν στην κατασκευή του έργου της μερικής εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, καθώς και την αποχή από κάθε υλική ενέργεια που κατατείνει στην ολοκλήρωση και λειτουργία των έργων που συνδέονται με το εγχείρημα της εκτροπής, β) τη μη λειτουργία όσων εκ των έργων χρήσης και αξιοποίησης υδάτων έχουν ολοκληρωθεί. 29

3.2 Επισκόπηση των κυριότερων αποφάσεων του ΣτΕ 1994: Το Ε τμήμα του ΣτΕ «μπλοκάρει» για πρώτη φορά την εκτροπή του Αχελώου με τις ακυρωτικές αποφάσεις υπ αριθμ. (2759-2760/1994) κατά των υπουργικών αποφάσεων με τις οποίες εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι για την κατασκευή των φραγμάτων Μεσοχώρας-Συκιάς και Πύλης-Μουζακίου και διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι η συνολική επίδραση ενός σύνθετου και πολύπλοκου τεχνικού έργου δεν ισούται με το άθροισμα των συνεπειών των επί μέρους τεχνικών έργων αλλά είναι πολλαπλάσιο, λόγω του δυναμικού χαρακτήρα των διαταρασσόμενων φυσικών και ανθρωπογενών οικοσυστημάτων που βρίσκονται σε αλληλεπίδραση. Επομένως μόνο με μια συνολική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα ήταν δυνατόν να διαγνωστούν σε όλη τους την έκταση οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της εκτροπής. 1995: Το ΣτΕ εκδίδει την απόφαση υπ αριθμ. (3943/1995) που ακυρώνει την άρνηση του ΥΒΕΤ να παράσχει στις περιβαλλοντικές οργανώσεις την πρόσβαση στα στοιχεία που σχετίζονται με έργα της εκτροπή. 2000: Το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση υπ αριθμ. (3478/2000) κατά της κοινής υπουργικής απόφασης του 1995, με την οποία εγκρίθηκαν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου και επίσης διατάσσει τη διακοπή των έργων με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει διερεύνηση εναλλακτικών λύσεων για την διάσωση του ναού του Αγίου Γεωργίου στο Μυρόφυλλο Τρικάλων. 2005: Το ΣτΕ εκδίδει την ακυρωτική απόφαση υπ αριθμ. (1688./3-6-2005) κατά της έγκρισης της συμπληρωματικής ΜΠΕ (ΚΥΑ αριθμ. 131957/19-3-2003) με το σκεπτικό ότι δεν υπάρχει εθνικό σχέδιο διαχείρισης υδατικών πόρων όπως προβλέπεται από την ελληνική και την κοινοτική νομοθεσία. 2006: Το ΣτΕ εκδίδει τις ακυρωτικές αποφάσεις υπ αριθμ.(1186-1187/2006) κατά της ανάθεσης του έργου στην εταιρεία Μηχανική Α.Ε. για την ολοκλήρωση του φράγματος της Συκιάς σύμφωνα με το σκεπτικό του ότι οι εν λόγω αποφάσεις βασίστηκαν στις μελέτες περιβαλλοντικών όρων τις οποίες είχε ακυρώσει το ΣτΕ το 2005. 2007: Το ΣτΕ με την απόφαση υπ αριθμ. (999/2007) απορρίπτει την αίτηση αναστολής φορέων της Αιτωλοακαρνανίας και οργανώσεων που ζητούσαν 30

αναστολή της απόφασης του υπουργού ΥΠΕΧΩΔΕ, η οποία ενέκρινε το αποτέλεσμα της δημοπρασίας για την εκτέλεση του έργου αποπεράτωσης του φράγματος Συκιάς. Το ΣτΕ έκρινε ότι η αίτηση στρέφεται ευθέως κατά του νόμου (Ν. 3481/2006) και ακολούθησε την πάγια νομολογία του δικαστηρίου, σύμφωνα με την οποία ελέγχονται μόνον οι διοικητικές πράξεις που εκδίδονται βάσει νόμου και όχι οι ίδιοι οι νόμοι. 2009: Το ΣτΕ με την απόφαση υπ αριθμ. 3054/09-10-2009 έκρινε αντίθετο το σύνολο των έργων της εκτροπής προς την κοινοτική νομοθεσία του περιβάλλοντος και υπέβαλε σειρά προδικαστικών ερωτημάτων προς το Δικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. Η απόφαση αυτή στρέφεται ευθέως κατά του νόμου «Σουφλιά» (Ν. 3481/2006) θέτοντας σε αμφιβολία τη δυνατότητα της Πολιτείας να καταστρατηγεί τις αποφάσεις των δικαστηρίων και να «περνάει» με νόμο έργα. Η εισηγήτρια, σύμβουλος Επικρατείας κ. Κατερίνα Σακελλαροπούλου ζήτησε να μεταστραφεί η νομολογία του ΣτΕ, θεωρώντας ότι η μη δικαστική έρευνα των αποφάσεων της Πολιτείας που κυρώνονται με νόμο δημιουργούν έλλειμμα δικαστικής προστασίας. 2010: Η Επιτροπή Αναστολών του ΣτΕ εκδίδει την απόφαση υπ αριθμ. (141/2010) μετά από αίτηση του «Παγκόσμιου Ταμείου για τη Φύση (WWF) Ελλάς», που ζητούσε να ανασταλούν προσωρινά τα έργα της εκτροπής. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή διατάσσεται: α) η άμεση διακοπή όλων των εργασιών που διενεργούνται και αποσκοπούν στην κατασκευή του έργου της μερικής εκτροπής του άνω ρου του ποταμού Αχελώου προς τη Θεσσαλία, καθώς και η αποχή από κάθε υλική ενέργεια που κατατείνει στην ολοκλήρωση και λειτουργία των έργων που συνδέονται με το εγχείρημα της εκτροπής, β) η μη λειτουργία όσων εκ των έργων χρήσης και αξιοποίησης υδάτων έχουν ολοκληρωθεί. 31

3.3 Η Κατάσταση σήμερα εξελίξεις στο μέλλον Σήμερα το θρίλερ της εκτροπής του Αχελώου μετά από παλινωδίες δεκαετιών συνεχίζεται αμείωτο χωρίς να διαφαίνεται ένα ξεκάθαρο μέλλον. Κύριοι παράγοντες που θα καθορίσουν τις μελλοντικές εξελίξεις είναι : Το πραγματικό κόστος ολοκλήρωσης των έργων. Σύμφωνα με την Εφημερίδα Ελευθεροτυπία (25-11-2009) το συνολικό κόστος των έργων της εκτροπής ανέρχεται σε 3 4 δις ευρώ από τα οποία έχουν δαπανηθεί μέχρι σήμερα περίπου 500 εκ. ευρώ (Καθημερινή 29-11-209). Η όποια αισιοδοξία στο στρατόπεδο των «φίλων» της εκτροπής ότι το υπολοιπόμενο κόστος είναι 220-250 εκ. ευρώ είναι πλαστή διότι το κόστος αυτό αναφέρεται στην αποπεράτωση μέρους και όχι του συνόλου των έργων που απαιτούνται για την εκτροπή και ιδιαίτερα δεν περιλαμβάνεται σε αυτό το τεράστιο κόστος για τα «έργα πεδιάδας» που απαιτούνται στο Θεσσαλικό κάμπο για την ανάπτυξη του δικτύου διανομής και αξιοποίησης των εκτρεπομένων υδάτων. Η παγκόσμια οικονομική κρίση και ο αντίκτυπός της στην Ελληνική οικονομία καθιστούν στο μέλλον την χρηματοδότηση των έργων που γίνετε αποκλειστικά από τις Δημόσιες Επενδύσεις δυσχερής. Η στάση της πολιτικής ηγεσίας και των κομμάτων. Πρόσφατα η υπουργός Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής κ. Τίνα Μπιρμπίλη εξέφρασε επιφυλάξεις για την αποτελεσματικότητα της εκτροπής του Αχελώου, υποστηρίζοντας ότι λόγω της μείωσης των βροχοπτώσεων, το νερό του ποταμού που υπολογίζεται ότι θα εξυπηρετεί τις ανάγκες των Θεσσαλών δεν θα επαρκεί. Επίσης πρότεινε να τεθεί σύντομα σε λειτουργία το υδροηλεκτρικό φράγμα της Μεσοχώρας, ανεξάρτητα από τα υπόλοιπα έργα της εκτροπή του Αχελώου(τα έργα στην Μεσοχώρα έχουν ολοκληρωθεί από το 1997 και εκκρεμούν οι απαλλοτριώσεις) ώστε να εξασφαλισθεί η παραγωγή καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας. Σε τελευταία συνέντευξή της (ΣΚΑΪ, 10/02/2010) δήλωσε ότι προτίθεται να προκηρύξει διαχειριστική μελέτη προκειμένου να απαντηθεί το ερώτημα σχετικά με την αναγκαιότητα ή μη του έργου. Χαρακτηριστικό των τριβών που υπάρχουν για το έργο της εκτροπής - που ήταν αντικείμενο και του προεκλογικού αγώνα των κομμάτων στις εκλογές του 2009 (τηλεμαχία Καραμανλή Παπανδρέου) - είναι η αντίδραση που προήλθε μέσα από το κυβερνητικό στρατόπεδο του Υπουργού Υποδομών Δημήτρη Ρέππα, που σε συνεδρίαση της Βουλής, μίλησε για την εκτροπή και διαβεβαίωσε ότι πρόκειται για «υδρευτικό, αρδευτικό, ενεργειακό και περιβαλλοντικό» έργο, που θα ολοκληρωθεί σε δυόμισι έως τρία χρόνια. 32