ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΒ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΒ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗΣ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέμα: Α Δ μέ α α α μ : Η ω ΕΚΔΔΑ-ΙΝΕΠ Ε β έ ω : Δ Γ ώ γ Πα αμ χαή Σ α ή : Χ ή Βαμβα ύ α ΑΘΗΝΑ 2014

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή αυτής της τελικής εργασίας, Δρ. Παπαμιχαήλ Γεώργιο για τη βοήθεια του και την καθοδήγηση του όσον αφορά τη διεκπεραίωση της. Ιδιαίτερες ευχαριστίες ανήκουν στους φίλους και συναδέλφους Αλεξάνδρα, Λουκά, Μαρίτα και Τζουλιάνα. 2

Περίληψη Τα ανοικτά δημόσια δεδομένα επιτελούν ένα ολοένα και σημαντικότερο ρόλο σε μία κοινωνία αλλά και οικονομία της πληροφορίας. Η ισότιμη και πλήρης πρόσβαση σε όλους τους πολίτες στην πληροφορία είναι προαπαιτούμενο για την συμμετοχή τους τόσο στη κοινωνική όσο και στην οικονομική ζωή. Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση των βασικών πτυχών και χαρακτηριστικών των ανοικτών δημόσιων δεδομένων (κοινωνικές, οικονομικές, νομικές και τεχνολογικές) και βάση αυτών η αξιολόγηση και η διατύπωση προτάσεων για την καλύτερη εκμετάλλευσης τους από τους δημόσιους φορείς. Στο πλαίσιο αυτής της μελέτης επιλέχθηκε το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης του ΕΚΔΔΑ ως μελέτη περίπτωσης. Βάση των ανωτέρω πτυχών αξιολογούνται τα σύνολα δεδομένων που διαθέτει, προτείνονται τρόποι βελτίωσης της διάθεσης αυτών, καθώς και τρόποι διάθεσης νέων συνόλων με παράλληλη περιγραφή των προβλημάτων που μπορεί να προκύψουν από την διαδικασία. Τέλος γίνεται προσπάθεια εξαγωγής μεθοδολογίας για την διαδικασία αξιοποίησης και διάθεσης των ανοικτών δεδομένων από δημόσιους οργανισμούς. Λέξεις-Κλειδιά: Ανοικτά Δεδομένα, Δημόσια Δεδομένα, ΙΝΕΠ, ΕΚΔΔΑ, Αξιολόγηση Συνόλων Δεδομένων 3

Abstract Open data carry out an increasingly important role in a society and economy dominated by information. The equal and full access to all citizens to information is a prerequisite for participation in social and economic life. The purpose of this study is to present the key aspects and features of open public data (social, economic, legal and technological). Then, based on those aspects, evaluate and propose solutions for the better exploitation of open public data by the public administration. The Training Institute of EKKDA was selected as a case study. Based on the above criteria the available datasets are evaluated, new ways are proposed to increase their openness, as well as new datasets to be opened along with a description of the problems that can arise from the process. Finally we attempted to create a methodology in order to open and fully utilize the public institutions open datasets. Keywords: Open Data, Public data, INEP, EKDDA, Evaluation of Datasets 4

Π α α Π χ μέ ω 1. Εισαγωγή... 8 1.1. Σκοπός-Μεθοδολογία... 8 1.2. Δομή... 9 2. Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα... 10 2.1. Ορισμοί-Έννοιες... 10 2.2. Αρχές Ανοικτών Δημόσιων Δεδομένων... 13 2.3. Γιατί Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα... 16 2.4. Κοινωνική Διάσταση... 17 2.4.1. Διαφάνεια-Λογοδοσία... 17 2.4.2. Βελτίωση Λειτουργίας της Δημόσιας Διοίκησης... 18 2.4.3. Έρευνα και Εκπαίδευση... 18 2.4.4. Συμμετοχή των πολιτών στα Κοινά... 19 2.5. Νομική Διάσταση... 20 2.5.1. Προστασία Προσωπικών Δεδομένων... 20 2.5.2. Πνευματική Ιδιοκτησία... 20 2.5.3. Αδειοδότηση Δημόσιων Δεδομένων... 22 2.5.4. Creative Commons (CC)... 24 2.6. Οικονομική Διάσταση... 27 2.6.1. Δημόσια Δεδομένα ως Δημόσια Αγαθά... 27 2.6.2. Θετικές Εξωτερικότητες... 27 2.6.3. Κόστος Διάθεσης... 28 2.7. Τεχνολογική Διάσταση... 29 2.7.1. Αναζητησιμότητα (discoverability)... 29 2.7.2. Τεχνική Επαναχρησιμοποίηση (technical reusability)... 30 2.7.3. Πρωτογενή Δεδομένα (raw data)... 31 2.7.4. Ανωνυμοποίηση Πρωτογενών Δεδομένων... 31 2.7.5. Ανοικτά Πρότυπα... 32 2.7.6. Ελεύθερα πρότυπα... 33 2.7.7. Μεθοδολογία Αποτίμησης Ανοικτότητας... 35 3. Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα στην Ελλάδα... 36 3.1. Νομικό Πλαίσιο... 36 3.1.1. Εθνικό Πλαίσιο... 36 5

3.1.2. Ευρωπαϊκό Πλαίσιο... 41 3.2. Πρόσφατες Δράσεις... 43 3.3.1. Data.gov... 43 3.3.2. Δράσεις στο πλαίσιο του Open Government Partnership (OGP)... 43 4. Μελέτη Περίπτωσης : ΕΚΔΔΑ-ΙΝΕΠ... 46 4.1. Εισαγωγή... 46 4.2. Αναγνώριση και Περιγραφή Διαθέσιμων Συνόλων Δεδομένων (datasets)... 49 4.2.1. Μητρώο Εκπαιδευτών... 50 4.2.2. Αναζήτηση Προγραμμάτων Επιμόρφωσης... 53 4.2.3. Αξιολόγηση των Προγραμμάτων Επιμόρφωσης... 56 4.3. Προτεινόμενα βήματα και δράσεις για ενίσχυση των ανοικτών δεδομένων... 60 4.3.1. Μητρώο Εκπαιδευτών... 61 4.3.2. Λίστα Προγραμμάτων Επιμόρφωσης... 62 4.3.3. Αξιολόγηση των Προγραμμάτων Επιμόρφωσης... 63 4.3.4. Στοιχεία Εκπαιδευομένων... 64 4.3.5. Εκπαιδευτικό Υλικό... 66 4.3.6. Φάκελοι Σχεδιασμού Εκπαιδευτικού Υλικού... 68 4.3.7. Αποφάσεις Ανάθεσης Διδασκαλίας-Εκπόνησης Εκπαιδευτικού Υλικού... 69 4.4. Μεθοδολογία Αξιοποίησης Ανοικτών Δεδομένων από Δημόσιους Οργανισμούς... 71 5. Συμπεράσματα-Προτάσεις... 74 6. Βιβλιογραφία... 77 6

Π α α Ε ω Εικόνα 1 Οικοσύστημα Ανοικτών Δεδομένων... 11 Εικόνα 2 Κατηγορίες Δικαιωμάτων Πνευματικής Ιδιοκτησίας... 22 Εικόνα 3 Δήλωση Πνευματικών Δικαιωμάτων Ιστοτόπου... 49 Εικόνα 4 Θεματικές Ενότητες... 50 Εικόνα 5 Μητρώο Εκπαιδευτών... 50 Εικόνα 6 Εξαχθείσα Λίστα Εκπαιδευτών σε MS Excel... 51 Εικόνα 7 Φόρμα Αναζήτησης Προγραμμάτων... 53 Εικόνα 8 Λίστα Προγραμμάτων Επιμόρφωσης... 54 Εικόνα 9 Λίστα Δεικτών Αξιολόγησης... 56 Εικόνα 10 Παράδειγμα Αξιολόγησης Προγράμματος... 57 Π α α Π ω Πίνακας 1 Πρότυπα Διάθεσης Δεδομένων... 34 Πίνακας 2 Μεθοδολογία Αποτίμησης Συνόλου Δεδομένων... 35 Πίνακας 3 Αρχική Αξιολόγηση Συνόλων Δεδομένων... 58 Πίνακας 4 Τελική Αξιολόγηση Συνόλων Δεδομένων... 70 7

1. Ε αγωγή Η δημόσια διοίκηση διαθέτει, είτε παράγοντας είτε συλλέγοντας, μεγάλο αριθμό συνόλων δεδομένων τα οποία αφορών την οικονομική και κοινωνική ζωή των πολιτών. Οι τεχνολογικές εξελίξεις στον τομέα των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών κατά τις τελευταίες δεκαετίες έχουν καταστήσει εφικτή την διάθεση των δεδομένων με μέσω του διαδικτύου ικανοποιώντας ένα διαρκές αίτημα της κοινωνίας των πολιτών. 1.1. Σ -Μ γ α Ο σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η παρουσίαση των βασικών πτυχών και χαρακτηριστικών των ανοικτών δημόσιων δεδομένων (κοινωνικές, οικονομικές, νομικές και τεχνολογικές) και βάση αυτών η αξιολόγηση και η διατύπωση προτάσεων για την καλύτερη εκμετάλλευσης τους από δημόσιους φορείς (μελέτη περίπτωσης: ΙΝΕΠ-ΕΚΔΔΑ). Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιλαμβάνει αρχικά την αποτύπωση των βασικών διαστάσεων και μεθοδολογιών αποτίμησης των ανοικτών δημόσιων δεδομένων. Στη συνέχεια επιλέχθηκε ως μελέτη περίπτωσης το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης του ΕΚΔΔΑ. Βάση των παραπάνω κριτηρίων έγινε αξιολόγηση της υπάρχουσας κατάστασης σχετικά με την αξιοποίηση των ανοικτών δεδομένων που διαθέτει ο φορέας. Ακολούθως διατυπώθηκαν προτάσεις για την βελτίωση του τρόπου διάθεσης τόσο των ήδη διαθέσιμων συνόλων όσο και για την διάθεση νέων. Τέλος βάση αυτής της εμπειρίας έγινε προσπάθεια καταγραφής των βημάτων που ακολουθήθηκαν και εξαγωγής μίας μεθοδολογίας για την διαδικασία αξιοποίησης και διάθεσης των ανοικτών δεδομένων από δημόσιους οργανισμούς. 8

1.2. Δ μή Η εργασία αυτή χωρίζεται σε τρία μέρη. Στο πρώτο μέρος παρουσιάζονται βασικές έννοιες καθώς και οι τέσσερεις διαστάσεις των ανοικτών δημόσιων δεδομένων (κοινωνική, νομική, οικονομική και τεχνολογική). Στο δεύτερο μέρος παρουσιάζεται η κατάσταση σχετικά με τα ανοικτά δεδομένα στην Ελλάδα και το τρίτο μέρος είναι μια μελέτη περίπτωσης για την διαχείριση των ανοικτών δεδομένων από το Ινστιτούτο Επιμόρφωσης (ΙΝΕΠ) του ΕΚΔΔΑ. Αναλυτικότερα στο κεφάλαιο 2 γίνεται ορισμός βασικών εννοιών σχετιζόμενες με τα ανοικτά δεδομένα και παρουσιάζονται βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν την διάθεση δημοσίων δεδομένων. Στη συνέχεα γίνεται παρουσίαση κοινωνικών πτυχών των ανοικτών δημόσιων δεδομένων όπως η διαφάνεια και η λογοδοσία. Στη νομική διάσταση αναφέρονται θέματα που άπτονται την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας καθώς και αδειοδότησης δημοσίων δεδομένων. Σε σχέση με την οικονομική διάσταση εξετάζονται τα οφέλη που προκύπτουν από την ελεύθερη διάθεση δημοσίων δεδομένων για την κοινωνία και τα οφέλη και κόστη για την Δημόσια Διοίκηση. Τέλος ολοκληρώνεται η ανάλυση των βασικών πτυχών των Ανοιχτών Δημοσίων Δεδομένων, με αναφορά στις τεχνολογικές παραμέτρους της ανοικτότητας καθώς και μεθοδολογίας αποτίμησης αυτής. Στο κεφάλαιο 3 αρχικά παρουσιάζεται το εθνικό και ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο σχετικά με τα ανοικτά δεδομένα στη Ελλάδα καθώς και πρόσφατες δράσεις σχετικές με τα ανοικτά δημόσια δεδομένα. Το κεφάλαιο 4 αποτελεί την μελέτη περίπτωσης. Εδώ παρουσιάζονται τα σύνολα δεδομένων του ΙΝΕΠ που είναι διαθέσιμα καθώς και ο τρόπος διάθεσης τους. Ακολουθεί η αξιολόγηση αυτών των συνόλων, ο εντοπισμός νέων, ο τρόπος διάθεσης αυτών καθώς και αύξηση της ανοικτότητας των ήδη διαθέσιμων. Τέλος γίνεται προσπάθεια καταγραφής των βημάτων που ακολουθήθηκαν και εξαγωγής μίας μεθοδολογίας για την διαδικασία αξιοποίησης και διάθεσης των ανοικτών δεδομένων από δημόσιους οργανισμούς. 9

2. Α Δ μ α Δ μέ α 2.1. Ο μ -Έ Στην ενότητα αυτή περιγράφονται οι έννοιες των Ανοιχτών Κυβερνητικών Δεδομένων (Open Government Data), μέσα από τους ορισμούς των Δημοσίων Δεδομένων (Public Data), των Κυβερνητικών Δεδομένων (Government Data), των Ανοιχτών Δεδομένων (Open Data). Αρχικά όμως πρέπει να δοθούν ορισμοί για το τι είναι δεδομένα και πληροφορία. Ως Δ μέ α ορίζουμε ένα σύνολο διακριτών, αντικειμενικών στοιχείων για γεγονότα. Μπορεί να είναι αριθμοί, λέξεις, σύμβολα, γεγονότα, που περιγράφουν ή αντιπροσωπεύουν ποσότητες, έννοιες, ιδέες, αντικείμενα, καταστάσεις και λειτουργίες. Π φ α είναι το αποτέλεσμα επεξεργασίας των δεδομένων με στόχο την αύξηση της αξίας τους. Ως αξία εδώ νοείται η γνώση που μας προσφέρεται και η οποία βοηθάει στην κατανόηση της πραγματικότητας. Επομένως η συλλογή, ο συσχετισμός και η επεξεργασία των δεδομένων μας δίνουν τις πληροφορίες οι οποίες μας βοηθούν στην κατανόηση της πραγματικότητας. Τα δεδομένα επιτελούν τόσο σημαντικό ρόλο στο βαθμό που αποτελούν το πρώτο στάδιο σε μια ιεραρχία που οδηγεί στην γνώση. Το θεμελιώδες τετράπτυχο «δεδομένα πληροφορία γνώση σοφία» παρουσιάστηκε πρώτη φορά με συστηματικό τρόπο ως «Πυραμίδα ή Ιεραρχία της Γνώσης» (Zeleny 1987). Επομένως, τα δεδομένα και οι πληροφορίες οδηγούν στην γνώση κάτι που είναι απαραίτητο για την ανάπτυξη της σοφίας. 10

Ε α 1 Ο ύ μα Α ώ Δ μέ ω (Πα α, 2012) Με τον όρο «Δ μ α Δ μέ α» (Public Data) εννοούμε δεδομένα και πληροφορίες που σχετίζονται με την δημόσια σφαίρα ανεξάρτητα του εάν παράγονται από δημόσιους ή ιδιωτικούς φορείς (LAPSI, 2012). Ο όρος δημόσια δεδομένα μπορεί να περιλαμβάνει δεδομένα που : Βρίσκονται στην κατοχή ενός οργανισμού του στενού ή ευρύτερου δημόσιου τομέα. Έχουν παραχθεί με δημόσιους πόρους. Παράγονται από τον ιδιωτικό τομέα αλλά αφορούν γενικότερα το κοινωνικό σύνολο. Σύμφωνα με τα παραπάνω, στα δημόσια δεδομένα δεν περιλαμβάνονται αποκλειστικά δεδομένα που σχετίζονται με κρατικές, διοικητικές ή πολιτειακές αρμοδιότητες. Μπορεί να συμπεριλαμβάνονται ακόμα και δεδομένα που παράγονται από ιδιωτικούς φορείς και επιχειρήσεις, οι οποίοι έχουν χρηματοδοτηθεί για την παραγωγή τους από κρατικά κονδύλια. Τα «Κ β Δ μέ α» (Government Data) είναι το υποσύνολο των δημοσίων δεδομένων και πληροφοριών που παράγονται ή συλλέγονται από την κυβέρνηση ή 11

κυβερνητικά ελεγχόμενους οργανισμούς (Access Info Europe, 2011). Για παράδειγμα, τέτοια δεδομένα μπορεί να είναι οι νόμοι και εγκύκλιοι, οι δαπάνες του δημοσίου, μελέτες και πηγές δημόσιων εσόδων. Σύμφωνα με τον Ανοικτό Ορισμό του Open Knowledge Foundation (OKFN): Α χ είναι τα δεδομένα που μπορούν ελεύθερα να χρησιμοποιηθούν, να επαναχρησιμοποιηθούν και να αναδιανεμηθούν από οποιονδήποτε υπό τον όρο να γίνεται αναφορά στους δημιουργούς και να διατίθενται, με τη σειρά τους, υπό τους ίδιους όρους (Open Knowledge Foundation, 2012). Δηλαδή Ανοιχτά Δεδομένα είναι οποιαδήποτε μορφή δεδομένων τα οποία διατίθενται στο κοινό χωρίς περιορισμούς ως προς την αντιγραφή, περαιτέρω χρήση και διάθεση ή τροποποίηση αυτού ή των τροποποιημένων αντιγράφων τους. Τέλος, σύμφωνα με το OKFN, «Α χ Κ β Δ μέ α» (Open Government Data) είναι τα Ανοιχτά Δεδομένα που παράγονται από τις κυβερνήσεις. Πρόκειται για δεδομένα που συλλέγονται για την παροχή υπηρεσίας και δεν περιέχουν προσωπικά στοιχεία, εταιρικά μυστικά και δεν αφορούν την άμυνα και ασφάλεια. Τα ανοικτά κυβερνητικά δεδομένα είναι ένα υποσύνολο των Δεδομένων του Δημοσίου Τομέα, που είναι ευρύτερα σε εμβέλεια. 12

2.2. Α χέ Α ώ Δ μ ω Δ μέ ω Σύμφωνα με το Sunlight Foundation (2010), όπως παρουσιάζονται στο geodata.gov.gr (2010), για να θεωρηθούν τα δημόσια δεδομένα ανοιχτά, πρέπει να διατεθούν μέσω του διαδικτύου με τρόπο που είναι συμβατός με τις ακόλουθες βασικές αρχές: 1. Π α Τα σύνολα δεδομένων που δημοσιεύονται κα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πλήρη, αντικατοπτρίζοντας την πληρότητα της καταγεγραμμένης πληροφορίας για ένα συγκεκριμένο θέμα. Όλη η πρωτογενής πληροφορία για ένα σύνολο δεδομένων πρέπει να είναι διαθέσιμη στο κοινό, με την εξαίρεση θεμάτων που αφορούν στην προστασία προσωπικών δεδομένων. 2. Π ω α Τα δεδομένα που δημοσιεύονται πρέπει να είναι κυρίως πρωτογενή δεδομένα. Στην έννοια αυτή, περιλαμβάνεται η πρωτογενής πληροφορία που συλλέχτηκε, λεπτομέρειες σχετικά με το πώς τα δεδομένα έχουν συλλεχτεί, καθώς και τα πρωτότυπα κείμενα που καταγράφουν τη συλλογή των δεδομένων. Η δημόσια διάχυση τους θα επιτρέψει στους χρήστες να επιβεβαιώσουν πως η πληροφορία συλλέχτηκε και καταγράφηκε ορθά. 3. Αμ α Τα δεδομένα που δημοσιεύονται από την κυβέρνηση πρέπει να είναι διαθέσιμα στο κοινό όσο το δυνατόν πιο σύντομα. Όποτε είναι δυνατό, η πληροφορία που συλλέγεται πρέπει να δημοσιεύεται αμέσως μετά τη συγκέντρωση και συλλογή της. Προτεραιότητα πρέπει να δίνεται σε δεδομένα των οποίων η χρήση είναι χρονικά ευαίσθητη. 4. Ε α ή βα Τα δεδομένα που δημοσιεύονται πρέπει να είναι όσο το δυνατόν περισσότερο προσβάσιμα, με την προσβασιμότητα τους να ορίζεται ως την ευκολία με την οποία η πληροφορία μπορεί να ανακτηθεί με ηλεκτρονικά μέσα. Οι φραγμοί στη πρόσβαση 13

περιλαμβάνουν τη διάθεση των δεδομένων μέσω της συμπλήρωσης φορμών ή συστήματα που απαιτούν ειδικές τεχνολογίες. 5. Α αγ ω μ α α μ χα έ Οι μηχανές μπορούν να χειριστούν ορισμένα είδη εισόδου καλυτέρα από άλλα. Για παράδειγμα, χειρόγραφες σημειώσεις σε ένα χαρτί είναι πολύ δύσκολο να επεξεργαστούν από μία μηχανή. Η ψηφιοποίηση κειμένου μέσω λογισμικού OCR (οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων) οδηγεί σε πολλά σφάλματα ταυτοποίησης και μορφοποίησης. Για παράδειγμα, πληροφορία που μοιράζεται στον ευρέως διαδεδομένο μορφότυπο PDF, είναι πολύ δύσκολο να αναλυθεί από μηχανές. Συνεπώς, η πληροφορία πρέπει να είναι αποθηκευμένη σε ευρέως χρησιμοποιούμενους μορφότυπους δεδομένων που είναι εύκολο να επεξεργαστούν από μηχανές. Τα εν λόγω αρχεία πρέπει να συνοδεύονται από τεκμηρίωση σχετικά με το μορφότυπο τους και πως αυτός μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε σχέση με τα δεδομένα. 6. Όχ α Η έννοια της «όχι-διάκρισης» αναφέρεται στο ποιοι μπορεί να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα και πως αυτοί πρέπει να πράξουν ώστε να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα. Φραγμοί στη χρήση των δεδομένων μπορούν να περιλαμβάνουν απαιτήσεις εγγραφής, ή τη χρήση «φραγμένων κήπων» (walled gardens) όπου μόνο συγκεκριμένες εφαρμογές μπορούν να έχουν πρόσβαση στα δεδομένα. Γενικότερα, η πρόσβαση στα δεδομένα χωρίς διακρίσεις σημαίνει πως κάθε άτομο μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα, σε κάθε χρονική στιγμή, χωρίς να οφείλει να ταυτοποιηθεί ή να αιτιολογήσει το σκοπό πρόσβασης. 7. Χ ή α ώ ύ ω Η έννοια «ανοικτό» πρότυπο αναφέρεται στην ιδιοκτησία του μορφότυπου με τον οποίο είναι αποθηκευμένα τα δεδομένα. Για παράδειγμα, αν μόνο μία εταιρεία κατασκευάζει ένα λογισμικό που μπορεί να αναγνώσει το αρχείο στο οποίο είναι αποθηκευμένα τα δεδομένα, η πρόσβαση στην πληροφορία εξαρτάται από τη χρήση του λογισμικού που κατασκευάζει αυτή η μοναδική εταιρεία. Μερικές φορές το πρόγραμμα αυτό δεν είναι καν διαθέσιμο στο κοινό, ή μπορεί να είναι διαθέσιμο, αλλά να απαιτείται η αγορά του. Ελεύθερα διαθέσιμοι εναλλακτικοί μορφότυποι συχνά υπάρχουν, ώστε τα αποθηκευμένα δεδομένα να είναι προσβάσιμα χωρίς να υπάρχει απαίτηση για την 14

αγορά άδειας χρήσης λογισμικού. Αφαιρώντας αυτό το κόστος, κάνουμε τα δεδομένα διαθέσιμα σε ένα μεγαλύτερο πλήθος δυνητικών χρηστών. 8. Α Η επιβολή «Όρων Χρήσης», απαιτήσεων απόδοσης, περιορισμών στη διάχυση, κτλ, λειτουργούν ως εμπόδια στη δημόσια χρήση των δεδομένων. Το μέγιστο άνοιγμα των δεδομένων περιλαμβάνει την ξεκάθαρη σήμανση της δημόσιας πληροφορίας ως έργου της κυβέρνησης και της διάθεσης της χωρίς περιορισμούς ελεύθερα. 9. Δ αχ α Η δυνατότητα εύρεσης πληροφορίας στο πέρασμα του χρόνου αναφέρεται ως διαχρονικότητα. Η πληροφορία που δημοσιεύεται από την κυβέρνηση στο διαδίκτυο πρέπει να είναι σταθερής αναφοράς, δηλαδή πρέπει να είναι διαθέσιμη στο διηνεκές. Πολύ συχνά, η πληροφορία ενημερώνεται, αλλάζει ή διαγράφεται, χωρίς καμία ένδειξη για την τέλεση αυτής της μεταβολής. Με σκοπό την καλύτερη χρήση από το κοινό, η πληροφορία που δημοσιεύεται στο διαδίκτυο πρέπει να παραμένει δημοσιευμένη στο διαδίκτυο, με κατάλληλες διατάξεις τήρησης των διαφορετικών της εκδόσεων και αρχειοθέτησης της. 10. Κ χ ή Ένας από τους μεγαλύτερους φραγμούς στη δημοσίευση δημόσιων δεδομένων είναι το κόστος που επιβάλλεται στο κοινό για την πρόσβαση, ακόμη και αν αυτό είναι το ελάχιστο δυνατό. Οι κυβερνήσεις χρησιμοποιούν ένα σύνολο επιχειρημάτων για τη χρέωση του κοινού με σκοπό την πρόσβαση στα δεδομένα τους: το κόστος δημιουργίας τους, η απόσβεση της επένδυσης, το κόστος ανάκτησης της πληροφορίας, κόστος επεξεργασίας, κτλ. 15

2.3. Γ α Α Δ μ α Δ μέ α Πολλοί δημόσιοι οργανισμοί παράγουν και συλλέγουν ένα ευρύ φάσμα διαφορετικών τύπων δεδομένων, για να ασκούν τα καθήκοντά τους. Η εκπληκτική ποσότητα δεδομένων που συλλέγονται από τις κυβερνήσεις καθιστούν αυτά τα δεδομένα ιδιαίτερα σημαντική πηγή για την αύξηση της δημόσιας διαφάνειας. Τα Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τους πολίτες να κατανοήσουν καλύτερα τι κάνει η κυβέρνηση και πόσο καλά αποδίδει, και να την καταστήσουν υπόλογοι για ατασθαλίες ή ανεπίτευκτα αποτελέσματα. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στο βαθμό που τα δεδομένα αυτά είναι σταδιακά όλο και πιο εύκολα προσβάσιμα και μπορεί να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό με πληροφορίες από άλλες πηγές (Ubaldi, B.,2013). Εκτός από την αύξηση της διαφάνειας, το άνοιγμα των δεδομένων μπορεί επίσης να βοηθήσει να δημιουργήσει ιδέες για το πώς να βελτιώσει τις επιδόσεις της η κυβέρνηση. Η αύξηση της διαφάνειας των δεδομένων παρέχει τη βάση για τη συμμετοχή του κοινού και τη συνεργασία του στη δημιουργία καινοτόμων υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας. Επιπλέον, το άνοιγμα των δεδομένων αναμένεται να βελτιώσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και των τόσο των κυβερνήσεων όσο και των πολιτών. Ειδικότερα, το κοινό αναμένεται να είναι σε θέση να χρησιμοποιεί τα στοιχεία της κυβέρνησης για να παίρνει καλύτερες αποφάσεις και να βελτιώσει την ποιότητα της ζωής του, π.χ. κάνοντας συγκεκριμένες βάσεις δεδομένων εύκολα προσβάσιμες, μέσω κινητών εφαρμογών, για την καλύτερη ενημέρωση τους. Ενώ οι κυβερνήσεις αναμένεται να είναι σε θέση να έχουν ευκολότερη πρόσβαση σε ένα ευρύτερο φάσμα συνόλων δεδομένων για την προώθηση τεκμηριωμένων αποφάσεων. Τέλος, τα ανοικτά δεδομένα θεωρούνται επίσης ως μια σημαντική πηγή οικονομικής ανάπτυξης, νέων μορφών επιχειρηματικότητας και κοινωνικής καινοτομίας. 16

2.4. Κ ω ή Δ α Τα Ανοικτά Δημόσια Δεδομένα εμπεριέχουν μία ισχυρή κοινωνική διάσταση. Μέσω της ενίσχυσης τους προκύπτουν μία σειρά από οφέλη τόσο για τους πολίτες όσο και για την Δημόσια Διοίκηση. Τα οφέλη αυτά, αφορούν (Open Data Handbook, 2012): Την ενίσχυση της διαφάνειας και της λογοδοσίας. Την βελτίωση του τρόπου λειτουργία της διοικητικής μηχανής Την ενίσχυση της έρευνας και της εκπαίδευσης. Την ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στα Κοινά. 2.4.1. Δ αφ α-λ γ α Η άρση των περιορισμών στην πρόσβαση των πολιτών σε κυβερνητικές πληροφορίες και δεδομένα ενισχύουν τις δημοκρατικές αξίες και τη διαφάνεια της κυβερνητικής λειτουργίας. Μέσω της προληπτικής διάθεσης τους προς τους πολίτες συντελείται η διαμόρφωση μιας κουλτούρας διαφάνειας και λογοδοσίας εντός της Δημόσιας Διοίκησης. Ένα παράδειγμα άφορα δεδομένα σχετικά με τις δαπάνες, τις επιχορηγήσεις και τις συμβάσεις. Με την ελεύθερη δημοσιοποίηση τους επιτρέπεται καλύτερος έλεγχος από τους πολίτες και καθιστούν την Δημόσια Διοίκηση υπόλογη προς αυτούς. Με αυτό τον τρόπο επιτρέπεται στον πολίτη να γνωρίζει που δαπανούνται τα χρήματα που πληρώνει μέσω της φορολογίας και κατά πόσο υπάρχει κακοδιαχείριση. Μια άλλη διάσταση των ανοικτών δεδομένων αφορά την λογοδοσία. Η δημοσίευση όλων των διοικητικών αποφάσεων στο διαδίκτυο συμβάλλει στην σταδιακή αλλαγή κουλτούρας σε όλο το εύρος της Δημόσιας Διοίκησης αφού γίνεται κατανοητό ότι η κάθε απόφαση μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο εξέτασης από τους πολίτες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, σε διοικητικό επίπεδο, την εκτίμηση της πιθανότητας μια απόφαση να αποτελέσει αντικείμενο ελέγχου από τους πολίτες. 17

2.4.2. Β ω Λ γ α Δ μ α Δ Ένα άλλο όφελος που μπορεί να αντληθεί από τα ανοικτά δημόσια δεδομένα είναι η βελτίωση της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης. Μέσω της πρόσβασης σε δεδομένα από δρώντες εκτός της δημόσιας διοίκησης θα γίνει δυνατή η δημιουργία εφαρμογών που θα αξιοποιήσουν αυτά τα δεδομένα. αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα την χρήση αυτών των εφαρμογών από την δημόσια διοίκηση αλλά ακόμα πιο σημαντικό την σύλληψη και υλοποίηση νέων δημιουργικών υπηρεσιών που θα επιτρέψουν να χρησιμοποιήσει πιο δημιουργικά και αποτελεσματικά τα σύνολα δεδομένων που παράγει. Τέλος η ελεύθερη διάθεση δημοσίων δεδομένων τα καθιστά ελεύθερα όχι μόνο για τους πολίτες αλλά και για άλλα οργανικά τμήματα της Δημόσιας Διοίκησης, τα οποία μπορούν πλέον να τα επαναχρησιμοποιήσουν, έχοντας ως αποτέλεσμα την βελτίωση των υπηρεσιών που προσφέρουν αλλά και την μείωση του λειτουργικού τους κόστους. 2.4.3. Έ α α Ε α Η διάδοση της γνώσης ιδιαίτερα στον τομέα της επιστήμης και της τεχνολογίας αποτελεί ένα από τα βασικά συστατικά της Κοινωνίας της Πληροφορίας. Η ελεύθερη πρόσβαση στην πληροφορία ανεξάρτητα οικονομικής τάξης ή κοινωνικού περιβάλλοντος αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την συμμετοχή σε αυτήν. Με την χρήση των ανοικτών δεδομένων μπορεί να γίνει πραγματικότητα ο περιορισμός του χάσματος μεταξύ ανεπτυγμένων και αναπτυσσόμενων κρατών. Ειδικά στον τομέα της έρευνας και της επιστήμης το χάσμα αυτό είναι εξαιρετικά σημαντικό λαμβάνοντας υπ όψιν ότι η πρόσβαση σε δεδομένα και πληροφορίες της έρευνας και της επιστήμης αποτελεί αίτημα ζωτικής σημασίας για την αντιμετώπιση προβλημάτων όπως η πείνα, οι ασθένειες, η ανεπάρκεια σε νερό, καθώς η επιστήμη και η τεχνολογία παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επίλυση τους. Τα ινστιτούτα και οι ερευνητές έχουν περιορισμένη ή καθόλου πρόσβαση στην έρευνα των προηγμένων χωρών λόγω του υψηλού οικονομικού κόστους των συνδρομών των έντυπων περιοδικών (Παναγιωτοπούλου 2010). 18

2.4.4. Σ μμ χή ω ώ α Κ Η ενίσχυση της συμμετοχής των πολιτών στις συλλογικές αποφάσεις είναι ίσως το σημαντικότερο όφελος από τα ανοικτά δεδομένα. Η συμμετοχή αυτή μπορεί λάβει μια από τις παρακάτω μορφές (Davies 2010) : συμμετοχή στους επίσημους πολιτικούς θεσμούς π.χ. εκλογική ψήφος, συμμετοχή σε δημοψήφισμα. συμμετοχικές/συνεργατικές πρωτοβουλίες σε επίπεδο κοινοτήτων ή δικτύων συμπεριλαμβανομένων των συνεργασιών μεταξύ πολιτών και κράτους και αυτών μεταξύ πολιτών για αιτήματα εκτός κρατικής αρμοδιότητας. συμμετοχή στον μηχανισμό της αγοράς και τροφοδότηση του με τα κατάλληλα σήματα για το τι και πόσο χρειάζεται να παράγει. Η σημασία των ανοιχτών δεδομένων για την ενίσχυση της συλλογικής συμμετοχής σε κάθε μια από τις παραπάνω περιπτώσεις είναι κρίσιμη, αφού συνιστούν το ρεύμα πληροφορίας που υποστηρίξει την λήψη αποφάσεων κάθε συμμετέχοντα στο μηχανισμό. 19

2.5. Ν μ ή Δ α Σε αυτό το μέρος της εργασίας θα γίνει αναφορά στην νομική διάσταση που προκύπτει από την διαχείριση των ανοικτών δημόσιων δεδομένων. Η ύπαρξη νομικών πλαισίων που προβλέπουν την πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία είναι μια απαραίτητη αλλά δεν αρκεί για την ουσιαστική πρόσβαση των πολιτών σε δημόσια δεδομένα και πληροφορίες. Περιορισμός της πρόσβασης στα δεδομένα μπορεί να υπάρξει ειδικά στις περιπτώσεις της προστασίας των προσωπικών δεδομένων και της πνευματικής ιδιοκτησίας. 2.5.1. Π α α Π ω ώ Δ μέ ω Ο πρώτος περιορισμός της πρόσβασης αναφέρεται σε δεδομένα που αφορούν την προστασία της ιδιωτικής ζωής και ειδικά τα αποκαλούμενα και ως προσωπικά δεδομένα. η διάθεση τέτοιου είδους δεδομένων δύναται να μην επιτραπεί. Στις περιπτώσεις που κριθεί ότι η διάθεση τέτοιων συνόλων δεδομένων είναι επιθυμητή ο δημόσιος φορέας που τα έχει στην κατοχή του μπορεί να εξετάσει τις εξής εναλλακτικές: την δυνατότητα ανωνυμοποίησης του συνόλου έτσι ώστε να επαλειφθούν οι πληροφορίες που μπορούν να προσδιορίσουν μονοσήμαντα ένα φυσικό πρόσωπο την εξαγωγή της χρήσιμης πληροφορίας που εμπεριέχει το σύνολο μέσω αναφορών και στατιστικών αναλύσεων χωρίς τα αρχικά δεδομένα. 2.5.2. Π μα ή Ι α Ο δεύτερος περιορισμός στην πρόσβαση αφορά θέματα πνευματικής ιδιοκτησίας. Η ύπαρξη δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας επιτρέπει στον δημιουργό αποκλειστικά δικαιώματα εκμετάλλευσης του έργου του και ως συνέπεια παρέχει κίνητρα για περεταίρω δημιουργία έργων, έρευνα και καινοτομία. Τα θέματα που πρέπει να εξεταστούν σε αυτή τη περίπτωση είναι: 20

Ποιες διατάξεις ρυθμίζουν την προστασία των δεδομένων; Αποτελεί το Δημόσιο φορέα δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας και υπό ποιες προϋποθέσεις; Ποιο καθεστώς αδειοδότησης πρέπει να χρησιμοποιηθεί για την διάθεση των δεδομένων; 21

2.5.3. Α Δ μ ω Δ μέ ω Σε αυτό το κομμάτι της εργασίας θα γίνει αναφορά σε θέματα αδειοδότησης δημόσιων δεδομένων και στις άδειες Creative Commons. Η αδειοδότηση των δεδομένων του δημοσίου στα οποία έχει δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας καθορίζει ουσιαστικά τον βαθμό ανοικτοτητά τους. Οι δημόσιοι φορείς έχουν την επιλογή της πλήρης, μερικής ή όχι κατακράτησης των πνευματικών δικαιωμάτων ανάλογα με το είδος της αδειοδότησης που θα επιλεγεί. Σημαντικό σημείο στο οποίο πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή είναι οι όροι χρήσης των δεδομένων. Οι όροι χρήσης πρέπει να είναι ξεκάθαροι και όχι ασαφείς όπως εκφράζονται με την άδεια χρήσης. Στόχος κατά την σύνταξη μιας άδειας χρήσης θα πρέπει να είναι οι λιγότεροι δυνατοί περιορισμοί για την χρήση των δεδομένων έτσι ώστε να ενισχύεται η ανοικτοτητά τους. Στη συνέχεια εξετάζουμε τις τρεις βασικές κατηγορίες δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας. Ε α 2 Κα γ Δ α ωμ ω Π μα ή Ι α (Πα α, 2012) 22

All rights Reserved Το δικαίωμα της πνευματικής ιδιοκτησίας (All right reserved) αναφέρεται σε πλήρη παρακράτηση όλων των επιμέρους δικαιωμάτων πάνω σε ένα έργο, ψηφιακό ή μη. Περιλαμβάνει το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού δεσμού του δημιουργού του προς αυτό (ηθικό δικαίωμα). Ουσιαστικά το δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας αποτρέπει την ουσιαστική επαναχρησιμοποίηση οποιουδήποτε έργου από τρίτους χωρίς την συναίνεση του δημιουργού. Το δικαίωμα όμως έχει περιορισμένη χρονική διάρκεια. Όταν επέλθει ο νόμιμος χρόνος, το έργο καθίσταται «κοινό κτήμα», ανήκει δηλαδή στο δημόσιο χώρο (public domain) και μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο ελεύθερης εκμετάλλευσης. Public Domain Σε αντίθεση με το all right reserved βρίσκεται αυτό το αποκαλούμενο κοινό κτήμα (public domain). Η απόδοση ενός ψηφιακού αγαθού στο public domain διασφαλίζει ότι κάθε παραγωγός/χρήστης μπορεί ελεύθερα να χρησιμοποιήσει, να αντιγράψει, να τροποποιήσει ή ακόμα και να εμπορευθεί το αρχικό ή τροποποιημένο αγαθό, με την προϋπόθεση ότι το παράγωγο προϊόν θα διέπεται από τους ίδιους ακριβώς όρους διάθεσης και ιδιοκτησίας. Η απόδοση έργων στο public domain ευνοεί την ευρύτερη δυνατή χρήση του αγαθού. Ένα έργο μπορεί να ανήκει στο public domain για έναν από τους εξής τρεις λόγους (Creative Commons, 2014): είτε γιατί η διάρκεια προστασίας της πνευματικής τους ιδιοκτησίας έχει παρέλκει, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με μουσικά έργα του Μπαχ ή του Σοπέν. είτε γιατί το έργο δεν προστατεύεται από πνευματική ιδιοκτησία, όπως συμβαίνει για παράδειγμα με ιδέες, διαδικασίες, και μαθηματικές έννοιες. είτε γιατί ο ίδιος ο δημιουργός παραιτείται από το δικαίωμα στην πνευματική ιδιοκτησία και καθιστά το έργο κοινό κτήμα. Some Rights Reserved 23

Μια ενδιάμεση κατάσταση που τοποθετείται μεταξύ της κατακράτησης όλων των δικαιωμάτων (All rights Reserved) και της απόδοσης ενός έργου στα «Κοινά» (No rights Reserved) αφορά την παρακράτηση ορισμένων μόνων δικαιωμάτων. Στην ενδιάμεση αυτή κατάσταση ανήκουν άδειες όπως οι άδειες Creative Commons εκτός της CCZero. 2.5.4. Creative Commons (CC) Οι άδειες Creative Commons δημιουργήθηκαν από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό Creative Commons με σκοπό να προσφέρουν μια εναλλακτική λύση στην έκφραση του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας (copyright). Οι άδειες αυτές είναι μια άλλη έκφανση του δικαιώματος της πνευματικής ιδιοκτησίας συμπληρώνοντας αυτό, αφού επιτρέπουν στον δημιουργό να διατηρήσει μόνο το μέρος από τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας που επιθυμεί. Ο στόχος των Creative Commons είναι να επιτρέπουν στους δημιουργούς που δεν επιθυμούν να ασκήσουν το σύνολο των πνευματικών δικαιωμάτων που τους παρέχει ο νόμος να το κάνουν. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνουν την μεγαλύτερη διάδοση του έργου τους και την αντίστοιχη αναγνώριση (Creative Commons, 2014). Ουσιαστικά, οι άδειες Creative Commons (CC) γεφυρώνουν το κενό μεταξύ του All Rights Reserved που εξασφάλιζε το Copyright και του No Rights Reserved που υφίσταται για όσα έργα βρίσκονται στο Public Domain. Οι αρχικές άδειες Creative Commons είχαν ως σύστημα αναφοράς το αμερικανικό νομικό σύστημα. Για αυτό το λόγω μαζί με την εξάπλωση της χρήσης τους έχει αρχίσει η προσαρμογή τους ώστε να καταστούν έγκυρες στα εθνικά δίκαια και άλλων χωρών. Βασικό χαρακτηριστικό των αδειών Creative Commons είναι ότι είναι προσαρμόσιμες στις ανάγκες του δημιουργού. Αυτό σημαίνει ότι δεν υπάρχει μια και μόνο άδεια που καλύπτει όλους του πιθανούς όρους αδειοδότησης, αλλά αντίθετα ο δημιουργός επιλέξει του όρους που θέλει να εφαρμόσει στο έργο του, εκ των οποίων προκύπτει και η τελική άδεια. Υπάρχουν τέσσερα προτυποποιημένα σύνολα συνθηκών (όρων) που μπορούν να εφαρμοστούν από τους δημιουργούς (ή τους κατόχους πνευματικών δικαιωμάτων) στα 24

έργα τους όταν τα αδειοδοτούν με άδειες CC. Στην απόφαση σχετικά με την επιλογή της κατάλληλης άδειας χρήσης λαμβάνονται υπόψη τρία βασικά ερωτήματα: Απαιτείται η αναφορά του δημιουργού; Επιτρέπεται η εμπορική χρήση; Επιτρέπεται η τροποποίηση του έργου; Εάν ναι, ο χρήστης κα πρέπει να χρησιμοποιήσει την ίδια άδεια χρήσης ή μπορεί να επιλέξει άλλη; Τα ερωτήματα αυτά αντιστοιχούν στην υιοθέτηση ή όχι, τεσσάρων βασικών όρων στην επιλεγμένη άδεια (Creative Commons, 2014). ΑΝΑΦΟΡΑ (BY): Το έργο καθίσταται διαθέσιμο στο κοινό με τα βασικά δικαιώματα (αντιγραφή, διανομή, προβολή και απόδοση) υπό την προϋπόθεση ότι διανέμεται μαζί με τις πληροφορίες αδειοδότησης και γίνεται αναφορά του δημιουργού ή του χορηγού της άδειας. ΜΗ ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΧΡΗΣΗ (NC): Το έργο μπορεί να αντιγραφεί και να διανεμηθεί, δε μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί για εμπορικούς σκοπούς. ΌΧΙ ΠΑΡΑΓΩΓΑ ΈΡΓΑ (ND): Η άδεια εκχωρεί τα βασικά δικαιώματα αλλά δεν επιτρέπει την δημιουργία παράγωγων έργων. Ως παράγωγο έργο θεωρείται αυτό που αποτελεί αναπαραγωγή ενός ουσιώδους μέρους του αρχικού έργου ή αποτελεί διασκευή του (για παράδειγμα μετάφραση του). Ουσιαστικά δεν επιτρέπεται το έργο να αλλοιωθεί, να τροποποιηθεί η να δημιουργηθεί κάτι νέο βασισμένο στο έργο. ΠΑΡΟΜΟΙΑ ΔΙΑΝΟΜΗ (SA): Εάν το έργο αλλοιωθεί, τροποποιηθεί ή δημιουργηθεί κάτι νέο βασισμένο στο έργο, το έργο που κα προκύψει θα μπορεί να διανεμηθεί μόνο με την ίδια ή παρόμοια άδεια. Οι συνδυασμοί των τεσσάρων βασικών όρων έχουν σαν αποτέλεσμα έξι διαφορετικές άδειες: 25

Α αφ μ γ ύ (Attribution) O αποδέκτης της άδειας μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο όπως θέλει αρκεί να διατηρήσει τις διατυπώσεις που προβλέπονται στην άδεια σχετικά με την αναφορά στον αρχικό δημιουργό. Α αφ μ γ ύ + Πα μ α α μή (Attribution + Share- Alike) Επιπλέον της αναφοράς, μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο όπως θέλει αρκεί να αδειοδοτήσει οποιοδήποτε παράγωγο έργο με την ίδια άδεια ή μια άδεια με τα ίδια στοιχεία άδειας. Επιτρέπεται η εμπορική χρήση και η παραγωγή νέου έργου βασισμένου σε αυτό. Α αφ μ γ ύ + Όχ α γωγα έ γα (Attribution + No- Derivatives) Επιπλέον της αναφοράς, ο αποδέκτης της άδειας μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο όπως θέλει αρκεί να μη δημιουργήσει παράγωγα έργα. Επιτρέπεται η εμπορική χρήση. Α αφ μ γ ύ + Μ μ ή χ ή (Attribution + Non- Commercial) Επιπλέον της αναφοράς, ο αποδέκτης της άδειας μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο όπως θέλει αρκεί να μην υπάρχει σκοπός εμπορικής χρήσης. Επιτρέπεται παράγωγο έργο και είναι αδιάφορος ο τρόπος διανομής του. Α αφ μ γ ύ + Μ μ ή χ ή + Πα μ α Δ α μή (Attribution + Non-Commercial + Share-Alike) Επιπλέον της αναφοράς και της μη εμπορικής χρήσης, ο αποδέκτης της άδειας μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο όπως θέλει αρκεί να αδειοδοτήσει οποιοδήποτε παράγωγο έργο με την ίδια άδεια. Α αφ μ γ ύ + Μ μ ή χ ή + Όχ α γωγα έ γα (Attribution + Non-Commercial + No-Derivatives) Επιπλέον της αναφοράς και της μη εμπορικής χρήσης, μπορεί να χρησιμοποιήσει το έργο όπως θέλει αρκεί να μη δημιουργήσει παράγωγα έργα. 26

2.6. Ο μ ή Δ α Πέρα από την κοινωνική διάσταση των ανοικτών δημόσιων δεδομένων που αναπτύχθηκε προηγουμένως τα ανοικτά δεδομένα έχουν και οικονομική διάσταση. Σε αυτό το μέρος της εργασίας θα γίνει αναφορά στην διάσταση αυτή περιγράφοντας τα δημόσια δεδομένα ως δημόσια αγαθά, τις θετικές εξωτερικότητες που μπορούν να οδηγήσουν καθώς και σε θέματα του κόστους διάθεσης τους. 2.6.1. Δ μ α Δ μέ α ω Δ μ α Αγα Ένας τρόπος για να προσεγγίσει κανείς την έννοια των δημοσίων δεδομένων είναι να τα αντιμετωπίσει ως Δημόσια αγαθά. Δημόσιο είναι ένα αγαθό το οποίο χαρακτηρίζεται από μη ανταγωνιστική χρήση και αδυναμία αποκλεισμού. Τα Δημόσια αγαθά μπορούν να χωριστούν σε υλικά και άυλα. Ο διαχωρισμός αυτός είναι σημαντικός καθώς τα τελευταία συνήθως μπορούν να λάβουν τη μορφή πληροφορίας (πληροφοριακά κοινά αγαθά). Σε αντίθεση με τα υλικά δημόσια αγαθά που είναι πεπερασμένα τα άυλα αγαθά, μέσω των σύγχρονων τεχνολογιών επικοινωνίας και διαδικτύου, υπάρχουν σε αφθονία. Χαρακτηριστικά παραδείγματα πληροφοριακών δημόσιων αγαθών αποτελούν το διαδίκτυο, το ανοικτό και ελεύθερο λογισμικό, και η διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia. 2.6.2. Θ έ Εξω Περιγράφοντας τις θετικές εξωτερικότητες στις οποίες οδηγεί η ελεύθερη διάθεση των δημόσιων δεδομένων δύο βασικά είδη αναγνωρίζονται. Το πρώτο αφορά την αύξηση της φορολογίας είτε επί υπηρεσιών που αναπτύσσονται με τα δεδομένα που το κράτος καθιστά διαθέσιμα είτε επί του εισοδήματος που δημιουργούν οι νέες θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται στην αγορά (Παπαδόπουλος, 2012). Το δεύτερο αφορά την γενική θετική οικονομική επίδραση που προκαλεί μια τέτοια πολιτική ανοιχτής διάθεσης. Τα ανοικτά σύνολα δεδομένων ανάλογα την προέλευση τους μπορούν να έχουν θετική επίδραση σε διαφορετικούς τομείς της οικονομίας, από τις μεταφορές μέχρι την αγροτική παραγωγή. 27

Πέρα από τα προαναφερθέντα οικονομικά οφέλη τα ανοικτά δεδομένα οδηγούν σε μείωση του κόστους και στην ίδια την δημόσια διοίκηση. Η μείωση του κόστους μπορεί να επέλθει από την ίδια την κινητικότητα των δεδομένων. Μέσω των ανοικτών δεδομένων μία δημόσια υπηρεσία μπορεί να έχει πρόσβαση στα δεδομένα που έχει παράξει μία άλλη με ηλεκτρονικό τρόπο αποφεύγοντας χρονοβόρες και κοστοβόρες διαδικασίες ανάκτησης ή ακόμη χειρότερα επανασυλλογής αυτών. 2.6.3. Κ Δ Όπως έχει ήδη αναφερθεί, στο βαθμό που τα δημόσια δεδομένα μπορούν να θεωρηθούν δημόσια αγαθά, το οριακό κόστος ενός επιπλέον χρήστη των δεδομένων προσεγγίζει το μηδέν. Όμως αυτό δεν αναιρεί το κόστος που απαιτείται για την παραγωγή, συγκέντρωση και διανομή τους. Πολύ συχνά αυτό το κόστος είναι αρκετά σημαντικό και απαιτεί επενδύσεις τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και δε υλικοτεχνική υποδομή. Αυτό έχει συχνά σαν αποτέλεσμα την χρήση του ως δικαιολογίας για την μη διάθεση των δεδομένων. Επομένως είναι απαραίτητο να υπάρξει μία ισορροπία μεταξύ της πλήρους διάθεσης των διαθέσιμων δεδομένων και του κόστους που αυτή θα επιφέρει. Κρίνεται επομένως απαραίτητο να γίνει μια ιεράρχηση της προστιθέμενης αξίας που συνεπάγεται η ελεύθερη διάθεση κάθε συνόλου δεδομένων τόσο για την κοινωνία και την αγορά όσο και για την ίδια την διοικητική λειτουργία. Θα πρέπει να προκριθούν εκείνα τα σύνολα τα οποία μεγιστοποιούν τις οικονομικές και κοινωνικές εξωτερικότητες καθώς και εκείνα που βελτιστοποιούν την ενδο-διοικητική λειτουργία και να δοθεί προτεραιότητα σε αυτά που έχουν την μεγαλύτερη προστιθέμενη αξία για την κοινωνία. 28

2.7. Τ χ γ ή Δ α Η τελευταία από τις διαστάσεις των ανοικτών δημόσιων δεδομένων που θα γίνει αναφορά στα πλαίσια αυτής της εργασίας είναι η τεχνολογική. Για να είναι πραγματικά «ανοιχτά» τα δημόσια δεδομένα θα πρέπει να τηρούνται ορισμένες βασικές προϋποθέσεις. Αυτές περιλαμβάνουν την δυνατότητα εντοπισμού τους από τους ενδιαφερόμενους (discoverability), την χρήση τεχνολογικών προτύπων που επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση τους (technical reusability), και τέλος την διάθεση τους σε πρωτογενή, ακατέργαστη μορφή (raw data) ώστε να μπορεί να εξαχθει το σύνολο του πληροφοριακού τους δυναμικού. 2.7.1. Α αζ μ α (discoverability) Η εκρηκτική αύξηση του όγκου της ψηφιακής πληροφορίας κατά τα τελευταία χρόνια, δυσχεραίνει τις δυνατότητες των πολιτών να εντοπίσουν την πληροφορία, ειδικά όταν αυτή δε βρίσκεται σε σταθερά και γνωστά σημεία. Για να εκμεταλλευτούν πλήρως τις δυνατότητες που ανοίγονται, οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει να είναι σε θέση να γνωρίσουν ποιά σύνολα δεδομένων είναι διαθέσιμα καθώς και που αυτά βρίσκονται. Η ανάρτηση των δεδομένων σε κάποιο σημείο του δικτυακού τόπου ενός φορέα δεν απαντάει στο πρόβλημα της αναζητησιμότητας. Απαιτείται η συγκρότηση μιας σφαιρικότερης, οριζόντιας στρατηγικής, η οποία θα αφορά το σύνολο των φορέων και η οποία θα καθορίσει τις διαδικασίες και τα πρότυπα βάσει των οποίων θα γίνεται η διάθεση των δεδομένων έτσι ώστε αυτά να καθίστανται εύκολα εντοπίσιμα από τους ενδιαφερόμενους. Στο πρόβλημα της αναζητησιμότητας έχουν προταθεί και κατά περίπτωση εφαρμόζονται διάφορες λύσεις. Αυτές περιλαμβάνουν : Την δημιουργία καταλόγων (Indexes) στους οποίους συγκεντρώνονται οι αναφορές για όλα τα σύνολα δεδομένων που έχουν δημοσιευτεί. Την συγκέντρωση όλων των δεδομένων σε ένα κεντρικό αποθετήριο δεδομένων (Data Hub) από το οποίο διατίθενται προς τους ενδιαφερόμενους. Την κατάλληλη σήμανση των δεδομένων με μεταδομένα. 29

Την δημοσίευση με βάση το πρότυπο των Συνδεδεμένων Δεδομένων (Linked Data). 2.7.2. Τ χ ή Ε α αχ μ (technical reusability) Ο όρος τεχνική επαναχρησιμοποίηση αναφέρεται στις τεχνολογίες και τις μεθόδους που καθιστούν δυνατή την περαιτέρω χρήση πληροφοριών και δεδομένων που διατίθενται μέσω του διαδικτύου. Για την δημοσίευση των δεδομένων κάθε οργανισμός χρησιμοποιεί ένα πρότυπο διάθεσης που μπορεί να είναι είτε κάποιος τύπος αρχείου (filetype) είτε μια υπηρεσία διαδικτύου (web service). Το πρότυπο αυτό διάθεσης, ανεξάρτητά του εάν είναι ένας τύπος αρχείου η μια δικτυακή υπηρεσία θα πρέπει να επιτρέπει την τεχνική επαναχρησιμοποίηση της πληροφορίας που περιέχει. Τα βασικά στοιχεία που εξασφαλίζουν σε ένα πρότυπο διάθεσης δεδομένων την δυνατότητα τεχνικής επαναχρησιμοποίησης είναι: Η δυνατότητα ανάγνωσης από μηχανές H δυνατότητα κατανόησης από μηχανές. Η απαίτηση για δυνατότητα τεχνικής επαναχρησιμοποίησης δομείται σε 2 επίπεδα. Σε πρώτο επίπεδο συναντάμε την απαίτηση η σύνθετη πληροφορία που υπάρχει σε έναν τύπο αρχείου να μπορεί να διασπαστεί στα βασικά συστατικά της (μηχανική αναγνωσιμότητα). Στο επόμενο επίπεδο υπάρχει η απαίτηση η σύνθετη αυτή πληροφορία να είναι καταγεγραμμένη με δομημένο τρόπο, έτσι ώστε να είναι δυνατή η εξόρυξη συγκεκριμένων στοιχείων της με βάση την δομή της (μηχανική κατανόηση). Μ χα ή α αγ ω μ α Ένας τύπος αρχείου είναι μηχανικά αναγνώσιμος όταν μπορούμε να αντιγράψουμε συγκεκριμένα κομμάτια πληροφορίας από αυτό, με σκοπό να τα μετατρέψουμε σε διαφορετική μορφή ή να τα χρησιμοποιήσουμε από διαφορετικό εξοπλισμό (Allsopp, 2007). Μ χα ή α α 30

Ένας τύπος αρχείου λέμε ότι είναι μηχανικά κατανοητός όταν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να περιγράψει δομημένη πληροφορία (Allsopp, 2007). 2.7.3. Π ω γ ή Δ μέ α (raw data) Οι κυβερνητικές υπηρεσίες χρησιμοποιώντας δεδομένα που έχουν στην κατοχή τους συχνά παράγουν και δημοσιεύουν αναφορές, διαγράμματα και αναλύσεις, τα οποία παρόλο που είναι χρήσιμα και έχουν αξία για την κοινωνία, συνήθως περιέχουν ένα υποσύνολο μόνο της πληροφορίας που υπάρχει πίσω από τα δεδομένα. Είναι σημαντικό μαζί με την επεξεργασμένη πληροφορία να δημοσιεύουν και τα πρωτογενή σύνολα δεδομένων πάνω στα οποία στηρίχτηκαν, σε ακατέργαστη μορφή, με ανοιχτά και μηχανικά κατανοητά πρότυπα, έτσι ώστε τα δεδομένα αυτά να μπορούν να αξιοποιηθούν με διαφορετικούς τρόπους παράγοντας προστιθέμενη αξία. Ο όρος ακατέργαστα δεδομένα αναφέρεται σε δεδομένα που είναι πρωτογενή δηλαδή δεν έχουν υποστεί κανενός είδους επεξεργασία που μειώνει την πληροφοριακή τους αξία. 2.7.4. Α ω μ Π ω γ ώ Δ μέ ω Συχνά δημόσια δεδομένα δεν δημοσιεύονται σε πρωτογενή μορφή (ή δεν δημοσιεύονται καθόλου) επειδή περιέχουν στοιχεία που μπορούν να προσδιορίσουν μονοσήμαντα τα φυσικά πρόσωπα τα οποία αφορούν. Η νομοθεσία, για να προστατέψει την ιδιωτικότητα των πολιτών συνήθως απαγορεύει την δημοσίευση συνόλων δεδομένων που περιέχουν προσωπικές ή ευαίσθητες προσωπικές πληροφορίες. Η ιδιωτικότητα όμως δεν μπορεί να προστατευτεί μόνο με θεσμικές ρυθμίσεις. Η επιβολή της νομοθεσίας μπορεί να αυτοματοποιηθεί και να γίνει υποχρεωτική μέσω τεχνολογικών μέτρων. Υπάρχουν δυο τεχνολογικές παρεμβάσεις για την εξασφάλιση της ιδιωτικότητα : 1. Η Ανωνυμοποίηση, δηλαδή απαλοιφή από το σύνολο δεδομένων των στοιχείων εκείνων που μπορούν να προσδιορίσουν μονοσήμαντα ένα φυσικό πρόσωπο (anonymisation). 31

2. Η αντικατάσταση των προσδιοριστικών προσωπικών δεδομένων που συλλέγονται μέσω της χρήσης ψευδώνυμων (pseudonymisation) Η Ανωνυμοποίηση είναι μια τεχνική μείωσης της αξίας της πληροφορίας με την απαλοιφή από σύνολα δεδομένων των στοιχείων εκείνων που μπορούν να προσδιορίσουν μονοσήμαντα κάποιο φυσικό πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό χάνεται μεν μέρος της αρχικής πληροφορίας, και τα δεδομένα δεν θεωρούνται πρωτογενή, αλλά γίνεται δυνατή η δημόσια διάθεση τους. Η χρήση ψευδώνυμων, είναι μια μέθοδος ενίσχυσης της ιδιωτικότητας, που συνίσταται στην αντικατάσταση στοιχείων που μπορούν να προσδιορίσουν μονοσήμαντα ένα πρόσωπο όπως το όνομα, η διεύθυνση, ο ΑΦΜ με ψευδώνυμα. Για την παραγωγή των ψευδώνυμων μπορούν να χρησομοποιηθούν αλγόριθμοι σύνοψης (hash). Ο αλγόριθμος σύνοψης παράγει για κάθε εγγραφή του συνόλου δεδομένων που θέλουμε να προστατεύουμε ένα κωδικοποιημένο κλειδί από το οποίο όμως δεν μπορεί να προκύψει η αρχική πληροφορία. 2.7.5. Α Π α Ένα πρότυπο ορίζεται ως ανοικτό όταν οι προδιαγραφές για την ανάγνωση και αποθήκευση πληροφοριών στο συγκεκριμένο πρότυπο είναι διαθέσιμες σε όλους, δωρεάν, χωρίς κανένα περιορισμό για την επαναχρησιμοποίηση που επιβάλλεται από δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας (Open Data Handbook, 2012). Οι βασικές ερωτήσεις που θα πρέπει να απαντήσει κάποιος για να αποφανεί σχετικά με το εάν ένα πρότυπο είναι ανοιχτό ή κλειστό είναι οι παρακάτω : 1. Υπάρχουν διαθέσιμες οι προδιαγραφές του προτύπου αποθήκευσης και αν ναι είναι επαρκώς τεκμηριωμένες? 2. Είναι οι προδιαγραφές προτυποποιημένες μέσω κάποιου διεθνούς οργανισμού τυποποίησης (π.χ..xml) ή αποτελούν στάνταρτ βιομηχανικό πρότυπο (π.χ. csv ) ; 3. Επιτρέπεται σε οποιονδήποτε να αναπτύξει λογισμικό βάσει των παραπάνω προδιαγραφών το οποίο θα διαβάζει και θα αποθηκεύει πληροφορίες στο συγκεκριμένο 32

τύπο αποθήκευσης, χωρίς περιορισμούς για το είδος του λογισμικού και χωρίς να χρειάζεται να πληρώσει ; 2.7.6. Ε ύ α α Ένα πρότυπο μπορεί να οριστεί ως ελεύθερο αν πέρα από ανοικτό (όπως ορίστηκε παραπάνω) το πρότυπο έχει αποδοθεί στο public domain και δεν υπάρχει κανένα είδος πατέντας ή παρακρατημένο δικαίωμα και δεν υφίσταται δυνατότητα ανάκλησης ή τροποποίησης των όρων διάθεσης του (LINFO.org, 2014). Τέτοια πρότυπα αποτελούν κάποια στάνταρτ βιομηχανικά πρότυπα (όπως το.csv) καθώς και πρότυπα που έχουν δημιουργηθεί από διεθνείς οργανισμούς προτυποποίησης (όπως το xml). Στον επόμενο πίνακα υπάρχει μια συγκριτική παράθεση των χαρακτηριστικών αρκετών από τα πιο κοινά πρότυπα διάθεσης δεδομένων. 33

Π α α 1 Π α Δ Δ μέ ω Επαναχρησιμοποιήσιμο Ανοιχτό Ελεύθερο Μηχανικά Αναγνώσιμο Μηχανικά Κατανοητό Διαθέσιμες Προδιαγραφές Άδεια Χωρίς Περιορισμούς Plain Text (.txt) Comma Seperated Value (.csv) Hyper Text markup (.html /.html) Extensible Markup Language (.xml) Resource Description Framework (.rdf) Open Document Format (.odt) Open Document Format (.ods) Microsoft Office format (.doc) Microsoft Office format (.xls) Microsoft Office 2007+ (.docx) Microsoft Office 2007+ (.xlsx) Portable Document Format (.pdf) Image File (.jpg /.png) - 34

2.7.7. Μ γ α Α μ Α α Ο Tim Berners-Lee έχει περιγράψει μία από τις πιο συχνά χρησιμοποιούμενες μεθόδους αποτίμησης για τα ανοιχτά δεδομένα (5-star rating for open data) (Open Data White Paper, 2012). Το σύστημα αυτό στηρίζεται σε μια βαθμολογία με διαβάθμιση 5 αστέρων το τελευταίο επίπεδο της οποίας αντιστοιχεί στον Ιστό των Δεδομένων. Η συγκεκριμένη μεθοδολογία μπορεί να αποτελέσει μια αρκετά αποτελεσματική μέθοδο αποτίμησης που δημοσιεύει η δημόσια διοίκηση. Π α α 2 Μ γ α Α μ Σ Δ μέ ω Διαθέσιμα στο διαδίκτυο (σε οποιοδήποτε πρότυπο), αλλά με ανοιχτή άδεια χρήσης. Διαθέσιμα στο διαδίκτυο σε δομημένη μορφή αναγνώσιμη από μηχανές (π.χ. excel αντί για σκανναρισμένη απεικόνιση ενός πίνακα ή pdf). Όπως στο προηγούμενο επίπεδο (2) αλλά επιπλέον σε μη κλειστό πρότυπο (π.χ. CSV ή ODS αντί για excel) Όλα τα παραπάνω και επιπλέον, χρήση ανοιχτών προτύπων του W3C για συνδεδεμένα δεδομένα (RDF, SPARQL) έτσι ώστε να ορίζονται οντότητες στις οποίες μπορούν να αναφέρουν οι χρήστες των δεδομένων. Όλα τα παραπάνω και επιπλέον, σύνδεση των δεδομένων με δεδομένα από άλλες (πρωταρχικές) πηγές, με σκοπό την δημιουργία πλαισίων αναφοράς και συσχετίσεων μεταξύ διαφορετικών ομάδων δεδομένων. 35

3. Α Δ μ α Δ μέ α Ε α Στο προηγούμενο κεφάλαιο έγινε αποτύπωση βασικών εννοιών των ανοικτών δημόσιων δεδομένων καθώς και περιγραφή της κοινωνικής, νομικής, οικονομικής και τεχνολογικής διάστασης αυτών. Σε αυτό το κεφάλαιο θα γίνει αναφορά στο νομικό πλαίσιο που διέπει τα ανοικτά δεδομένα στην Ελλάδα καθώς και βασικές πρωτοβουλίες και δράσεις που έχουν γίνει για την αξιοποίηση τους. 3.1. Ν μ Π α Αρχικά θα παρουσιαστεί το νομικό πλαίσιο αναφορικά με τα ανοικτά δημόσια δεδομένα. Το πλαίσιο αυτό έχει χωριστεί σε εθνικό και ευρωπαϊκό. 3.1.1. Ε Π α Σύνταγμα Με το άρθρο 5Α του Συντάγματος που προστέθηκε με την αναθεώρηση του 2001, κατοχυρώνεται πλέον ρητά το γενικό δικαίωμα του καθενός στην πληροφόρηση. Με το άρθρο εισάγεται εκτός από το «δικαίωμα στην πληροφόρηση» (παρ. 1) και το «δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας» (παρ. 2), το οποίο αποτελεί την πρώτη χρονικά εισαγωγή δικαιώματος «νέου τύπου» στον βασικό καταστατικό χάρτη της Χώρας. Μεγαλύτερη σημασία έχει η δεύτερη παράγραφος του ίδιου άρθρου, η οποία εισάγει το δικαίωμα συμμετοχής στην Κοινωνία της Πληροφορίας. Η Συνταγματική κατοχύρωση ενός τέτοιου δικαιώματος «νέου τύπου» είναι κρίσιμη αφού η Κοινωνία της Πληροφορίας αναδύεται μέσα από ένα σύνολο μετασχηματισμών που δεν είναι μόνο τεχνολογικοί, αλλά προκαλούνται από την αμφίδρομη σχέση της τεχνολογικής εξέλιξης με τις αντίστοιχες οργανωτικές και κοινωνικές μεταβολές. 2121/93 Πνευματική Ιδιοκτησία Το βασικό νομικό πλαίσιο που διέπει την πνευματική ιδιοκτησία στην Ελλάδα είναι o N.2121/93, στον οποίο ορίζεται ότι οι πνευματικοί δημιουργοί, με τη δημιουργία του 36

έργου, αποκτούν πάνω σ αυτό πνευματική ιδιοκτησία, που περιλαμβάνει, ως αποκλειστικά και απόλυτα δικαιώματα, το δικαίωμα της εκμετάλλευσης του έργου (περιουσιακό δικαίωμα) και το δικαίωμα της προστασίας του προσωπικού τους δεσμού προς αυτό (ηθικό δικαίωμα), καθώς και ο Ν. 3184/2003 «Κύρωση Της Συνθήκης Του Παγκοσμίου Οργανισμού Διανοητικής Ιδιοκτησίας Για Την Πνευματική Ιδιοκτησία». Επίσης, ο Ν.2121/1993 στο αρ. 13 προσδιορίζει τη δυνατότητα ύπαρξης συμβάσεων και αδειών εκμετάλλευσης, είδος των οποίων αποτελούν οι άδειες Ελεύθερου Λογισμικού/ Λογισμικού Ανοικτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ) καθώς και οι άδειες Ανοικτών Δεδομένων και περιεχομένου (Τσιαβός 2014). 2690/99 Κώδικάς Διοικητικής Διαδικασίας Ο Κώδικας Διοικητικής Διαδικασίας (ΚΔΔ) που ψηφίστηκε με το πρώτο άρθρο του Νόμου 2690/1999 εισάγει με το άρθρο 5, τις βασικές αρχές για την πρόσβαση στα δημόσια έγγραφα. Βάσει της παραγράψου 2, ως δημόσια έγγραφα θα πρέπει να θεωρηθούν τόσο τα διοικητικά έγγραφα όσο και τα ιδιωτικά έγγραφα που φυλάσσονται στις δημόσιες υπηρεσίες. Ο ΚΔΔ θεμελιώνει το δικαίωμα του κάθε ενδιαφερομένου, φυσικού ή νομικού προσώπου, στην ελευθέρα πρόσβαση στα διοικητικά έγγραφα χωρίς την επίκληση έννομου συμφέροντος. Η μοναδική προϋπόθεση για την άσκηση του δικαιώματος είναι η γραπτή αίτηση. Το δικαίωμα πρόσβασης ασκείται: α) με μελέτη του εγγράφου στο κατάστημα της υπηρεσίας, ή β) με χορήγηση αντιγράφου, εκτός αν η αναπαραγωγή μπορεί να βλάψει το πρωτότυπο. Η σχετική δαπάνη αναπαραγωγής βαρύνει τον αιτούντα. 3448/06 Περαιτέρω Χρήση Πληροφοριών Δημοσίου Τομέα Πρόκειται για τον κεντρικό νόμο για τις υποχρεώσεις περαιτέρω χρήσης δημόσιας πληροφορίας στην Ελλάδα και ως εκ τούτο το βασικό εργαλείο για το άνοιγμα των δεδομένων της δημόσιας διοίκησης. Ο Ν. 3448/2006 ρυθμίζει μόνο τη διάθεση της πληροφορίας προς τρίτους και όχι την εισροή ή το διαμοιρασμό της πληροφορίας (Τσιαβός, 2014). 37

Βασικός σκοπός του Ν. 3448/2006 είναι η εφαρμογή της Οδηγίας 2003/98/ΕΚ9 και ειδικότερα ο Καθορισμός των όρων, προϋποθέσεων καθώς και των τρόπων διευκόλυνσης της περαιτέρω χρήσης εγγράφων του δημοσίου τομέα. Με βάση τις εξαιρέσεις από το πεδίο εφαρμογής του ν. 3448/2006, οι οποίες περιέχονται στο άρθρο 3 δεν υπάρχει υποχρέωση διάθεσης για : έγγραφα, η χορήγηση των οποίων δεν εμπίπτει στη δημόσια αποστολή των οικείων φορέων του δημόσιου τομέα, όπως αυτή ορίζεται από τις ισχύουσες κάθε φορά διατάξεις, έγγραφα, για τα οποία τρίτοι ή φορείς του δημόσιου τομέα διαθέτουν δικαιώματα πνευματικής ή βιομηχανικής ιδιοκτησίας. 3883/10 Γεωχωρικά Δεδομένα O Νόμος 3883/2010 που ενσωματώνει την οδηγία INSPIRE στο Ελληνικό δίκαιο ψηφίστηκε τον Σεπτέμβριο του 2010. Αποτελεί το βασικό νομοθέτημα για το άνοιγμα των γεωχωρικών δεδομένων. Πρόκειται για νόμο που ανήκει στην οικογένεια του 3448/2006 αλλά είναι ευρύτερος και ταυτόχρονα στενότερος από τη γενική νομοθεσία για την περαιτέρω χρήση της δημόσιας πληροφορίας: είναι ευρύτερος γιατί περιλαμβάνει το σύνολο του κύκλου ζωής της πληροφορίας του δημοσίου τομέα, από την παραγωγή, μέχρι το διαμοιρασμό και τη διάθεση της. Και είναι στενότερος γιατί αφορά μόνο στα γεωχωρικά δεδομένα και όχι στο σύνολο της δημόσιας πληροφορίας. Ο νόμος για τη γεωχωρική πληροφορία είναι επίσης σημαντικός επειδή εισάγει το θεσμό των Κομβικών Σημείων Επαφής (ΚΟΣΕ), δηλαδή μιας δομής που επιτρέπει την οριζόντια επικοινωνία μεταξύ διαφορετικών φορέων της δημόσιας διοίκησης πάνω στα θέματα που αφορούν το διαμοιρασμό και την περαιτέρω διάθεση της γεωχωρικής πληροφορίας (Τσιαβός, 2014). 3861/10 Διαύγεια Το σημαντικότερο νομοθέτημα των τελευταίων ετών, όσον αφορά τη διαφάνεια της κρατικής δράσης, είναι αυτό που αφορά το πρόγραμμα «Διαύγεια». Ο Ν. 3861/2010 είναι ιδιαίτερα σημαντικός γιατί εισάγει στην Ελληνική έννομη τάξη την αρχή της ενεργητικής διαφάνειας, δηλαδή της διάθεσης της πληροφορίας του δημοσίου τομέα που ανήκει στο πεδίο εφαρμογής του Ν. 3861/2010 (αποφάσεις της δημόσιας 38