ΠΛΑΝΟ Τα είδη των πλάνων χωρίζονται ανάλογα είτε με τον τρόπο που τα αντικείμενα τοποθετούνται στο κάδρο είτε με τη θέση ή την κίνηση της κάμερας. Ι. ΜΕ ΤΟ ΚΑΔΡΟ ΠΟΛΥ ΓΕΝΙΚΟ ΠΛΑΝΟ/VERY LONG SHOT (VLS)/ PLAN TRÈS GENERAL: Το αντικείμενο κινηματογραφείται σε πολύ μεγάλη απόσταση, είναι τόσο απομακρυσμένο που σχεδόν δεν φαίνεται. Χρησιμοποιείται στην αρχή μιας δράσης (establishing shot) ή όταν αλλάζει η σκηνή. Αναδεικνύει τον περιβάλλοντα χώρο ώστε το κοινό να αντιληφθεί σε ποιο σκηνικό χώρο θα τοποθετηθεί η δράση αλλά και τα στοιχεία που τον αποτελούν. Κατάλληλο συνήθως για τοπίο, πόλεις κ.α.
ΜΑΚΡΙΝΟ ΠΛΑΝΟ/LONG SHOT (LS)/ FULL SHOT (FS)/PLAN GENERAL: Ο χαρακτήρας απεικονίζεται στο κάδρο ολόκληρος, από τις μύτες των ποδιών μέχρι και τα μαλλιά του. Ο ήρωας τοποθετείται μέσα στο κάδρο και ο θεατής μπορεί να αντλήσει βασικές πληροφορίες για την ταυτότητα του. Δημιουργεί καμιά φορά μια δραματικότητα, λυρική και επική, εκφράζοντας τη μοναξιά, την αδυναμία ακόμη και το χιούμορ.
ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΠΛΑΝΟ (AS)/PLAN AMERICAIN: Το σώμα του ήρωα απεικονίζεται από τα γόνατα και πάνω. Επιτυγχάνεται συνήθως η ισορροπία ανάμεσα στην κινηματογραφούμενη φιγούρα και το περιβάλλον.
ΜΕΣΑΙΟ ΠΛΑΝΟ/MEDIUM SHOT (MS)/ PLAN MOYEN RAPPROCHE: Στη διάρκεια αυτής της λήψης ο ήρωας «καδράρεται» από τη μέση και πάνω. Είναι η πιο συνηθισμένη λήψη σε σκηνές διαλόγου. Ο θεατής μπορεί να διαβάζει περισσότερο στοιχεία από το σώμα του ήρωα, όπως χειρονομίες, κινήσεις κ.α. ΜΕΣΑΙΟ ΚΟΝΤΙΝΟ ΠΛΑΝΟ/MEDIUM CLOSEUP (MCU)/ PREMIER PLAN: Ο ήρωας απεικονίζεται από το στήθος και πάνω. Το πρόσωπα του ήρωα αρχίζει να φαίνεται πιο καθαρά χωρίς να χρειάζεται η κάμερα να πλησιάσει υπερβολικά.
ΚΟΝΤΙΝΟ ΠΛΑΝΟ/CLOSE-UP (CU)/GROS PLAN: Στο κάδρο κυριαρχεί το αντικείμενο που κινηματογραφείται. Αν είναι κάποιος χαρακτήρας, το πρόσωπο του γεμίζει το κάδρο. Αποκαλείται και γεωγραφία του προσώπου αφού διάβαζοντας το, αποκαλύπτεται η συναισθηματική κατάσταση του ήρωα. ΠΟΛY ΚΟΝΤΙΝO ΠΛAΝΟ/ EXTREME CLOSE-UP (ECU)/DETAIL: Το κάδρο εστιάζει στη λεπτομέρεια ενός αντικείμενο ή προσώπου. Απομονώνει μια λεπτομέρεια και μεγεθύνει ένα μικροσκοπικό στοιχείο που μπορεί να έχει σημαντικό ρόλο στη δράση προοικονομώντας κατά κάποιο τρόπο τη σημασία του.
ΙΙ. ΜΕ ΤΗΝ ΚΙΝΗΣΗ Αν χρειαστεί να μετακινήσετε την κάμερα, βεβαιωθείτε ότι η κίνηση είναι μαλακή και προσανατολισμένη σε μια και μοναδική κατεύθυνση. Οι λήψεις είναι πολύ καλύτερες από τα zooms. Για απαλές μετακινήσεις, τοποθετείστε την κάμερα σε ένα καροτσάκι ή ένα σκέιτ μπορντ. ΠΑΝΟΡΑΜΙΚ/PAN SHOT/TITL SHOT: Κίνηση: Η κάμερα βρίσκεται πάνω στον τρίποδα και περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της (οριζόντιο ή κάθετο) χωρίς όμως να μετακινηθεί από τη θέση της. Όταν η κίνηση γίνεται από πάνω προς τα κάτω ή από κάτω προς τα πάνω ακολουθώντας για παράδειγμα το σώμα του χαρακτήρα από τα παπούτσια του μέχρι το κεφάλι ονομάζεται βέρτικαλ pan. Στόχος: Ο ρόλος του είναι περισσότερο περιγραφικός και υποκειμενικός. Η κάμερα είτε εξερευνά, συνήθως μέσα από το βλέμμα του ήρωα, το χώρο δίνοντας μας πληροφορίες για τα στοιχεία που τον απαρτίζουν. Για παράδειγμα, όταν ο ήρωας μετά από σκληρή προσπάθεια, βρέθηκε τελικά στην κορυφή ενός βουνού και κοιτάζει το τοπίο γύρω του, η κάμερα μας αποκαλύπτει αυτό που βλέπει («υποκειμενικό» πλάνο), με κίνηση είτε από δεξιά προς τα αριστερά, είτε αντίστροφα, αναλόγα με την κίνηση του κεφαλιού του ήρωα. Αρκετές φορές, τα πανοραμίκ έχουν και ένα εκφραστικό ρόλο, αφού μπορεί να εισάγουν ένα απροσδόκητο στοιχείο στην δράση, με τραγικό ή κωμικό αποτέλεσμα.
ΤΡΑΒΕΛΛΙΝΓΚ/TRAVELLING: Κίνηση: Η κάμερα βρίσκεται σε ράγες και πλησιάζει ή απομακρύνεται από κάποιο αντικείμενο διατηρώντας σταθερή την οπτική γωνία του άξονα και του άξονα της μετακίνησης. Το τραβελλινγκ πραγματοποιείται με ειδικό καρότσι ή με κίνηση του οπερατέρ που κρατά την κάμερα στα χέρια, ή ακόμα και μέσα από αυτοκίνητο, όταν χρειάζεται να φανεί κάποιος που βαδίζει ή τρέχει στο πεζοδρόμιο (λέγεται και dolly shot) Είδη και Στόχος: Τράβελινγκ βέρτικαλ: Η κάμερα μετακινείται με την βοήθεια dolly (κινούμενη πλατφόρμα) ή γερανού κατακόρυφα, σχεδόν σε ελεύθερη πτώση και ο θεατής παρακολουθεί συνήθως την κίνηση ενός προσώπου που ανεβαίνει. Τραβελινγκ λατεράλ: Η μηχανή κινείται πλάγια (τράβελλινγκ λατεράλ), με στόχο να περιγράψει μα κατάσταση, δράση ή χώρο. Το πιο γνωστό τράβελλινγκ λατεράλ στην ιστορία του κινηματογράφου, θεωρείται αυτό που έκανε ο Ζαν Λυκ Γκοντάρ στην ταινία του «Weekend» (1967), δείχνοντας ένα τεράστιο μποτιλιάρισμα χιλιάδων αυτοκινήτων, μετά από κάποιο θανατηφόρο δυστύχημα (βλ. παρακάτω εικόνα). Παράλληλο τράβελινγκ: Η κάμερα παρακολουθεί μια κίνηση, ενός αντικειμένου η ενός ηθοποιού, κινούμενη παράλληλα. Κίνηση προς τα μπρος: Η κάμερα μετακινείται μπροστά, πλησιάζοντας ένα αντικείμενο. Η κάμερα συνήθως στο «τράβελινγκ μπροστά» πλησιάζει αργά ή γρήγορα ένα ανθρώπινο πρόσωπο, ξεκινώντας από ένα γενικό (αδιάφορο ψυχολογικά) πλάνο και καταλήγοντας σ ένα γκρο (φορτισμένο ψυχολογικά) πλάνο. Η σκηνοθεσία με τον τρόπο αυτό γίνεται «αναλυτική», ο χώρος εξαφανίζεται και αναδεικνύεται το πρόσωπο και η ψυχολογική του κατάσταση (εντύπωση, συναίσθημα, επιθυμία, βίαιες και ξαφνικές ιδέες) αυξάνοντας έτσι την ένταση στην ψυχή των θεατών. Το πιο συχνό travelling! Κίνηση προς τα πίσω: Όταν η κάμερα απομακρύνεται από το αντικείμενο, η σκηνοθεσία γίνεται συνθετική (από κοντινό πλάνο σε γενικό μειώνοντας προοδευτικά την ένταση). Η οπτική γωνία μεγαλώνει δημιουργώντας συναισθήματα μοναξιάς, κατάπτωσης, ανικανότητας, θανάτου κλπ. Στην ταινία «Χόρεψε μόνο ένα καλοκαίρι», το τράβελλινγκ πίσω σ ένα αγόρι που στέκεται απελπισμένο από τον θάνατο της κοπέλας που αγαπούσε, μας μεταδίδει με τον πιο γλαφυρό τρόπο, αυτήν ακριβώς την απελπισία και την θλίψη του αγοριού.
Γκρού Η κίνηση που κάνει η μηχανή λήψης (διαγώνια, κατακόρυφη, κ.α) όταν είναι τοποθετημένη σε γερανό (για να μπορεί να σηκώνεται ψηλά).
ΙΙΙ. ΜΕ ΤΗ ΘΕΣΗ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΛΗΨΗ/POINT-OF-VIEW SHOT (POV): Η κάμερα δείχνει αυτό που βλέπει ο χαρακτήρας ΓΩΝΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟ ΧΑΜΗΛΑ/LOW-ANGLE SHOT: Θέση: Η κάμερα που βρίσκεται πιο χαμηλά από την ευθεία του ματιού με γωνιά προς τα πάνω. Στόχος: Χρησιμοποιείται συνήθως για τονίσει το μέγεθος του αντικειμένου, να εξιδανικεύσει το χαρακτήρα προσδίδοντας κύρος και επιβολή. ΓΩΝΙΑ ΛΗΨΗΣ ΑΠΟ ΨΗΛΑ/HIGH-ANGLE SHOT: Θέση: Η κάμερα βρίσκεται ψηλότερα από την ευθεία του ματιού με γωνία προς τα κάτω. Στόχος: OVER THE SHOULDER (OS) Θέση: Το πλάνο αυτό χρησιμοποιείται συνήθως για να καλύψει το διάλογο μεταξύ δύο χαρακτήρων. Στόχος: Η κάμερα εστιάζει στον ένα χαρακτήρα ενώ ταυτόχρονα βλέπουμε και ένα τμήμα του άλλου χαρακτήρα, συνήθως τον ώμο του. ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΟ ΠΛΑΝΟ (REVERSE-ANGLE SHOT) Θέση Διαφέρει από το προηγούμενο κατά 180 μοίρες. Από την αντίθετη πλευρά.
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Το freeze frame αποτελεί μια από τις πιο συχνές και αποτελεσματικές μεθόδους φιλμικής ανάγνωσης. Αν επιθυμείτε να γνωρίσουν οι μαθητές τους κεντρικούς χαρακτήρες του προς μελέτη αποσπάσματος δεν έχετε παρά να πατήσετε pause στο επιθυμητό δευτερόλεπτο και να προχωρήσετε με ερωτήσεις όπως: ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑ ΤΑΞΗ 1.Πως η γλώσσα του σώματος και οι εκφράσεις τους αποκαλύπτουν τα συναισθήματα των ατόμων και την μεταξύ σχέση τους; ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΑΝΑ ΟΜΑΔΕΣ 1. Με ποιο χαρακτήρα ταυτίζεστε περισσότερο; ΣΤΟΧΟΣ Χαρακτήρες 1.Που πιστεύετε ότι είναι τοποθετημένη η κάμερα; 2. Γιατί το σκηνικό είναι διακοσμημένο με αυτό τον τρόπο; 3. Γιατί οι χαρακτήρες είναι σε αυτές τις θέσεις; Μπορείς να κατασκευάσεις μια αφήγηση για αυτή τη στιγμή βασισμένη στις λεπτομέρειες της εικόνας; Διευκρίνισε και εξήγησε τα σημεία. Εκτυπώστε το κάδρο μέσω της επιλογής PrtScn και σχεδιάστε τη θέση της κάμερας; Τι αποτέλεσμα έχει η επιλογή αυτή; Σενάριο Κάδρο