ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Στοχεύοντας στην ποιότητα και την ισότητα στη μάθηση. Γιάννης Ιωάννου (Β.Δ.) MSc, MA

ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ: Στοχεύοντας στην ποιότητα και την ισότητα στη μάθηση. Γιάννης Ιωάννου (Β.Δ.) MSc, MA 1

Κάθε μαθητής και μια διαφορετική ιστορία Ο Λούης. Ο Αντρέι Η Δήμητρα Η Χριστίνα Ο Ιάκωβος. Η Άντρεα Ο Τάσος Η Φαίδρα Η Ξένια. 2

Εφηβικοί Αποπροσανατολισμοί Σε όλους αυτούς τους μαθητές υπάρχουν επίσης συνεχείς άλλες «αναστατώσεις» που συμπληρώνουν το χρόνο τους και κρατούν το μυαλό τους μακριά από τις απαιτήσεις του μαθήματος. Απογευματινά φροντιστήρια, φίλοι και φίλες, νεανικές σχέσεις, Αθλήματα, θέατρα, εξωσχολικές δραστηριότητες. Πιθανώς κάποια βραδινή εργασία, Είναι ακόμα πράγματα όπως: Το διαδίκτυο, παιχνίδια βίντεο. Web logs, βόλτες με φίλους. Πράγματα που κατά βάση είναι περισσότερο προκλητικά, ζωντανά από ότι συνήθως γίνεται μέσα στις τάξεις. 3

Ο συναισθηματικός κόσμος των εφήβων Προσθέστε σε όλα αυτά: τον ταραγμένο συναισθηματικό κόσμο των εφήβων, τις αλλαγές στο σώμα, πράγμα που καμιά φορά φαίνεται οξύμωρο να είσαι από τη μια μαθητής και από την άλλη να έχεις το σώμα ενός ενήλικα. Όλοι αυτοί οι λόγοι κάνουν εμφανή την ανάγκη οι εκπαιδευτικοί να συνυπολογίσουν τόσο την πολυπλοκότητα της ζωής των μαθητών τους, όσο και την ποικιλία των επιμέρους μαθησιακών αναγκών. 4

Διάγραμμα Παρουσίασης Παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή Το παραδοσιακό αναλυτικό πρόγραμμα Θεωρητική θεμελίωση της διαφοροποίησης στη διδασκαλία. Ορισμοί Τι είναι διαφοροποίηση στη διδασκαλία. Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διαφοροποίησης. Τι δεν είναι διαφοροποίηση διδασκαλίας. Τα δομικά στοιχεία της διαφοροποίησης Είδη διαφοροποίησης Η ποιοτική διδασκαλία στο Δυναμικό Μοντέλο (Δ.Μ.). Περιγραφή των παραγόντων του Δ.Μ. στο επίπεδο της τάξης. Εστίαση στη διάσταση της διαφοροποίησης. Σύγκριση παραδοσιακής και διαφοροποιημένης τάξης. 5

Παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή (1) Σε μια γυμνασιακή τάξη μεικτής ικανότητας και σε ένα τυπικό γνωστικό αντικείμενο (π.χ. Νέα Ελληνικά) συνυπάρχουν μαθητές που: Μπορούν να διαβάσουν και να κατανοήσουν τόσο καλά όσο και οι φοιτητές ενός πανεπιστημίου Μετά δυσκολίας μπορούν να αναγνωρίσουν το νόημα των λέξεων που διαβάζουν. Αδυνατούν να εφαρμόσουν βασικές πληροφορίες. Βρίσκονται ανάμεσα στα δυο άκρα. ΕΠΑΡΚΕΙΑ / ΕΤΟΙΜΟΤΗΤΑ Ετοιμότητα: Ο χρόνος που χρειάζεται ένας μαθητής για να κατανοήσει και να μάθει κάτω από ιδανικές συνθήκες μάθησης. (Creemers, 1994) 6

Παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή (2) Ανάμεσα στους μαθητές είναι μερικοί που χαρακτηρίζονται από αυτεπάρκεια (self efficacy) και επιμονή σε ό,τι απαιτείται για να αδράξουν τη γνώση, ενώ πάλι είναι άλλοι με χαμηλά αισθήματα αυτοεκτίμησης και αυτεπάρκειας που δεν είναι έτοιμοι να παλέψουν, για να κατακτήσουν τη γνώση. Είναι ακόμα οι μαθητές που το σχολείο, ή ο καθηγητής, ή το γνωστικό αντικείμενο μάθημα, τους εμπνέει, ενδιαφέρονται και το αγαπούν και άλλοι πάλι που όχι. ΚΙΝΗΤΡΑ ΑΥΤΕΠΑΡΚΕΙΑ ΑΥΤΟΠΕΠΟΙΘΗΣΗ ΕΠΙΜΟΝΗ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ 7

Ενδιαφέρον Theory of flow: μια κατάσταση πλήρους απορρόφησης των μαθητών που προέρχεται από την πλήρη ενασχόληση σε μια δραστηριότητα. Ένα γεγονός που προσφέρει τέτοια ικανοποίηση, ώστε ο συμμετέχων χάνει την αίσθηση του χρόνου, της κόπωσης και οτιδήποτε άλλο εκτός από την ίδια τη δραστηριότητα. (Csikszentmihalyi, 1975, 1997) Από τη στιγμή που οι μαθητές έχουν βρεθεί για μια έστω φορά σε κατάσταση ροής, θέλουν να ξαναζήσουν το αίσθημα και ως εκ τούτου αναζητούν νέες προκλήσεις που οδηγούν σε ανώτερα επίπεδα μάθησης. 8

Παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή (3) Υπάρχουν ακόμα μαθητές που πιστεύουν ότι είναι σημαντικό να αποδώσουν καλά στο σχολείο ή σε κάποιο γνωστικό αντικείμενο. Μαθητές που πιστεύουν ότι είναι, και για τους γονείς τους, και για άλλα πρόσωπα που τους επηρεάζουν, σημαντικό να έχουν καλή απόδοση στο σχολείο καθώς και σε επιμέρους μαθήματα (θεωρία γνωστικού κεφαλαίου). ΠΡΟΣΔΟΚΙΕΣ Όπως επίσης υπάρχουν και μαθητές με χαμηλές προσδοκίες. 9

Προσδοκίες Ο δυναμικός χαρακτήρας του παράγοντα των προσδοκιών: Επίπεδο προσδοκιών μαθησιακή πρόοδος Μόλις ο μαθητής κάνει πρόοδο ανεβαίνει το επίπεδο των προσδοκιών του - και αντίστροφα. Οι απαιτήσεις του μαθήματος ή κάποιας ενότητας μπορούν να υποβάλουν διαφορετικές προσδοκίες στους μαθητές. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να καλλιεργήσει ρεαλιστικές προσδοκίες στους μαθητές του. 10

Η θεωρία της αυτορρύθμισης (self-regulation) Οι προσδοκίες συμβαδίζουν με τον βαθμό αυτορρύθμισης της μάθησης από τους μαθητές. Αυτορρυθμιζόμενη μάθηση είναι η αυτό-κατευθυνόμενη διαδικασία με την οποία οι μαθητές μετατρέπουν τις νοητικές τους ικανότητες σε ακαδημαϊκές δεξιότητες. Η διαδικασία της αυτορρύθμισης της γνώσης περιλαμβάνει μια σειρά από ενέργειες τις οποίες ο μαθητής προσαρμόζει ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο: θέτει συγκεκριμένους επικείμενους στόχους. Υιοθετεί στρατηγικές για την επίτευξη των στόχων. Παρακολουθεί την απόδοσή του, για να εντοπίσει σημεία προόδου. Αναδιαρθρώνει το φυσικό και κοινωνικό του πλαίσιο, ώστε να είναι συμβατό με τους στόχους του. Διαχειρίζεται αποτελεσματικά τον χρόνο του. Αξιολογεί τις μεθόδους του. Αναζητεί τα αίτια στα αποτελέσματα. Αναπροσαρμόζει τις μεθόδους που χρησιμοποιεί. 11

Η θεωρία της αυτορρύθμισης (συνέχεια) Η μάθηση είναι προσανατολισμένη σε μαθησιακούς στόχους. Οι αρχικοί στόχοι και επιδιώξεις τίθενται αρχικά εξωτερικά από τον εκπαιδευτικό. Σταδιακά οι μαθητές αντιλαμβάνονται τις γνωστικές τους λειτουργίες (μεταγνώση) και θέτουν από μόνοι τους μαθησιακούς στόχους και επιδιώξεις. Η αυτορρύθμιση στη μάθηση μπορεί να θεωρηθεί ως το τελικό προϊόν της εκπαίδευσης 12

Παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή(3) Στην ίδια τάξη μπορεί ακόμα να συναντήσει κάποιος μαθητές με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά στην προσωπικότητα όπως: Εξωστρέφεια Προσήνεια. Ευσυνειδησία Συναισθηματική σταθερότητα Δεκτικότητα σε εμπειρίες. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ (The big-five Model, Goldberg, 1992) 13

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας Εξωστρέφεια χαρακτηρίζεται από ευερεθιστότητα, κοινωνικότητα, ομιλητικότητα, αυτοπεποίθηση και υψηλή συναισθηματική εκφραστικότητα. Αντίθετα οι εσωστρεφείς άνθρωποι τείνουν να είναι πιο επιφυλακτικοί. Καταβάλλουν ιδιαίτερη προσπάθεια όταν βρίσκονται στην ανάγκη να κοινωνικοποιηθούν. Έρευνες δείχνουν ότι οι εξωστρεφείς μαθητές έχουν χαμηλότερες μαθησιακές επιδόσεις. Προσήνεια: Η διάσταση της προσωπικότητας περιλαμβάνει χαρακτηριστικά όπως η εμπιστοσύνη, ο αλτρουισμός, η καλοσύνη, η αγάπη. Οι προσηνείς άνθρωποι τείνουν να είναι πιο συνεργάσιμοι. Αντίθετα, οι απρόσιτος άνθρωπος τείνει να είναι πιο ανταγωνιστικός. 14

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (συνέχεια) Ευσυνειδησία: Τα βασικά της χαρακτηριστικά περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα σοβαρότητας, έλεγχο των παρορμήσεων και στοχοθετημένες συμπεριφορές. Οι ευσυνείδητοι άνθρωποι καταφέρνουν να έχουν καλή οργάνωση. Λαμβάνουν υπόψη τις λεπτομέρειες. Συναισθηματική σταθερότητα. Ο συναισθηματικά σταθερός άνθρωπος είναι συναισθηματικά ανθεκτικός. Αντίθετα, ο νευρωτικός άνθρωπος χαρακτηρίζεται από θλίψη, κατήφεια και συναισθηματική αστάθεια. Τα νευρωτικά άτομα τείνουν να αντιμετωπίζουν εναλλαγές της διάθεσης, άγχος, κατήφεια, θλίψη και ευερεθιστότητα. Η ανησυχία και το άγχος που διακατέχει τα νευρωτικά άτομα όταν βρίσκονται σε κοινωνικά περιβάλλοντα ερμηνεύει τη μαθησιακή μειονεξία τους. 15

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας (συνέχεια) Δεκτικότητα σε εμπειρίες: Το άτομο χαρακτηρίζεται από φαντασία και διορατικότητα. Τείνει να έχει ευρύ φάσμα ενδιαφερόντων. Είναι τολμηρός και δημιουργικός. Αντίθετα τα άτομα με μειωμένο το χαρακτηριστικό αυτό είναι συχνά πολύ πιο συντηρητικά, δυσκολεύονται στο επίπεδο της αφηρημένης σκέψης. Το χαρακτηριστικό αυτό σχετίζει το άτομο θετικά με τη μαθησιακή πρόοδο. 16

Παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή(4) Υπάρχουν ακόμα μαθητές που μαθαίνουν καλύτερα: Εργαζόμενοι ατομικά / ομαδικά Μελετώντας μια εικόνα Ακούοντας ή περιγράφοντας Διαβάζοντας ένα κείμενο ή κρατώντας σημειώσεις Εκτελώντας ένα πείραμα ή φτιάχνοντας μια κατασκευή Το γνωστικό στιλ ενός ατόμου αντικατοπτρίζει τον τρόπο με τον οποίο συνηθίζει: Να λύνει προβλήματα. Να σκέπτεται Να αντιλαμβάνεται Να θυμάται ΜΑΘΗΣΙΑΚΟ ΠΡΟΦΙΛ 17

Ο δάσκαλος απέναντι στους διαφορετικούς παράγοντες στο επίπεδο του μαθητή Παράγοντες που δεν αναμένεται να αλλάξουν: Χαρακτηριστικά προσωπικότητας Κοινωνικοοικονομικό Επίπεδο (ΚΟΕ) Εθνικότητα Φύλο Δυναμικοί, μεταβαλλόμενοι παράγοντες: Γνωστικό ή μαθησιακό στυλ Προσδοκίες Κίνητρα (στο επίπεδο του μαθήματος) Μαθησιακή ετοιμότητα Επιμονή 18

Παράγοντες ΔΜΕΑ στο επίπεδο του μαθητή 19

Παράγοντες που σχετίζονται με μαθησιακά ζητήματα. Time on task: Ο χρόνος που οι μαθητές είναι πρόθυμοι να αφιερώσουν σε μια δραστηριότητα. Καθορίζεται από: τα κίνητρα και τις προσδοκίες των μαθητών. το χρόνο που οι εκπαιδευτικοί και το σχολείο παρέχουν στους μαθητές. τις διαδικασίες που λαμβάνουν χώρα στην τάξη και το σχολείο. Όσο μεγαλύτερος χρόνος δίνεται στους μαθητές να εμπλακούν ουσιαστικά με μια δραστηριότητα μέσα από ποιοτικές σχετικές δραστηριότητες τόσο περισσότερο βελτιώνεται η μαθησιακή επίτευξη (Fond Lam, 1996) 20 Γ. Ιωάννου MSc MA

Παράγοντες που σχετίζονται με μαθησιακά ζητήματα. (συνέχεια) Ευκαιρίες μάθησης (opportunities to learn). Οι μαθητές προκειμένου να βελτιώσουν τα μαθησιακά τους αποτελέσματα θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να κατακτήσουν τη γνώση και τις απαραίτητες δεξιότητες. Ο χρόνος που οι μαθητές αφιερώνουν στην κατ οίκον εργασία ή σε ιδιαίτερα μαθήματα μπορεί να θεωρηθεί επίσης ως ευκαιρία μάθησης. Διάκριση ανάμεσα στις ευκαιρίες που παρέχονται στους μαθητές και τις ευκαιρίες που τελικά αξιοποιούν οι μαθητές. 21

Το Παραδοσιακό Αναλυτικό Πρόγραμμα Παλαιότερα Αναλυτικά Προγράμματα (Μοντερνισμός Συμπεριφορισμός) Αδιαφοροποίητο σύνολο μαθητών Η γνώση «λαμβάνεται» από τους μαθητές ακολουθώντας σταθερούς κανόνες νόρμες. Ο εκπαιδευτικός είναι ο φορέας της γνώσης την οποία «παραδίδει» στους μαθητές. Όλοι οι μαθητές αναμένεται να έχουν την ίδια ανάπτυξη απλά γιατί έχουν την ίδια ηλικία. 22

Διαφοροποίηση - Θεωρητικό Υπόβαθρο (1) Φιλοσοφία Το Μεταμοντέρνο κίνημα Αποδοχή της διαφορετικότητας Αντίσταση στις συγκεντρωτικές και ολοκληρωτικές θεωρίες. Το περιεχόμενο και ο τρόπος διδασκαλίας πρέπει να σχετίζεται με τις ανάγκες, τα ενδιαφέροντα, τον εμπειρισμό των μαθητών. Γνωστική Ψυχολογία Οικοδομισμός (J Piaget): Οι μαθητές παράγουν γνώση που βασίζεται στην αλληλεπίδραση των εμπειριών τους, του προσωπικού μαθησιακού τους επιπέδου και στιλ με τα νέα γνωστικά ερεθίσματα στα οποία εκτίθενται 23

Η Μάθηση κατά τον Οικοδομισμό Προϋπάρχουσα γνώση Οικοδόμηση γνώσης Γνωστικό ερέθισμα Γνωστική ισορροπία Πρώτες αντιλήψεις Ελλιπείς γνώσεις Παρανοήσεις Γνωστική σύγκρουση Απόρριψη Αναδιοργάνωση Μεταγνώση Εμπλουτισμός 24

Θεωρητικό Υπόβαθρο (2) Γνωστική Ψυχολογία Ζώνες Επικείμενης Ανάπτυξης (L Vygotsky): Μέχρι ενός σημείου ο μαθητής είναι σε θέση να λειτουργήσει εντελώς ανεξάρτητα για να κατανοήσει μια δεξιότητα ή μια έννοια Με την υποστήριξη του διδάσκοντος ο μαθητής μπορεί να μεταβεί στην επόμενη περιοχή (ζώνη επικείμενης ανάπτυξης) και να πετύχει. Αν αυξηθεί ακόμα περισσότερο ο βαθμός πολυπλοκότητας μιας εργασίας, ο μαθητής απογοητεύεται και δεν μπορεί να προχωρήσει ούτε με τη βοήθεια του διδάσκοντα. ΔΙΑΒΑΘΜΙΣΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΥΠΟΣΤΗΡΙΚΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ 25

Τι είναι διαφοροποίηση διδασκαλίας. «Μια συστηματική προσέγγιση οργάνωσης του Αναλυτικού Προγράμματος και της Διδασκαλίας έτσι που να ανταποκρίνεται σε ακαδημαϊκά διαφοροποιημένους μαθητές. Είναι ένας τρόπος σκέψης για την τάξη που σέβεται τις μαθησιακές ανάγκες των μαθητών και ταυτόχρονα στοχεύει στη μεγιστοποίηση του μαθησιακού όγκου των μαθητών.» (Tomlinson C.A., 2005) Έρευνες καταδεικνύουν ότι η διαφοροποίηση συμβάλλει στη βελτίωση της διδασκαλίας και της μάθησης. (Tomlinson, 1999, Good and Brophy, 2003, Gayfer, 2001, McAdamis, 2001, Valiande, Kyriakides and Koutselini, 2011) 26

Τι είναι διαφοροποίηση διδασκαλίας (συνέχεια) Η διαφοροποιημένη διδασκαλία νοείται ως η «μέθοδος» διδασκαλίας η οποία βασίζεται και αντιμετωπίζει τους μαθητές ως βιογραφίες και όχι ως κόπιες της ίδιας εικόνας. (Κουτσελίνη, 2006) Η διαφοροποίηση στη διδασκαλία μπορεί να αποτελέσει την απάντηση στο πρόβλημα της αυξανόμενης διαφορετικότητας στις τάξεις μεικτής ικανότητας καθώς και στο φαινόμενο της σχολικής αποτυχίας. (Βαλιαντή και Κουτσελίνη, 2008). 27

Διαφοροποίηση και Εποικοδόμηση της Γνώσης Ζητούμενο η Εποικοδόμηση της γνώσης για ΚΑΘΕ μαθητή μέσα από επαγωγικές διαδικασίες. Από τη διερεύνηση στο κτίσιμο του κανόνα, της θεωρίας, του Νόμου. Οι ασκήσεις / δραστηριότητες παύουν να είναι μέσο εφαρμογής και γίνονται μέσο εποικοδόμησης της γνώσης. 28

Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διαφοροποίησης (1) 1. Γνώση και Αρχές: Όλοι οι μαθητές έχουν την ευκαιρία να ερευνήσουν και εφαρμόσουν τις βασικές πυρηνικές γνώσεις του διδασκόμενου θέματος. Όλοι οι μαθητές κατανοούν τις βασικές αρχές στις οποίες εδράζεται το θέμα του μαθήματος. Δίνεται η ευκαιρία στους προικισμένους μαθητές να προχωρούν σε συνθετικές, μεταγνωστικές δραστηριότητες. Δίνεται έμφαση στην κατανόηση παρά στην απομνημόνευση Η γνώση δεν προσφέρεται αποσπασματικά αλλά διασυνδέεται με άλλες έννοιες περιοχές του Α.Π. 29

Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διαφοροποίησης (2) 2. Συνεχής αξιολόγηση της γνωστικής ετοιμότητας: Ο καθηγητής αξιολογεί συνεχώς την ικανότητα γνωστικής ετοιμότητας των μαθητών καθώς και τα ενδιαφέροντα τους (οι έφηβοι είναι ασταθείς ως προς τα ενδιαφέροντά τους). Ο καθηγητής είναι έτοιμος να δώσει υποστήριξη (scaffolding) όταν οι μαθητές το χρειάζονται. Να επεκτείνει την γνωστική αναζήτηση όταν μια ομάδα μαθητών είναι έτοιμη να προχωρήσει. 30 Γ. Ιωάννου MSc MA

Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διαφοροποίησης (3) 3. Ευέλικτη ομαδοποίηση: Σε μια διαφοροποιημένη διδασκαλία η οργάνωση της τάξης δεν είναι σταθερή. Οι μαθητές εργάζονται: Ατομικά Σε ζευγάρια Σε ομάδες Στην ολομέλεια (εισαγωγή νέων εννοιών, οργάνωση, συζήτηση αποτελεσμάτων) Οι ομάδες βασίζονται είτε: Στο βαθμό γνωστικής ετοιμότητας Στα διάφορα ενδιαφέροντα Στο γνωστικό προφίλ Σε συνδυασμό των πιο πάνω 31

Χαρακτηριστικά αποτελεσματικής διαφοροποίησης (4) 4. Οι μαθητές διερευνούν Ο καθηγητής καθοδηγεί την αναζήτηση Οι μαθητές μαθαίνουν να είναι υπεύθυνοι για την εργασία τους. Οι μαθητές μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν. 32

Τι ΔΕΝ είναι Διαφοροποίηση Κάθε μέρα εφαρμόζω διαφορετικές μεθόδους και ποικιλία υλικών και μέσων. Διαφοροποίηση δραστηριοτήτων: Πιο εύκολα στους πιο αδύνατους. Πρόσθετες δραστηριότητες στους ικανούς μαθητές. Διαφορετικές προσδοκίες από μαθητές ανάλογα με τις κλίσεις τους. 33

Δομικά Στοιχεία Διαφοροποίησης (1) Μαθησιακή Ετοιμότητα Το σημείο εισόδου ενός μαθητή σε μια συγκεκριμένη έννοια ή δεξιότητα. Οι μαθητές με μειωμένη ετοιμότητα μπορεί να χρειαστούν: Βοήθεια στο να εντοπίσουν και καλύψουν τα μαθησιακά τους κενά. Περισσότερες ευκαιρίες για άμεση διδασκαλία ή πρακτική άσκηση. Δομημένες δραστηριότητες. Υποστηρικτικές παρεμβάσεις Σταθερό ρυθμό μάθησης. 34

Βαθμός Δυσκολίας Δραστηριοτήτων Διάγραμμα διαφοροποίησης με βάση την ετοιμότητα Πολύ δύσκολο άγχος, απογοήτευση, εγκατάλειψη Πολύ εύκολο ανιαρό 35 Επίπεδο Μαθησιακής Ετοιμότητας Βαλιαντή Σ., «Διαφοροποίηση διδασκαλίας στο πλαίσιο των ΝΑΠ»

Δομικά Στοιχεία Διαφοροποίησης (2) Κίνητρα και μαθησιακά Ενδιαφέροντα Τα γνωστικά αντικείμενα για τα οποία ο μαθητής αρέσκεται να μαθαίνει, να σκέπτεται και να ενεργεί. Ο σοφός εκπαιδευτικός συνδέει το περιεχόμενο της διδασκαλίας του με τα ενδιαφέροντα των μαθητών, ώστε να τους «ψαρέψει». Οι μαθητές συνδέουν τις καινούργιες πληροφορίες και δεξιότητες με πράγματα που συμπαθούν και για τα οποία τρέφουν ενδιαφέρον. 36

Δομικά Στοιχεία Διαφοροποίησης (3) Μαθησιακό Προφίλ Γνωστικό στιλ / Είδος Νοημοσύνης (Gardner H.) Οπτικό Ακουστικό Ρητορικό Κιναισθητικό Λογικό Κοινωνικό Διαπροσωπικό Ατομικό Ενδοπροσωπικό Χαρακτηριστικά προσωπικότητας Εσωστρεφής / εξωστρεφής, Ανταγωνιστικός / συνεργατικός (προσηνής) Ευσυνείδητος /Παρορμητικός Συναισθηματικά σταθερός / αγχώδης Δεκτικός, διορατικός / συντηρητικός Οι περισσότεροι άνθρωποι λειτουργούν σε περισσότερα από ένα είδη νοημοσύνης 37

Δομικά Στοιχεία Διαφοροποίησης (4) Προσδοκίες Ο εκπαιδευτικός καλλιεργεί μεταγνωστικές δεξιότητες στους μαθητές του (Γιατί και πώς μαθαίνω) Βοηθά τους μαθητές να αναπτύξουν ικανότητες λύσης προβλήματος και μοντελοποίησης. Χρησιμοποιεί επαγωγικές μεθόδους καθώς και διαβαθμισμένες δραστηριότητες ώστε να οδηγήσει όλους τους μαθητές στην επιτυχία και να επιτύχει με τον τρόπο αυτό την αύξηση των προσδοκιών τους. 38

Είδη Διαφοροποίησης Η διδασκαλία μπορεί να διαφοροποιηθεί στη βάση τριών γενικευμένων περιοχών: Διαφοροποίηση: Περιεχομένου Τί διδάσκουμε στους μαθητές και ποια μέσα Διαδικασίας Πώς επιλέγονται οι διάφορές δραστηριότητες Αποτελέσματος Πώς ο μαθητής επιδεικνύει τις γνώσεις και δεξιότητες που απέκτησε, την κατανόηση του στο αντικείμενο που διδάχθηκε. Η διαφοροποίηση σε κάθε μια περιοχή πρέπει να υπηρετεί προσωπικά γνωρίσματα του μαθητή (π.χ. Μαθησιακή ετοιμότητα, τα κίνητρα, ενδιαφέροντα, τις προσδοκίες, και το Μαθησιακό προφίλ των μαθητών). 39

Ο εκπαιδευτικός Μπορεί να Διαφοροποιήσει Περιεχόμενο Διαδικασία Αποτέλεσμα Σύμφωνα με Αδιαφοροποίητα Χαρακτηριστικά Δυναμικά Χαρακτηριστικά Χαρακτηριστικά που σχετίζονται με το μάθημα 40 Προσωπικά χαρακτηριστικά Φύλο, ΚΟΕ Εθνικότητα Κίνητρα Προσδοκίες Μαθησιακό στιλ Επάρκεια/ ετοιμότητα Time on task Ευκαιρίες μάθησης Των Μαθητών Adapted from The Differentiated Classroom: Responding to the Needs of All Learners (Tomlinson, 1999).

Διαφοροποίηση Περιεχομένου (1) Περιεχόμενο είναι η ύλη που θέλουμε να μάθουν οι μαθητές μας σε μια συγκεκριμένη γνωστική ενότητα. Ο εκπαιδευτικός αναλύει την αδιαφοροποίητη ύλη (Αναλυτικό Πρόγραμμα, Βιβλίο) σε: Θεμελιακές πυρηνικές γνώσεις (έννοιες, πληροφορίες, δεξιότητες, διαδικασίες). Βασικές (διαβαθμισμένες) για το μάθημα της ημέρας Προαπαιτούμενες. Μετασχηματιστικές. Επιλογή των μέσων παρουσίασης της γνώσης (αναπαραστάσεις) που να καλύπτουν το διαφοροποιημένο μαθησιακό προφίλ των μαθητών. 41

Ταξινομία του Bloom Διαβαθμισμένες Δραστηριότητες ασκήσεις Αν η διαφοροποίηση γίνεται ως προς τον βαθμό ετοιμότητας τότε οι δραστηριότητες μπορούν να διαφοροποιούνται ως προς την ταξινομία του Bloom. 42

Διαφοροποίηση Διαδικασίας Επιλογή κατάλληλης εισαγωγής και δραστηριοτήτων που να απαντούν στα ενδιαφέροντα των μαθητών. Διερεύνηση του βαθμού μαθησιακής ετοιμότητας των μαθητών και παροχή ευκαιριών σε όσους υστερούν. Επιλογή κατάλληλων δραστηριοτήτων που να υπηρετούν τους ξεκάθαρους στόχους του μαθήματος και διαφοροποιούνται ως προς: Το επίπεδο δυσκολίας (διαβαθμισμένες). Το μαθησιακό προφίλ. Οργάνωση τάξης(ατομική και συνεργατική) Μέθοδος εργασίας (επαγωγική / διερευνητική) για να μπορέσουν οι μαθητές να «κτίσουν» τη γνώση. 43

Διαφοροποίηση Αποτελέσματος Ο καθηγητής δεν περιμένει το τέλος μιας ενότητας για να αξιολογήσει (συντρέχουσα και διαγνωστική). Το διαγώνισμα δεν είναι το μοναδικό μέσο αξιολόγησης (προφορικές συζητήσεις, παρουσιάσεις, κατασκευές, μικρές εργασίες κ.α.). Το διαγώνισμα δε ζητά από τον μαθητή την ικανότητα απλά να ανακαλεί πληροφορίες, αλλά εξετάζει την ικανότητα του μαθητή να χρησιμοποιεί κατάλληλα τη γνώση αλλά και να μετασχηματίζει τη γνώση. 44

Σχόλια μαθητών Μαθήτρια Γ τάξης Λυκείου: Τα τελευταία 12 χρόνια ζω, αναπνέω και μεγαλώνω μέσα σε αυτό που αποκαλούμε «σχολείο». Αυτά τα 12 χρόνια μία είναι η αντιμετώπιση και το βλέμμα των καθηγητών και των δασκάλων στην ουσία μία! Στα μάτια των εκπαιδευτικών είμαστε ένα Εμείς όμως είμαστε διαφορετικοί, διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο και επιθυμούμε την ανάλογη αντιμετώπιση. Μαθητής Γυμνασίου: Μου αρέσει αυτή η τάξη, γιατί σ αυτή συνεχώς συμβαίνει κάτι διαφορετικό. Οι άλλες τάξεις είναι σαν να τρως καθημερινά βούτυρο για μεσημεριανό γεύμα. Σ αυτή την τάξη ο εκπ/κός ξέρει πραγματικά, πώς να μαγειρεύει. Είναι σαν να διαχειρίζεται ένα πραγματικά καλό εστιατόριο με πλούσιο μενού και όλα τα σχετικά. Σκοταράς Νικόλαος, «Η διαφοροποίηση της διδασκαλίας στην τάξη» 45

Χαρακτηριστικά Ποιοτικής Διδασκαλίας στο Δυναμικό Μοντέλο. Οι παράγοντες αφορούν σε όλα τα μαθήματα ανεξάρτητα από τη μέθοδο διδασκαλίας. Προσανατολισμός Αξιολόγηση Διαχείριση Διδακτικού Χρόνου Δόμηση Τεχνικές Ερωτήσεων Διαμόρφωση της Τάξης σε περιβάλλον Μάθησης Εμπέδωση / Εφαρμογή Μοντελοποίηση Διδασκαλίας 46

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (1). 1. Προσανατολισμός (orientation) 47 Οργάνωση δραστηριοτήτων εξήγησης στους μαθητές του στόχου του μαθήματος. Οι μαθητές ανακαλύπτουν το λόγο για τον οποίο γίνεται το συγκεκριμένο μάθημα. Διασύνδεση με την πραγματικότητα όπου είναι εφικτό. Δραστηριότητες προσανατολισμού σε διάφορα στάδια του μαθήματος (αρχή, μέση, τέλος). Διασύνδεση των δραστηριοτήτων με την καθημερινότητα. Προσφέρονται στους μαθητές διαφοροποιημένες δραστηριότητες προσανατολισμού( βαθμός δυσκολίας, γνωστικού στιλ). Οι δραστηριότητες προσανατολισμού αυξάνουν τη μαθησιακή ετοιμότητα και τα κίνητρα των μαθητών.

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (2). 2. Δόμηση του μαθήματος (structuring) Δραστηριότητες αντίληψης από τον μαθητή της δομής του μαθήματος και διασύνδεσής του με προϋπάρχουσες γνώσεις. Διασύνδεση μαθημάτων τόσο στην αρχή όσο και το τέλος του μαθήματος. Εντοπισμός των κύριων σημείων. Διασύνδεση και δραστηριοτήτων αλλά και ενοτήτων (εστίαση). Σταδιακά αυξάνεται ο βαθμός δυσκολίας των διδακτικών δραστηριοτήτων. Ο εκπαιδευτικός οφείλει να έχει πλήρη εικόνα του επιπέδου και της αντιληπτικής ικανότητας των μαθητών του ώστε να διαμορφώνει ανάλογα τις δραστηριότητες δόμησης. 48

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (3) 3. Υποβολή ερωτήσεων (questioning techniques) Ποιοτικές ερωτήσεις που αναφέρονται τόσο στην ανάκληση γνώσεων (product questions) όσο και στην επεξήγηση μιας διαδικασίας (process questions). Δίνεται αρκετός χρόνος για να απαντήσουν οι μαθητές. Επαναδιατυπώνονται αν δεν γίνουν κατανοητές. Συνοδεύονται από ανατροφοδοτικά σχόλια. Πρόνοια για συμμετοχή όλων των μαθητών. Καθοδηγητικά σχόλια σε αδύνατους μαθητές. Σε καμιά περίπτωση δεν θα πρέπει να γίνονται αρνητικά σχόλια. 49

Υποβολή ερωτήσεων (συνέχεια) Οι αποτελεσματικοί εκπαιδευτικοί: θέτουν πολλές ερωτήσεις επιχειρούν να εμπλέξουν όλους τους μαθητές στη συζήτηση της τάξης υποβάλλουν ερωτήσεις με σαφήνεια. Η διαφοροποίηση στην ερώτηση επιβάλλει την υποβολή επεξηγηματικών ερωτήσεων που βοηθούν τους μαθητές να αναγνωρίσουν και επιλύσουν παρανοήσεις, να κάνουν διασυνδέσεις, επεκτείνουν τη γνώση τους. Για παράδειγμα: Τι έχεις παρατηρήσει σε σχέση με ; Πώς το έλυσες; Τι νομίζεις; Ποια αιτιολογία δίνεις για ; Μπορείς να δώσεις έναν κανόνα, τύπο.; 50

Διαβαθμισμένες ερωτήσεις Βαθμός Ετοιμότητας Λέξεις στην ερώτηση Ρήματα Ανάκληση Γνώσης Ποιο είναι;, Πότε έγινε; Πού βρίσκεται;, Πώς λέγεται; κ.ο.κ. Ονομάστε, Πέστε Δώστε τα ονόματα Κατανόηση Εφαρμογή Ανάλυση Σύνθεση Αξιολόγηση 51 Τι μπορεί να;, Πότε θα; Που θα ήταν δυνατόν να; Πώς θα μπορούσε; Με ποιο τρόπο θα είναι; Πότε θα μπορούσε να είναι; Με ποιο τρόπο είναι ------ όμοια; Σε τι διαφέρουν τα..; Τι θα μπορούσε να συμβεί εάν ; Εάν --------- τι θα ; Τι θα άλλαζες και πώς.; Με τι συμφωνείτε και γιατί; Τι θα.. προτιμούσατε και γιατί; Ποια η άποψή σας. Δικαιολογήστε. Περιγράψτε, Εξηγήστε Δώστε ένα ορισμό Δείξτε πως Συσχετίστε Αποδείξτε επεξηγήστε Συγκρίνετε Δώστε ένα διάγραμμα Οργανώστε σε κατηγορίες Υποθέστε ότι Φανταστείτε ότι Προσδιορίστε, Αποφασίστε, Κρίνατε, προτείνατε,

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (4) 4. Ενεργοποίηση στρατηγικών λύσης προβλημάτων - μοντελοποίηση (New Learning/Teaching Modeling) Ανάπτυξη στρατηγικών αντιμετώπισης συγκεκριμένων προβλημάτων στο μάθημα: καταγραφή πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων, τεχνικές περίληψης, δεδομένα και ζητούμενα, αίτια και αιτιατά, επαγωγικές και παραγωγικές μέθοδοι κ.ά. Οι μαθητές καλούνται να περιγράψουν τις στρατηγικές που ανέπτυξαν / χρησιμοποίησαν. 52

Στρατηγικές μοντελοποίησης (συνέχεια) Ο εκπαιδευτικός μπορεί: Να δίνει έμφαση στην εφαρμογή μιας μόνο συγκεκριμένης στρατηγικής για επίλυση προβλημάτων από μια ομάδα μαθητών. Να δίνει έμφαση στην εφαρμογή πολλαπλών στρατηγικών για επίλυση προβλημάτων από μια ομάδα μαθητών. Να αναπτύσσει διαφορετικές στρατηγικές για τις διάφορες ομάδες μαθητών στην τάξη του ανάλογα με τις ανάγκες τους. 53

Στρατηγικές μοντελοποίησης (συνέχεια) Ο εκπαιδευτικός δίνει σαφή εικόνα τι αναμένει από τους μαθητές του μέσα από αναλυτικές διαδικασίες μοντελοποίησης κατά τις οποίες: Βεβαιώνεται πως οι μαθητές του κατέχουν τις απαραίτητες δεξιότητες ή γνωστικό υπόβαθρο για να κατανοήσουν την στρατηγική μοντέλο. Περιγράφει μέσα από ένα σαφές παράδειγμα τη δεξιότητα ή την στρατηγική που αναμένει από τους μαθητές να γνωρίσουν / υιοθετήσουν. Αναλύει την στρατηγική / μοντέλο στα βασικά του συστατικά / στοιχεία. Περιγράφει τα βήματα υλοποίησης του. Κάνει τις απαραίτητες διασυνδέσεις μεταξύ των βημάτων. Περιγράφει την στρατηγική χρησιμοποιώντας ποικιλία αναπαραστάσεων (οπτικά, περιγραφικά, κιναισθητικά, διαδραστικά - δυναμικά. 54

Στρατηγικές μοντελοποίησης (συνέχεια) Παρουσιάζει και περιγράφει παραδείγματα και αντιπαραδείγματα εφαρμογής της στρατηγικής / μοντέλου σκεπτόμενος μεγαλόφωνα. Σταματά σε κρίσιμα σημεία της ανάπτυξης του μοντέλου για να λάβει ανατροφοδότηση από τους μαθητές κάνοντας εύστοχες ερωτήσεις. Βεβαιώνεται ότι η περιγραφή και ανάλυση του μοντέλου γίνεται με ρυθμό που μπορούν να παρακολουθήσουν οι μαθητές χωρίς να τους είναι βαρετό. Εξηγεί την στρατηγική / μοντέλο όσες φορές χρειαστεί μέχρι να είναι βέβαιος ότι οι μαθητές μπορούν να την εφαρμόσουν από μόνοι τους. Δίνει ευκαιρίες στους μαθητές να κάνουν ερωτήσεις και να λάβουν αποσαφηνίσεις. 55

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (5) 5. Δραστηριότητες που αποσκοπούν στην εμπέδωση και εφαρμογή γνώσεων που διδάχθηκαν (Application) Ορθή κατανομή των νέων στοιχείων και των ευκαιριών εμπέδωσης στη βάση της θεωρίας του «Γνωστικού Φορτίου», (cognitive load theory). Μέσα από το πλέγμα της συντρέχουσας και διαμορφωτικής αξιολόγησης ο εκπαιδευτικός αναμένεται να προσαρμόσει το γνωστικό φορτίο στο επίπεδο των μαθητών του. Στα πλαίσια της διαφοροποίησης προσφέρονται περισσότερες εμπεδωτικές ασκήσεις στους λιγότερο ικανούς μαθητές. Ο εκπαιδευτικός περιφέρεται στην τάξη και προσφέρει στήριξη (scaffolding) και ανατροφοδότηση σύμφωνα με τις ανάγκες των μαθητών του. Ο εκπαιδευτικός στηρίζει και ενθαρρύνει τους μαθητές του (πρoσβλέπει στην ενδυνάμωση των κινήτρων και στην καλλιέργεια της μαθησιακής αυτορρύθμισης, (learning self-regulation) 56

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (6) 6. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στη δημιουργία του μαθησιακού κλίματος στην τάξη (classroom as a learning environment) Αλληλεπίδραση εκπαιδευτικού μαθητή Αλληλεπίδραση μεταξύ των μαθητών Συναγωνισμός ανάμεσα στους μαθητές Απειθαρχία (classroom disorder) Αντιμετώπιση των παιδιών από τον εκπαιδευτικό. 57

Διαφοροποίηση μαθησιακού κλίματος (συνέχεια) Η διδασκαλία και οι δράσεις για δημιουργία υποστηρικτικού περιβάλλοντος μάθησης είναι αλληλόυποστηρικτικές έννοιες. Ο μαθητής έχει συνεχώς μπροστά του δυο προκλήσεις: Ακαδημαϊκή πρόκληση (κατανόηση και εργασία στο συγκείμενο) Κοινωνική πρόκληση (αλληλεπίδραση με τους άλλους σε σχέση με το περιεχόμενο της διδασκαλίας) Ο εκπαιδευτικός καλείται να διευκολύνει και τις δυο αυτές λειτουργίες των μαθητών του στην τάξη. 58

Διαφοροποίηση μαθησιακού κλίματος (συνέχεια) Ο φυσικός χώρος: Είναι ο χώρος ζεστός και φιλόξενος; Η διάταξη βοηθά τη διδασκαλία όπως αυτή σχεδιάστηκε από τον εκπαιδευτικό; Οι μαθητές έχουν πρόσβαση στα απαραίτητα υλικά; Πιθανά σημεία αποπροσανατολισμού της προσοχής των μαθητών στην τάξη έχουν εκμηδενιστεί; 59

Διαφοροποίηση μαθησιακού κλίματος (συνέχεια) Γνωστικός χώρος: Καλλιέργεια και δημιουργία ελκυστικού υποστηρικτικού κλίματος που να εμπλέκει τους μαθητές στη μάθηση: Υψηλές προσδοκίες από όλους. Δημιουργία κλίματος που «σπρώχνει» προς τη μάθηση. Καθορισμός του τί ο εκπαιδευτικός αναμένει από τους μαθητές του (κανόνες, διαδικασίες, κώδικας συμπεριφοράς, κλπ). Καθορισμός συστήματος λογοδότησης στη τάξη Ποιες οι ακαδημαϊκές ευθύνες των μαθητών. Συνεχής υπενθύμιση, καλλιέργεια και επιβολή των πιο πάνω. 60

Διαφοροποίηση μαθησιακού κλίματος (συνέχεια) Ο εκπαιδευτικός ενθαρρύνει τους μαθητές να δώσουν τον καλύτερο εαυτό τους και να είναι ενθουσιασμένοι για αυτά που μαθαίνουν. Εκτίμηση της εργασίας του μαθητή. Οι μαθητές παρακινούνται στη μάθηση όταν αντιληφθούν την αξία της εργασίας τους, όπως και την αξία της εργασίας των συμμαθητών τους. Ο εκπαιδευτικός επιδεικνύει την αξία της εργασίας των μαθητών και την διασυνδέει με άλλες γνωστικές περιοχές και ενδιαφέροντα. Καλλιέργεια της προσπάθειας Η προσπάθεια συνδέει τον χρόνο, την ενέργεια και την δημιουργικότητα του μαθητή στη δημιουργία μιας εργασία με αξία. Ο εκπαιδευτικός ενθαρρύνει την προσπάθεια μέσω επαίνων, περνώντας στους μαθητές το μήνυμα ότι αυτό που κάνουν έχει αξία και είναι καλό. Καλλιέργεια της συνεργασίας μεταξύ των μαθητών καθώς και του υγιούς ανταγωνισμού. Με χειρισμό ερωτήσεων σε οριζόντιο άξονα, αλληλοσυμπληρώσεις μεταξύ των μαθητών Με ομαδικές εργασίες 61 Γ. Ιωάννου MSc MA

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (7) 7. Διαχείριση του διδακτικού χρόνου (Management of Time) Σωστός προγραμματισμός του χρόνου που απαιτείται για κάθε δραστηριότητα και για κάθε μαθητή, έτσι ώστε να μην υπάρχουν κενά στη διδασκαλία (off-task) αλλά ούτε να υπερβαίνονται τα χρονικά πλαίσια που υπάρχουν. Ο ορθός προγραμματισμός της ύλης λαμβάνει υπόψη τη δυσκολία κατανόησης των εννοιών και προσδίδει σε κάθε δείκτη επιτυχίας τις απαιτούμενες ευκαιρίες μάθησης. 62

Παράγοντες αποτελεσματικότητας στο επίπεδο της τάξης (8) 8. Αξιολόγηση του μαθητή (assessment) Δίνεται έμφαση στη διαμορφωτική αξιολόγηση Υποστηρίζεται η χρήση πολλαπλών τεχνικών Εξετάζεται η ποιότητα των εργαλείων μέτρησης Αναφέρεται στην: Χορήγηση Προγραμματισμόςκατασκευή εργαλείων Καταγραφή αποτελεσμάτων Κοινοποίηση αποτελεσμάτων 63

Παραδοσιακή / Διαφοροποιημένη Αίθουσα διδασκαλίας Παραδοσιακή Οι διαφορές των μαθητών αγνοούνται και εξετάζονται μόνο, όταν είναι προβληματικές Όλα τα παιδιά μαθαίνουν με τον ίδιο τρόπο. Σπάνια λαμβάνονται υπόψη τα ενδιαφέροντα των μαθητών Διαφοροποιημένη Οι διαφορές των μαθητών μελετούνται και αποτελούν τη βάση για τον προγραμματισμό Η νοημοσύνη έχει πολλαπλές μορφές. Ο εκπαιδευτικός «εκμεταλλεύεται» τα ενδιαφέροντα των μαθητών, για να κάνει το μάθημα πιο ενδιαφέρον. 64

Παραδοσιακή Η τάξη κυρίως διδάσκεται στην ολομέλεια της - μετωπική διδασκαλία. Η μάθηση εστιάζεται στην απομνημόνευση και την απόκτηση δεξιοτήτων Χρησιμοποιούνται κύρια απαγωγικές μέθοδοι διδασκαλίας (από τον κανόνα, τη θεωρία, τις βασικές αρχές σε εφαρμογές και ασκήσεις) Διαφοροποιημένη Δίνονται πολλές επιλογές (συνεργατική, εξατομικευμένη, συνεταιριστική, ολομέλεια) ανάλογα με το μαθησιακό προφίλ. Η μάθηση συνίσταται στην ικανότητα χρήσης της γνώσης από το μαθητή και την ικανότητα μεταγνώσης. Χρησιμοποιείται κύρια η επαγωγική μέθοδος που επιτρέπει την εποικοδόμηση της γνώσης. 65

66 Ευχαριστώ για την προσοχή σας