ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΔΕΥΤΕΡΑ 21 ΜΑΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΤΕΣΣΕΡΙΣ (4) ΚΕΙΜΕΝΟ Πανανθρώπινο μήνυμα τέχνης Κάθε πολιτισμός έχει τα όρια και το στίγμα του στον ιστορικό χώρο και χρόνο. Μέσα ωστόσο στην ιστορία του κόσμου, το αρχαιοελληνικό αισθητικό επίτευγμα σημαδεύει την καταγωγή μιας τέχνης με πανανθρώπινο μήνυμα και με διαστάσεις παγκόσμιες, θα έλεγα σχεδόν εξωχρονικές. Πρώτη έκφραση της αποστασιοποίησης του ανθρώπου από την αναγκαιότητα της φύσης, χάρη στη μεταμόρφωση της ύλης σε πνεύμα, το ελληνικό πλαστικό κατόρθωμα δηλώνει την επίμονη και έλλογη προσπάθεια του καλλιτέχνη να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα με τα έργα του νου και της καρδιάς, αυτά που φέρνουν τον άνθρωπο όλο και πιο κοντά στο Θεό, αυτά που τον οδηγούν δίπλα στο συνάνθρωπο. Αποκρυστάλλωμα μιας ορθής και όρθιας σκέψης, το αρχαίο άγαλμα (μεμονωμένο ή ως αναπόσπαστο μέρος αρχιτεκτονικού συμπλέγματος) καθαγιάζει και αγλαΐζει 1 τους χώρους της πόλης. Σήμα ανάτασης ψυχικής και ορόσημο πανάρχαιας μνήμης, θυμίζει στους πολίτες την αμέριστη ευθύνη τους για τη συνοχή της κοινωνικής ομάδας και ορθώνεται εγγυητής της ιστορικής αλληλεγγύης του συνόλου. Διαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας, έτσι όπως την ονειρευόταν η νεογέννητη δημοκρατία και έτσι όπως την ορίζει η πλατιά ειρηνευτική κίνηση του θεϊκού βραχίονα στο αέτωμα του ολυμπιακού ναού. Κίνηση που αναδεικνύει τον Απόλλωνα ρυθμιστή στη διαμάχη του ανθρώπου με το ζώο, με το μυθικό Κένταυρο, στην Ολυμπία, και οργανωτή της ζωής μέσα στο φως του λόγου. Το πέρασμα από το μύθο στο λόγο έγινε, χάρη στην τέχνη, άγαλμα, θέαμα και θεωρία. [ ] Το πέρασμα από το ζώο, την άγρια φύση και τους αγρούς, στο δομημένο άστυ και στην οργανωμένη πόλη, ας πούμε τη θεϊκή μετάβαση από την κυνηγέτιδα Άρτεμι στην πολιάδα Αθηνά, δηλώνει με κάθε της μορφή και σε κάθε της βήμα η αρχαία ελληνική τέχνη, πρώτη αυτή εγρήγορση του ανθρώπου στον κόσμο του ελεύθερου πνεύματος. Αυτό ίσως είναι το συνοπτικό μέγιστο μάθημα του αρχαιοελληνικού βιώματος, των ανθρώπων που πρώτοι σμίλευσαν στο ξύλο, στην πέτρα και στο μάρμαρο, τη μορφή της εσωτερικής ενατένισης, συνδυασμένη με την ιδεατή πληρότητα της φυσικής ομορφιάς. Μαρτυρεί για τα λεγόμενά μου το αινιγματώδες χαμόγελο του αρχαϊκού κούρου και η ανείπωτη έκπληξη στο βλέμμα της κόρης μέσα στην πολύπτυχη φορεσιά της. 1 αγλαΐζω= λαμπρύνω
Ιδού η απαρχή της προσπάθειας για γνώση και για αυτογνωσία, ιδού το πρώτο ερωτηματικό, το για πάντα αναπάντητο, ιδού η αυγή του μυστηρίου που οδήγησε τον άνθρωπο να γίνει πλάστης αθάνατου έργου, δημιουργός δηλαδή θεών. Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο. Το συντροφικό συναπάντημα του ανθρώπου με τους θεούς διδάσκει η αρχαία αισθητική, στην προσπάθειά της να αιχμαλωτίσει την τέλεια μορφή την πάντα μετέωρη και πάντα τεταμένη προς μια ιδεατή πληρότητα, προς ένα αέναο γίγνεσθαι. Να γιατί η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή: είναι η τέχνη πυξίδα και σταθερός προσανατολισμός, αυτή που δεν γνώρισε αμηχανίες και αγνοεί τα αδιέξοδα, γι αυτό και εμπνέει κάθε αναγέννηση, γι αυτό και μένει η βάση κάθε πνευματικής παλιννόστησης προς το ουσιώδες, δηλαδή τη δημιουργία ελευθερίας. Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ Πολιτισμός και Ελληνισμός Προσεγγίσεις, Αθήνα 2007 (Διασκευή) ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ A1. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειμένου που σας δόθηκε (100-120 λέξεις). Μονάδες 25 Β1. Η αρχαία τέχνη θα μένει πάντα πρωτοποριακά επίκαιρη και ζωντανή. Να αναπτύξετε το περιεχόμενο της φράσης σε μία παράγραφο (70-90 λέξεις). Μονάδες 10 Β2. α) Να βρείτε τους δύο τρόπους πειθούς που χρησιμοποιεί η συγγραφέας στην τελευταία παράγραφο και να τεκμηριώσετε την απάντησή σας με μία αναφορά για κάθε τρόπο (μονάδες 6). β) Να εντοπίσετε στο κείμενο τέσσερις λέξεις ή φράσεις με μεταφορική σημασία (μονάδες 4). Μονάδες 10 Β3. α) επίτευγμα, δαμάσει, μετάβαση, πληρότητα, ουσιώδες: Να γράψετε από ένα συνώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5). β) έλλογη, κοντά, συνοπτικό, φυσικής, αιχμαλωτίσει: Να γράψετε από ένα αντώνυμο για καθεμιά από τις παραπάνω λέξεις (μονάδες 5). Μονάδες 10 Β4. Να αναγνωρίσετε το είδος της σύνταξης στις παρακάτω φράσεις και να τις μετατρέψετε στο αντίθετο είδος: Διαγράφει ο τεχνίτης τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας (μονάδες 2). Δάμασε η ελληνική τέχνη το ζώο πριν ανακαλύψει τον τέλειο άνθρωπο (μονάδες 3). Μονάδες 5 Γ1. Σε ημερίδα του δήμου σου με θέμα «Τέχνη και Ζωή» συμμετέχεις ως εκπρόσωπος του σχολείου σου με εισήγηση 500-600 λέξεων. Στην εισήγηση αυτή
αναφέρεσαι στην προσφορά της Τέχνης στους νέους σήμερα, καθώς και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να συμβάλλει στην ουσιαστική επαφή τους με αυτήν. Μονάδες 40 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Η Ε. Γλύκατζη Αρβελέρ πραγματεύεται το οικουμενικό και διαχρονικό περιεχόμενο της αρχαιοελληνικής τέχνης. Έτσι, αυτή εκφράζει την απομάκρυνση του ανθρώπου από τις φυσικές ανάγκες, τη συνεχή και ορθολογιστική ενέργεια του καλλιτέχνη να υποτάξει τα άλογα στοιχεία στα έλλογα και συναισθηματικά, προσεγγίζοντας το Θεό και το συνάνθρωπο. Κατά τη συγγραφέα, το αρχαίο άγαλμα καταξιώνει την αρχαιοελληνική πόλη και δημοκρατία, επισημαίνοντας την ολοκληρωτική υποχρέωση των πολιτών για την κοινωνική ενότητα και αλληλοϋποστήριξη. Εξάλλου, η μετάβαση από τον αγροτικό στον αστικό πολιτισμό, η ενδοσκόπηση, συνταιριασμένη με την εξιδανικευμένη ολοκλήρωση της φυσικής ομορφιάς, σηματοδοτούνται από την αρχαιοελληνική τέχνη. Καταλήγοντας, η κειμενογράφος χαρακτηρίζει την αρχαία τέχνη μόνιμα, καινοτόμα «επίκαιρη και ζωντανή», τροφοδοτώντας κάθε ανανέωση και επιστροφή στο σημαντικό αγαθό της ελευθερίας. Β1. Η σημασία της αρχαιοελληνικής τέχνης εμπεριέχει μια σειρά από διαχρονικές και πανανθρώπινες αξίες που την καθιστούν πάντα επίκαιρη και ζωντανή. Αναλυτικότερα, η καλλιτεχνική δημιουργία της αρχαιότητας σηματοδοτεί την υπέρβαση της φυσικής αναγκαιότητας και τον έλλογο μετασχηματισμό της ζωής, οδηγώντας στην πνευματική ολοκλήρωση. Ύστερα, το αρχαιοελληνικό έργο τέχνης αποτελεί στοιχείο ιστορικής μνήμης και ψυχικής ανάτασης, ενώ η κοινωνική του διάσταση αφορά στο συλλογικό χρέος της συνοχής και αλληλεγγύης. Σε προσωπικό επίπεδο συνιστά «μάθημα» αναστοχασμού και αυτογνωσίας το οποίο, στις σύγχρονες συνθήκες, μετατρέπεται σε πυξίδα προσανατολισμού και εξόδου από τα κοινωνικοοικονομικά αδιέξοδα. Β2α. Στην τελευταία παράγραφο του κειμένου η συγγραφέας ως τρόπους πειθούς χρησιμοποιεί την Επίκληση στο συναίσθημα και την Επίκληση στη λογική. Επίκληση στο συναίσθημα: μεταφορικός εικονοπλαστικός λόγος: π.χ. «η αυγή του μυστηρίου». Επίκληση στη λογική: Επιχείρημα: «Να γιατί η αρχαία τέχνη δημιουργία ελευθερίας». Β2β. να δαμάσει το πάθος και τη μοίρα
Αποκρυστάλλωμα μιας ορθής και όρθιας σκέψης οργανωτή της ζωής μέσα στο φως του λόγου τη μορφή της εσωτερικής ενατένισης συνδυασμένη με την ιδεατή πληρότητα της φυσικής ομορφιάς Β3α. επίτευγμα δαμάσει μετάβαση = κατόρθωμα = τιθασεύσει = πέρασμα πληρότητα = ολοκλήρωση ουσιώδες = σημαντικό β. έλλογη # άλογη κοντά # μακριά συνοπτικό # αναλυτικό φυσικής # τεχνητής αιχμαλωτίσει # απελευθερώσει Β4. Ενεργητική σύνταξη Μετατροπή σε παθητική σύνταξη: Τα πλαίσια μιας πάντα ευνομούμενης και ισορροπημένης πολιτείας διαγράφονται από τον τεχνίτη. Το ζώο δαμάστηκε από την ελληνική τέχνη πριν ανακαλυφθεί ο τέλειος άνθρωπος. Γ. ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αγαπητές/-οί συνδημότισσες, συνδημότες,
Με αφορμή την ημερίδα που διοργανώνει ο δήμος μας και εκπροσωπώντας τους συμμαθητές μου ανέλαβα να σας παρουσιάσω εισήγηση με θέμα την τέχνη, πιστεύοντας πως θα αποτελέσει την αφετηρία ενός γόνιμου προβληματισμού και ενός εποικοδομητικού διαλόγου σχετικά με την προσφορά της τέχνης στους νέους, ειδικά στη σημερινή εποχή της ηθικής, ιδεολογικής και κοινωνικής κρίσης. Επιπλέον, θεωρώ σκόπιμο να αναφερθώ και στους τρόπους με τους οποίους μπορεί το σχολείο να φέρει σε επαφή τους νέους με την τέχνη. ΚΥΡΙΟ ΜΕΡΟΣ Σύγχρονη πραγματικότητα: πολύπλευρη και πολυεπίπεδη κρίση / απουσία ξεκάθαρων προσανατολισμών / απονοηματοδότηση της ζωής / πνευματικό και ηθικό έλλειμμα / αποδυνάμωση του κοινωνικού ιστού και της συλλογικότητας κατάσταση που γεννά αμηχανία και αίσθηση αδιεξόδου στους νέους ανθρώπους, τους δημιουργεί φόβο και ανασφάλεια για το μέλλον και για το δικό τους ρόλο σε αυτό, καθιστώντας κατεπείγουσα την ανάγκη για νέους πνευματικούς προσανατολισμούς και «πυξίδες». Στο πλαίσιο αυτό η καλλιτεχνική δημιουργία δεν μπορεί, βεβαίως, να δώσει λύσεις αλλά να ενισχύσει τις αντιστάσεις του νέου στην ηττοπάθεια και στην παραίτηση, διαμορφώνοντας τα αναγκαία ηθικοπνευματικά ερείσματα, που θα του επιτρέψουν να διεκδικήσει ένα δυναμικό ρόλο στο μετασχηματισμό της ατομικής και κοινωνικής ζωής. Α ΕΡΩΤΗΜΑ Συγκεκριμένα: 1. η επαφή με την καλλιτεχνική δημιουργία ενθαρρύνει τη σκέψη και τον προβληματισμό του νέου, εμφυσώντας του ανθρωπιστικές και κοινωνικές αξίες μέσω της αισθητικής συγκίνησης - και διευκολύνει την υπέρβαση προκαταλήψεων και στερεοτύπων, προσφέροντάς του μία νέα «ματιά» στον κόσμο. 2. Συντελεί στον εμπλουτισμό του συναισθηματικού του κόσμου και στην ψυχική και ηθική του ανάταση, μέσα από την αισθητική μέθεξη και αναζήτηση του ωραίου σε όλες τις εκφάνσεις του. 3. Η επαφή του νέου με την τέχνη, όχι μόνο με την ιδιότητα του δέκτη αλλά και του δημιουργού, ανανεώνει την έμπνευση, καλλιεργεί τη φαντασία και τη δημιουργικότητά του, ενδυναμώνει την υγιή επικοινωνία του με τους άλλους, σε αντίθεση με την παθητική ψυχαγωγία που του προσφέρει η επαφή με τα προϊόντα της «πολιτιστικής βιομηχανίας», και τα οποία οδηγούν στην εσωστρέφεια, τη μοναχικότητα, τον απομονωτισμό, την πνευματική και αισθητική του υποβάθμιση. 4. Η τέχνη είναι ένα σημαντικό μέσο επικοινωνίας, καθώς «σκοπός της - όπως έχει εύστοχα ειπωθεί - είναι η κατάργηση της μοναξιάς». Κατορθώνει να δημιουργήσει μια θαυμαστή επικοινωνία μεταξύ του καλλιτέχνη και του κοινού αλλά και του ίδιου του κοινού, προωθώντας τα οικουμενικά και πανανθρώπινα ιδανικά της συλλογικότητας, της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, ενδυναμώνοντας
έτσι την κοινωνική συνοχή και ενθαρρύνοντας τον πολιτισμικό διάλογο, που είναι αναγκαίος στο σύγχρονο, παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον για την αρμονική συνύπαρξη λαών και πολιτισμών. 5. Η επαφή με την πολιτιστική κληρονομιά ενισχύει το αίσθημα της εθνικής και πολιτιστικής αυτογνωσίας, σφυρηλατεί τη συνείδηση της εθνικής και πολιτιστικής συνέχειας, που είναι αναγκαία άμυνα στον κίνδυνο της πολιτιστικής αλλοτρίωσης και στην απειλή της πολιτιστικής ισοπέδωσης και ομοιομορφίας. Αναγκαία η καλλιέργεια των αισθητικών κριτηρίων και της αισθητικής αγωγής μέσω της εκπαίδευσης. Β ΕΡΩΤΗΜΑ Τρόποι με τους οποίους μπορεί να συμβάλλει το σχολείο στην ουσιαστική επαφή των νέων με την τέχνη: 1. Καθιέρωση της αισθητικής αγωγής ως κύριου μαθήματος στο σχολικό πρόγραμμα του Γυμνασίου και του Λυκείου, με σκοπό την απόκτηση υγιών αισθητικών κριτηρίων και φιλοτεχνίας. 2. Διορισμός εξειδικευμένου διδακτικού προσωπικού, βελτίωση της υλικοτεχνικής υποδομής των σχολείων, κατασκευή κατάλληλων χώρων για τις διαφορετικές μορφές τέχνης, θέσπιση πρόσφορων διαδικασιών, καλλιτεχνικά εργαστήρια, λογοτεχνικοί ή εικαστικοί διαγωνισμοί για την καλλιέργεια καλλιτεχνικών κλίσεων, ταλέντων (ενεργητική ενασχόληση) του μαθητή. 3. Διοργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων στα σχολεία με τη συμμετοχή μαθητών αλλά και με την πρόσκληση καλλιτεχνών από όλους τους χώρους της τέχνης. 4. Αναδιοργάνωση του θεσμού των μορφωτικών επισκέψεων και εκδρομών, οι οποίες δε θα πρέπει να συνδέονται με μία απλή φυγή από τη σχολική τάξη, αλλά με την ουσιαστική επαφή με την τέχνη, τον πολιτισμό και τα μνημεία. 5. Τακτικές επισκέψεις σε μουσεία σύγχρονης, λαϊκής, παραδοσιακής, αρχαίας τέχνης (μουσειακή αγωγή). 6. Αποσύνδεση του μαθήματος των καλλιτεχνικών από το βαθμοθηρικό χαρακτήρα των εξετάσεων, εμπλουτισμός των σχολικών εγχειριδίων με εικόνες και αναφορές στις διάφορες φάσεις της εγχώριας και παγκόσμιας τέχνης. 7. Συμμετοχή των σχολείων σε ευρωπαϊκά εκπαιδευτικά πολιτιστικά προγράμματα (Πήγασος) που δίνουν τη δυνατότητα στους μαθητές να γνωρίσουν την τέχνη και τον πολιτισμό των άλλων χωρών και να κατανοήσουν την κοινή πολιτιστική καταγωγή των Ευρωπαίων. ΕΠΙΛΟΓΟΣ Ολοκληρώνοντας την εισήγησή μου, συνδημότισσες και συνδημότες, κρίνω σκόπιμο να επισημάνω ακόμη μια φορά την πολύμορφη συνεισφορά της τέχνης στους νέους, όπως επίσης και την ευθύνη του σχολείου να τους καταστήσει κοινωνούς της. Γιατί επαφή με την τέχνη σημαίνει επαφή με την ίδια τη ζωή, αφού, κατά τη ρήση του Μπ. Μπρέχτ,
«η τέχνη συμβάλλει στη μεγαλύτερη απ όλες τις τέχνες που είναι η τέχνη της ζωής». Σας ευχαριστώ. ΚΡΙΤΙΚΗ Το κείμενο είναι ένα στοχαστικό δοκίμιο της Ε. Αρβελέρ. Κρίνεται απαιτητικό και σύνθετο και ως προς το περιεχόμενό του και ως προς τη δομή λεκτική του διατύπωση. Ο προβληματισμός του είναι διαχρονικού χαρακτήρα και αναφέρεται στην πνευματική και πολιτιστική ζωή (ΡΟΛΟΣ και σημασία της αρχαιοελληνικής τέχνης). Η περίληψη (ΤΥΠΟΣ Α) αποτελεί απαιτητικό ζητούμενο καθώς προϋποθέτει μετατροπή του μεταφορικού εικονοπλαστικού λόγου του κειμένου σε κυριολεκτικό και απόδοση των σύνθετων εννοιών που εμπεριέχει. Οι ασκήσεις (ΤΥΠΟΣ Β) κρίνονται εξαιρετικά βατές κυρίως οι λεξιλογικές και δεν παρουσιάζουν καμιά ιδιαίτερη δυσκολία. Η παραγωγή λόγου (ΤΥΠΟΣ Γ) συνδέει την κεντρική έννοια (τέχνη) με τους νέους και εγχρονίζει έτσι τον προβληματισμό του θέματος ενώ τα ζητούμενά του προσφέρονται για την ανάπτυξη από μαθητές με γενικότερη συγκρότηση. ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΘΕΜΑΤΩΝ ΜΙΧΕΛΑΚΟΥ Π. ΤΟΛΙΑ Π. ΛΑΔΙΚΟΥ Β. ΚΑΛΟΧΕΡΗΣ Μ. ΦΙΛΟΣ Ν.