ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ THEAM TRAINING HEALTHCARE MULTIDISCIPLINARY TEAMS ON CHILDREN S RIGHTS AND ON CHILD-FRIENDLY JUSTICE (THEAM) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΦΙΛΙΚΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Τοπτσόγλου Ουρανία Ψυχολόγος, MA in Child Development
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ THEAM TRAINING HEALTHCARE MULTIDISCIPLINARY TEAMS ON CHILDREN S RIGHTS AND ON CHILD-FRIENDLY JUSTICE (THEAM) ΕΝΟΤΗΤΑ 4 η Το δικαίωμα στην προστασία από τη βία
ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Σήμερα ασκείται βία κατά των παιδιών; Τι είδους βία ασκείται; Γιατί παρατηρείται αυτό το φαινόμενο παρά το ότι σήμερα φαίνεται ότι όλοι θέτουν ως προτεραιότητα την προστασία των παιδιών; Πώς μπορούμε να εφαρμόσουμε τις τέσσερις γενικές αρχές προκειμένου να αντιμετωπίσουμε τη βία κατά των παιδιών; Μπορούμε να προσεγγίσουμε το φαινόμενο της βίας κατά των παιδιών ολιστικά και σε όλα τα επίπεδα;
ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) εκτιμά ότι περίπου 53.000 παιδιά δολοφονήθηκαν σε όλο τον κόσμο το 2002. Το 20% έως 65% των παιδιών σχολικής ηλικίας αναφέρουν ότι έχουν πέσει θύμα λεκτικού ή σωματικού εκφοβισμού. 150 εκατομμύρια κορίτσια και 73 εκατομμύρια αγόρια κάτω των 18 ετών αναγκάστηκαν να κάνουν σεξ ή έχουν βιώσει άλλες μορφές σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια του 2002. Γύρω στα 100 με 140 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες στον κόσμο έχουν υποστεί κάποιας μορφής ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων. 218 εκατομμύρια παιδιά το 2004 εμπλέκονταν σε παιδική εργασία, από τα οποία τα 126 εκατομμύρια έκαναν δουλειά που ήταν επικίνδυνη. Η σωματική τιμωρία των παιδιών εξακολουθεί να είναι διαδεδομένη, με πολλούς ανθρώπους να πιστεύουν ότι «μερικές φορές ένα παιδί πειθαρχεί μόνο με ξύλο».
ΕΙΔΗ ΒΙΑΣ Παραμέληση ή ελλιπής μεταχείριση Ψυχική βία Σωματική βία Σεξουαλική κακοποίηση και εκμετάλλευση Τα βασανιστήρια και η απάνθρωπη ή εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία Επιβλαβείς πρακτικές Η βία μεταξύ των παιδιών Βλάβη του εαυτού Η βία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης
Η ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΝΑ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΟΥΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ Πολλοί από τους παράγοντες που συμβάλλουν στην αποτυχία της προστασίας των παιδιών επικαλύπτονται και είναι αλληλένδετοι: Φόβος Η αποτυχία να ακούσουμε τα παιδιά Στίγμα Περιοριστικοί ορισμοί της βίας Έλλειψη γνώσης Το παιδί είναι αόρατο μέσα στην οικογένεια Ο κοινωνικός αποκλεισμός Τα δικαιώματα των γονέων πάνω από τα δικαιώματα των παιδιών Το να είναι «αόρατα» και η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων
ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Η βία κατά των παιδιών έχει ιατρικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές συνέπειες, μεταξύ των οποίων είναι: Οι Θανάσιμοι ή οι μη θανάσιμοι τραυματισμοί. Η ελλιπής σωματική, γνωστική και συναισθηματική ανάπτυξη. Ο υποσιτισμός. Τα αισθήματα απόρριψης ή εγκατάλειψης. Προβλήματα συναισθηματικής εγγύτητας. Φόβος, ανησυχία, κατάθλιψη. Δυσπιστία και χαμηλή αυτοεκτίμηση. Οι επικίνδυνες συμπεριφορές υγείας. Δυσκολίες στην αλληλεπίδραση με τους άλλους. Η απώλεια της πίστης στο δίκαιο και το νομικό σύστημα, όταν δεν εξασφαλίζεται η δικαιοσύνη. Απόσυρση από την κοινωνική ζωή και τις δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων.
ΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟ ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ ΚΑΙ ΤΗ ΦΥΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Υπάρχουν πέντε βασικές αρχές: Κανένα είδος βίας κατά των παιδιών δεν είναι δικαιολογημένο. Τα παιδιά είναι φορείς δικαιωμάτων, όχι αντικείμενα προστασίας. Το δικαίωμα των παιδιών να ακούγονται και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη είναι κεντρικής σημασίας για τις στρατηγικές και τα προγράμματα προστασίας. Η ισότιμη μεταχείριση των φύλων και όλες οι μορφές κακοποίησης των κοριτσιών απαιτούν ιδιαίτερη προσοχή. Χρειάζεται να υιοθετηθεί μια ολιστική προσέγγιση που χρησιμοποιεί τη Σύμβαση και τις αρχές των δικαιωμάτων του παιδιού για την πρόληψη της βίας κατά των παιδιών.
ΜΙΑ ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Το άρθρο 19 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού αναφέρει ότι: 1. Τα Συμβαλλόμενα Κράτη λαμβάνουν όλα τα κατάλληλα νομοθετικά, διοικητικά, κοινωνικά και εκπαιδευτικά μέτρα, προκειμένου να προστατεύσουν το παιδί από κάθε μορφή βίας, προσβολής ή βιαιοπραγιών σωματικών ή πνευματικών, εγκατάλειψης ή παραμέλησης, κακής μεταχείρισης ή εκμετάλλευσης, συμπεριλαμβανόμενης της σεξουαλικής βίας, κατά τον χρόνο που βρίσκεται υπό την επιμέλεια των γονέων του ή του ενός από τους δύο, του ή των νομίμων εκπροσώπων του ή οποιουδήποτε άλλου προσώπου στο οποίο το έχουν εμπιστευθεί.
ΜΙΑ ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Το άρθρο 19 της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού αναφέρει ότι: 2. Αυτά τα προστατευτικά μέτρα θα πρέπει να περιλαμβάνουν, όπου χρειάζεται, αποτελεσματικές διαδικασίες για την εκπόνηση κοινωνικών προγραμμάτων, που θα αποσκοπούν στην παροχή της απαραίτητης υποστήριξης στο παιδί και σε αυτούς οι οποίοι έχουν την επιμέλειά του, καθώς και για άλλες μορφές πρόνοιας και για τον χαρακτηρισμό, την αναφορά, την παραπομπή, την ανάκριση, την περίθαλψη και την παρακολούθηση της εξέλιξής τους στις περιπτώσεις κακής μεταχείρισης του παιδιού που περιγράφονται πιο πάνω, και όπου χρειάζεται, για διαδικασίες δικαστικής παρέμβασης.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Άσκηση 1 η Φανταστείτε ότι ανήκετε σε μία από τις παρακάτω ομάδες παιδιών: Παιδιά με αναπηρίες Κορίτσια Πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο Παιδιά που ζουν στο δρόμο Παιδιά σε σωφρονιστικά ιδρύματα Πώς θα νιώθατε αν ήσασταν αυτά τα παιδιά και έπρεπε να χρησιμοποιήσετε τις υπηρεσίες του φορέα σας; Προσπαθήστε να φτιάξετε μία λίστα με όλα τα εμπόδια που πιθανώς να συναντούσατε.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Καταπολέμηση των διακρίσεων Οι υπηρεσίες, τα συστήματα περίθαλψης και οι πολιτικές να έχουν σχεδιαστεί για να εξασφαλίσουν ότι δεν υπάρχει ούτε άμεση ούτε έμμεση διάκριση στον εντοπισμό και την αντίδραση σε όλο το φάσμα της βίας κατά των παιδιών στην κοινότητα. Στάσεις, προκαταλήψεις και στερεότυπα προσωπικά, διαρθρωτικά και θεσμικά μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο του πώς ανταποκρίνεστε εσείς αλλά και το σύστημα σε ένα παιδί που είναι πιθανό θύμα βίας ή κακοποίησης.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Το βέλτιστο συμφέρον του παιδιού Θα πρέπει να δούμε το παιδί στο πλαίσιο των δικαιωμάτων του ως σύνολο, ως φορέα δικαιωμάτων. Δεν αρκεί απλά να «σώσουμε» το παιδί από άμεση βλάβη, θεωρώντας το αντικείμενο προστασίας, αλλά να εξετάσουμε αν τηρούνται και άλλα δικαιώματά του, για παράδειγμα, το δικαίωμα στην οικογενειακή ζωή, στην ιδιωτική ζωή και το απόρρητο, καθώς και το να σέβονται τις απόψεις του.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Η ζωή και η βέλτιστη ανάπτυξη Πρέπει να ληφθούν μέτρα τα οποία να λαμβάνουν υπόψη το παιδί ως σύνολο, και όχι απλώς να επικεντρώνονται στη φυσική προστασία του. Αυτό θα απαιτήσει την επέκταση του πλαισίου της προστασίας των παιδιών, ώστε να περιλαμβάνει τη διατήρηση του περιβάλλοντος που απαιτείται για τη βέλτιστη επιβίωση, την ανάπτυξη, καθώς και την ευημερία του.
Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΑ Δικαίωμα να εκφράζουν τις απόψεις τους και να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη Τα παιδιά πρέπει να έχουν ευκαιρίες να μιλήσουν για το τι τους έχει συμβεί. Θα πρέπει να αισθάνονται ασφαλή ότι αυτά που θα πουν θα ληφθούν σοβαρά υπόψη. Θα πρέπει επίσης να είναι πλήρως ενημερωμένα για τα όρια της εμπιστευτικότητας που θα ισχύσουν, καθώς και κατά πόσο οι πληροφορίες που μεταδίδουν θα χρησιμοποιηθούν χωρίς τη συγκατάθεσή τους.
ΜΙΑ ΟΛΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΒΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Αναγνώριση του δικαιώματος για προστασία από όλες τις μορφές βίας Αναγνώριση του δικαιώματος του παιδιού για αξιοπρέπεια και σεβασμό Αναγνώριση των κοινωνικοοικονομικών δικαιωμάτων του παιδιού σωματική σεξουαλική παραμέληση ψυχολογική επιβλαβείς παραδοσιακές πρακτικές εμπορία εκμετάλλευση χειραγώγηση μέσω διαδικτύου να ακούγεται και να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη χωρίς διακρίσεις ιδιωτικότητα εμπιστευτικότητα σεβασμός για τις ανάγκες, τις δυνατότητές του και την ανάπτυξη των ικανοτήτων του επαρκής στέγαση επαρκές βιοτικό επίπεδο οικογενειακή στήριξη Αναγνώριση του δικαιώματος για κατάλληλη φροντίδα διερεύνηση των συμφερόντων του προώθηση των ταλέντων του οικογενειακή ζωή εναλλακτική φροντίδα αποκατάσταση τακτικοί έλεγχοι και αξιολόγηση
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Οι εφαρμογές των δικαιωμάτων των παιδιών σχετικά με την προστασία τους από τη βία πρέπει να εξεταστούν σε τρία επίπεδα: 1. Το κάθε παιδί πρέπει να προσεγγίζεται ξεχωριστά 2. Το σύστημα της υγειονομικής περίθαλψης πρέπει να είναι κατάλληλα σχεδιασμένο 3. Εκτίμηση των βαθύτερων αιτίων της βίας και της βλάβης στα παιδιά και μια δέσμευση για συμμετοχή στη δημιουργία περισσότερων συστημικών αλλαγών
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Άσκηση 2 η - Μελέτη Περίπτωσης Εξετάστε το ακόλουθο σενάριο: «Ειδοποιηθήκατε ότι ένα κορίτσι 9 χρονών μόλις αποκάλυψε στη δασκάλα της ότι ο πατριός της άγγιξε το στήθος της και τα γεννητικά της όργανα. Η μητέρα της εργάζεται σε δύο δουλειές κι έτσι το κορίτσι περνάει τα περισσότερα απογεύματά της με αυτόν. Η μητέρα της θεωρεί ότι η μικρή λέει ψέματα και ζητάει να της γίνει σωματικός έλεγχος για να το αποδείξει». Ποιο είδος κακομεταχείρισης είναι αυτό; Ποια δικαιώματα του παιδιού έχουν παραβιαστεί; Ποια είναι η διαδικασία που θα ακολουθούσατε στην περίπτωση του κοριτσιού αυτού;
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Επίπεδο 1: Το κάθε παιδί ξεχωριστά Ακούγοντας το παιδί Δείχνοντας σεβασμό στην εμπιστευτικότητα και την ιδιωτικότητα Διασφαλίζοντας ότι δε γίνονται διακρίσεις Δείχνοντας σεβασμό στο δικαίωμα για οικογενειακή ζωή Αναγνωρίζοντας τη βία Προσέγγιση βασισμένη στα δικαιώματα του κάθε παιδιού Εξισορροπώντας τα δικαιώματα των γονέων με αυτά των παιδιών
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Επίπεδο 2: Το σύστημα της υγειονομικής περίθαλψης Οι υπηρεσίες υγείας και προστασίας των παιδιών πρέπει να εξασφαλίζουν τον κατάλληλο εξοπλισμό για τον εντοπισμό, την αντιμετώπιση και την προώθηση των δικαιωμάτων τους στην προστασία από τη βία. Για τον σκοπό αυτό χρειάζεται να συνεργαστούν πολλοί φορείς: οι κοινωνικές υπηρεσίες, η εκπαίδευση, το δικαστικό σώμα, η αστυνομία, οι βρεφονηπιακοί σταθμοί, οι ψυχολογικές υπηρεσίες, καθώς και οι υπηρεσίες υγείας.
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν είναι τα εξής: Εντοπισμός Καταγγελία Παραπομπή Διερεύνηση Θεραπεία Παρακολούθηση Δικαστική ανάμειξη
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΓΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗΣ ΠΟΥ ΒΑΣΙΖΕΤΑΙ ΣΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ Επίπεδο 3: Δημόσια πολιτική Ο επαγγελματίας θα πρέπει να εξετάσει τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ύπαρξη ή την επιμονή της βίας κατά των παιδιών και να μελετήσει ποια μέτρα θα μπορούσαν να ληφθούν για την αντιμετώπιση των βαθύτερων αιτιών της χωρίς να ασχολείται μόνο με τα συμπτώματα αυτών των αιτιών. Θα μπορούσαν για παράδειγμα να ληφθούν μέτρα όπως: η εισαγωγή προστατευτικής νομοθεσίας η παροχή εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης η αναζήτηση καλύτερης εφαρμογής των υφιστάμενων νόμων η εκπαίδευση των επαγγελματιών η αμφισβήτηση πολιτιστικών συμπεριφορών και πρακτικών που είναι επιβλαβείς για τα παιδιά η βελτίωση των κοινωνικών συνθηκών, όπως η στέγαση, η προστασία της κοινωνικής ασφάλισης και των κατώτατων μισθών
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ