1 Αρχαία κατεύθυνσης Ενότητα 3. Ηθικά Νικομάχεια

1 Γ Λυκείου: 1 Αρχαία κατεύθυνσης Ενότητα 3. Ηθικά Νικομάχεια Άλλα επιχειρήματα για τη σχέση ηθικής αρετής και ηθικής πράξης 1 Μαρτυρεῖ δὲ καὶ τὸ γινόμενον ἐν ταῖς πόλεσιν οἱ γὰρ νομοθέται τοὺς πολίτας ἐθίζοντες ποιοῦσιν ἀγαθούς, καὶ τὸ μὲν βούλημαπαντὸς νομοθέτου τοῦτ' ἐστίν, ὅσοι δὲ μὴ εὖ αὐτὸ ποιοῦσιν ἁμαρτάνουσιν, καὶ διαφέρει τούτῳ πολιτεία πολιτείας ἀγαθὴ φαύλης. 2Ἔτι ἐκ τῶν αὐτῶν καὶ διὰ τῶν αὐτῶν καὶ γίνεται πᾶσα ἀρετὴ καὶ φθείρεται, ὁμοίως δὲ καὶ τέχνη 3 ἐκ γὰρ τοῦ κιθαρίζειν καὶ οἱ ἀγαθοὶ καὶ κακοὶ γίνονται κιθαρισταί. Ἀνάλογον δὲ καὶ οἰκοδόμοι καὶ οἱ λοιποὶ πάντες ἐκ μὲν γὰρ τοῦ εὖ οἰκοδομεῖν ἀγαθοὶ οἰκοδόμοι ἔσονται, ἐκ δὲ τοῦ κακῶς κακοί. 4 Εἰ γὰρ μὴ οὕτως εἶχεν, οὐδὲν ἂν ἔδει τοῦ διδάξοντος, ἀλλὰ πάντες ἂν ἐγίνοντο ἀγαθοὶ ἢ κακοί. Μετάφραση 1 Τα παραπάνω τα επιβεβαιώνει και αυτό που συμβαίνει στα κράτη οι νομοθέτες δηλαδή να κάνουν τους πολίτες καλούς με τη συνήθεια, και αυτή είναι η επιθυμία κάθε νομοθέτη, ενώ όσοι δεν το κάνουν αυτό σωστά δεν πετυχαίνουν αυτό που επιδιώκουν σ αυτό άλλωστε και διαφέρει το ένα πολίτευμα από το άλλο, το καλό από το λιγότερο καλό

2 πολίτευμα. 2 Ακόμη, για τους ίδιους λόγους και με τα ίδια μέσα κάθε αρετή και γεννιέται και φθείρεται, το ίδιο και κάθε τέχνη 3 γιατί κιθαρίζοντας γίνονται και οι καλοί και οι κακοί κιθαριστές και με ανάλογο τρόπο και οι οικοδόμοι και όλοι οι άλλοι τεχνίτες. Χτίζοντας δηλαδή με καλό τρόπο σπίτια θα γίνουν καλοί οικοδόμοι, όμως χτίζοντας με κακό τρόπο, κακοί. 4 Γιατί, αν δεν είχαν έτσι τα πράγματα, δε θα χρειαζόταν καθόλου ο άνθρωπος που θα δίδασκε, αλλά όλοι οι τεχνίτες θα ήταν καλοί ή κακοί από τη γέννησή τους. 1) Ετυμολογία μαρτυρέω-ῶ > μάρτυς / μαρτυρία, ματρύριο νομοθέτης > νόμος + τίθημι / θέση, αντίθεση 2) Τα κύρια σημεία της 1. Οι νομοθέτες με τον εθισμό προσπαθούν να γίνουν οι πολίτες ενάρετοι. 2. Η ηθική αρετή αποκτάται αν εθιστούμε σε αυτήν πολύ καλά, διαφορετικά δεν μπορεί κάποιος να την εξασκήσει. 3. Το ίδιο ισχύει για τους τεχνίτες. Γίνονται ικανοί ή όχι, αν εξασκηθούν σε αυτήν. 4. Χρειάζεται ο δάσκαλος που θα διδάξει τους ανθρώπους το δίκαιο, το καλό και την αρετή (άρα δέχεται την άποψη του Σωκράτη πως η αρετή είναι διδακτή). 3) Δομή της Α) Οι νομοθέτες έχουν σπουδαίο ρόλο για τη δημιουργία ενάρετων πολιτών: - ο εθισμός των πολιτών. Σε τι διαφέρει η αγαθή από τη φαύλη πολιτεία. β) παραδείγματα από τις τέχνες: -η βαρύτητα της εξάσκησης για τους οικοδόμους και τους κιθαριστές και η ανάγκη διδασκάλου.

3 4) Απαντήσεις περιεκτικές στις ερωτήσεις του σχολικού βιβλίου 1) Η λέξη που έχει τη σπουδαιότερη σημασία είναι το «εθίζοντες». Τονίζεται η συνήθεια, το έθος στο σχηματισμό της ηθικής αρετής. 2) Η λέξη «αυτό» αφορά το έργο των νομοθετών ( οι νομοθέται βούλονται ποιήσειν τους πολίτας αγαθούς εθίζοντας). 3) Κόμμα μπαίνει μετά το σύνδεσμο και, όταν: Α) ενώνει νοήματα με διαφορετικό τρόπο, π.χ ετοίμασέ το, και θα το πάρουν αργότερα. Β) όταν προηγείται παρενθετική πρόταση, Π.χ οι φόροι θα μειωθούν, τόνισε ο υπουργός, και δε θα αυξηθούν πλέον. Γ) στο μακροπερίοδο λόγο για να διευκολύνει την ανάγνωση. Δ) όταν παρεμβάλλεται δευτερεύουσα πρόταση που χωρίζει δυο άλλες προτάσεις. Π.χ η κοπέλα διέπρεψε ως φωτομοντέλο στο Παρίσι, που ήταν το κέντρο της μόδας, και παρέμεινε στην κορυφή για αρκετά χρόνια. Στο κείμενο υπάρχει αυτή η τελευταία περίπτωση. Η μετάφραση θα μπορούσε να είναι έτσι : και διαφέρει σε αυτό το σημείο το πολίτευμα από το άλλο πολίτευμα. 4) Ο φιλόσοφος χρησιμοποιεί το παράδειγμα των νομοθετών που καθιστούν τους πολίτες ενάρετους με τον εθισμό, θέλοντας να τονίσει πως οι ηθικές αρετές δεν υπάρχουν μέσα μας εκ φύσεως. Αν η ηθική αρετή βρισκόταν εκ φύσεως στον άνθρωπο, δε θα χρειάζονταν οι νομοθέτες Ακόμη φέρνει το παράδειγμα των κιθαριστών και των οικοδόμων και εξαίρει τη σημασία του καλού δάσκαλου. 1) Σχόλια Η λέξη φαύλος έχει διαφορετική από τη συνηθισμένη σημασία του (ασήμαντος, φτηνός). Σημαίνει το κατώτερο, το λιγότερο καλό. Η σημασία της λέξης αμαρτάνω είναι αποτυγχάνω σε κάτι, διαπράττω σφάλμα ( από την αρχική σημασία αποτυγχάνω στο στόχο με το δόρυ). Τα παράγωγα του ρήματος έχουν ανάλογη

4 σημασία. Στον Χριστιανισμό η λέξη έχει ηθική σημασία (παραβαίνω τις εντολές του Θεού με αποτέλεσμα να νιώθω τύψεις, αμάρτημα, αμαρτωλός, αμαρτία). 2 Λογοτεχνία ΟΡΟΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Εστίαση (πρόκειται για τη σχέση του αφηγητή με τα πρόσωπα της ιστορίας). Μηδενική = όταν έχουμε αφηγητή έξω από τη δράση (αφηγητής παντογνώστης). Εξωτερική = ο αφηγητής γνωρίζει λιγότερα από τα πρόσωπα.της αφήγησης. Εσωτερική = ο αφηγητής γνωρίζει όσα και τα πρόσωπα. της ιστορίας. Οπτική γωνία (πρόκειται για τη σχέση του αφηγητή με την υπόθεση) Εσωτερική οπτική γωνία = όταν η αφήγηση γίνεται από το βασικό ήρωα ή κάποιο άλλο πρόσωπο του έργου. Εξωτερική οπτική γωνία = όταν η αφηγητής δεν υπάρχει μέσα στο έργο. Ο τύπος του αφηγητή 1. σε σχέση με τη συμμετοχή του στη ιστορία :

5 ομοδιηγητικός = λαμβάνει μέρος στην ιστορία που αφηγείται ως πρωταγωνιστής, ως παρατηρητής ή αυτόπτης μάρτυρας ετεροδιηγητικός = δεν λαμβάνει καθόλου μέρος στην ιστορία που αφηγείται. 2. σχετικά με το αφηγηματικό επίπεδο Αφηγηματικά επίπεδα - Το εξωδιηγητικό επίπεδο = αφήγηση γεγονότων που είναι εξωτερικά σε σχέση με το κείμενο, π.χ η επίκληση στη μούσα του Ομήρου. - Διηγητικό ή ενδοδιηγητικό επίπεδο = τα γεγονότα που ανήκουν στην κύρια αφήγηση, π.χ οι περιπέτειες του Οδυσσέα - μεταδιηγητικό ή υποδιηγητικό επίπεδο = δευτερεύουσα αφήγηση που εγκιβωτίζεται στη κύρια αφήγηση, π.χ η αφήγηση του Οδυσσέα στους Φαίακες για τις προγενέστερες περιπέτειες του.. Με κριτήριο το αφηγηματικό επίπεδο και τη συμμετοχή τους στην ιστορία οι τύποι του αφηγητή είναι: - εξωδιηγητικός-ετεροδιηγητικός = αφηγητής πρώτου βαθμού και αφηγείται σε τρίτο πρόσωπο μια ιστορία στην οποία δεν συμμετέχει, π.χ ο αφηγητής της Ιλιάδας. - εξωδιηγητικός-ομοδιηγητικός = αφηγητής πρώτου βαθμού που αφηγείται την κύρια ιστορία, η οποία αποτελεί και τη δική του ιστορία, π.χ ο αφηγητής στην ιστορία ενός αιχμαλώτου - ενδοδιηγητικός-ετεροδιηγητικός = ο αφηγητής δεύτερου βαθμού που ανήκει στην κύρια ιστορία και αφηγείται σε μεταδιηγητικό επίπεδο μια δευτερεύουσα ιστορία στην οποία δε συμμετέχει, π.χ Η Σεχραζάτ στις χίλιες και μια νύχτες. - ενδοδιηγητικός-ομοδιηγητικός αφηγητής = αφηγητής δευτέρου βαθμού που ανήκει στην κύρια ιστορία και αφηγείται σε μεταδιηγητικό επίπεδο την προσωπική του ιστορία, π.χ η μάνα του Γιωργή στο αμάρτημα της μητρός μου.

6 Ο αφηγηματικός χρόνος * ο χρόνος της ιστορίας = δείχνει το πόσο και το πότε διαδραματίστηκαν τα γεγονότα της αφήγησης. ο αφηγηματικός χρόνος μπορεί να είναι ως προς τη σειρά παρουσίασης των γεγονότων: - ευθύγραμμος ( παρουσιάζει τα γεγονότα σε φυσική σειρά). - Με αναχρονίες (παρουσιάζει τα γεγονότα σε διαφορετική χρονική σειρά). Είτε ως αναδρομικές αφηγήσεις ( φλας μπακ) είτε ως πρόδρομες αφηγήσεις. ο αφηγηματικός χρόνος μπορεί να είναι ως προς το ρυθμό παρουσίασης των γεγονότων: - με επιτάχυνση - με επιβράδυνση - με παράλειψη ή έλλειψη. ο αφηγηματικός χρόνος μπορεί να είναι ως προς το σημείο έναρξης της υπόθεσης. - από την αρχή της υπόθεσης. - στο μέσο των πραγμάτων Τεχνικές με τις οποίες παραβιάζεται η φυσική χρονική σειρά: - στο μέσο των πραγμάτων = ο αφηγητής μας μεταφέρει στο πιο κρίσιμο σημείο της αφήγησης και ύστερα με αναδρομή στο παρελθόν παρουσιάζεται ό,τι προηγήθηκε. - εγκιβωτισμός = οι μικρότερες δευτερεύουσες αφηγήσεις μέσα στην κύρια αφήγηση. - Παρέκβαση ή εμβόλιμη αφήγηση = η αναφορά σε άλλο θέμα που δεν έχει σχέση με την υπόθεση. - Προϊδεασμός =- η ψυχολογική προετοιμασία του αναγνώστη για ό,τι θα επακολουθήσει. - Προοοικονομία = ο συγγραφέας δημιουργεί τις κατάλληλες προϋποθέσεις ώστε η πλοκή να εξελίσσεται φυσικά. Τι αφηγείται ο αφηγητής - Ο μύθος = η ιστορία και η υπόθεση ενός λογοτεχνικού έργου.

7 - Η μορφή = τα υλικά που χρησιμοποιεί ο λογοτέχνης για να φτιάξει το έργο, η γλώσσα, τα εκφραστικά μέσα. - Δομή = η οργάνωση των μερών του ώστε να αποτελέσουν ένα καλοδομημένο σύνολο. - Πλοκή = ο τρόπος με τον οποίο με τον οποίο προωθείται ο μύθος. Οι κυριότεροι αφηγηματικοί τρόποι η αφήγηση = είναι η έκθεση των γεγονότων που διακρίνεται σε: - διήγηση = τριτοπρόσωπη αφήγηση με παντογνώστη αφηγητή - μίμηση = πρωτοπρόσωπη ή τριτοπρόσωπη αφήγηση με αφηγητή που παίρνει μέρος στην αφήγηση. - σε μεικτό τρόπο = συνδυασμός μίμησης και διήγησης ο διάλογος = το μέρος της αφήγησης όπου τα πρόσωπα συνομιλούν σε ευθύ λόγο και χαρίζει ζωντάνια στο έργο. Η περιγραφή = αναπαράσταση προσώπων, τόπων. Δεν μεταβάλλεται όπως η αφήγηση. Σχόλιο = παρεμβάλλονται σχόλια, σκέψεις, γνώμες του αφηγητή έξω από τη ροή της αφήγησης. Ο ελεύθερος πλάγιος λόγος = ο αφηγητής αποδίδει σε γ πρόσωπο και σε ιστορικό χρόνο κρυφές σκέψεις και συναισθήματα, που δεν έχουν εξωτερικευτεί, κάποιου από τα πρόσωπα της αφήγησης. Ο εσωτερικός μονόλογος= απόδοση σκέψεων, συνειρμών του ήρωα σε α πρόσωπο και χρόνο Ενεστώτα, χωρίς την παρέμβαση αφηγητή. Μοιάζει με τον ευθύ λόγο, αλλά λείπουν παύλες, ρήματα λεκτικά και εισαγωγικά.. 3 Λατινικά κατεύθυνσης ΕΝΟΤΗΤΑ 21

8 ΜΑΘΗΜΑ ΧΧΙ LECTIO PRIMA ET VICESSIMA ΠΩΣ ΠΗΡΕ ΤΟ ΟΝΟΜΑ ΤΟΥ ΤΟ PISAURUM Το ενδιαφέρον των Ρωμαίων, όπως και των Ελλήνων, για την αναζήτηση της ετυμολογίας των λέξεων είναι αξιοσημείωτο. Στο κείμενο που ακολουθεί ο σχολιαστής του Βιργιλίου Σέρβιος μας εξηγεί πώς πήρε το όνομά του το Pisaurum (Πίσαυρο, σημ. Pesaro), μια παράλια πόλη της Ομβρικής (Umbria). Κείμενο Brenno duce* Galli, apud Alliam flumen delētis* legiōnibus Rōmanōrum, evertērunt urbem Romam praeter Capitōlium, pro quo immensam pecuniam accepērunt. Turn Camillus, qui diu apud Ardeam in exilio fuerat propter Vēientānam praedam non aequo iure divīsam, absens dictātor est factus; is Gallos iam abeuntes secūtus est: quibus interemptis* aurum omne recēpit. Quod illic appensum civitāti nomen dedit: nam Pisaurum dicitur, quod illic aurum pensātum est. Post hoc factum rediit in exilium, unde tamen rogātus reversus est. Μετάφραση Οι Γαλάτες με αρχηγό τον Βρέννο, αφού κατατρόπωσαν τις λεγεώνες των Ρωμαίων κοντά στον ποταμό Αλία, κατέστρεψαν εντελώς την πόλη Ρώμη εκτός από το Καπιτώλιο, ως αντάλλαγμα του οποίου πήραν τεράστια χρηματικά ποσά. Τότε ο Κάμιλλος,

9 που είχε βρεθεί εξόριστος για πολύ καιρό κοντά στην Αρδέα εξαιτίας της λείας από τους Βηίους που δεν είχε μοιραστεί ακριβοδίκαια, εκλέχτηκε δικτάτορας αν και απουσίαζε αυτός ακολούθησε τους Γαλάτες όταν έφευγαν πια αφού τους εξολόθρευσε πήρε πίσω όλο το χρυσάφι. Επειδή αυτό ζυγίστηκε εκεί έδωσε το όνομα στην πολιτεία ονομάζεται δηλαδή Πίσαυρο, επειδή εκεί ζυγίστηκε το χρυσάφι. Μετά από αυτή την πράξη γύρισε στην εξορία από όπου όμως επέστρεψε αφού τον παρακάλεσαν. ΛΕΞΙΛΟΓΙΟ ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΑ Α ΚΛΙΣΗ Allia ae = α κλίση, αρσενικό = ο Αλλίας (όχι πληθυντικός) : πρόκειται για όνομα ποταμιού Roma ae = α κλίση, θηλυκό = η Ρώμη (όχι πληθυντικός) pecunia ae = α κλίση, θηλυκό = το χρηματικό ποσό Ardea ae = α κλίση, θηλυκό = η Αρδέα praeda ae = α κλίση, θηλυκό = η λεία Β ΚΛΙΣΗ Brennus i = β κλίση, αρσενικό = ο Βέννος (όχι πληθυντικός) Gallus i = β κλίση, αρσενικό = ο Γαλάτης Romanus Romani = β κλίση, αρσενικό = ο Ρωμαίος Capitolium ii/-i = β κλίση, ουδέτερο = το Καπιτώλιο (όχι πληθυντικός) Camillus i = β κλίση, αρσενικό = ο Κάμιλλος (όχι πληθυντικός) ex(s)ilium ii / -i = β κλίση, ουδέτερο = η εξορία aurum i = β κλίση, ουδέτερο = το χρυσάφι Pisaurum i = β κλίση, ουδέτερο = το Πίσαυρο factum i = β κλίση, ουδέτερο = η πράξη Γ ΚΛΙΣΗ dux ducis = γ κλίση, αρσενικό = ο αρχηγός flumen fluminis = γ κλίση, ουδέτερο = το ποτάμι legio legionis = γ κλίση, θηλυκό = η λεγεώνα urbs urbis = γ κλίση, θηλυκό = η πόλη ius iuris = γ κλίση, ουδέτερο = το δίκαιο

10 dictator oris = γ κλίση, αρσενικό = ο δικτάτορας civitas civitatis = γ κλίση, θηλυκό = η πολιτεία nomen nominis = γ κλίση, ουδέτερο = το όνομα ΕΠΙΘΕΤΑ immensus a um = β κλίση = τεράστιος η ο ΟΧΙ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ aequus a um = β κλίση = δίκαιος η ο ( συγκριτικός : aequior ior ius, υπερθετικός : aequissimus a um ) (επίρρημα : aeque aequius aequissime) omnis omnis omne = γ κλίσης = όλος η ο ΟΧΙ ΠΑΡΑΘΕΤΙΚΑ ΑΝΤΩΝΥΜΙΕΣ qui - quae - quod = αναφορική = ο οποίος α ο is - ea - id = δεικτική ή επαναληπτική = αυτός ή ό hic - haec - hoc = δεικτική = αυτός ή ό ΕΠΙΡΡΗΜΑΤΑ diu (επίρρημα χρόνου) diutus diutissime = για πολύ καιρό ΡΗΜΑΤΑ Α συζυγία do - dedi - datum - dare (1) = δίνω rogo - rogavi - rogatum - rogare (1) = παρακαλώ, ζητώ penso - pensavi - pensatum - pensare (1) = ζυγίζω Β συζυγία deleo delevi deletum delere (2) = κατατροπώνω, καταστρέφω Γ συζυγία everto - everti - eversum - evertere (3) = καταστρέφω εντελώς accipio - accepi acceptum - accipere (3 io) = παίρνω

11 divido - divisi - divisum - dividere (3) = μοιράζω fio - factus sum - ------ - fieri (3) = γίνομαι (παθητικό του facio) sequor - secutus sum - ------ - sequi (3 ΑΠΟΘ) = ακολουθώ interimo - interemi - interem(p)tum - interimere (3) = εξολοθρεύω appendo - appendi - appensum - appendere (3) = ζυγίζω dico - dixi - dictum - dicere (3) = λέω (β ενικό προστ. Ενεστ ΕΦ : dic) revertor - reverti / reversus sum - reverti (3 ΗΜΙΑΠΟΘ) = επανέρχομαι Δ συζυγία redeo - redii - reditum - redire (4) = ξαναγυρίζω abeo - abii - abitum - abire (4) = φεύγω absum - afui - ------ - abesse = απουσιάζω sum - fui - ------ - esse = είμαι 4 Έκθεση Έκφραση ΕΚΘΕΣΗ ΕΚΦΡΑΣΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ MOΡΦΕΣ ΠΕΙΘΟΥΣ Α) Η πειθώ στη διαφήμιση Α) Η πειθώ στη διαφήμιση Διαφήμιση είναι η δημιουργία μηνύματος πρωτότυπου που αναφέρεται σε υλικό ή πνευματικό προϊόν και η προβολή του από

12 τα μέσα επικοινωνίας, ώστε ο αποδέκτης να παρακινηθεί στην αγορά του συγκεκριμένου προϊόντος. Τα στοιχεία της διαφήμισης είναι: - ο πομπός (παραγωγός και διαφημιστής). - ο μέσο επικοινωνίας (τηλεόραση, τύπος, ραδιόφωνο, πινακίδα) - Ο δέκτης (οι αγοραστές) - Ο επικοινωνιακός κώδικας (εικόνα, ήχος, γλώσσα) Μορφές του διαφημιστικού μηνύματος: - αφηγηματικό (αφήγηση μιας ιστορίας για την επίδειξη του προϊόντος) - με επεξήγηση της εικόνας - με μονόλογο- διάλογο που έχει τη μορφή μαρτυρίας ενός καταναλωτή ή ενός ειδικού - άμεσο χωρίς πολλά λόγια - με επιχειρήματα - με τεχνάσματα ή ευρήματα, υπερβολές, χιούμορ, σπάνιες λέξεις. Προδιαγραφές μιας πετυχημένης διαφήμισης: - να προκαλεί στον αγοραστή το ενδιαφέρον και την επιθυμία να αγοράσει το διαφημιζόμενο προϊόν - να προσελκύει την προσοχή του δέκτη. Τεχνικές και μέσα διαφημιστικής πειθούς: - λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισμός, ο οποίος λειτουργεί δεσμευτικά για το δέκτη (π.χ οι καλές νοικοκυρές χρησιμοποιούν την τάδε χλωρίνη) - επίκληση στην αυθεντία (σε ένα ειδικό, επιστήμονα ή δημοφιλές πρόσωπο) - επίκληση στη λογική ( με επιχειρήματα ή σοφιστικά τεχνάσματα) - επίκληση στο συναίσθημα (ευχαρίστηση, ενοχές, φόβο) - συνειρμός ιδεών.