ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ THEAM TRAINING HEALTHCARE MULTIDISCIPLINARY TEAMS ON CHILDREN S RIGHTS AND ON CHILD-FRIENDLY JUSTICE (THEAM) ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΩΝ ΟΜΑΔΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΚΑΙ ΓΙΑ ΜΙΑ ΦΙΛΙΚΗ ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗ Τοπτσόγλου Ουρανία Ψυχολόγος, MA in Child Development
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ THEAM TRAINING HEALTHCARE MULTIDISCIPLINARY TEAMS ON CHILDREN S RIGHTS AND ON CHILD-FRIENDLY JUSTICE (THEAM) ΕΝΟΤΗΤΑ 3 η Η συμμετοχή των παιδιών
Η συμμετοχή των παιδιών Ποια δικαιώματα της Σύμβασης σχετίζονται με τη συμμετοχή των παιδιών; Είναι σημαντικό να εκφράζουν τα παιδιά τις απόψεις τους και αυτές να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη; Πώς μπορεί να προσεγγιστεί μία περίπτωση που αφορά ένα παιδί, ώστε να γίνει σεβαστό το δικαίωμά του για συμμετοχή; Ποια είναι τα επίπεδα της συμμετοχής των παιδιών;
Τι εννοούμε λέγοντας συμμετοχή; Η συμμετοχή είναι μία συνεχόμενη διαδικασία έκφρασης των απόψεων του παιδιού και ενεργούς ανάμειξής του στη λήψη αποφάσεων. Μπορεί να επιτευχθεί σε διάφορα πλαίσια, όπως στο σχολείο, στην οικογένεια, στο σύστημα υγείας, στο νομικό σύστημα κ.ά. Προϋποθέσεις: * Τα παιδιά πρέπει να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες, ώστε να μπορέσουν να συνεισφέρουν με τις ιδέες τους. * Πρέπει να υπάρχει σεβασμός στις απόψεις των παιδιών, να λαμβάνονται υπόψη και να είναι ξεκάθαρο πώς αυτές λαμβάνονται υπόψη.
Άρθρο 12: H συμμετοχή των παιδιών Αυτά είναι σε ελεύθερη απόδοση τα λόγια ενός αγοριού στην Αμερική σχετικά με τη συμμετοχή των παιδιών: «Αν κάποιος είχε ένα πρόβλημα μέσα στην κοινότητα των μαύρων και φώναζε μια ομάδα λευκών να συζητήσουν πώς θα το λύσει, σχεδόν κανένας δε θα τους έπαιρνε στα σοβαρά. Μάλιστα θα υπήρχε δημόσια κατακραυγή. Το ίδιο θα συνέβαινε και αν η ομάδα με το πρόβλημα ήταν γυναίκες ή ομοφυλόφιλοι και δεν τους συμπεριελάμβαναν στη συζήτηση. Όμως καθημερινά στον Λευκό Οίκο προσπαθούν να βρεθούν λύσεις σε προβλήματα που έχουμε οι νέοι ή συζητούν τις ανάγκες μας, χωρίς ποτέ να μας συμβουλευτούν.» Τι συμβαίνει στην Ελλάδα; Είναι παρόμοια η κατάσταση;
Άρθρο 12: H συμμετοχή των παιδιών Το Άρθρο 12 αποτελεί τη βασική αρχή που καθορίζει το δικαίωμα του παιδιού να εκφράζει τη γνώμη του σε θέματα που το αφορούν κατά τη λήψη αποφάσεων. Επομένως, έχει σημαντικές εφαρμογές στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να παρέχεται η προστασία και η φροντίδα των παιδιών, καθώς και οι υπηρεσίες υγείας.
Συμμετοχή στη διαδικασία λήψης αποφάσεων Τα οφέλη του να ακούμε τα παιδιά: Τα παιδιά νιώθουν ότι τα σέβονται. Ανακουφίζονται οι ανησυχίες τους και μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα τις αποφάσεις που τα αφορούν, έχοντας πληροφορίες για το τι συμβαίνει και γιατί. Αποκτούν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους. Ενθαρρύνεται η συνεργασία. Κατανοούν καλύτερα τις ανάγκες τους. Ενθαρρύνονται να αναλάβουν μεγαλύτερη ευθύνη για τη δική τους ζωή.
Πρόσβαση σε συμβουλευτική Πολλές χώρες δεν επιτρέπουν σε παιδιά κάτω των 18 ετών να έχουν πρόσβαση σε ιατρική περίθαλψη χωρίς γονική συναίνεση. Στην Ελλάδα η πρόσβαση επιτρέπεται σε ένα παιδί να απευθυνθεί σε κάποιο γιατρό ή ιατρικό κέντρο, με την προϋπόθεση ότι θα ενημερωθούν οι γονείς του ή ένας ενήλικας που έχει την ευθύνη του. Τα παιδιά χρειάζεται να έχουν πρόσβαση σε συμβουλευτική, ανεξαρτήτως ηλικίας και χωρίς να χρειάζονται τη γονική συναίνεση. Ακόμη χρειάζεται να είναι σίγουρα ότι οι πληροφορίες που θα δώσουν θα είναι εμπιστευτικές. Για παράδειγμα, τα παιδιά, όταν βιώνουν τη βία ή την κακοποίηση στο σπίτι, μπορεί να χρειάζονται πρόσβαση σε τέτοιου είδους υπηρεσίες. Ομοίως, μπορεί να χρειαστεί τα παιδιά να απευθυνθούν εμπιστευτικά σε υπηρεσίες υγείας για να αναζητήσουν συμβουλές και ενημέρωση σχετικά με τη σεξουαλική αγωγή και υγεία.
Συναίνεση για τη λήψη αποφάσεων Οι διατάξεις του άρθρου 12 πρέπει να γίνουν κατανοητές σε συνδυασμό με το άρθρο 5, το οποίο αναφέρει ότι μόλις το παιδί αποδείξει ότι έχει την ικανότητα να αναλάβει την ευθύνη για μια απόφασή του, τότε θα πρέπει να έχει και το δικαίωμα να προβεί στην αντίστοιχη πράξη. Παράγοντες όπως η ηλικία, το επίπεδο ωριμότητας και οι εμπειρίες από προηγούμενες θεραπείες διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην ενίσχυση της ικανότητας των παιδιών να αναλάβουν την ευθύνη για αποφάσεις που επηρεάζουν τη ζωή τους.
Συμμετοχή στην ανάπτυξη υπηρεσιών Τα παιδιά θα πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να συμβάλλουν με τις απόψεις και τις εμπειρίες τους στον σχεδιασμό και τον προγραμματισμό των υπηρεσιών προστασίας ή υγείας που τα αφορούν. Συγκεκριμένα, μπορούν να εκφέρουν άποψη για όλες τις πτυχές των παρεχόμενων υπηρεσιών, όπως: * ποιες υπηρεσίες χρειάζονται. * πώς και πού είναι καλύτερο αυτές να παρέχονται. * πώς θα έπρεπε να είναι το επίπεδο και οι στάσεις των επαγγελματιών. * πώς να μπορεί να προωθηθεί η ικανότητά τους να αναλαμβάνουν όλο και περισσότερο την ευθύνη για τη δική τους φροντίδα, προστασία, υγεία και ανάπτυξη.
Άρθρο 12: Η συμμετοχή των παιδιών Άσκηση 1η Μελέτη Περίπτωσης Συζητήστε «Στην υπηρεσία σας, συζητάτε για ένα 11χρονο αγόρι τον το ακόλουθο Μίσα, από την Ουκρανία. Υποψιάζεστε ότι μάλλον κακοποιείται σενάριο: σωματικά και παραμελείται από την οικογένειά του. Η μητέρα του είναι αλκοολική και ο πατριός του είναι βίαιος, τόσο στον Μίσα όσο και στη μητέρα του. Η εξάρτηση της μητέρας του από τον πατριό και το αλκοόλ, την κάνουν ανήμπορη να προστατέψει τον Μίσα. Οι επιλογές σας θα ήταν είτε να πείσετε τη μητέρα να ζήσει το παιδί με τους παππούδες του, ή αν δε γίνεται αυτό, να παρθεί η νομική οδός, ώστε να τοποθετηθεί σε ανάδοχη οικογένεια. Καλείτε την μητέρα στη συνάντησή σας.» Ποια Δικαιώματα των παιδιών σχετίζονται με την περίπτωση; Πρέπει ο Μίσα να παρευρεθεί στη συνάντηση; Αν όχι, γιατί όχι; Αν ναι, τι μέτρα θα έπρεπε να ληφθούν για να τον προετοιμάσετε εκ των προτέρων; Θα πράττατε διαφορετικά αν ο Μίσα ήταν 14 χρονών;
Άρθρο 16: Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή Το άρθρο 16 της Σύμβασης ορίζει ότι κανείς δεν πρέπει να επεμβαίνει αυθαίρετα ή παράνομα στην ιδιωτική ζωή των παιδιών και ότι έχουν το δικαίωμα να προστατεύονται έναντι μιας τέτοιας παρέμβασης. Στο πλαίσιο της υγειονομικής περίθαλψης, το παραπάνω δικαίωμα σημαίνει ότι τα παιδιά δικαιούνται να γίνουν σεβαστά τόσο η ιδιωτική τους ζωή όσο και το απόρρητο. Η Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Παιδιού τονίζει ότι οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης είναι υποχρεωμένοι να τηρούν το απόρρητο στις ιατρικές πληροφορίες που αφορούν τους εφήβους.
Άρθρο 16: Το δικαίωμα στην ιδιωτική ζωή Υπάρχουν πολλές περιστάσεις όπου η αρχή του σεβασμού του απορρήτου είναι ζωτικής σημασίας για την ασφάλεια των παιδιών, την ευημερία και την αξιοπρέπειά τους. Για παράδειγμα: Σεξουαλική υγεία Το παιδί αναζητά συμβουλές για αντισύλληψη. Το παιδί θέλει να κάνει άμβλωση. Προστασία του παιδιού Κατάσταση υγείας Το παιδί έχει υποστεί σεξουαλική ή σωματική κακοποίηση. Το παιδί δε θέλει να γνωστοποιηθεί η κακοποίηση που έχει υποστεί. Το παιδί βρίσκεται σε μία κατάσταση που δε θέλει να γνωστοποιηθεί στους γονείς του. Οι γονείς δε θέλουν να αποκαλύψουν μία συγκεκριμένη κατάσταση υγείας του παιδιού τους.
Άρθρο 17: Το δικαίωμα στην ενημέρωση Τα παιδιά δεν μπορούν να συμμετέχουν ουσιαστικά σε ό,τι τα αφορά, εάν δεν παρέχονται σε αυτά οι κατάλληλες πληροφορίες σε μορφή που μπορούν να κατανοήσουν. Πολλοί γονείς και επαγγελματίες ανησυχούν ότι ενημερώνοντας τα παιδιά σχετικά με την κατάστασή τους μπορεί να προκληθούν σε αυτά επώδυνες συνέπειες όσον αφορά την αποδοχή της. Ωστόσο, ευρήματα έρευνας έδειξαν ότι τα παιδιά θέλουν πρόσβαση σε πληροφορίες, ακόμη και αν αυτό σημαίνει ότι θα αντιμετωπίσουν δύσκολα ζητήματα.
Άρθρο 5: Δικαίωμα των γονέων στην καθοδήγηση των παιδιών τους Το άρθρο 5 της Σύμβασης αναφέρει ότι οι γονείς έχουν το δικαίωμα και την ευθύνη να καθοδηγούν τα παιδιά τους. Ωστόσο, αυτές οι κατευθυντήριες γραμμές πρέπει να είναι «κατάλληλες», να έχουν στόχο «την άσκηση εκ μέρους του παιδιού των δικαιωμάτων του», και να παρέχονται «κατά τρόπο σύμφωνο με τις εξελισσόμενες ικανότητές του». Έτσι, τα παιδιά ηλικίας 0-18 ετών δεν μπορούν να αντιμετωπίζονται όλα με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Με την πάροδο του χρόνου, χρειάζονται λιγότερη καθοδήγηση και γίνονται ολοένα και πιο ικανά να αναλαμβάνουν την ευθύνη για τις δικές τους αποφάσεις. Άρα, οι επαγγελματίες χρειάζεται να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τις εξελισσόμενες ικανότητές των παιδιών όταν σχεδιάζουν προγράμματα, λαμβάνουν αποφάσεις και προσφέρουν υποστήριξη, φροντίδα και θεραπεία.
Άρθρο 5: Δικαίωμα των γονέων στην καθοδήγηση των παιδιών τους Άσκηση 2η - Μελέτη Περίπτωσης Διαβάστε το ακόλουθο σενάριο και απαντήστε στις ερωτήσεις: «Η Νίκη είναι ένα 15χρονο κορίτσι με νοητική υστέρηση. Οι γονείς της ανησυχούν ότι μπορεί στο μέλλον να γίνει σεξουαλικώς ενεργή και να είναι ευάλωτη σε εκμετάλλευση και θεωρούν ότι το καλύτερο γι αυτή θα ήταν να στειρωθεί ώστε να μη μείνει έγκυος. Νιώθουν ότι θα ήταν ανίκανη να μεγαλώσει ένα παιδί και ότι η στείρωση θα ήταν για το συμφέρον της.» Ποια δικαιώματα σχετίζονται με την περίπτωση; Πώς θα συμβουλεύατε τους γονείς; Τι άλλο θα μπορούσε να γίνει στην περίπτωση της Νίκης;
Επομένως Σεβασμός του δικαιώματος των γονέων για την παροχή συμβουλών για την άσκηση των δικαιωμάτων των παιδιών (A5) Σεβασμός του απορρήτου και της ιδιωτικής ζωής (A16) Αναγνώριση και σεβασμός του δικαιώματος του παιδιού να συμμετέχει ενεργά (A12) Διασφάλιση της πρόσβασης του παιδιού σε πληροφορίες κατάλληλες για την ηλικία και την ωριμότητά του (A17)
Πρακτικές ακρόασης των παιδιών και σεβασμού της γνώμης τους Να έχετε διαθέσιμες γενικές πληροφορίες που αφορούν διαφορετικές ηλικιακές ομάδες και ικανότητες. Βεβαιωθείτε ότι δίνεται χρόνος για να εξηγήσετε πλήρως στα παιδιά την κατάστασή τους ή τις συνθήκες στις οποίες βρίσκονται. Βεβαιωθείτε ότι οι πληροφορίες και οι επεξηγήσεις που δίνονται στα παιδιά είναι σύμφωνες με το επίπεδο της νοητικής τους ανάπτυξης, ώστε να μπορούν να τις κατανοήσουν. Εμπλέξτε όσο το δυνατόν περισσότερο τους γονείς. Αποφεύγετε να μιλάτε πάνω από το κεφάλι των παιδιών χωρίς να τους δίνετε σημασία. Δώστε στα παιδιά την ευκαιρία να υποβάλουν ερωτήσεις και συζητήστε μαζί τους. Κάντε σαφές στα παιδιά ότι οι ανησυχίες τους θα ληφθούν σοβαρά υπόψη κατά τη λήψη αποφάσεων.
Πρακτικές ακρόασης των παιδιών και σεβασμού της γνώμης τους Δώστε χρόνο στο παιδί να σκεφτεί τι θέλει. Εξετάστε αν μπορείτε να αναβάλλετε τη λήψη μιας απόφασης, εάν το παιδί ανησυχεί πάρα πολύ γι αυτήν και υπάρχει περιθώριο καθυστερήσεων. Εξηγήστε λεπτομερώς στο παιδί, εάν έχει αποφασιστεί κάτι παρά τις επιθυμίες του, για ποιο λόγο αυτό έχει αποφασιστεί, αλλά και πώς θα ληφθούν υπόψη όλοι οι φόβοι και οι ανησυχίες του. Αναπτύξτε πολιτικές σχετικά με το απόρρητο. Αναπτύξτε πολιτικές σχετικά με τη συναίνεση για τη θεραπεία ή για άλλες αποφάσεις. Εκπαιδεύστε όλο το προσωπικό σχετικά με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, καθώς και τις εφαρμογές που έχει αυτή στην πράξη. Φτιάξτε έναν Χάρτη των Δικαιωμάτων των Παιδιών και αναρτήστε τον σε περίοπτη θέση σε όλα τα γραφεία, τις αίθουσες αναμονής και τα εξωτερικά ιατρεία.
Διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής των παιδιών Συμβουλευτική συμμετοχή Συνεργατική συμμετοχή Συμμετοχή με πρωτοβουλία του παιδιού
Βασικές προϋποθέσεις για ποιοτική συμμετοχή των παιδιών Άσκηση 3 η Σκεφτείτε μία πρόσφατη περίπτωση κατά την οποία αναρωτιόσασταν: Αν έπρεπε να συμπεριλάβετε το παιδί σε μία ιατρική απόφαση που το αφορούσε ή αν έπρεπε να παρακάμψετε την επιθυμία ενός παιδιού με αναπηρία ή αν έπρεπε να σπάσετε το απόρρητο ενός παιδιού. 1. Περιγράψτε σύντομα την περίπτωση. 2. Περιγράψτε πώς πράξατε και γιατί. 3. Αναλογιστείτε αν η πιθανή εμπλοκή του παιδιού θα επηρέαζε την απόφασή σας.
Βασικές προϋποθέσεις για ποιοτική συμμετοχή των παιδιών Η συμμετοχή των παιδιών πρέπει να είναι: Διαφανής και κατατοπιστική Εθελοντική Άξια σεβασμού Σχετική με τα θέματα που αφορούν ουσιαστικά τα παιδιά Με μεθόδους εργασίας φιλικές προς τα παιδιά Να ενσωματώνει τα παιδιά και να αποφεύγει τις διακρίσεις Υποστηριζόμενη από εκπαίδευση Ασφαλής και ευαίσθητη στον κίνδυνο Υπεύθυνη
Συμμετοχή στην πράξη: Τι πρέπει να θυμόμαστε 1. Όλα τα παιδιά μπορούν να συμμετέχουν. 2. Οι ενήλικες μπορούν να μάθουν από την εμπειρία των παιδιών. 3. Η συμμετοχή ενισχύει την ανάπτυξη των ικανοτήτων των παιδιών. 4. Η εμπειρία είναι τόσο σημαντική όσο και η ηλικία. 5. Η υποστήριξη των ενηλίκων είναι απαραίτητη. 6. Η συμμετοχή είναι μια διαδικασία προστασίας. 7. Η ανάπτυξη των ικανοτήτων επηρεάζεται από τις διακρίσεις στη συμμετοχή τους. 8. Τα παιδιά έχουν τη δύναμη να προσφέρουν σε άλλα παιδιά.
ΣΑΣ ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ