ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ: ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 17 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2004), σελ. 333-340 ΟΙ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΕΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑ ΑΣ ΜΕ ΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΠΡΩΗΝ ΓΙΟΥΓΚΟΣΛΑΒΙΑΣ: ΙΑΧΡΟΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Χρήστος Νίκας Πανεπιστήµιο υτικής Μακεδονίας Νίκος Κουτσουπιάς Πανεπιστήµιο υτικής Μακεδονίας ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διαδικασία της µετάβασης των βαλκανικών οικονοµιών επιτάχυνε τη διεύρυνση των εµπορικών τους συναλλαγών µε την Ελλάδα, γεγονός που από ελληνικής πλευράς θεωρήθηκε ιδιαίτερα θετική εξέλιξη, καθώς οι βαλκανικές χώρες φάνηκε να αποτελούν µια διέξοδο για το εξαγωγικό της εµπόριο, αλλά και εναλλακτικές πηγές εισαγόµενων προϊόντων από χώρες χαµηλού σχετικά κόστους παραγωγής. Η πρώην Γιουγκοσλαβία είναι η µοναδική ίσως βαλκανική χώρα µε την οποία η Ελλάδα διατηρούσε σηµαντικές εµπορικές σχέσεις και πριν τη δεκαετία του 1990. Η διάλυση της και κυρίως ο τρόπος µε τον οποίο αυτή επήλθε, πέρα από το ότι επηρέασε αρνητικά το εµπόριο µε τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες, δηµιούργησε πέντε ανεξάρτητες χώρες µε τις οποίες η Ελλάδα διενεργεί εµπορικές συναλλαγές. Το θέµα της παρούσας εργασίας είναι η ανάλυση της διαχρονικής εξέλιξης και οι προοπτικές των εµπορικών συναλλαγών της Ελλάδας µε τις χώρες που προήλθαν από τη διάλυση της πρώην Γιουγκοσλαβίας στην περίοδο 1993-2001. Βασικό εργαλείο για τη διερεύνηση θα αποτελεί η Ταξινόµηση κατ Αύξουσα Ιεραρχία, µια µέθοδος της Πολυδιάστατης Στατιστικής Ανάλυσης εδοµένων. 333

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΟΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΠΑΡΑ ΟΧΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΕΝ ΟΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΕΜΠΟΡΙΟ Η διαδικασία της µετάβασης των βαλκανικών οικονοµιών συνοδεύθηκε από τον επαναπροσδιορισµό των εµπορικών τους συναλλαγών. Αυτό αφορούσε και την Ελλάδα, η οποία ταχύτατα διεύρυνε τις εµπορικές της συναλλαγές µε τις χώρες αυτές. Αρχικά επικράτησε µια υπερβολική (όπως αποδείχθηκε) αισιοδοξία στην Ελλάδα µε τη διεύρυνση του ενδοβαλκανικού εµπορίου να θεωρείται ένδειξη εξαιρετικών προοπτικών για τα ελληνικά προϊόντα. Σύντοµα όµως αποκαλύφθηκε η παθογένεια του εξαγωγικού µας εµπορίου. Με βάση έναν επιµερισµό των προϊόντων σε βασικά (πρωτογενής παραγωγή, πρώτες ύλες κλπ), ελαφράς βιοµηχανίας και βαριάς βιοµηχανίας, τα διαθέσιµα στοιχεία δείχνουν ότι η Ελλάδα εξάγει προς τις άλλες βαλκανικές χώρες κυρίως βασικά προϊόντα και προϊόντα της ελαφράς βιοµηχανίας και εισάγει βιοµηχανικά προϊόντα (Παπαδηµητρίου, Νίκας, Κουτσουπιάς, 2004). Οι ελληνικές εξαγωγές δεν αναφέρονται στις µακροπρόθεσµες παραγωγικές ανάγκες των άλλων βαλκανικών χωρών και αφορούν κυρίως άµεσα και διαρκή καταναλωτικά προϊόντα. Αν και κατά χώρα η εικόνα διαφοροποιείται, το γενικό συµπέρασµα είναι ότι οι ελληνικές εξαγωγές καλύπτουν κυρίως τις πρόσκαιρες καταναλωτικές ανάγκες των βαλκανικών εταίρων της (Καραφωτάκης, 1999). Το πρόβληµα για την ελληνική πλευρά είναι ότι τα προϊόντα των δυο πρώτων κατηγοριών παρουσιάζουν χαµηλή εισοδηµατική ελαστικότητα (η ζήτηση τους θα µειώνεται σχετικά όσο αυξάνεται το κατά κεφαλήν εισόδηµα στις βαλκανικές χώρες). Αυτού του είδους οι κατευθύνσεις των εµπορικών συναλλαγών οδηγούν σε βαθµιαία επιδείνωση των όρων εµπορίου για την Ελλάδα. Καλύτερες φαίνεται να είναι οι επιδόσεις και οι προοπτικές της Ελλάδας, αναφορικά µε τις εξαγωγές υπηρεσιών (Νίκας, 2003). Έχει επίσης αποδειχθεί ότι σηµαντικό µέρος του ενδοβαλκανικού εµπορίου αφορά ενδοκλαδικές συναλλαγές (Νίκας, 2004). Αυτό αφορά βασικά κλάδους όπου το χαµηλό εργατικό κόστος λειτούργησε σαν κίνητρο για τους Έλληνες επιχειρηµατίες ώστε να πραγµατοποιηθούν κάποιες φάσεις της παραγωγής στις άλλες βαλκανικές χώρες (π.χ. Ενδύµατα-Αξεσουάρ), καθώς και κλάδους όπου η ελληνική βιοµηχανία λειτουργεί συµπληρωµατικά ως προς τις υπόλοιπες βαλκανικές, είτε επειδή στερείται των απαραίτητων πρώτων υλών, είτε επειδή δεν έχει αναπτύξει τις παραγωγικές της δυνατότητες στα ενδιάµεσα ή τελικά στάδια της βιοµηχανικής επεξεργασίας (π.χ. µηχανές-συσκευές). Στην παρούσα εργασία διερευνάται το κατά πόσο τα γενικά αυτά συµπεράσµατα και οι παραδοχές ισχύουν για τις πέντε χώρες που προήλθαν από τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας (Σλοβενία, Κροατία, Σερβία-Μαυροβούνιο, Βοσνία-Ερζεγοβίνη και ΠΓ Μ). Η διερεύνηση θα βασιστεί σε µια µέθοδο της 334

Στατιστικής Ανάλυσης εδοµένων. Συγκεκριµένα, µε τη χρήση της Ταξινόµησης κατ αύξουσα Ιεραρχία του πίνακα των εισαγωγών και εξαγωγών των χωρών αυτών προς και από την Ελλάδα θα διερευνηθεί η διαχρονική εξέλιξη της σχετικής θέσης (υψηλή, µέση ή χαµηλή) κάθε προϊόντος ή οµάδας προϊόντων στις συνολικές εισαγωγές ή εξαγωγές για την περίοδο 1993-2001. ΜΕΘΟ ΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΥΡΗΜΑΤΩΝ Η οµάδα των χωρών στη µελέτη αυτή περιλαµβάνει τις πέντε πρώην Γιουγκοσλαβικές βαλκανικές χώρες και συγκεκριµένα τη Σλοβενία, την Κροατία, τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, τη Σερβία-Μαυροβούνιο και την Πρώην Γιουγκοσλαβική ηµοκρατία της Μακεδονίας (Π.Γ..Μ.). Oι οµαδοποιήσεις των προϊόντων κατά κλάδο σχηµατίστηκαν σύµφωνα µε τη µέθοδο οµαδοποίησης της Eurostat, που περιλαµβάνει µεν υπερβολικά µεγάλο αριθµό κατηγοριών προϊόντων, αλλά επιτρέπει τη συγκέντρωση τους σ έναν µέσο (30-40) αριθµό κατηγοριών. Έτσι προέκυψε η οµαδοποίηση των προϊόντων στις 34 κατηγορίες που περιλαµβάνονται στον ακόλουθο πίνακα. Πίνακας 1: Κατηγορίες Προϊόντων 1 ΕΝ YΜΑΤΑ-ΑΞΕΣΟΥAΡ 18 ΖΏΑ-ΖΩΝΤΑΝΑ 2 ΊΝΕΣ 19 ΚΡΕΑΤΑ 3 ΥΦΑΣΜΑΤΑ-ΤΑΠΗΤΕΣ 20 ΨΑΡΙΑ-ΨΑΡΙΚΑ 4 ΥΠΟ ΉΜΑΤΑ 21 ΛΙΠΗ-ΕΛΑΙΑ 5 ΜΕΤΑΛΛΑ- 22 ΖΑΧΑΡΗ-ΖΑΧΑΡΩ Η ΣΊ ΗΡΟΣ/ΧΑΛΥΒΑΣ/ΧΥΤΟΣΊ ΗΡΟΣ 6 ΤΕΧΝΟΥΡΓΉΜΑΤΑ ΜΕΤΑΛΛΟΥ-ΣΙ - 23 ΛΟΙΠΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ ΧΑΛ-ΧΥΤ 7 ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΛΛΑ - ΤΕΧΝΟΥΡΓΉΜΑΤΑ2 24 ΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥΣ 8 ΚΑΠΝΑ & ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΑ 25 ΟΡΥΚΤΑ-ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ -ΣΦΑΛΤΟΣ 9 ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΎΛΕΣ 26 ΛΟΙΠΑ ΟΡΥΚΤΑ-ΤΕΧΝΟΥΡΓΉΜΑΤΑ ΟΡΥΚΤΩΝ 10 ΞΥΛΕΊΑ ΦΕΛΛΟΣ 27 ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΕΡΑΜΕΙΑΣ -ΓΥΑΛΙΟΥ 11 ΧΑΡΤΊ-ΧΑΡΤΟΠΟΛΤΟΣ 28 ΠΟΤΑ 12 ΛΟΙΠΑ 29 ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ -ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ 13 ΕΡΜΑΤΙΝΑ-ΓΟΎΝΕΣ 30 ΜΗΧΑΝΕΣ-ΣΥΣΚΕΥΕΣ 14 ΦΡΟΎΤΑ-ΛΑΧΑΝΙΚΑ-ΦΥΤΑ 31 ΕΠΙΠΛΑ ΚΤΛ 15 ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ -ΑΛΛΑ ΖΩΙΚΑ 32 ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ 16 ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΤΡΟΦΊΜΩΝ 33 ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΚΤΟΣ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ 17 ΚΑΦΕΣ-ΤΣΑΙ-ΚΑΚΑΟ 34 ΚΑΟΥΤΣΟΥΚ Τα δεδοµένα που αναλύθηκαν βασίζονται στις µέσες τιµές των εξαγωγών της Ελλάδας στις πέντε Βαλκανικές χώρες (Σλοβενία, Κροατία, Βοσνία- Ερζεγοβίνη, Σερβία-Μαυροβούνιο και Π.Γ..Μ. ) αλλά και τις εισαγωγές από αυτές των προϊόντων σύµφωνα µε την οµαδοποίηση του πίνακα 1. Οι δυο 335

πίνακες δεδοµένων (εισαγωγών και εξαγωγών) έχουν διαστάσεις αρχικά 9 (έτη) Χ 34 (κατηγορίες προϊόντων). Στη συνέχεια ο κάθε πίνακας οµογενοποιήθηκε (Burtschy, 1991) για κάθε προϊόν. Σε ένα τέτοιο πίνακα περιέχονται οι ίδιες πληροφορίες µε τον αρχικό πίνακα δεδοµένων µετά από την κατηγοριοποίηση των αρχικών µεταβλητών και τη µετατροπή τους σε ποιοτικές. Στον αρχικό πίνακα δεδοµένων κάθε µεταβλητή (ποιοτική ή ποσοτική) καταλαµβάνει µια και µόνο στήλη. Στον παραγόµενο πίνακα, η στήλη που αντιστοιχεί αρχικά σε µια µεταβλητή αναπτύσσεται και καταλαµβάνει τόσες στήλες, όσες είναι και οι κατηγορίες (διαβαθµίσεις ή κλάσεις) της συγκεκριµένης µεταβλητής. Στην περίπτωσή µας δηλαδή, οι αντίστοιχες τιµές για κάθε έτος χωρίστηκαν σε τρεις κατηγορίες (µικρή µ, µέση m και µεγάλη Μ). Ειδικότερα, για κάθε έτος (στήλη) οι οµάδες προϊόντων κατηγοριοποιήθηκαν σε τρεις κλάσεις (ιδιότητες), οι οποίες δηµιουργήθηκαν µε βάση τα τεταρτηµόρια των τιµών τους. Συγκεκριµένα, η πρώτη κλάση περιλαµβάνει το 25% των προϊόντων µε τις µικρότερες τιµές, η δεύτερη το 50% µε τις µέσες και η τρίτη το 25% αυτών µε τις υψηλότερες. Έτσι οι αρχικοί πίνακες αποκτούν διαστάσεις 27Χ34 και είναι λογικοί πίνακες (1-0) ή (ΝΑΙ-ΟΧΙ). Το µεγάλο πλεονέκτηµα αυτών των λογικών πινάκων είναι ότι όλα τα προϊόντα µετέχουν των στατιστικών µεθόδων που ακολουθούν ισοδύναµα, στην περίπτωσή µας, όλες οι γραµµές των πινάκων αυτών έχουν άθροισµα 9 (Παπαδηµητρίου, 1990). Στους δυο λογικούς πίνακες που προέκυψαν µε αυτόν τον τρόπο εφαρµόστηκε η µέθοδος, της Ταξινόµησης κατ Αύξουσα Ιεραρχία (Classification Ascendante Hierachique -CAH) (Benzécri, 1986). Η µέθοδος αυτή µας επιτρέπει, χωρίς καµία προγενέστερη υπόθεση, να εξάγουµε συµπεράσµατα για τη γενική εικόνα του φαινοµένου που µελετάµε µε βάση τα διαθέσιµα δεδοµένα (Παπαδηµητρίου, 1990). Με την CAH και το κύριο εξαγόµενό της (δενδρόγραµµα), µπορούµε να διερευνήσουµε διακριτές οµάδες στα προϊόντα, καθώς και τα σύνθετα χαρακτηριστικά των οµάδων αυτών. Για την ανάλυση αυτή χρησιµοποιήσαµε το S-Pro (Κουτσουπιάς, 2002), λογισµικό υλοποίησης της µεθόδου αυτής. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ Από τον πίνακα (δενδρόγραµµα) 1 προκύπτει µια ξεκάθαρη εικόνα των κατευθύνσεων των εµπορικών συναλλαγών της Ελλάδας µε τις χώρες αυτές για την εξεταζόµενη περίοδο. Η κατηγοριοποίηση των προϊόντων κατά θέση αναφέρεται στη σχετική σηµασία τους στη διαµόρφωση της συνολικής αξίας των εµπορικών συναλλαγών και όχι την οικονοµική τους σηµασία ή την αναγκαιότητα τους για τον καταναλωτή. 336

Α. Ελληνικές εισαγωγές από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας Στην οµάδα Α1 (σταθερά υψηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται βιοµηχανικά κυρίως αγαθά συµπεριλαµβανοµένων και κλάδων βαριάς βιοµηχανίας (Μηχανές-Συσκευές, Χηµικά Προϊόντα).. Στην οµάδα Α2 (µέσης προς υψηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται προϊόντα όλων των κατηγοριών δηλαδή βασικά (Ψάρια- Ψαρικά), ελαφράς βιοµηχανίας (Ενδύµατα-Αξεσουάρ), αλλά και βαριάς βιοµηχανίας (Μέταλλα-Σίδηρος/Χάλυβας) που εκκινούν από µέση θέση αρχικά και καταλήγουν σε υψηλή θέση από το 1996. Στην οµάδα Β (σταθερά µέσης σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται προϊόντα όλων των κατηγοριών (κυρίως όµως βασικά προϊόντα και προϊόντα ελαφράς βιοµηχανίας). Στην οµάδα Γ1 (προϊόντα που κυµαίνονται ανάµεσα στη χαµηλή και στη µέση θέση) περιλαµβάνονται κυρίως προϊόντα της ελαφράς βιοµηχανίας (Υποδήµατα, ερµάτινα-γούνες) που παρουσιάζουν διακυµάνσεις ανάµεσα στη χαµηλή και τη µέση θέση. Στην οµάδα Γ2 (σταθερά χαµηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται κυρίως βασικά προϊόντα και δευτερευόντως προϊόντα της ελαφράς βιοµηχανίας. Β. Ελληνικές εξαγωγές προς τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας Στην οµάδα Α1 (σταθερά υψηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται προϊόντα όλων των κατηγοριών κυρίως όµως βασικά και βαριάς βιοµηχανίας. Στην οµάδα Α2 (υψηλής προερχόµενα από µέση σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται κυρίως αγαθά της ελαφράς βιοµηχανίας (ενδύµατα-αξεσουάρ, λοιπά µέταλλα-τεχνουργήµατα) των οποίων η σχετική θέση βελτιώνεται διαχρονικά. Στην οµάδα Β (σταθερά µέσης σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται επίσης προϊόντα όλων των κατηγοριών κυρίως όµως προϊόντα της ελαφράς βιοµηχανίας. Στην οµάδα Γ1 (προϊόντα που κυµαίνονται ανάµεσα στη χαµηλή και στη µέση θέση) περιλαµβάνονται κυρίως προϊόντα της ελαφράς βιοµηχανίας που παρουσιάζουν διακυµάνσεις από έτος σε έτος ανάµεσα στη χαµηλή και τη µέση θέση. Τέλος στην οµάδα Γ2 (σταθερά χαµηλής σχετικής θέσης προϊόντα) περιλαµβάνονται βασικά προϊόντα (κυρίως τρόφιµα). Στον Πίνακα 2 συνοψίζονται τα ευρήµατα της ανάλυσης για το σύνολο της περιόδου, χωρίς να περιλαµβάνονται οι κατ έτος ή υποπερίοδο διαφοροποιήσεις, αλλά µε τις ελληνικές εξαγωγές προς και τις αντίστοιχες 337

ελληνικές εισαγωγές από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας στις δυο τελευταίες στήλες πάνω στη βάση της κατηγοριοποίησης που προέκυψε από την ανάλυση των δεδοµένων. Σύµφωνα µε τον πίνακα αυτόν υπάρχουν τελικά τέσσερις οµάδες προϊόντων στο ενδοβαλκανικό εµπόριο: Η πρώτη οµάδα περιλαµβάνει προϊόντα υψηλής σχετικά σηµασίας, τόσο για τις εξαγωγές όσο και για τις εισαγωγές της Ελλάδας. Το ότι κάποια προϊόντα είναι σηµαντικά τόσο για τις εξαγωγές, όσο και για τις εισαγωγές µιας χώρας µε µια οµάδα χωρών αποτελεί σαφή ένδειξη ενδοκλαδικού εµπορίου. Η δεύτερη οµάδα περιλαµβάνει προϊόντα υψηλής σχετικά σηµασίας, µόνο για τις ελληνικές εξαγωγές. Οι κατηγορίες αυτές περιγράφουν και το εξαγωγικό εµπόριο της Ελλάδας προς τις χώρες αυτές πάνω στη βάση του παραγωγικού της πλεονεκτήµατος. Πίνακας 2: Σχετική Σηµασία Ελληνικών Εξαγωγών και Εισαγωγών κατά Κατηγορία Προϊόντων Α/Α Κατηγορία Προϊόντων Εισαγωγές Εξαγωγές 1 ΕΝ ΥΜΑΤΑ-ΑΞΕΣΟΥΑΡ Α2 Α2 2 ΙΝΕΣ Β Α1 3 ΥΦΑΣΜΑΤΑ-ΤΑΠΗΤΕΣ Β Β 4 ΥΠΟ ΗΜΑΤΑ Γ1 Β 5 ΜΕΤΑΛΛΑ-ΣΙ ΗΡΟΣ/ΧΑΛΥΒΑΣ/ΧΥΤΟΣΙ ΗΡΟΣ Α2 Β 6 ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΜΕΤΑΛΛΟΥ-ΣΙ -ΧΑΛ-ΧΥΤ Β Β 7 ΛΟΙΠΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ Α1 Α2 8 ΚΑΠΝΑ & ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΤΑ Γ2 Α1 9 ΠΛΑΣΤΙΚΕΣ ΥΛΕΣ Α1 Α2 10 ΞΥΛΕΙΑ ΦΕΛΛΟΣ Α1 Β 11 ΧΑΡΤΙ-ΧΑΡΤΟΠΟΛΤΟΣ Β Β 12 ΛΟΙΠΑ Β Β 13 ΕΡΜΑΤΙΝΑ-ΓΟΥΝΕΣ Γ1 Γ1 14 ΦΡΟΥΤΑ-ΛΑΧΑΝΙΚΑ-ΦΥΤΑ Β Α1 15 ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΑ -ΑΛΛΑ ΖΩΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ Γ1 Γ2 16 ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Β Α1 17 ΚΑΦΕΣ-ΤΣΑΙ-ΚΑΚΑΟ Γ2 Β 18 ΖΩΑ-ΖΩΝΤΑΝΑ Γ2 Γ2 19 ΚΡΕΑΤΑ Γ2 Γ2 20 ΨΑΡΙΑ-ΨΑΡΙΚΑ Α2 Γ2 21 ΛΙΠΗ-ΕΛΑΙΑ Γ2 Γ2 22 ΖΑΧΑΡΗ-ΖΑΧΑΡΩ Η Γ2 Γ1 23 ΛΟΙΠΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΦΥΤΙΚΗΣ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗΣ Β Γ1 24 ΗΜΗΤΡΙΑΚΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΣΚΕΥΑΣΜΑΤΑ ΤΟΥΣ Γ2 Γ2 25 ΟΡΥΚΤΑ-ΟΡΥΚΤΑ ΚΑΥΣΙΜΑ -ΑΣΦΑΛΤΟΣ Γ1 Α1 26 ΛΟΙΠΑ ΟΡΥΚΤΑ-ΤΕΧΝΟΥΡΓΗΜΑΤΑ ΟΡΥΚΤΩΝ Β Β 27 ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΚΕΡΑΜΕΙΑΣ ΓΥΑΛΙΟΥ Α2 Β 28 ΠΟΤΑ Γ2 Β 29 ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΑ -ΑΛΛΑ ΜΕΣΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ Β Β 30 ΜΗΧΑΝΕΣ-ΣΥΣΚΕΥΕΣ Α1 Α1 31 ΕΠΙΠΛΑ ΚΤΛ Β Β 32 ΛΙΠΑΣΜΑΤΑ Γ2 Γ2 33 ΧΗΜΙΚΑ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΕΚΤΟΣ ΛΙΠΑΣΜΑΤΩΝ Α1 Α1 34 ΚΑΟΥΤΣΟΥΚ Β Γ2 Η τρίτη οµάδα περιλαµβάνει προϊόντα υψηλής σχετικά σηµασίας, µόνο για τις ελληνικές εισαγωγές, άρα και τη βάση του παραγωγικού πλεονεκτήµατος των χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας έναντι της Ελλάδας. 338

Τέλος η τέταρτη οµάδα περιλαµβάνει τα υπόλοιπα προϊόντα που δεν έχουν ιδιαίτερα σηµαντική σχετική σηµασία για τις εµπορικές συναλλαγές των δυο µερών. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Από την παραπάνω ανάλυση φαίνεται πως οι εξωγενείς παράγοντες (πόλεµοι, εµπάργκο κλπ) επηρέασαν τον όγκο των εµπορικών συναλλαγών των χωρών αυτών µε την Ελλάδα, αλλά όχι και τις κατευθύνσεις τους. Επιπλέον, υπάρχει σηµαντικής κλίµακας ενδοκλαδικό εµπόριο, ενώ πέρα από το ενδοκλαδικό εµπόριο, η Ελλάδα εξάγει κυρίως τρόφιµα, ίνες και πετρέλαιο και εισάγει Μέταλλα-Σίδηρο, Ξυλεία-Φελλό, Ψάρια-Ψαρικά και Προϊόντα Κεραµουργείας και Γυαλιού. Ακόµη, επιβεβαιώνεται η κυριαρχία των βασικών προϊόντων και των προϊόντων ελαφράς βιοµηχανίας στις εξαγωγές µας. εν φαίνεται να ισχύει όµως απόλυτα το γενικότερο συµπέρασµα για κυριαρχία των βιοµηχανικών προϊόντων στις ελληνικές εισαγωγές, καθώς αυτές περιλαµβάνουν προϊόντα όλων των κατηγοριών. Οι διαπιστώσεις αυτές επιτρέπουν αισιόδοξα συµπεράσµατα αναφορικά µε τις προοπτικές των ελληνικών εξαγωγών. Ο πλουραλισµός που χαρακτηρίζει το εµπόριο Ελλάδας-χωρών της πρώην Γιουγκοσλαβίας αποτελεί υποθήκη για µια «ισόρροπη» εξέλιξη των εµπορικών τους συναλλαγών στο µέλλον. Συγκεκριµένα, στα ελληνικά προϊόντα που δείχνουν ιδιαίτερο δυναµισµό ως προς τις εξαγωγικές τους επιδόσεις περιλαµβάνονται και προϊόντα µε υψηλή εισοδηµατική ελαστικότητα (καύσιµα), ενώ στις ελληνικές εισαγωγές περιλαµβάνονται και βασικά προϊόντα. Άρα ο κίνδυνος για προοδευτική επιδείνωση των όρων εµπορίου για την Ελλάδα είναι λιγότερο έντονος στη συγκεκριµένη περίπτωση. Το παραπάνω, σε συνδυασµό µε τις πολύ καλές µας επιδόσεις στις εξαγωγές υπηρεσιών προς τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας (Michalopoulos, 2002), φαίνεται να δικαιολογούν την αισιοδοξία για τις συγκεκριµένες χώρες πολύ περισσότερο απ ότι για τα Βαλκάνια συνολικά. ΑBSTRACT The process of transition of the Balkan economies accelerated the expansion of their trade with Greece, which from the Greek point of view was considered a very positive development, since the Balkan countries seemed to provide a solution for Greek exports but also alternative sources of imports from low cost providers. Former Yugoslavia is probably the only Balkan country Greece has had substantial trade even before the 1990s. It s breaking up and especially the 339

way it was carried out, besides the negative influence over the trade with other European countries, it produced five independent states with which Greece is trading. This paper analyses the evolution and the perspectives of the trade between Greece and the countries which emerged from the breaking up of former Yugoslavia for the period 1993-2001. The basic methodological tool for this research is Ascending Hierarchical Classification a Multicriteria Statistical Data Analysis method. ΑΝΑΦΟΡΕΣ Benzécri, J.-P. (1986): Pratique ed l Analyse des Données en économie. Dunod, Paris. Burtschy B., Papadimitriou I. (1991): La Matrice de Leóntief de la Gréce Analyse Diachronique de 1958 á 1977, Les Cahiers de l Analyse des Donées, vol.xvi, no.4, pp.402-418, Paris. Michalopoulos C. (2002): The Western Balkans in World Trade: Some Implications for Greece, Southeast European and Black Sea Studies, Vol.2, No2. Καραφωτάκης Ε. (1999): Οι Βαλκανικές Οικονοµίες σε Πρώιµο Στάδιο Μετάβασης 1990-1996, Αθήνα, Κριτική. Κουτσουπιάς Ν. (2002): S-Pro: Εφαρµογή υλοποίησης µεθόδων της ανάλυσης δεδοµένων, Τετράδια Ανάλυσης εδοµένων, τ.1, σελ. 118-128, Θεσσαλονίκη. Νίκας Χ. (2003): Οι Επιπτώσεις της Εφαρµογής της Ενδιάµεσης Συµφωνίας Ελλάδας-ΠΓ Μ στις Οικονοµικές Σχέσεις των υο Χωρών, στο συλλογικό τόµο Αθήνα-Σκόπια: Η Επτάχρονη Συµβίωση (1995-2002) (επιµ. Ε. Κωφός-Β. Βλασίδης), Αθήνα, Παπαζήσης, σσ. 113-154. Νίκας Χ. (2004): Μετακινήσεις Κεφαλαίου και Εργασίας. Σχέση Συµπληρωµατικότητας ή Υποκατάστασης: - Η Ελληνική Εµπειρία µε την ΠΓ Μ και την Αλβανία, Αγορά Χωρίς Σύνορα, Απρίλιος. Παπαδηµητρίου, Γ. (1990): Στατιστική: Τεύχος I, Περιγραφική Στατιστική, Εκδ. Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη. Παπαδηµητρίου Γ., Νίκας Χ., Κουτσουπιάς Ν. (2004): Ανάλυση των Εµπορικών Συναλλαγών της Ελλάδας µε τις Άλλες Βαλκανικές Χώρες, τόµος προς τιµήν καθ. Ιγνατιάδη, Πανεπιστήµιο Μακεδονίας, Θεσσαλονίκη (υπό έκδοση). 340