Έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή προαστιακής σιδηροδροµικής γραµµής στην περιοχή Κιάτο Ροδοδάφνη (Αίγιο)

Έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή προαστιακής σιδηροδροµικής γραµµής στην περιοχή Κιάτο Ροδοδάφνη (Αίγιο) Κατερίνα ΖΥΓΟΓΙΑΝΝΗ Πολιτικός µηχανικός ΕΜΠ, kazygogian@hotmail.com ΠΕΡΙΛΗΨΗ Αντικείµενο της εργασίας είναι η διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για την κατασκευή µεγάλων έργων υποδοµής και συγκεκριµένα για την κατασκευή της νέας σιδηροδροµικής γραµµής από το Κιάτο ως το Αίγιο, η οποία και αποτελεί συνέχεια της προαστιακής γραµµής Αθήνα-Κιάτο. Θα γίνει µια διερεύνηση των διαδικασιών µέσω των οποίων γίνεται η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την υλοποίηση της νέας σιδηροδροµικής γραµµής από το Κιάτο ως το Αίγιο, έτσι ώστε να διαπιστωθούν τα προβλήµατα τόσο στις διαδικασίες, όσο και στην υλοποίηση του έργου ABSTRACT The subject of this study is the process of approval environmental terms for the construction of great substructure works and particularly for the construction of the new railway from Kiato to Aigio, which is the next part of the suburbal railway from Athens to Kiato. It is going to be attempted to examine the process of approval environmental terms for the construction of new railway from Kiato to Aigio, so the problems of the process and the construction can be specified. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο διάδροµος Πάτρας Αθήνας Θεσσαλονίκης αποτελεί χωροταξικά τον κύριο άξονα ανάπτυξης της χώρας ενώνοντας τα µεγαλύτερα αστικά κέντρα (Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Πάτρα), περνώντας µέσα από παραγωγικές περιοχές µε σηµαντικά αστικά, εµπορικά και βιοµηχανικά κέντρα. Στο διάδροµο αυτό διακινείται και προβλέπεται και στο µέλλον να διακινείται το συντριπτικά µεγαλύτερο µέρος του συνολικού σιδηροδροµικού µεταφορικού έργου, περιλαµβανοµένου και του συνόλου σχεδόν των εισαγωγών και εξαγωγών που διεξάγονται µε το σιδηρόδροµο. Προβλέπεται λοιπόν η διαµόρφωσή του σε άξονα υψηλής µεταφορικής ικανότητας και επιδόσεων, µε αναβαθµισµένα τεχνικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά. Η αναβάθµιση αυτή θα συµβάλει στην περιφερειακή ανάπτυξη της χώρας και στη µείωση των ανισορροπιών, που σήµερα παρατηρούνται, καθώς θα δηµιουργηθεί ένα ολοκληρωµένο σύστηµα µεταφορών και θα εναρµονισθεί µε τα άλλα ευρωπαϊκά σιδηροδροµικά δίκτυα. Στα πλαίσια του εκσυγχρονισµού του σιδηροδροµικού δικτύου βρίσκεται ήδη υπό κατασκευή το τµήµα Κιάτο- Αίγιο (από την έξοδο του Σιδηροδροµικού Σταθµού Κιάτου µέχρι την περιοχή Ροδοδάφνη λίγο µετά το Αίγιο) το οποίο σε συνδυασµό µε το τµήµα Αθήνα Σ.Σ. Κιάτου, που έχει ολοκληρωθεί και δοθεί σε κυκλοφορία, ολοκληρώνει µία πλήρως λειτουργική φάση εκσυγχρονισµού του άξονα Αθήνας Πάτρας. Η γραµµή αυτή θα εκτείνεται κατά µήκος της βόρειας παραλιακής ζώνης της Πελοποννήσου, παρά τον Κορινθιακό κόλπο, ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09 89

όπου ήδη υπάρχει η Εθνική Οδός Κορίνθου Πατρών, η Παλαιά Εθνική Οδός και η υφιστάµενη µετρική σιδηροδροµική γραµµή. Η κατασκευή της νέας διπλής Σιδηροδροµικής Γραµµής Υψηλών Ταχυτήτων (Σ.Γ.Υ.Τ.) Κιάτο- Αίγιο είναι έργο συγχρηµατοδοτούµενο από το Β Ταµείο Συνοχής της Ευρωπαϊκή Ένωσης Αντικείµενο της παρούσας εργασίας είναι η διαδικασία έκδοσης Περιβαλλοντικής Αδειοδότησης για την κατασκευή της νέας σιδηροδροµικής γραµµής από το Κιάτο ως το Αίγιο και ο τρόπος που εµπλέκεται µε την υλοποίηση του έργου. Με την έκδοση περιβαλλοντικών όρων η χώρα µας εναρµονίζεται µε την Ευρωπαϊκή πολιτική για το περιβάλλον και εξασφαλίζει τις λιγότερες δυνατές επιπτώσεις στην περιοχή του έργου. Η διαδικασία όµως µε την οποία γίνεται η έκδοση παρουσιάζει πολλές φορές προβλή- µατα και παρατηρείται εµπλοκή κατά την υλοποίηση του έργου. Θα γίνει µια διερεύνηση των διαδικασιών µέσω των οποίων έγινε και εξακολουθεί να γίνεται η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την υλοποίηση της νέας σιδηροδροµικής γραµµής από το Κιάτο ως το Αίγιο, έτσι ώστε να διαπιστωθούν τα προβλήµατα τόσο στις διαδικασίες, όσο και στην υλοποίηση. Υπόµνηµα: Νέα σιδηροδροµική γραµµή: Σιδηροδροµικοί Σταθµοί: Σιδηροδροµικές Στάσεις: (πηγή: EΡΓΟΣΕ Α.Ε.) Χάρτης 1. Νέα σιδηροδροµική γραµµή Κιάτο-Πάτρα. 2. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΕΡΓΟΥ Η κατασκευή µιας σιδηροδροµικής γραµµής, όπως κάθε µεγάλο και σύνθετο τεχνικό έργο, δεν µπορεί να γίνει χωρίς κάποια επίπτωση στο περιβάλλον. Επιδιώκεται η ελαχιστοποίηση των επιπτώσεων µε τον κατάλληλο προγραµµατισµό ενεργειών τόσο κατά το στάδιο 90 ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09

της µελέτης, όσο και κατά την κατασκευή ενός έργου. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται ο στόχος της βιώσιµης ανάπτυξης των περιοχών που εξυπηρετούνται από τα νέα σιδηροδροµικά έργα. Για όλα τα έργα υποδοµής µεγάλου εύρους, µετά το 1986 και µε την ψήφιση του Ν1650/86 απαιτείται η εκπόνηση µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων και η έκδοση περιβαλλοντικών όρων, δηλαδή των απαιτούµενων µέτρων προστασίας του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, έτσι ώστε µε την υλοποίηση τους να υπάρξουν οι λιγότερες δυνατές ε- πιπτώσεις για την περιοχή στην οποία πραγµατοποιούνται τα έργα, αλλά και για ολόκληρη την χώρα. Στο στάδιο του προγραµµατισµού δίνονται εντολές για εκπόνηση µελετών περιβαλλοντικών επιπτώσεων, στις οποίες εξετάζονται, ο χαρακτήρας της γεωγραφικής περιοχής του έργου, η υπάρχουσα κατάσταση του φυσικού και ανθρωπογενούς περιβάλλοντος, οι επιπτώσεις από το έργο στην φάση κατασκευής, αλλά και στην φάση λειτουργίας και τα προτεινόµενα µέτρα προστασίας, από τα οποία προκύπτουν οι περιβαλλοντικοί όροι του έργου µε Κοινή Υ- πουργική Απόφαση. Η διαδικασία αυτή ακολουθήθηκε και για το έργο της περιοχής µελέτης, αντικείµενο του οποίου είναι η κατασκευή της νέας σιδηροδροµικής γραµµής στο τµήµα Σ.Σ. Κιάτου Έξοδος σήραγγας Αιγίου (Ροδοδάφνη). Με την κατασκευή του συγκεκριµένου έργου η υπάρχουσα µετρική µονή γραµµή θα αντικατασταθεί µε µια νέα διπλή κανονικού εύρους γραµµή υψηλών ταχυτήτων µε σηµατοδότηση-τηλεπικοινωνίες- τηλεδιοίκηση, µήκους 71 χλµ. στο τµήµα Κιάτο-Ροδοδάφνη. Στη νέα γραµµή δεν θα υπάρχει καµιά ισόπεδη διάβαση και θα είναι περιφραγµένη σε µεγάλες περιοχές. Στα πλαίσια του Έργου προβλέπεται να πραγµατοποιηθούν: Εργασίες Υποδοµής Το κατάστρωµα της νέας Σιδηροδροµικής Γραµµής Υψηλών µήκους 71χλµ περίπου. Τα παράπλευρα έργα της γραµµής, δηλαδή παράπλευρη οδοποιία-υδραυλικά κλπ. Στο τµήµα αυτό προβλέπεται να κατασκευασθούν 6 σήραγγες συνολικού µήκους 11.000 µ. περίπου, 13 Cut&Cover συνολικού µήκους 1.710 µ. περίπου, 8 σήραγγες διαφυγής συνολικού µήκους 2.150µ περίπου και τεχνικά έργα εκ των οποίων τα σηµαντικότερα είναι 18 περίπου γέφυρες (σιδηροδροµικές) και 60 περίπου ανισόπεδες διαβάσεις για το κάθετο οδικό δίκτυο. Στο έργο προβλέπεται επίσης να κατασκευασθούν 4 Σιδηροδροµικοί Σταθµοί (Ξυλοκάστρου, Ακράτας, ιακοφτού και Αιγίου) και 6 στάσεις ( ιµήνιου, Λυκοπορίας, Λυγιάς (περιοχή ερβενίου), Πλατάνου, Ελαώνα, Ελίκης). Εργασίες Επιδοµής Η στρώση/τακτοποίηση της διπλής γραµµής κανονικού εύρους, µήκους 71 χλµ περίπου. Εργασίες Σηµατοδότησης- Τηλεπικοινωνιών Η εγκατάσταση σύγχρονου συστήµατος αµφίδροµης σηµατοδότησης µε τηλεδιοίκηση και ταχύτητα µελέτης 200 χλµ./ώρα. Σχήµα 1. Κυριότερα τεχνικά του έργου Κιάτο-Πάτρα ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09 91

3. ΑΝΑΜΕΝΟΜΕΝΑ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΟ ΕΡΓΟ Κύριος στόχος του έργου είναι ο εκσυγχρονισµός της σιδηροδροµικής γραµµής Αθήνας-Πάτρας και η µείωση του χρόνου διαδροµής. Κατ αυτόν τον τρόπο, θα εξασφαλισθεί η βελτίωση της απ ευθείας σύνδεσης της Ελλάδας µε την Ευρωπαϊκή Ένωση µέσω Ιταλίας (βελτίωση συνδυασµένων µεταφορών) καθώς και η µετατόπιση του κυκλοφοριακού φόρτου προς τις σιδηροδροµικές µεταφορές µε αποτέλεσµα την ανακούφιση του οδικού δικτύου, τη µείωση της κατανάλωσης ενέργειας και της µόλυνσης του περιβάλλοντος. Ωφελούµενοι είναι όλοι οι χρήστες του σιδηρόδροµου. Τα αναµενόµενα οφέλη του έργου συνοψίζονται ως εξής: Βελτίωση των συνθηκών λειτουργίας και ασφάλειας της κυκλοφορίας Αύξηση της χωρητικότητας της γραµµής Αξιοπιστία των δροµολογίων Μείωση του χρόνου διαδροµής Αθήνας- Πάτρας σε 2 ώρες, µε την ολοκλήρωση της γραµµής έως Πάτρα Αποσυµφόρηση του υπερτοπικού, αλλά και του τοπικού οδικού δικτύου µε αντίστοιχη µείωση των τροχαίων ατυχηµάτων Συνεισφορά στην ανάπτυξη των περιοχών από όπου διέρχεται ο σιδηρόδροµος. Ανάπτυξη συνδυασµένων µεταφορών 4. ΑΝΑΓΚΑΙΟΤΗΤΑ ΕΚ ΟΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ 4.1. ΝΟΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ O N 1650/86 «Για την προστασία του περιβάλλοντος» (ΦΕΚ 160Α) όπως τροποποιήθηκε από τον Ν 3010/2002 «Εναρµόνιση του Ν 1650/86 µε τις οδηγίες 97/11 Ε.Ε. και 96/61 Ε.Ε., διαδικασία οριοθέτησης και ρυθµίσεις θεµάτων για τα υδατορέµατα και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 91Α), επέβαλε την διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για τα µεγάλα δηµόσια έργα, στα οποία περιλαµβάνεται και η κατασκευή σιδηροδροµικής γραµµής. Ο Ν1650/86 περιέχει: Βασικές έννοιες για το πλαίσιο της προστασίας του περιβάλλοντος στην Ελλάδα Προστασία του περιβάλλοντος από έργα και δραστηριότητες Προστασία της διατήρησης της φύσης και του τοπίου Ζώνες ειδικών περιβαλλοντικών ενισχύσεων και ζώνες δραστηριοτήτων Υπηρεσίες περιβάλλοντος Κυρώσεις και αστική ευθύνη Η 69269/5387/25.10.1990 Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ), καθόρισε τα περιεχόµενα των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και τις διαδικασίες έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων Η 15393/2332/5.8.2002 Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) «Κατάταξη δηµόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύµφωνα µε το άρθρο 3 του Ν 1650/86, όπως αντικαταστάθηκε µε το άρθρο 1 του Ν. 3010/2002» (ΦΕΚ 1022Β), κατέταξε τα σιδηροδροµικά έργα στην κατηγορία Α οµάδα 1, κατηγορία για την οποία είναι απαραίτητη η εκπόνηση Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και προσδιόρισε το περιεχόµενο της. Η 11014/703/Φ104/14-32003 Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ), προσδιόρισε την διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων για τα έργα κατηγορίας Α, άρα και για τα σιδηροδροµικά έργα. 92 ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09

Η 37111/2021/26.9.03 Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ), καθόρισε τον τρόπο ε- νηµέρωσης και συµµετοχής του κοινού κατά την διαδικασία Έγκρισης Περιβαλλοντικών Ό- ρων. Επιπλέον το έργο στο οποίο αναφερόµαστε προτάθηκε για ένταξη στο Β Ταµείο Συνοχής και µε την Ε(2004)5701 απόφαση εντάχθηκε για συγχρηµατοδότηση ως βασική υποδοµή µεταφορών. Βασική προϋπόθεση για την υλοποίηση συγχρηµατοδοτούµενων έργων είναι η ύπαρξη εγκεκριµένων Περιβαλλοντικών Όρων. 4.2. ΖΗΤΟΥΜΕΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ Στις µελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις για την χάραξη του έργου. Εξετάζεται η ευρύτερη γεωγραφική περιοχή του έργου µε ιδιαίτερη αναφορά στον χαρακτήρα της, στον συσχετισµό του έργου µε το υπάρχον δίκτυο µεταφορών και την διασύνδεση του µε άλλα προγραµµατιζόµενα έργα. Περιγράφεται το φυσικό περιβάλλον της άµεσης και ευρύτερης περιοχής (κλίµα, γεωλογία και γεωµορφολογία, υδρολογία, πανίδα, χλωρίδα, αισθητική του φυσικού τοπίου της περιοχής). Εξετάζεται το ανθρωπογενές περιβάλλον (παραγωγικοί τοµείς, φυσικοί πόροι, αισθητική του δοµηµένου περιβάλλοντος, υποδοµές της περιοχής, τουριστική κίνηση σηµεία που παρουσιάζουν πολιτιστικό και ιστορικό ενδιαφέρον. Προσδιορίζονται οι ανθρωπογενείς αλλά και άλλες πιέσεις στο φυσικό ιστορικό, αρχαιολογικό, πολιτιστικό περιβάλλον, καθώς και οι πιέσεις στην αισθητική του φυσικού τοπίου και στην ποιότητα της ένταξης του δοµηµένου στο φυσικό τοπίο. Με την εξέταση όλων των παραπάνω παραµέτρων προσδιορίζονται οι επιπτώσεις του έργου: Οικολογικές επιπτώσεις (ατµοσφαιρική ρύπανση, ρύπανση εδάφους, ρύπανση επιφανειακών και υπόγειων υδάτων, επιπτώσεις στην χλωρίδα και την πανίδα) Επιπτώσεις στο ακουστικό περιβάλλον της περιοχής Επιπτώσεις και επιδράσεις στην κοινωνικοοικονοµική φυσιογνωµία, ιδιαίτερα δε στους οικισµούς, στις διάφορες οικονοµικές και παραγωγικές δραστηριότητες της γης και στις χρήσεις γης Επιπτώσεις και επιδράσεις στο ιστορικό και πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής την µορφολογία του εδάφους και την αισθητική του φυσικού τοπίου. Για να µπορέσουν να αντιµετωπισθούν και να περιορισθούν οι επιπτώσεις από το έργο προτείνονται µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος, βάσει των οποίων εκδίδονται οι περιβαλλοντικοί όροι µε Κοινή Υπουργική Απόφαση του Υπουργού Περιβάλλοντος και των άλλων συναρ- µόδιων κατά περίπτωση Υπουργών (Πολιτισµού, Γεωργίας, Μεταφορών, Ανάπτυξης κλπ) Με την έκδοση των Περιβαλλοντικών Όρων αυτό που διασφαλίζεται είναι οι µικρότερες δυνατές επιπτώσεις στο ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον από το οποίο διέρχεται η σιδηροδροµική γραµµή. Όπου αυτό είναι σκόπιµο και δυνατόν, επιλέγονται λύσεις ευνοϊκές για το περιβάλλον, όπως σήραγγες µε εκσκαφή και επανεπίχωση (Cut and Cover) ή µε υπόγεια διάνοιξη αντί για µεγάλα ορύγµατα και γέφυρες αντί για µεγάλα επιχώµατα, προβλέπονται ειδικές δίοδοι για την πανίδα και γίνονται µελέτες φυτοτεχνικής αποκατάστασης του περιβάλλοντος χώρου και µελέτες αντιπληµµυρικής προστασίας του έργου και των γύρω περιοχών επιβάλλεται η κατασκευή επιπλέον διαβάσεων πεζών και µικρών οχηµάτων έτσι ώστε να µην διακόπτεται ο πολεοδοµικός ιστός.. προσδιορίζονται οι δανειοθάλαµοι και τους αποθεσιοθάλαµοι, προστατεύονται οι κοίτες των ποταµών λαµβάνονται µέτρα για την προστασία από τον θόρυβο, γίνονται φυτεύσεις καθώς και ανασκαφές για την προστασία της πολιτιστικής κληρονοµιάς. Σε συνεργασία µε το Υπουργείο πολιτισµού αναζητείται εγκαίρως η καταλληλότερη λύση σε περιοχές, όπου υπάρχουν η αναµένεται να ανευρεθούν αρχαιότητες, ώστε όχι µόνο να µην υπάρξουν καταστροφές µνηµείων και καθυστερήσεις των έργων, αλλά να προστατευτεί και να αναδειχτεί η πολιτιστική µας κληρονοµιά. Τα µέτρα αυτά αυξάνουν αντίστοιχα το κόστος του έργου. ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09 93

Φωτογραφία 1 : Κατασκευή cut & cover για να µην υπάρξει αλλοίωση του τοπίου (πηγή ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε.) Η βελτίωση της σιδηροδροµικής εξυπηρέτησης άλλωστε θα εκτρέψει κίνηση από το αυτοκίνητο προς το σιδηρόδροµο που είναι αποδοτικότερο και ασφαλέστερο µέσο µεταφοράς. Κατά το στάδιο κατασκευής ενός έργου οι ανάδοχοι υποχρεώνονται να λαµβάνουν όλα τα αναγκαία µέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και την αποφυγή ρύπανσης µε σειρά δεσµεύσεων που περιλαµβάνονται στα συµβατικά τεύχη κάθε έργου. Οι απολήψεις ή απορρίψεις υλικών γίνονται µόνο σε χώρους που έχουν λάβει περιβαλλοντική αδειοδότηση. Οι χώροι αυτοί αποκαθίστανται µε φυτεύσεις µετά το πέρας των έργων. Μετά το πέρας των χωµατουργικών εργασιών οι τελικές διαµορφωµένες επιφάνειες (πρανή, νησίδες κλπ.) φυτεύονται κατόπιν ειδικής φυτοτεχνικής µελέτης. Τα νεαρά φυτά ποτίζονται και συντηρούνται τακτικά επί τρία έτη, µέχρι δηλαδή να αναπτύξουν ριζικό σύστηµα και καταστούν αυτάρκη. Επιλέγονται φυτά ως επί το πλείστον αυτόχθονα, ώστε να µη διαταράσσεται το οικοσύστηµα, και βαθύρριζα για τη συγκράτηση των εδαφών, τα οποία συνδυάζονται µε ορισµένα ανθεκτικά καλλωπιστικά φυτά. Φωτογραφία 1 : O προαστιακός σιδηρόδροµος όπως λειτουργεί σήµερα (πηγή ΕΡΓΟΣΕ Α.Ε.) 94 ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09

5. ΙΑ ΙΚΑΣΙΑ ΕΚ ΟΣΗΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΟΡΩΝ Το τµήµα γραµµής Κιάτο- Αίγιο είναι ένα αυτοτελές λειτουργικό τµήµα και η κατασκευή του είναι ενταγµένη σε Ευρωπαϊκό πρόγραµµα. Η έγκριση περιβαλλοντικών όρων, ό- µως δεν έγινε συνολικά για την νέα σιδηροδροµική γραµµή Κιάτο-Αίγιο. Ξεκίνησαν να εκπονούνται Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και παράλληλα µελέτες χάραξης σε τµήµατα γραµµής σύµφωνα µε την ωριµότητα των µελετών και όχι σύµφωνα µε το πρόγραµµα υλοποίησης της γραµµής.. Επίσης οι µελέτες εκπονούνταν κατά προτίµηση µέχρι τα όρια των αντίστοιχων Νοµών, έτσι ώστε να απαιτείται η γνωµοδότηση ενός Νοµαρχιακού Συµβουλίου κάθε φορά για την έκδοση των αντίστοιχων Περιβαλλοντικών Όρων. Η διαδικασία έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων σύµφωνα µε τον N 1650/86 λαµβάνει υπόψη µέσω της αντίστοιχης Νοµαρχίας τις απόψεις των φορέων και των κατοίκων των περιοχών από τις οποίες διέρχεται το έργο. Συγκαλούνται ηµοτικά Συµβούλια όπου συζητάτε µε το κοινό το έργο που θα διέλθει από την περιοχή τους και διατυπώνονται οι απόψεις και οι τυχούσες ενστάσεις για το έργο καθώς και προτάσεις για την βελτίωση της χάραξης έτσι ώστε να εξασφαλισθεί ότι οι επιπτώσεις στον πολεοδοµικό ιστό και στο φυσικό περιβάλλον θα είναι οι λιγότερες δυνατές. Οι γνωµοδοτήσεις των ηµοτικών Συµβουλίων αρχικά και των Νοµαρχιακών Συµβουλίων στη συνέχεια, είναι προϋπόθεση για να προχωρήσει η έγκριση των Περιβαλλοντικών Όρων. Η παραπάνω διαδικασία είναι απαραίτητη για µπορέσει να υλοποιηθεί ένα έργο που θα αποβαίνει προς όφελος όχι µόνο του συστήµατος µεταφορών της Ελλάδας αλλά κυρίως των κατοίκων της περιοχής, αλλά είναι χρονοβόρα αφού πολλές φορές µπορεί να αλλάξουν στοιχεία της χάραξης και των τεχνικών έργων, οπότε τις περισσότερες φορές δεν τηρείται το αρχικό χρονοδιάγραµµα για την τελική έγκριση. Στην περιοχή µελέτης, η γραµµή Κόρινθος Πάτρα, τµήµα της οποίας είναι και το Κιάτο- Πάτρα, έχει σαν αρχή τον Σιδηροδροµικό Σταθµό της Κορίνθου µε χ.θ. 0+000 και πέρας τον Σιδηροδροµικό Σταθµό Πατρών µε χ.θ. 226+000. Οι Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων που εκπονήθηκαν και αφορούν την υλοποίηση της γραµµής Κιάτο-Πάτρα είναι: Π1 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΚΟΡΙΝΘΟΣ - ΑΓ. ΒΑΣΙ- ΛΕΙΟΣ, ΥΠΟΤΜΗΜΑ: ΚΟΡΙΝΘΟΣ - ΑΚΡΑΤΑ ΑΠΌ Χ.Θ.=0+000-47+600 (Κόρινθος- ερβένι) Π2 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΚΟΡΙΝΘΟΣ - ΑΓ. ΒΑΣΙ- ΛΕΙΟΣ, ΥΠΟΤΜΗΜΑ: Χ.Θ.=47+600-59+068 ( ερβένι-ακράτα) Π3 Π4 ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΚΟΡΙΝΘΟΣ - ΑΓ. ΒΑΣΙ- ΛΕΙΟΣ, ΥΠΟΤΜΗΜΑ: ΑΚΡΑΤΑ - ΑΓ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΑΠΌ Χ.Θ.=58+500-79+800 ΚΑΙ 98+500-115+400 (Ακράτα-Ελαιώνας) ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΤΜΗΜΑ: ΚΟΡΙΝΘΟΣ - ΑΓ. ΒΑΣΙ- ΛΕΙΟΣ, ΥΠΟΤΜΗΜΑ: Χ.Θ.=79+800-91+500 (Ελαιώνας-Αίγιο) Πίνακας 1. Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων για το τµήµα Κιάτο-Αίγιο Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα εκπονήθηκαν µελέτες για τµήµατα γραµµής, α- νάλογα µε την ωριµότητα των µελετών και όχι σύµφωνα µε το πρόγραµµα υλοποίησης.. Το τµήµα Κόρινθος-Κιάτο (από χ.θ. 0+000 έως χ.θ. 20+000) υλοποιήθηκε µε την απόφαση Ε(2000)4373, ενώ το τµήµα Κιάτο-Κόρινθος υλοποιείται µε την Ε(2004)5701. Σε συνέχεια εκδόθηκαν ή είναι υπό έκδοση ΚΥΑ έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων. Οι αρχικές µελέτες δεν λάµβαναν υπόψη τις τελικές θέσεις των σταθµών, µε αποτέλεσµα να απαι- ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09 95

τούνται σε ορισµένες περιπτώσεις επιπλέον µελέτες για την τελική χωροθέτηση των Σιδηροδροµικών Σταθµών (Σιδηροδροµικός Σταθµός Ξυλοκάστρου). Ακόµη σε περιπτώσεις όπου είχαν ήδη εκδοθεί Περιβαλλοντικοί Όροι( ιακοφτό, Ροδιά Ελαιώνα), οι αντιδράσεις των κατοίκων εκ των υστέρων οδήγησαν σε νέες µελέτες και τροποποίηση των Περιβαλλοντικών Όρων. Η κατάσταση που έχει διαµορφωθεί µε τις εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων για την υ- λοποίηση του τµήµατος Κιάτο Ροδοδάφνη έχει ως εξής : 1 2 3 Χ.Θ. Τµήµα ΚΥΑ Παρατηρήσεις Απόφαση 5701: ΚΙΑΤΟ-ΡΟ Ο ΑΦΝΗ 0+000-47+600 36+400 Σ.Σ. Ξυλοκάστρου Περιοχή ερβενίου 47+600-59+068 58+500-79+800 73+000-75+000 75+000-79+000 ιακοφτό Παράκαµψη Ελαιώνα Υπάρχει ΚΥΑ/ 18.12.06/ΑΠ. 110256 Τροποποίηση ΚΥΑ Υπάρχει ΚΥ- Α/04.11.04/ΑΠ 123137 Υπάρχει ΚΥ- Α/04.07.00/ΑΠ 108581 Υπάρχει τροποποίηση ΚΥΑ/09.1106/ΑΠ 102802 Απαιτείται τροποποίηση της ΚΥΑ/09.1106/ΑΠ 102802 Αναµένεται η έκδοση ΚΥΑ για τον Σ.Σ. Ξυλοκαστρου Με την αρχική ΚΥΑ υπήρχαν Π.Ο. για όλο το τµήµα Η τροποποίηση έγινε µετά από αίτηµα των φορέων της περιοχής Μετά την τροποποίηση για την περιοχή του ιακοπτού, τροποποιήθηκε η χάραξη και στην περιοχή του Ε- λαιώνα, αλλά οι κάτοικοι α- ντέδρασαν στην νέα χάραξη και στην νέα ΜΠΕ και δεν έχουν εγκριθεί µέχρι σήµερα οι Π.Ο 4 78+800-91+500 Περί τη Χ.Θ.85+ 000 Σ.Σ. Αιγίου Υπάρχει ΚΥ- Α/17.02.04/ΑΠ 123301 Αναµένεται απαλλαγή Πίνακας 2. ΚΥΑ εγκρίσεων Περιβαλλοντικών Όρων για το τµήµα Κιάτο-Αίγιο Παρατηρούµε ότι δεν έχουν εκδοθεί όλες οι περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις, που είναι απαραίτητες για την υλοποίηση του έργου. Στο τµήµα από χ.θ. 73+000 έως χ.θ. 75+000 (Περιοχή ιακοπτού), µετά από αίτηµα των κατοίκων τροποποιήθηκε η χάραξη µε αποτέλεσµα να τροποποιηθεί και η ΚΥΑ έγκρισης περιβαλλοντικών όρων. Η τροποποίηση όµως της χάραξης στο ιακοπτό επέφερε τροποποίηση και στην περιοχή του Ελαιώνα (από χ.θ 75+000 έως χ.θ. 79+000)µε αποτέλεσµα την α- ντίδραση των κατοίκων του Οικισµού της Ροδιάς µέσα από τον οποίο διέρχεται η σιδηροδροµική γραµµή και διακόπτει την πολεοδοµική συνοχή του, οπότε και εκκρεµεί η έγκριση περιβαλλοντικών όρων για την περιοχή αυτή µέχρι σήµερα. 96 ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09

Λόγω της νέας χάραξης στην περιοχή του Ελαιώνα εκπονήθηκε για το τµήµα από χ.θ 75+000 έως χ.θ. 80+500 νέα Προµελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (Π.Π.Ε.) και η ειδική Υπηρεσία Περιβάλλοντος του ΥΠΕΧΩ Ε, γνωµοδότησε θετικά στην προκαταρκτική περιβαλλοντική εκτίµηση και αξιολόγηση του προτεινόµενου έργου. Η απόφαση αυτή διαβιβάστηκε σύµφωνα µε την σχετική νοµοθεσία στο Νοµαρχιακό συµβούλιο Αχαΐας, το οποίο και ήταν αρµόδιο για να γνωµοδοτήσει. Το Νοµαρχιακό συµβούλιο γνωµοδότησε θετικά για την προµελέτη, όταν όµως εκπονήθηκε η Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων απέρριψε την νέα χάραξη. Οι κάτοικοι της περιοχής µε την συνδροµή της Νοµαρχίας προτείνουν νέα χάραξη, από την οποία θεωρούν ότι θίγονται λιγότερο. Για να υλοποιηθεί η νέα χάραξη απαιτείται νέα Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων η εκπόνηση και έγκριση της θα επηρεάσουν το χρονοδιάγραµµα όλου του έργου, µε αβέβαιο αποτέλεσµα αφού και η νέα χάραξη µπορεί να απορριφθεί από το επόµενο Νοµαρχιακό Συµβούλιο. Αν παρακαµφθεί το Νοµαρχιακό Συµβούλιο και προχωρήσουν οι αρµόδιοι φορείς σε έκδοση Περιβαλλοντικών Όρων, παίρνοντας µια πολιτική απόφαση, είναι πολύ πιθανό να υπάρξουν πολύ σοβαρά προβλήµατα κατά την κατασκευή, αφού είναι σχεδόν σίγουρο ότι µε την κατάσταση έτσι όπως έχει διαµορφωθεί οι κάτοικοι θα αντιδράσουν και βέβαια δεν θα συµφωνήσουν µε τις µελλοντικές απαραίτητες απαλλοτριώσεις. 6. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΟΜΟΙΟΜΟΡΦΙΑ ΚΥΑ-ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ Η γραµµή Κιάτο-Ροδοδάφνη (από χ.θ.21+200 έως χ.θ 91+500) βρίσκεται ήδη υπό υλοποίηση και είναι σε εξέλιξη 4 εργολαβίες κατασκευής Σύµβαση 510: «Κατασκευή υποδοµής της νέας διπλής σιδηροδροµικής γραµµής στο τµήµα Κιάτο-Ροδοδάφνη από χ.θ. 21+200 έως χ.θ. 28+000 συµπεριλαµβανοµένης της σήραγγας Μελισσίου» Σύµβαση 511: «Κατασκευή υποδοµής της νέας διπλής σιδηροδροµικής γραµµής στο τµήµα Κιάτο-Ροδοδάφνη από χ.θ. 28+000 έως χ.θ. 67+870 και από χ.θ 79+000 έως χ.θ. 91+500(µε σήραγγες ερβενίου, εκτός σήραγγας Αιγίου)» Σύµβαση 465: «Κατασκευή σήραγγας Αιγίου από χ.θ. 85+000 έως χ.θ. 89+000 στο τµήµα Κιάτο Αίγιο της σιδηροδροµικής γραµµής υψηλών ταχυτήτων Αθηνών Πατρών» Σύµβαση 533: «Κατασκευή σηράγγων Τράπεζας και Πλατάνου και γέφυρας Λαδοποτάµου από χ.θ 67+000 έως χ.θ. 73+000 Για να ολοκληρωθεί η σιδηροδροµική γραµµή υπολείπεται να κατασκευασθεί το τµήµα από χ.θ. 73+000 έως χ.θ. 79+000 (περιοχή Ελαιώνα και ιακοπτού, Α.. 512) καθώς και οι σιδηροδροµικοί σταθµοί, περιοχές για τις οποίες εκκρεµούν οι εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσµα την καθυστέρηση της ολοκλήρωσης του έργου και τον κίνδυνο να ξεπεράσει το συνολικό έργο την προθεσµία ολοκλήρωσης του µε αποτέλεσµα να υ- πάρχει κίνδυνος διακοπής της χρηµατοδότησης από την Ε.Ε. Όπως φαίνεται και στην παρακάτω γραµµική απεικόνιση της υλοποίησης της σιδηροδροµικής γραµµής η καθυστέρηση της έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων και κατ επέκταση και της υλοποίησης στην περιοχή του Ελαιώνα, επηρεάζει το συνολικό χρονοδιάγραµµα του έργου. Σηµειώνεται ότι η απόφαση χρηµατοδότησης απαιτεί την ολοκλήρωση του έργου µέχρι το τέλος του 2010. Σύµφωνα µε τα µέχρι σήµερα δεδοµένα οι Περιβαλλοντικοί Όροι δεν πρόκειται να εκδοθούν άµεσα, άρα η κατασκευή της γραµµής Κιάτο-Ροδοδάφνη δεν πρόκειται να περαιωθεί σύµφωνα µε το εγκεκριµένο χρονοδιάγραµµα. Επιπλέον εφόσον δεν έχουν εγκριθεί ακόµη οι Περιβαλλοντικοί Όροι των Σιδηροδροµικών Σταθµών δεν µπορούν να αποδοθούν σε λειτουργία αυτοτελή τµήµατα και να λειτουργεί σταδιακά η νέα σιδηροδροµική γραµµή. ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09 97

Σχήµα 2. Γραµµική απεικόνιση της εξέλιξης της κατασκευής της γραµµής Κιάτο-Ροδοδάφνη 98 ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09

Στην παραπάνω γραµµική απεικόνιση παρατηρούµε ότι υπάρχουν εργολαβίες κατασκευής για τις οποίες υπάρχουν περισσότερες από µία εγκρίσεις περιβαλλοντικών όρων (Σύµβαση 511), µε αποτέλεσµα να υπάρχει αφενός ανοµοιοµορφία στους περιβαλλοντικούς όρους και αφετέρου εµπλοκή µε διαφορετικές Νοµαρχιακές Αυτοδιοικήσεις κατά την διάρκεια της κατασκευής. Πρέπει να ενηµερώνονται δυο διαφορετικές ιευθύνσεις ασών, να υπάρχει παρακολούθηση από δύο τουλάχιστον Εφορείες Αρχαιοτήτων, να ενηµερώνονται και οι δυο Νοµαρχίες για τις επεµβάσεις σε κοίτες ποταµών και στα δίκτυα των υπόγειων και υπέργειων υδάτων και για όλα τα θέµατα αρµοδιότητας τους. Η κάθε Νοµαρχία έχει διαφορετικό τρόπο αντιµετώπισης των θεµάτων της, µε αποτέλεσµα να µην µπορεί να εφαρµοσθεί κοινή και σταθερή πολιτική κατά την διαχείριση της κατασκευή του υπόψη έργου 7. ΕΠΙΘΕΩΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΙΕΥΘΥΝΣΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Σύµφωνα µε τον Ν1650/86, η τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων ελέγχεται από επιθεωρήσεις της Ειδικής Υπηρεσίας περιβάλλοντος (ΕΥΠΕ), τόσο κατά την διάρκεια της κατασκευής, όσο και στην φάση της λειτουργίας. Λόγω όµως ελλείψεων αρµόδιου προσωπικού, άλλα και λόγω της πληθώρας των έργων, οι επιθεωρήσεις αυτές δεν γίνονται τόσο συστηµατικά. Πρόσφατα, άρχισε να εφαρµόζεται η σύνταξη ετήσιας αναφοράς τήρησης Περιβαλλοντικών Όρων, η οποία όµως συντάσσεται ανά ΚΥΑ έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (όπως απαιτεί η κάθε ΚΥΑ µε συγκεκριµένο άρθρο στο σώµα της) και όχι ανά εργολαβία κατασκευής, µε αποτέλεσµα να µην επιτυγχάνεται σωστή και πλήρης εικόνα για την τήρηση των Περιβαλλοντικών Όρων. 8. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Από τα παραπάνω βλέπουµε ότι η διαδικασία έγκρισης περιβαλλοντικών όρων για ένα µεγάλο σιδηροδροµικό έργο υποδοµής δηµιουργεί πολλά προβλήµατα κατά την υλοποίηση του. Οι περιβαλλοντικοί όροι εκδίδονται για εξασφαλισθούν οι µικρότερες δυνατές επιπτώσεις για την περιοχή και το περιβάλλον της, αλλά λόγω του ανεπαρκούς σχεδιασµού και των χρονοβόρων διαδικασιών, µπορεί η διαδικασία έκδοσης τους να γίνει αιτία για την καθυστέρηση του ή ακόµα και την διακοπή της υλοποίησης του. Ο λόγος που επιβλήθηκε η έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων για την υλοποίηση ενός µεγάλου έργου, ήταν για την προστασία του περιβάλλοντος, τόσο του φυσικού, όσο και του ανθρωπογενούς. Παρόλα αυτά βλέπουµε ότι δεν επιτυγχάνεται πάντα, αφού οι κάτοικοι µε τις επεµβάσεις τους µπορούν µεν να ελαχιστοποιήσουν τις επιπτώσεις του έργου, αλλά µπορούν και να εµπλέξουν την υλοποίηση του, ενώ ο τρόπος που γίνεται ο έλεγχος τήρησης τους δεν είναι πάντα αποτελεσµατικός. εν υπάρχει µέχρι σήµερα στρατηγική για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των µεγάλων έργων. Από τα επιχειρησιακά προγράµµατα των προηγούµενων περιόδων έλλειπε η απαίτηση, την οποία βέβαια ούτε το Υπουργείο Περιβάλλοντος αξίωσε, ύπαρξης στρατηγικής µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Σύµφωνα µε την ΕΥΣΣΑΠ 1485/10.6.08 εγκύκλιο του Υπουργείου Οικονοµίας και Οικονοµικών καθιερώνεται η εκπόνηση στρατηγικής µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων για τα επιχειρησιακά προγράµµατα της προγραµµατικής περιόδου 2007-2013 (ΕΣΠΑ), έτσι ώ- στε αφενός να υπάρχει η εκ των προτέρων εκτίµηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον και αφετέρου να ενσωµατώνεται η περιβαλλοντική διάσταση στην διαδικασία προγραµµατισµού. Θα εκδίδεται ΚΥΑ σύµφωνα µε την Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και θα υπάρχει και παρακολούθηση (monitoring) των πραγµατικών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων. Με την εκπόνηση στρατηγικής µελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων µπορούν να εξαλειφθούν κάποια από τα προβλήµατα που αναφέραµε παραπάνω. ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09 99

ΑΝΑΦΟΡΕΣ Αραβαντινός Α. (1998), Πολεοδοµικός Σχεδιασµός για µια βιώσιµη ανάπτυξη του αστικού χώρου, Εκδόσεις Συµµετρία, Αθήνα. Άξων Μελέται (1998), Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων τµήµα Κόρινθος- Αγ. Βασίλειος, υποτµήµα: Κόρινθος Ακράτα από χ.θ. 0+000 έως 47+600 ΟΜΜΕΤΕ (1999), Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων τµήµα Κόρινθος- Αγ. Βασίλειος, από χ.θ. 79+800 έως 98+500 (Περιοχή Αιγίου) N 1650/86 ΚΥΑ /69269/5387/25.10.1990 ΚΥΑ /67057/26-5-1999, Έγκριση περιβαλλοντικών Όρων για το έργο «Νέα διπλή σιδηροδροµική γραµµή Κορίνθου Πάτρας, τµήµα από χ.θ. 0+000 έως χ.θ. 47+600» ΚΥΑ /123137/4-11-2004, Έγκριση περιβαλλοντικών Όρων για την κατασκευή και λειτουργία του έργου «Νέα διπλή σιδηροδροµική γραµµή Κορίνθου Πάτρας, τµήµα από χ.θ. 47+600 έως χ.θ 59+068 (Περιοχή ερβενίου» ΚΥΑ /123301/17-2-2004, Έγκριση περιβαλλοντικών Όρων για την κατασκευή και λειτουργία του έργου «Νέα διπλή σιδηροδροµική γραµµή Κορίνθου Πάτρας, τµήµα από χ.θ. 79+000 έως χ.θ. 98+5000 (Περιοχή Αιγίου)» ΚΥΑ /108589/4-7-2000, Έγκριση περιβαλλοντικών Όρων για το έργο «Νέα διπλή σιδηροδροµική γραµµή Κορίνθου Πάτρας, τµήµα (από χ.θ. 58 +500 έως χ.θ. 79+8000 και από 98+500 έως 115+400 που βρίσκεται στον Ν. Αχαΐας» Υπουργείο Οικονοµίας και Οικονοµικών ΕΥΣΣΑΑΠ / 10-6-2008, Εγκύκλιος για την παρακολούθηση της Στρατηγικής Περιβαλλοντικής Εκτίµησης των επιχειρησιακών προγραµµάτων της προγραµµατικής περιόδου 2007-2013 Ζαγοριανάκος Ε. (2006), Η οδηγία για τις Στρατηγικές Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΠΕ) και η εµπειρία από την εφαρµογή τους στην Μ. Βρετανία και την Ιρλανδία www. ggb.gr/ licensing 100 ΕΜΠ ΠΜΣ Πολεοδοµία Χωροταξία Προσεγγίσεις του σχεδιασµού στην Ελλάδα 2008/09