Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ

Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Γκίκας Α. Χαρδούβελης Καθηγητής, Τμήμα Χρηματοοικονομικής & Τραπεζικής Διοικητικής Πανεπιστημίου Πειραιώς Chief Economist Ομίλου Eurobank Ανοικτή συζήτηση: «Οι προοπτικές εξόδου από την κρίση: μπορεί το 2013 να είναι η αρχή μιας πορείας ανάκαμψης;» 25 Απριλίου 2013, 19:00 1

Η ΕΛΛΑΔΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΚΡΙΣΗ Περιεχόμενα I. Πώς θα σταματήσει η ύφεση; II. Μπορούμε να επανέλθουμε στο πρότερο βιοτικό επίπεδο και πότε; 2

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 I. ΕΧΟΥΝ ΓΙΝΕΙ ΠΟΛΛΑ ΜΕΤΑ ΤΟ 2009 Βελτίωση στο εξωτερικό ισοζύγιο λόγω ύφεσης αλλά και αύξησης της ανταγωνιστικότητας Βελτίωση και στο δημοσιονομικό ισοζύγιο, παρά το μέγεθος της ύφεσης (~20% σωρευτικά) Πρωτογενές ισοζύγιο βελτιώθηκε κατά 9.3 π.μ. του ΑΕΠ Όμως οι φόροι πάλι επιβάρυναν τους νομοταγείς πολίτες και η παραοικονομία ανθεί Στόχοι πρωτογενούς ισοζυγίου (%ΑΕΠ) 2013 0,3 2014 2,4 2015 2,0 2016 3,2 5,0 2,5 0,0-2,5-5,0-7,5-10,0-12,5-15,0-17,5 % Ισοζ. Εμπορικό & Υπηρεσιών (χωρίς καύσιμα & πλοία) Ισοζ. Τρεχουσών Συναλλαγών Πηγή: ΤτΕ Ελλάδα: Δημοσιονομική Σύγκλιση Γενικής Κυβέρνησης Έσοδα ( δισ) Πρωτογενείς δαπάνες ( δις) Μισθοί, Συντάξεις, Επιδόματα ( δισ, %Πρωτ. Δαπ.) Πρωτ. Έλλειμμα (% ΑΕΠ) Συν. Έλλειμμα (%ΑΕΠ) 2009 88.6 112.7 80.0 (71.0%) -10.5-15.8 2010 90.2 100.9 75.0 (74.3%) -4.9-11.1 2011 88.1 92.9 73.1 (78.7%) -2.4-9.8 2012 86.7 87.3 69.0 (79.0%) -1.2-6.0 3

I. ΚΑΙ ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ ΑΝ Αν ο πολίτης ανακτά σταδιακά, κυρίως, την αισιοδοξία του. Συνήθως βλέπει το σήμερα και θεωρεί ότι το μέλλον θα είναι περίπου το ίδιο. Παράδειγμα, το 2010, που λίγοι αντελήφθησαν την «αλλαγή εποχής» που τότε ερχόταν, ιδιαίτερα η πολιτική τάξη μας, που αρνήθηκε μετά τον Οκτώβριο να προχωρήσει τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και έχασε αξιοπιστία. Θεώρησε ότι «μπόρα είναι θα περάσει» Σήμερα, το 2013, πάσχουμε από την ίδια νόσο στις προβλέψεις μας: Θεωρούμε ότι η κρίση δεν θα τελειώσει. ΥΠΑΡΧΕΙ ΕΛΠΙΔΑ ΑΝΑΚΑΜΨΗΣ, ΑΛΛΑ ΥΠΟ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ: 1) Αν συνεχιστεί η αισιοδοξία ότι ο κίνδυνος εξόδου (GREXIT) εξαλείφεται και η Ευρωζώνη διατηρείται αλώβητη Οικονομικό κλίμα αρνητικό στην Ελλάδα αλλά βελτιώνεται Τα περιθώρια επιτοκίων του ελληνικού Δημοσίου μειώνονται Τραπεζικές καταθέσεις αυξάνονται από τον Ιούνιο 2012 Η χώρα αποκτά περισσότερη αξιοπιστία απέναντι στους δανειστές, όπως φάνηκε από τη γρήγορη πρόσφατη κατάληξη των διαπραγματεύσεων Συνεχίζεται η πολιτική σταθερότητα εντός Ελλάδος παρά τα έντονα προβλήματα του πολίτη Υπάρξει OSI 4

Ιαν-07 Μαρ-07 Μαϊ-07 Ιουλ-07 Σεπ-07 Νοε-07 Ιαν-08 Μαρ-08 Μαϊ-08 Ιουλ-08 Σεπ-08 Νοε-08 Ιαν-09 Μαρ-09 Μαϊ-09 Ιουλ-09 Σεπ-09 Νοε-09 Ιαν-10 Μαρ-10 Μαϊ-10 Ιουλ-10 Σεπ-10 Νοε-10 Ιαν-11 Μαρ-11 Μαϊ-11 Ιουλ-11 Σεπ-11 Νοε-11 Ιαν-12 Μαρ-12 Μαϊ-12 Ιουλ-12 Σεπ-12 Νοε-12 Ιαν-13 Μαρ-13 Ιαν-07 Μαρ-07 Μαϊ-07 Ιουλ-07 Σεπ-07 Νοε-07 Ιαν-08 Μαρ-08 Μαϊ-08 Ιουλ-08 Σεπ-08 Νοε-08 Ιαν-09 Μαρ-09 Μαϊ-09 Ιουλ-09 Σεπ-09 Νοε-09 Ιαν-10 Μαρ-10 Μαϊ-10 Ιουλ-10 Σεπ-10 Νοε-10 Ιαν-11 Μαρ-11 Μαϊ-11 Ιουλ-11 Σεπ-11 Νοε-11 Ιαν-12 Μαρ-12 Μαϊ-12 Ιουλ-12 Σεπ-12 Νοε-12 Ιαν-13 Μαρ-13 Ιαν-07 Μαρ-07 Μαϊ-07 Ιουλ-07 Σεπ-07 Νοε-07 Ιαν-08 Μαρ-08 Μαϊ-08 Ιουλ-08 Σεπ-08 Νοε-08 Ιαν-09 Μαρ-09 Μαϊ-09 Ιουλ-09 Σεπ-09 Νοε-09 Ιαν-10 Μαρ-10 Μαϊ-10 Ιουλ-10 Σεπ-10 Νοε-10 Ιαν-11 Μαρ-11 Μαϊ-11 Ιουλ-11 Σεπ-11 Νοε-11 Ιαν-12 Μαρ-12 Μαϊ-12 Ιουλ-12 Σεπ-12 Νοε-12 Ιαν-13 120 110 100 90 80 70 60 I. Η ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΣΕ ΠΟΛΛΟΥΣ ΔΕΙΚΤΕΣ Οικονομικό Κλίμα Ελλάδα-Ευρωζώνη (Ιαν. 2007 Μαρ. 2013, δείκτες με βάση 1990-2012=100, εποχικά διορθωμένα στοιχεία) Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή 20 15 10 5 ΕΖ 0-5 -10-15 -20 Ελλάδα -25 % Καταθέσεις ιδιωτικού τομέα Ελλάδα-Ευρωζώνη (% δωδεκάμηνος ρυθμός μεταβολής, Ιαν. 2007 Φεβ. 2013) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΚΤ Ελλάδα ΕΖ 65 60 55 50 45 40 35 30 Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών για τη μεταποίηση (PMI) (Ιαν. 2007 Μαρ. 2013, εποχικά διορθωμένος δείκτης) ΕΖ Ελλάδα Πηγή: Markit, Bloomberg, Τράπεζα της Ελλάδος 5

I. Η ΒΕΛΤΙΩΣΗ ΣΤΗΝ ΑΙΣΙΟΔΟΞΙΑ ΑΠΟΤΥΠΩΝΕΤΑΙ ΚΑΙ ΣΤΟ (ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ) ΚΟΣΤΟΣ ΔΑΝΕΙΣΜΟΥ Η πτώση των περιθωρίων αποτυπώνει την αυξημένη αισιοδοξία για τη βιωσιμότητα της Ευρωζώνης και την αντοχή του Νότου, η οποία προσωρινά μόνον επηρεάστηκε από το ζήτημα της Κύπρου 1100 1000 900 800 700 600 500 400 300 μβ Περιθώρια 10-ετών Ομολόγων Draghi: «ECB is ready to do whatever it takes to preserve the euro» (26/7/2012) Eurogroup για Ελλάδα αποφασίζει εκταμίευση 49.1 δις & μέτρα για διατηρησιμότητα χρέους (26/11/2012) Eurogroup για Κύπρο (25/3/2013) μβ 2800 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 200 1/7/12 1/9/12 1/11/12 1/1/13 1/3/13 Ισπανία Ιταλία Πηγή: Bloomberg Πορτογαλία Ελλάδα (δεξιός άξονας) 800 (24/04/2013) 6

I. Η ΑΞΙΟΠΙΣΤΙΑ ΒΕΛΤΙΩΝΕΤΑΙ: Η ΠΡΟΟΔΟΣ ΤΟΥ 2012 ΣΤΙΣ ΔΙΑΡΘΩΤΙΚΕΣ ΑΛΑΓΕΣ ΑΝΑ ΤΟΜΕΑ 5.0 4.5 4.0 3.5 3.0 2.5 2.0 1.5 1.0 0.5 0.0 Δεκέμβριος 2012 ΥΓΕΙΑ 45 ΔΙΚΑΣΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΔΗΜΟΣΙΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΥΝΤΑΞΕΙΣ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΔΙΑΡΘΡΩΤΙΚΕΣ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΡ. ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΔΕΙΚΤΗΣ Εφαρμογής Μεταρρυθμίσεων: 0 Μη Εφαρμογή 5 Πλήρης Εφαρμογή ΧΡΗΜ/ΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 0.0 0.5 1.0 1.5 2.0 2.5 3.0 3.5 4.0 4.5 5.0 Μάρτιος 2012 7

I. Η ΑΝΑΚΑΜΨΗ ΘΑ ΕΡΘΕΙ ΑΝ ΕΠΙΣΗΣ 2) Αν εισρεύσει ρευστότητα στην αγορά και σταθεροποιηθούν οι υγιείς επιχειρήσεις μέσω Τουριστικών εσόδων πόρων ΕΣΠΑ ( 3,9δις για το 2013), Δανείων από την ΕΙΒ για τις Μικρομεσαίες Επιχειρήσεις ( 1,0δις) είσπραξης ληξιπροθέσμων οφειλών του κράτους (πληρώθηκαν 1,5 δις έως τέλος Μαρτίου 2013, απομένουν 8,1 δις έως τέλος 2013) Συνεχιζόμενων αναδιαρθρώσεων τραπεζικών δανείων 3) Αν οι δημόσιες επενδύσεις ανακάμψουν, π.χ. μεγάλοι οδικοί άξονες 4) Αν οι ιδιωτικοποιήσεις ξεκινήσουν (αναμενόμενα έσοδα 2,6 δις, 2,6 δις, 1,1 δις και 3,4 δις για το 2013, 2014, 2015 και 2016 αντίστοιχα). Έτσι, αποφεύγονται νέα μέτρα και πιθανόν να γίνουν και ξένες επενδύσεις 5) Αν ο κουμπαράς της μεσαίας τάξης συνεχίζει να αντέχει τη φορολογική επιδρομή του 2013 6) Αν ληφθούν άμεσα μέτρα για την ανεργία των νοικοκυριών μέσω ΕΣΠΑ 7) Αν οι εξαγωγές ανακάμψουν από την πτώση του 2012 8

Ι. ΤΟΤΕ ΘΕΤΙΚΕΣ ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ 2012 bn Nominal 2012 %yoy growth Real Shares in 2012 GDP 2013 yoy growth Real 2014 %yoy growth Real Private Consumption 142,756-9,1% 73,7% -7,7% 0,5% Government Consumption 34,398-4,2% 17,8% -7,2% -3,1% Total Consumption 177,154-8,1% 91,4% -7,6% -0,2% GFCF 26,339-17,6% 13,6% -10,9% 1,5% Domestic Demand 203,493-9,4% 105,0% -8,0% 0,0% Imports 62,053-13,8% 32,0% -9,2% 0,6% Exports 52,309-2,4% 27,0% 4,9% 2,1% GDP 193,748 Real GDP -6,4% -4,2% 0,4% GDP deflator -0,9% -1,2% -0,5% Unemployment 24,7% 26,5% 27,0% Πηγή: Eurobank Research 9

I. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΟΜΩΣ ΚΑΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ 1) Η Ευρωζώνη να υποστεί πίεση συνοχής (πολύ πριν τις γερμανικές εκλογές) πιθανόν μέσω αρνητικών πολιτικών εξελίξεων στην Ιταλία ακόμα και προβλημάτων στην Κύπρο από τη διατήρηση των περιορισμών στην κίνηση κεφαλαίων 2) Εν μέσω ύφεσης στην Ευρώπη, οι δανειστές να σκληρύνουν απρόσμενα τη στάση τους 3) Οι υποθέσεις για αύξηση εξαγωγών & επενδύσεων αστοχούν 4) Απαιτούνται πρόσθετα μέτρα, οπότε και η κατανάλωση θα επηρεαστεί περισσότερο 5) Οι ελληνικές τράπεζες να μην μπορέσουν να κρατήσουν ζωντανές πολλές ελληνικές επιχειρήσεις παρά τις αλλεπάλληλες αναδιαρθρώσεις δανείων 6) Ο άνεργος πολίτης να αντιδράσει βίαια 7) Η παραοικονομία να γιγαντωθεί, ώστε τελικά το κράτος να υποχρεωθεί να φορολογήσει πάλι τους ίδιους και τους ίδιους 10

Ιαν-07 Μαρ-07 Μαϊ-07 Ιουλ-07 Σεπ-07 Νοε-07 Ιαν-08 Μαρ-08 Μαϊ-08 Ιουλ-08 Σεπ-08 Νοε-08 Ιαν-09 Μαρ-09 Μαϊ-09 Ιουλ-09 Σεπ-09 Νοε-09 Ιαν-10 Μαρ-10 Μαϊ-10 Ιουλ-10 Σεπ-10 Νοε-10 Ιαν-11 Μαρ-11 Μαϊ-11 Ιουλ-11 Σεπ-11 Νοε-11 Ιαν-12 Μαρ-12 Μαϊ-12 Ιουλ-12 Σεπ-12 Νοε-12 Ιαν-13 Ιαν-05 Μαϊ-05 Σεπ-05 Ιαν-06 Μαϊ-06 Σεπ-06 Ιαν-07 Μαϊ-07 Σεπ-07 Ιαν-08 Μαϊ-08 Σεπ-08 Ιαν-09 Μαϊ-09 Σεπ-09 Ιαν-10 Μαϊ-10 Σεπ-10 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 Ιαν-07 Μαϊ-07 Σεπ-07 Ιαν-08 Μαϊ-08 Σεπ-08 Ιαν-09 Μαϊ-09 Σεπ-09 Ιαν-10 Μαϊ-10 Σεπ-10 Ιαν-11 Μαϊ-11 Σεπ-11 Ιαν-12 Μαϊ-12 Σεπ-12 Ιαν-13 I. ΟΡΑΤΟΙ ΟΙ ΚΙΝΔΥΝΟΙ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 14 12 10 8 6 4 2 0-2 -4-6 -8-10 -12-14 -16-18 -20 % Δείκτης Όγκου - Λιανικό Εμπόριο Ελλάδα-Ευρωζώνη (Ιαν. 2005 Ιαν. 2013, μηνιαία στοιχεία, % ετήσια μεταβολή) Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, Eurostat ΕΖ-17 Ελλάδα 30 25 20 15 10 5 Ανεργία Ελλάδα Ευρωζώνη (Ιαν. 2007 Ιαν. 2013, εποχικά προσαρμ. στοιχεία, % % οικονομικά ενεργού πληθυσμού) Ελλάδα Πηγή: ΕΛ.ΣΤΑΤ., EUROSTAT ΕΖ Χρηματοδότηση ιδιωτικού τομέα Ελλάδα-Ευρωζώνη 25 20 15 10 5 0-5 -10 % ( % δωδεκάμηνος ρυθμός μεταβολής, Ιαν. 2007 Φεβ. 2013) ΕΖ Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΚΤ Ελλάδα 11

Εκσυγχρονισμός Δημόσιου Τομέα Επιτάχυνση δημιουργίας Κεντρικής Αρχής για τις Προμήθειες του Δημοσίου (πιλοτική εφαρμογή μόνο για τα νοσοκομεία μέχρι τώρα) Δημοσιονομικές Διαρθρωτικές Μεταρρυθμίσεις Κατάθεση νομοσχεδίου που να απλοποιεί την φορολογία δημοσίου και τους διάφορους κώδικες (ΚΒΣ κτλ) Αναδιάρθρωση φοροεισπρακτικού μηχανισμού (αύξηση του αριθμού των ελεγκτών σε 1000 από 235, διαδικασία ελέγχου μεγάλων οφειλετών μη λειτουργική ακόμη) Μηχανισμός κατά της διαφθοράς (ποινές για φοροδιαφυγή, προστασία μαρτύρων για φορολογικές υποθέσεις, ενίσχυση εσωτερικού ελέγχου στις εφορίες) Αναβάθμιση του ηλεκτρονικού συστήματος που συνδέει τις εφορίες (εξελίσσεται κανονικά η εφαρμογή του) Επίλυση δικαστικών διαφορών σχετιζόμενων με την ακίνητη περιουσία του δημοσίου ώστε να είναι έτοιμη για αξιοποίηση (βλέπε Τ.Α.Ι.Π.Ε.Δ). Δικαστική μεταρρύθμιση I. ΕΧΟΥΝ ΝΑ ΓΙΝΟΥΝ ΑΚΟΜΑ ΠΟΛΛΑ: ΤΑ ΕΠΕΙΓΟΝΤΑ ΣΤΙΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ Αναθεώρηση σχεδίου για επιτάχυνση εκδίκασης εκκρεμών φορολογικών υποθέσεων (οι στόχοι που είχαν τεθεί στο παρελθόν δεν επιτεύχθηκαν) Εκκρεμείς μη-φορολογικές υποθέσεις: Ο στόχος για την εφαρμογή σχεδίου επιτάχυνσης της εκδίκασης τους τον Ιούνιο του 2013 μάλλον δεν θα επιτευχθεί αφού ακόμη δεν έχει παραδοθεί η σχετική μελέτη (αρχική ημερομηνία παράδοσης της μελέτης: τέλος του 2012). Άνοιγμα της διαδικασίας της διαμεσολάβησης και σε μη-δικηγόρους Μεταρρύθμιση του Τομέα Υγείας Μείωση της φαρμακευτικής δαπάνης (γενόσημα στο 40% από ~ 18%) Διπλογραφικό σύστημα για το 100% των νοσοκομείων από το 70% που είναι σήμερα Επέκταση της Αρχής Κεντρικών Προμηθειών για το σύνολο του τομέα 12

ΙΙ. I. Πώς θα σταματήσει η ύφεση; II. Μπορούμε να επανέλθουμε στο πρότερο βιοτικό επίπεδο και πότε; 13

ΙΙ. ΑΠΟ ΠΟΥ ΞΕΚΙΝΑΜΕ ΤΟ 2014 ; Η εξάλειψη της ύφεσης δεν σημαίνει αυτόματη επάνοδο στο βιοτικό επίπεδο του 2007 Η μεγάλη ύφεση έφερε απόκλιση από την υπόλοιπη Ευρώπη σε όρους μέσου βιοτικού επιπέδου Το 2014 η Ελλάδα ξεκινάει τη νέα αναπτυξιακή της πορεία από πολύ χαμηλότερο σημείο, από το 64,9% της παλιάς ΕΕ-15 στο τέλος του 2014 (από τα 4/5 στα 2/3 του βιοτικού επιπέδου της παλαιάς Ευρώπης των 15) Το επόμενο ερώτημα είναι: Θα έχουμε υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης μετά το 2014 ώστε: Το βιοτικό επίπεδο να ανεβαίνει πιο γρήγορα από το μέσο ευρωπαϊκό ώστε να ξεκινήσει μια νέα περίοδος διατηρήσιμης σύγκλισης Η οικονομία να έχει την υποδομή παραγωγής θέσεων εργασίας ώστε οι νέοι να βρουν απασχόληση και να μπορούν να πληρώνουν τα δανεικά της γενιάς της Μεταπολίτευσης Ελλάδα: Σχετικό Βιοτικό Επίπεδο ΕΕ-15=100 (PPS) 1991 75,5 1995 71,7 1999 71,0 2003 80,7 2007 80,9 2014 64,9 Πηγή: AMECO 14

ΙΙ. ΤΙ ΚΑΝΟΥΜΕ ΜΕΤΑ ΤΟ 2014; Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν την μακροχρόνια ανάπτυξη; Στην ακαδημαϊκή βιβλιογραφία γίνονται διακρατικές συγκρίσεις οικονομιών ανά δεκαετή χρονικά διαστήματα. Οι μεταβλητές που είναι σημαντικές: I. (+) Επενδύσεις ως % του ΑΕΠ (επιδρούν στο μέγεθος του φυσικού κεφαλαίου) II. (+) Ρυθμός αύξησης ανθρώπινου κεφαλαίου, ~ το % πληθυσμού στην δευτεροβάθμια εκπαίδευση III. (-) Αρχικό εισόδημα, ως εκτίμηση του επιπέδου εκκίνησης IV. (-) Δημόσια Κατανάλωση, θεωρούμενη ως μη παραγωγική (π.χ. στρατιωτικές δαπάνες) V. (-) Πληθωρισμός, ο οποίος καταστρέφει το μηχανισμό τιμών VI. (-) Πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία, ως μέτρο της ανταγωνιστικότητας VII. (+) Ανοιχτή οικονομία (άθροισμα εξαγωγών &εισαγωγών ως %ΑΕΠ) VIII. (+) Ποιότητα των θεσμών IX. (-) Ασφάλιστρο έναντι συναλλαγματικού κινδύνου σε χώρες με κυμαινόμενες ισοτιμίες 15

1995Q1 1995Q3 1996Q1 1996Q3 1997Q1 1997Q3 1998Q1 1998Q3 1999Q1 1999Q3 2000Q1 2000Q3 2001Q1 2001Q3 2002Q1 2002Q3 2003Q1 2003Q3 2004Q1 2004Q3 2005Q1 2005Q3 2006Q1 2006Q3 2007Q1 2007Q3 2008Q1 2008Q3 2009Q1 2009Q3 2010Q1 2010Q3 2011Q1 2011Q3 2012Q1 2012Q3 II. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΟΠΟΥ ΠΡΟΟΔΕΥΟΥΜΕ 1. Η ανταγωνιστικότητα κόστους βελτιώνεται, βλ. Διάγραμμα 2. Περισσότερο ανοιχτή οικονομία: (Εξαγωγές + Εισαγωγές)/ΑΕΠ από 57,7% κατά μ.ο. το 2001-2009 στο 59,2% το 2012. 120 115 110 105 100 95 90 85 80 Πραγματικός εναρμονισμένος δείκτης ανταγωνιστικότητας βάσει του κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος στο σύνολο της οικονομίας Πηγή: ΕΚΤ vs EA-17 Είσοδος Ελλάδας στο vs EER-20 + EA-17 3. Ο πληθωρισμός βελτιώνεται: Από 3,3% το 2001-2009 στο 1.0% το 2012 4. Το μέγεθος της δημόσιας κατανάλωσης μειώνεται, από 18,4% το 2001-2009 στο 17,2% το 2012. 5. Η αρχική θέση της οικονομίας θα είναι χαμηλότερη στο τέλος του 2014, κάτι που κάνει τη σύγκλιση ευκολότερη 16

1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 II. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ, ΟΠΟΥ ΥΣΤΕΡΟΥΜΕ 1. Επενδύσεις (% ΑΕΠ) Ελλάδα EΖ-12 2001-2009 22,8 20,6 2012 13,8 18,3 2. Δείκτης Αντίληψης της Διαφθοράς 2012 (0-100) 36,0 70,6 3. Κράτος Δικαίου 2011 (κλίμακα βαθμολογ. -2,5 έως 2,5) 0,57 1,41 4. Κυβερνητική Αποτελεσματικότη τα 2011 (κλίμακα βαθμ. -2,5 έως 2,5) 0,48 1,36 Πηγές: EUROSTAT, Transparency International, World Bank 5. Απασχόληση και ποιότητα της εκπαίδευσης είναι παράγοντες όπου επίσης υστερούμε 1991=100 480 430 380 330 280 230 180 130 80 % ΑΕΠ 10 9 8 7 6 5 4 Επενδύσεις Μηχανήματα & Εξοπλισμός Πραγματικές τιμές, 1991=100 % ΑΕΠ Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή ΕΖ-12 ΕΖ-12 Ελλάδα Ελλάδα 17

ΕΠΙΛΟΓΟΣ: Η ΚΡΙΣΗ ΚΑΙ Η ΕΛΠΙΔΑ ΓΙΑ ΜΙΑ ΝΕΑ ΕΛΛΑΔΑ Η κρίση έφερε ρήξη με το παρελθόν, με τις τότε ανισορροπίες της οικονομίας και τις προκαταλήψεις της κοινωνίας, έφερε άγχος, ανεργία και φτώχεια, χωρίς να φέρει αναρχία Συγχρόνως, έφερε και την ελπίδα ότι μπορούμε να χτίσουμε τη χώρα μας σε στέρεες βάσεις και να πετύχουμε υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης Έχουν γίνει πολλά στην Ελλάδα τα τελευταία 3,5 χρόνια, δεν πρέπει να τα υποβαθμίζουμε, τόσο στη δημοσιονομική προσαρμογή όσο και στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και την επούλωση ανισορροπιών Για πρώτη φορά σήμερα, στον έκτο χρόνο ύφεσης, υπάρχουν ενδείξεις σταθεροποίησης τον επόμενο χρόνο, που υπό-προϋποθέσεις μπορούν να ευδοκιμήσουν Στο ενδιάμεσο διάστημα, ας ετοιμαζόμαστε για μετέπειτα υψηλούς και υγιείς ρυθμούς ανάπτυξης, αν και εφόσον: a) Ολοκληρώσουμε τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις b) Οριοθετήσουμε μια μακρόπνοη εθνική αναπτυξιακή στρατηγική c) Και δεν αμελήσουμε τη νέα γενιά, ούτε αυτούς που αποτέλεσαν την παράπλευρη απώλεια της κρίσης 18

Ευχαριστώ για την προσοχή σας www.hardouvelis.gr www.eurobank.gr/research 19

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: SPREADS OVER 10-YR BUNDS (%) WATCH CYPRUS IN MARCH 2013 Jun-07 Aug-08 Sep-09 Jun-11 May-12 15/3/13 22/3/13 26/3/13 (Before Int/nal crisis) (Before Lehman collapse) (Before Greek crisis) (Before Cyprus Mari accident) (Before Greek elections) (Before1st Eurogroup Cyprus decision) (Before2nd Eurogroup Cyprus decision) The day after GR 0.24 0.67 1.30 13.81 25.56 9.36 10.50 10.54 IT 0.21 0.61 0.83 1.93 4.44 3.14 3.13 3.21 SP 0.06 0.36 0.55 2.59 4.79 3.46 3.48 3.57 PT 0.19 0.49 0.68 7.98 10.25 4.50 4.64 4.85 FR 0.05 0.20 0.32 0.38 1.15 0.61 0.64 0.69 IE 0.06 0.39 1.65 8.54 5.78 2.54 2.77 2.79 CY 0.44 0.99 5.77 12.52 7.21 11.51 11.78 Source: Eurostat, Bloomberg. Monthly averages from Eurostat, unless a date is indicated. Then Bloomberg is used. For Cyprus, individual long term bond is close to 10-yr. For all other countries, benchmark average 10-year bond. Note: Cypriot spreads started rising steadily 2-3 months before the Mari accident. Cypriot access to market funding stopped by May 2011 20

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΕΠΙΣHΜΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ Χρηματοδότηση από τον Επίσημο Τομέα (IMF, EFSF) & Υποχρεώσεις ομολόγων (2012-2014, δις) 2012 2013 2014 Σύνολο IMF 1,6 0,0 0,0 3,3 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 1,8 19,3 EFSF 40,5 33,5 0,0 49,1 4,2 3,2 0,7 2,4 6,3 4,8 0,0 0,0 144,7 Σύνολο 42,1 33,5 0,0 52,4 6,0 5,0 2,5 4,2 8,1 6,6 1,8 1,8 164,0 Λήξεις τίτλων Ε.Δ. 4,9 4,0 0,0 0,3 4,1 5,3 3,5 1,3 3,0 10,3 7,4 2,5 46,5 Μέχρι στιγμής έχουμε λάβει συνολικά 125,2 δις συμπεριλαμβανομένων των χρημάτων για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών έπρεπε να είχαμε λάβει 128δις το 2012 από τα 49,1 δις του Q4-2012, δεν πήραμε τα 2,8δις Στο Eurogroup Μαΐου αποφασίζεται η εκταμίευση 8,8 (6,0 + 2,8) δις με δεδομένη ψήφιση Πολυνομοσχεδίου Μέχρι το τέλος του 2014 απομένει χρηματοδότηση 30,0 δις (+ 8,8 δις) Πηγή: 2 ο Πρόγραμμα Σταθεροποίησης της Ελληνικής Οικονομίας (Ιανουάριος 2013) 21