Έκθεση Προόδου Β Παραδοτέου

Q Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών Εργαστήριο Βελτίωσης Φυτών και Γεωργικού Πειραματισμού Έκθεση Προόδου Β Παραδοτέου Καταγραφή και συλλογή τοπικών ποικιλιών σε χωριά και οικισμούς πέντε τέως Δήμων της Μεσσηνίας Δροσινού Ιουλία Θανόπουλος Ροίκος Μπεμπέλη Πηνελόπη Οικονόμου Ανδρομάχη Παπά Ελένη Αθήνα Όμηρος 2014

Περιεχόμενα Σελίδα Α. Πρόλογος 3 Β. Mαρτυρίες σχετικά με την ιστορία των τοπικών ποικιλιών από κατοίκους των χωριών των περιοχών έρευνας 4 Γ. Καταγραφή των πολυετών τοπικών ποικιλιών 66 Δ. Αποτελέσματα συλλογής σπερμάτων (σπόρων) 111 Ε. Εκτίμηση του ενδιαφέροντός τους για καλλιέργεια των τοπικών ποικιλιών 122 ΣΤ. Προτάσεις 123 2

Α. Πρόλογος Το Β Παραδοτέο αφορά τα αποτελέσματα της έρευνας πεδίου που έγινε στα χωριά και οικισμούς των πέντε τέως Δήμων που ορίζονται στη σύμβαση. Η μεθοδολογία έρευνας που ακολουθήθηκε είχε ως στόχο να γίνει τουλάχιστον μια συνέντευξη ανά χωριό/οικισμό όπου οι ερωτήσεις αναφέρονταν τόσο στο τι καλλιεργούσαν τα παλιά χρόνια, είτε ετήσια είτε πολυετή και αν καλλιεργούν ακόμα τοπικές ποικιλίες. Στους πίνακες του κεγαλαίου Β περιλαμβάνονται οι μαρτυρίες σχετικά με την ιστορία των τοπικών ποικιλιών από κατοίκους των χωριών των περιοχών έρευνας και στο κεφάλαιο Γ η καταγραφή των πολυετών τοπικών ποικιλιών. Μέσα από τις μαρτυρίες αυτές αναδεικνύεται η μεγάλη ποικιλότητα της Μεσσηνίας σε τοπικές ποικιλίες που υπήρχε. Τα αποτελέσματα συλλογής δειγμάτων (κεφάλαιο Δ) αποδεικνύουν ότι ακόμα και τώρα, παρά τις μεγάλες αλλαγές στην γεωργική παραγωγή, διατηρούνται αρκετές τοπικές ποικιλίες, κυρίως κηπευτικών, ενώ οι τοπικές ποικιλίες σιτηρών έχουν σχεδόν ολοκληρωτικά χαθεί. Παρ όλα αυτά κανένας εφησυχασμός δεν μπορεί να υπάρξει όσον αφορά το επείγον της συλλογής. Κάθε μέρα που περνά κάποια τοπική ποικιλία χάνεται. Ακολουθεί η εκτίμηση του ενδιαφέροντός των κατοίκων για τη καλλιέργεια των τοπικών ποικιλιών (κεφάλαιο Ε). Το Παραδοτέο ολοκληρώνεται με την διατύπωση προτάσεων για την παραγωγική αξιοποίηση των αποτελεσμάτων στο κεφάλαιο ΣΤ, προτάσεις που απορρέουν από την γνώση που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια της εργασίας πεδίου και την ευρύτερη εμπειρία της ερευνητικής ομάδας. Φωτο 1: Βαλύρα Μεσσηνίας 3

Β. Μαρτυρίες σχετικά με την ιστορία των τοπικών ποικιλιών από κατοίκους των χωριών των περιοχών έρευνας Η εξακρίβωση των ονομάτων των τοπικών ποικιλιών που καλλιεργούσαν στο παρελθόν έγινε μέσω συνεντεύξεων. Παρακάτω παρουσιάζονται τα ευρήματα των συνεντεύξεων κατά περιοχή έρευνας (τέως δήμο) ώστε να μπορεί να δημιουργηθεί μια εικόνα τόσο της αγροβιοπικιλότητας όσο και της διασποράς κάθε τοπικής ποικιλίας. Λέξεις σε παρένθεση αναφέρονται σε χαρακτηριστικό και σε όνομα της ποικιλίας. Προφανώς δεν υπάρχει τοπικό όνομα. Το σμιγάδι δεν αποτελεί γεωργικό είδος αλλά συγκαλλιέγεια κριθαριού και σιταριού. Στην ίδια περίπτωση εντάσσονται το χοντρόσμίγαδο και το λεπτοσμίγαδο που υποδηλώνουν διαφορετικές ποικιλίες σιταριών πάντα σε συγκαλλιέργεια με το κριθάρι. Συμπληρωματικά και κατά περίπτωση στους πίνακες παρέχονται πληροφορίες που αφορούν τη γαστρονομία, χρήση, την καλλιέργεια σε άλλες περιοχές εκτός του χωριού, τις ανταλλάγες προϊόντων, την τοπικότητα κάθε τοπικής ποικιλίας. Β. 1 Τέως Δήμος Λεύκτρου Πίνακας 1. Ετήσια είδη που κατεγράφησαν σε χωριά του τ. δήμου Λεύκτρου Χωριό Είδος Όνομα ποικιλίας και άλλες πληροφορίες Στούπα Σιτάρι Χοντρόσταρο Μαυραγάνι Με αχυρένιο άγανο και για αλεύρι. Φτιάνανε κριθαρένιο ψωμί Αραβόσιτος (λευκός) Βίκος Για διατροφή των ζώων Λαθούρι Σπάνια, για ζωοτροφές. Μπαμπούλα Λινάρι Βαμβάκι Ρεβίθι Αρακάς Vigna unguiculata Για φυτίλια Φαγοκούκι Μπλέζες Τσαουλί Μπαρμπούνι Καθιστό ή αναρριχώμενο Πηχιάρικο Αμπελοφάσουλο Γίγαντες (χρωματιστοί) 4

Σουσάμι Καπνός Ντομάτα Μελιτζάνα Πιπεριά Μαρούλι Σκόρδο Γογγύλι Λάχανο Κραμβιά Κολοκύθι Γίγαντες (άσπροι) Ίδια χρήση Κατσαρή Χοντροκατσαρή Τσακώνικη, όχι μαύρη Κέρατο, μικρή πεντανόστιμη Μάπα Γούλα Τρελό Γουρουνοκολοκυθιά Γλυκό Κομποκολοκύθι Άγρια Αγκινάρα Πατάτα Καρπούζι Πεπόνι Ελαιοχώρι Σιτάρι Λιανόσταρο Χοντρόσταρο Σμιγάδι Σίκαλη Βίκος Αρακάς (σιτάρι και κριθάρι) Φαγοκούκι (κοινό) Χοντρολάχανο Λάχανο Σπανάκι Σινάπι Σκόρδο Αντίδι Μαρούλι Κουνουπίδι Γούλα Αγκινάρα (άγρια) Χώρα Σιτάρι Διμηνίτης Μαυραγάνι Πλατίτσα Τσούγκριανη Λιανοσμίγαδο Χοντροσμίγαδο (σιτάρι με μικρό σπόρο και κριθάρι) (μαυραγάνι και κριθάρι) 5

Σίκαλη Αραβόσιτος Βίκος Ρεβίθι Αρακάς Μπαμπούλα Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Μελιτζάνα Πιπεριά Μαρούλι Λάχανο Κουνουπίδι Κράμβη Γογγύλι Κοκκινογούλι Παντζάρι Κρεμμύδι Σκόρδο Καρότο Σέλινο Κολοκύθι (μικρόσπερμη) (μεσόσπερμη) Μπαρμπούνι Μπαρμπούνι (άνευρο) Τσαουλί (με νεύρα) Τσαουλί (χωρίς νεύρα) Κατσαρή (μικρή) Ιταλική Φλάσκα Μαύρη Γλυκό Πατάτα Πεπόνι Καρπούζι Κάμπος Σιτάρι Μαυραγάνι Τσούγκρανης Καβέρα Αρακάς Λαθούρι Τρίμηνο (κανονικό) Πλαγομάρι 6

(μικρά για φάβα) Τσαουλί Καθιστό Ντομάτα Αλτομιριανή Αγγούρι Αγκινάρα Πεπόνι Γιατραίικα Σιτάρι Ζουλίτσα Μαυραγάνι Τσούγκριανη Λιανοσμίγαδο Χοντροσμίγαδο Σίκαλη Αραβόσιτος Αρακάς Μαυροκούκι (λουβίτσα) για φάβα Λινάρι Μαρούλι Κουνουπίδι Ραδίκι Βίκος Ζαχαριά Σιτάρι Ζουλίτσα Πλατίτσα Τσούγκριανη Χοντρόσταρο Σίκαλη Αραβόσιτος Βίκος Λαθούρι Μπιζέλι Ρεβίθι Πλαγομάρι Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Μελιτζάνα (μικρά για φάβα) Άνευρο (αναρριχώμενο) (καθιστό) Μπαρμπούνι Τσαουλί Κατσαρή Μηλιά 7

Πιπεριά Κουνουπίδι Κράμβη Σέσκουλο Σπανάκι Βλίτο Σέλινο Μυρώνια Αγκινάρα (κόκκινο) Κολοκύθι Γλυκό Γογγύλι Κρεμμύδι Σκόρδο Καρπούζι Πεπόνι Δρυόπη Σιτάρι Χοντρόσταρο Σμιγάδι Μπαμπούλα Φαγοκούκι ή μαυροκούκι Μπλεζοκούκι (φρέσκο) Στρωτό Αναρριχώμενο Γίγαντες Μαρούλι Κρεμμύδι Σκόρδο Αντίδι Κολοκύθι Κυβέλεια Σιτάρι Μαυραγάνι Τσούγκριανη Χοντρόσταρο Σμιγάδι Σίκαλη Αραβόσιτος Βίκος Ρεβίθι Λαθούρι Ντομάτα Φαβοκούκι Πλατοκούκι 8

Καρυοβούνι Κουνουπίδι Κράμβη Μαρούλι Κουνουπίδι Μελιτζάνα Κρεμμύδι Σκόρδο Κολοκύθι Κοκκινοκολόκυθο Γουρουνοκολόκυθο Άλλα κηπευτικά (μετά το 1962) Σιτάρι Σμιγάδι Σίκαλη Βίκος Ρεβίθι Ντομάτα Μαρούλι Λάχανο Κράμβη Κολοκύθι Μπλέζες Φαγοκούκι Κατσαρή Τρελή Απλωτή Γουρουνοκολόκυθο Κρεμμύδι Σκόρδο Πατάτα Εξωχώρι Σιτάρι Μαυραγάνι Ζουλίτσα Λεπτόσταρο Πλατίτσα Τσούγκριανης (Στάχυ κόκκινο, κόκκινο σιτάρι, κοκκινωπό άγανο, πολύ νόστιμο, χωρίς να το βράσεις το έτρωγες, μέτριο όχι αφράτο πολύ) Χοντρόσταρο Κοκκινόσταρο (κόκκινο άγανο-ρόδινο ψωμί, χυλόπιτες) Σπανό Σμιγάδι Λιανοσμίγαδο Χοντροσμίγαδο Σίκαλη Αραβόσιτος Για τα μουλάρια Σιτάρι και κριθάρι Μαύρο άγανο - πλατύ σιτάρι (δεν είχαν νερά) 9

Βίκος Μπαμπούλα Ρόβη Μπιζέλι Ρεβίθι Λαθούρι Αρακάς Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Μπάμια Πιπεριά Κολοκύθι Κρεμμύδι Βλίτο Σπανάκι Σέσκουλο Ραδίκι Λάχανο Μαρούλι Κουνουπίδι Καρότο Αγκινάρα Μελιτζάνα Για διατροφή των ζώων Για διατροφή των ζώων Λουπινάλευρο απαραίτητο για τα χοιρινά και το κρέας γίνεται καλό. Συγκομίζεται Ιούνιο- Ιούλιο. Χρώμα λουλουδιού μπλε, και βρώμη ζωοτροφή, στην πείνα λουπινόψωμο Πλαγομάλι (πλατοκούκι) Λουβίτσα Κουκοφάβα Γίγαντες Μπαρμπούνι Τσαουλιά «του καλαμιού», τσαουλιά μόνα τους. συγκαλλιεργεια Άνευρο μαυρομάτικο Κατσαρή Ιταλική (αυγοειδής) (καρπουζωτή) (στρογγυλή) Μακρουλή μακριά Φλωρίνης Μικρή Στρογγυλή Μπαρδουμπάνα (στρογγυλή για γεμιστή) Τρελή Γλυκοκολόκυθο Αυτοφυές Μάπα Ανοιχτό (για διατροφή των ζώων) Αγκαθωτή Μαύρη, μακριά 10

Πατάτα κόκκινη, μόνο για το σπίτι Καρπούζι Πεπόνι Κάτω Χώρα Σιτάρι Μαυραγάνι Λιανόσταρο Πλατίτσα Σπανό Τσούγκριανη Χοντρόσταρο Χοντροσμιγάδι Σίκαλη Αραβόσιτος Βίκος Για διατροφή των ζώων Μπαμπούλα ή Για διατροφή των ζώων γλυκοκούκι Αρακάς Αρακάς Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Κολοκύθι Λουβίτσα Πλαγομάλι Γίγαντες Μπαρμπούνι Τσαουλί Άνευρο Κατσαρή Καρπουζοντομάτα Μηλιά Τρελή Γλυκοκολόκυθο Γουρουνοκολόκυθο Κομπερή Μάπα Λάχανο Μαρούλι Κρεμμύδι Σπανάκι (αγκαθωτό) Κραμπί Κραμβολάχανο Πατάτα Αντίδι Προαστίο Σιτάρι Ζουλίτσα Λιανόσταρο Μαυραγάνι Σπανό 11

Σίκαλη Αραβόσιτος Βίκος Μπαμπούλα Αρακάς Μπιζέλι Vigna unguiculata Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Βλίτο Σέσκουλο Αντίδι Σπανάκι Κουνουπίδι Λάχανο Κολοκύθι Νεροκολοκύθα Γούλα Μελιτζάνα Μπάμια Πιπεριά Πατάτα Σουσάμι Κρεμμύδι Σκόρδο Καρπούζι Πεπόνι Τσούγκριανη Χοντρόσταρο Για διατροφή των ζώων Μονο για τα ζώα σανό, κίτρινο άνθος, ψιλός σπόρος Μόνο για τα χοιρινά Ψιλή Χοντρή Λουβίτσα Πλαγομάρι. Μαγειρεύονται φρέσκα, όλο το λουβί. Σπόρος από Καλαμάτα Ψιλά (λιανά), τα αλωνίζανε Πλαγοκούκι Μπαρμπούνι Τσαουλί Καθιστό Αμπελοφάσουλο Φτιάχνανε λιόπανα Κατσαρή (στρογγυλή) Μέτρια, ωραία, κρατάγαμε δικό μας σπόρο (ήμερο) (αγκαθωτό) Μάπα Τρελή Δεν καίγεται όταν τηγανίζεται. Την καλοκαιρινή την αγοράζουνε (στο Βαλτό, στην Μεσσηνία) Τοπικό Μανιάτικο (το φυτεύουν τέλος Απρίλη) 12

Αγκινάρα Τις τρώνε τα ποντίκια Μηλιά Σιτάρι Πλατάνα Χοντρόσταρο Σίκαλη Αραβόσιτος (κίτρινος) Βίκος Για διατροφή των ζώων Ρεβίθι Λινάρι Ντομάτα Σπανάκι Λάχανο Μπλέζες Φαβοκούκι Λουπίνες (γίγαντες) Άσπρο (σπαθωτό) Κολοκύθα (για πίτα) Κραμπί Γογγύλι Κρεμμύδι Πατάτα Λάκκος Σιτάρι Ζουλίτσα Μαυραγάνι Πλατίτσα Τσούγκριανη Χοντρόσταρο Σμιγάδι Χοντροσμίγαδο Σίκαλη Αραβόσιτος Αρακάς Ρεβίθι Ντομάτα Κολοκυθάκι Κρεμμύδι Σκόρδο (κίτρινο) Λουβίτσα Πλαγομάλι Άνευρο Μπαρμπούνι Τσαουλί 13

Αγκινάρα (άγρια) (ήμερη) Προσηλίο Σιτάρι Μαυραγάνι (λίγο σκούρο με άγανο αγκαθωτό και λίγο σκούρο στο αλεύρι (μύλος στο Βυρό) Και ένα άλλο που γινόταν στα βουνά (πανω στη Βασιλική) Τσούγριανη Το συνηθισμένο Σμιγάδι Τρία μετρικά αλεύρι και ένα βελανίδι. Το 40 στην πείνα Καταφύγι Αραβόσιτος Βίκος Λαθούρι Ρόβη Ρεβίθι Vigna unguiculata Κολοκύθι Μπρόκολο Λινάρι Λαχάνο Μαρούλι Αρακάς Ντομάτα Σκόρδο Σέσκουλο Σπανάκι Άνιθος Αντίδι Ραδίκι Μπρόκολο Βλίτο Πατάτα Φάβα και για μαγειρευτά Ψιλοκούκι Πλατοκούκι Πλαγουμάρι Μπαμπούλα (απο την περιγραφή μάλλον Lathyurus ochrus) (μόνο στις Κάλυβες) (Ωραίες ψιλή) Μπαρμπούνι στο Λεφτίνι Του καλαμιού καθιστό Αμπελοφασούλο στο Λεφτίνι (είχε πηγή) Κομποκολοκύθι Γλυκοκολοκύθα (μεγάλη) Τώρα φυντάνι από εμπόριο Τώρα φυντάνι από εμπόριο Από το εμπόριο Από το εμπόριο Από το εμπόριο Σήμερα από το εμπόριο Καλλιεργείται και τώρα (βγαίνει τέλη Μαίου αρχές Ιουνίου και δεν χρειάζεται νερό) τις καλλιέργειες τις είχανε στο δάσος της Βασιλικής στον Ταΰγετο, 14

Τσέρια- Γιατραίικα αλλάζανε πατάτα και σιτάρι με Αλαγονία Σιτάρι Καμπέρα (Ζουλίτσα) Τσούγκριανης (τα περισσότερα μαυράγανα) Δεν γινόταν Σμιγάδι Σιτάρι και κριθάρι (το ψιλό σιτάρι με κριθάρι και ήρα) Σίκαλη Στα 15 οκάδες σιτάρι έβαζες 2 οκάδες σίκαλη Δεν γινόταν Μπαρμπούνι ή μπάρτσα (μισό μαύρο μισό άσπρο) (το κουκί σε πολλά ήταν μισά μαύρα μισά άσπρα) 100 κιλά απο 2 λαχίδια (250 τμ) ποτιστικά ( 5 ώρες δρόμο 1700 μ υψόμετρο) Vigna unguiculata Πηχιάρικο (μετα το 1948) Vigna unguiculata Αμπελοφάσουλο (μαχαίρα) Ντομάτα Δεν ήξερε όνομα Πατάτα Μπανέρη (απόδοση 5 τονους) Άλφα (νόστιμη αλλά χωρίς απόδοση) Σπούντα Κολοκύθι Τρελλές (στον Ταύγετο) Γλυκοκολοκυθιά (στο Καταφύγι) Κομποκολοκυθιά (Κοντή) Πεπόνι Αγγούρι Μελιτζάνα Πιπεριά Βλίτο Μασουρόβλιτο (ήταν κούφιο μέσα αλλά όμως τρυφερό) Άσπρο Κουκοφάβα και χλωρό (μουσίτσες ή λουβίτσες) Μπλέζα ή πλαγομάρι Μπαμπούλα Χλωρό, σαν φασολάδα, και σπαστό σαν φάβα (ήταν λίγο πικρή και προτιμούσαν κουκοφάβα) Αρακάς Σήμερα από το εμπόριο Σιτάρι Χοντροσμίγαδο Λιανοσμίγαδο Σίκαλη Αγκίναρα Ραδίκι Αντίδι Αρακάς Κουνουπίδι Ζουλίτσα (δίστιχο) Μαυραγάνι Τσούγκριανη Καμπέρα όχι (τρεις σειρές) Μαυροκούκι, λουβίτσα (φάβα) 15

Μαρούλι Σκόρδο Κρεμμύδι Πατάτα Ντομάτα Απο Αλβανία Λινάρι Τσέρια Σιτάρι Μαυραγάνι Τσούγκριανη Χοντροσμίγαδο Λιανοσμίγαδο Μπαμπούλα (κόβανε πράσινη από το βουνό και την βάζανε στον ήλιο στα Τσέρια) Πλαγουμάρι Κουκιά τα κοπανίζεις λουβίτσες Σινάπι Σίκαλη Αρακάς Ρεβίθι Βίκο Για διατροφή των ζώων α Μια ποικιλία Vigna unguiculata Ντομάτα Αγγούρι Καρδαμύλη Σιτάρι (γεννήματα) Σπανό (Σαϊδόνα) Τσούγκριανη (Σαϊδόνα) Πλατιάσταχο Μαυραγάνι Ζουλίτσα στο βουνό Σίκαλη Σμιγάδι Μπαμπούλα Βίκος Κολοκυθάκι Κραμπιά Σπανάκι Ρεβίθι Κρεμμύδι Στα βουνα. Την έτρωγαν παξιμαδι Ξερό άσπρο, κόκκινο, καθιστό Αμπελοφάσουλο Στο βουνό Ψιλοκούκι Μαυροκούκι Χοντροκούκι Lathyrus ochrus για φαβα και σανό. Μυρίζει δεν είναι καλή Σανό για τα μουλάρια Γίγαντες στον Άγ. Δημήτριο Μπαρμπούνι 16

Σκόρδο Αρακάς Μπιζέλι Λαθουράκι Πατάτα Βαμβάκι Για φυτίλια Καλύβες Πεπόνι Γλυκό πεπόνι αργίτικο Ρεβίθι Στην Αγ. Σοφία. (μέτρια όχι χοντρή) Ντομάτα Βίκος Αγκινάρα Σιτάρι Σίκαλη Βίκος Σουσάμι Μπαμπούλα Ντομάτα Κρεμμύδι Κολοκυθάκι Καρπούζι Σκόρδο Μεγάλη, τεράστια (πριν και μετά τον πόλεμο) Γιά να φάνε τα ζωντανά, ανταλλαγές με Καρδαμύλη Τροφή για τα γουρούνια Άγρια Κόκκινος τσουγκριάνης Άσπρος Τσουγκριάνης Σπανό (το ανακατεύανε με αλλα) Μαυραγάνης Ζουλίτσα (στο βουνό) Στο βουνό Για τροφή στην κατοχή Για κουλουράκια, παστέλια Μικροκούκι, ψιλοκούκι. Φάβα από κουκιά (χειρόμυλο) Πλαγόμαλα (για την Σαρακοστή) Δεν τα τρώγαν, χοντρά Πράσινο χρώμα για σανό και ζωα, δεν την έτρωγαν Κατσαρή (όψιμη, αρωματική) Δεν έκανε ανθό στην αρχή. Άργησαν να κάνουν καρπό. Αρωματική Μανιάτικο Πρίμπιτσα Σιτάρι Τσούγκριανη Μαυραγάνι (ίσως) Σπανό (με σίκαλη) (Αγ. Δημητρη) Ζουλίτσα (Αγ. Δημήτρη) Χοντροσμίγαδο Σίκαλη Ρεβίθι Μπαμπούλα Για χλωρό Για χλωρό Σπέρνανε 40 χρονια πριν 17

Βίκο Γιά σανούς Πλατοκούκι Ψιλοκούκι (η πραγματική φάβα) Δεν έχουμε νερά Για τα αρνιά Λινάρι Για λιόπανα Αγ. Σοφία Σιτάρι Κάθε σπίτι διαθέτει αλώνι Βίκος Σίκαλη Ντομάτα Μελιτζάνα Μπάμια Μάραθο Άνιθο Σέλινο Αγκινάρα Λινάρι Σουσάμι Μπαμπούλα (στο βουνό) Πλαγοκούκι Ψιλοκούκι (φάβα) Για κουρελούδες, σακιά, λιόπανα Δεν έβαζε κανενας Για τα ζωντανά Μάτσα και την κοπανάγανε, την λιχνίζανε άνοιξη, ψιλή όχι σκούρα Γίγαντες (βάζανε στον Αγ. Δημήτρη και στα Ντουμπίτσια) γιατί έχουν νερό Μόνο φασόλι κήπου Τα αγόραζαν και τάιζαν τα χοιρινά. Σε Τσέρια, Προαστίο, Εξωχώρι βάζανε πολλά λούπινα Νιοχώρι Σιτάρι Χοντρόσταρο. Σε κάλο χωράφι (μεγαλύτερο σπόρο, κούφιο καλάμι και πλέκαμε «πλεμάδια» - κάπελα, 6 ράπες διπλές- Βρουλεα ή καπέλο- Τα πουλαγάνε) Πηγαίνανε στα αλώνια και παίρναμε τις ράπες Όταν ξεραινόταν ήταν προς το κόκκινο και πιο μεγάλα άγανα. Μέχρι το 1965 έσπερνε και αλώνιζε στην αλωναριά. Καλύτερο ψωμί Το χοντρόσταρο δεν ευδοκιμούσε στην Καστανιά Λιανόσταρο. Ανθεκτικότερο σε ξηρασία με γεμάτο καλάμι. Τα αγανα προς το μελανό. Δεν κανει για καπελά Μαυραγάνι. Στο βουνό. Σαν να κανει 6 γωνίες. Δεν το πείραζε ο πάγος Ζουλίτσα Σμιγάδι και σιτάρι το έσπερναν μαζί και το θερίζανε μαζί. Ένα λιμάρι (μια χούφτα) 18

Αγριολούπινο Λινάρι Αραβόσιτος Ρεβίθι Λαθούρι (Lathyrus ochrus) Λαθούρι (Lathyrus sativus) Αρακάς Αγκινάρα Βίκος Σπανάκι Λάχανο Σιναπι Σαρακίνικα Πατάτα Σε άγονα εδάφη Κίτρινο (ανθός άσπρο και μεγάλο) Οι Μανιάτες το λυγάνε σταφίδα. Η ποικιλία που έχανε στο παρελθόν ήταν διπλάσιο μέγεθος (Καστανιά Κοτουλέας Γεωργιος εχει την καλη ρατσα) Με βούλες μπλε. Ούτε η θάλασσα το πίκριζε Ψιλή και κόκκινη (για το σπίτι) 10 κιλά (Οκτώβρη, Νοερή). Για υφαντά. Ένα είδος λιναριού. Μαζί με τα στόρια το σπέρναμε. Το σκουλί καλύτερο το στουπί κατώτερης ποιότητας Την οψιμιά την βάζανε μετά το θέρο (τον Ιούλιο). Μέσα στα ρεβίθι πολύ αραιά. Ξερικά. Μέχρι τον Ιούνιο. Μπαμπούλα (έμοιαζε με το λαθούρι αλλά ήταν πιο πικρό και το τσέφλι ήταν σαν διπλό έκαιγε). Μεγάλο φύλλο, ήταν πιο πράσινο, το λουβί διπλός, το λουλούδι κιτρινωπό Λαθούρι, γλυκολούβι, πιο πλακί δεν ήταν στρογγυλό σαν την μπαμπούλα Μέσα στα λιόδενδρα και την έκοβε για σανό Αγριαγκινάρα με αγκάθια (δεν είχαν νερά) Αμπελοφάσουλο όχι (δεν είχαν νερά) Χοντρολάχανο Φουσκάρα (πίτες) Το 1941 δεν ξέρανε την καλλιέργεια. Ζαλώνανε 20 κιλά λαδί και πήγαινε Αλαγονία για να πάρει πατάτα. Μετά το 1973 που ήρθε το νερό. Στη Στούπα και νωρίτερα. Στασιές (αναχώματα) Πύργος Σιτάρι Χοντρόσταρο (χνουδάκι στην μια μεριά) Σπέρνονταν στη γοντινιά (γόνιμα εδάφη) Τα σταμάτησαν εδώ 50-60 χρόνια Λιανόσταρο Σκληρό Μαυραγάνι Σμιγάδι (Σιτάρι και κριθάρι) Την πουλάγαμε, κάναμε πολύ (1/10) Λουπινάλευρα (και για τον άνθρωπο σε πείνα). 20-25 φορτια Γλυκοκούκι Μοιάζει με το λαθούρι αλλά μικρότερο και γλυκό, σπερνόταν. Για διατροφή των ζώων και 19

για τους ανθρώπους Μαύρο ψιλό, κουκί. Μόνο για τον άνθρωπο Μανιάτικο μαύρο Λαθούρι Για διατροφή των ζώων Πλαγιομάλι. και πλαγιομάλι λέγεται φουσκαρήθρα (αν δέσει λίγα σποράκια, τρώγεται όλο το λουβί) πριν μεστώσει Αγριοβίκι Αυτοφύονται και τρώγονται χλωρά Αγριολουβί Αυτοφύονται και τρώγονται χλωρά Βίκος Για διατροφή των ζώων σανός και λούπινο. Να βγαίνει μια αζά και να ζαλίζει Αραβόσιτος Μπαμπούλα Μπιζέλι Ρεβίθι Χοντρό (όψιμα το Μάρτη σε χωράφια χέρσα) Ντομάτα Μελιτζάνα Βλίτο Πιπεριά Γογγύλι Ψιλή προς το ξανθό. Για φαγητό Καστάνια Σιτάρι Μία ποικιλία Σίκαλη Βάζανε στο Ξέχωρη, στα βουνά, πίσω προς τη Βασιλική καλός κάμπος, μέχρι το Καρυοβουνι Πλατανίτσα Ξαγκώνι Σμιγάδι 1 προς 5 Ρόβη Ρεβύθι Πολύ λίγο Βίκος Μελιτζάνα Τόματα Κολοκύθι Δυόσμος Μαντζουράνα Βασιλικός Ρίγανη Δυόσμος Μάραθος Άνηθος Σέλινο Πλαγομάρι Λιανοκούκι (φάβα) Ψιλός καλύτερος Χοντρός 20

Βλίτο Δικό της σπόρο Μαρούλι 35 χρόνια από Νιοχώρι Του καλαμιού, κόκκινο Πατάτα Αγκινάρα Το τρώνε τα ποντίκια Σαϊδόνα Σιτάρι Πλατίτσα (στάχυ πλατύ και κοκκινωπό, αγανό στο μαύρο). Ο πάππους της 10 τόνους στόρι Τσούγκριανης Κανονικό Σίκαλη Λινάρι Για διατροφή των ζώων (μουλάρια, άλογα, γαιδούρια) Το σπέρνανε Οκτώβρη στο καλύτερο κομμάτι χώμα και φουσκί, βοτάνισμα Σπάρτο Νομιτσί Ρεβίθι Μας έδωσε σπόρο -ρέβιθια ήταν διαφορετικά Σιτάρι Σκληρό σιταρι Λιανόσταρο Χοντρόσταρο Πατάτα Βλίτο Ραδίκι Χόρτα Παντζάρι Ντομάτα Αγγούρι Μαρούλι Αγκινάρα Κρεμμύδι Κολοκυθάκια Γαλατσίδες Μάραθος Αμυγδαλίθρες Αράβοσιτο Λαθούρι Αρακάς Μπαμπούλα Λινάρι Πλαγιοκούκι Μαυροκούκι Αχοιρινιές Βάζαμε κάπου κάπου, σπόρος λίγο πλακέ, πρασινωπός και λουλούδι μωβ Ξαγκώνι/ μπερικο Κανονικό (με δυο σειρές) Καλό χωράφι. Λιναρόσπορος για κατάπλασμα Γίγαντες ασπρόμαυροι 21

Κάτω Ρίγκλια Σουσάμι Ρόβη Μελιτζανα Τσάμπρος Κολοκυθιά Καρπούζι Πεπόνι Σιτάρι Δίκοκκο Σμιγάδι Λαθούρι Λινάρι Λαθούρι Κολοκύθα Ντομάτα Βαμβάκι Λόπια άσπρα (τα έτρωγαν χλωρά) Κάτι λουβιά μεγάλα και τριπλά σειρά. Άψητο σουσάμι, ξανθό, για κουλούρια, μνημόσηνα Πολύ πιο μελανή Κίτρινο κολοκύθι, τραγανό, ξινό (στη Χριστιάνα). Έχει σπόρο δικό της (10 χρόνια μου τον δώσαν απο την ταβέρνα του Χρήστου από τον έμπορα) Γλυκοκολοκύθα Μικρό αλλά αρωματικό Μικρό αλλά αρωματικό Χοντρόσταρο, εισαγώμενο, καλύτερο ψωμί, μετά το 1950 Αγριοσίταρο ή λιανόσταρο ήταν το δίκοκκο. Αλεύρι για ψωμί νόστιμο όχι φουσκωμένο Κοντέρνα (βελτιωμένη) και αλλες ποικιλίες Αρχικά για αλεύρι και μετά γιά τα ζώα Στη σπορά έβγαινε μαζί, λίγο το κριθάρι πολύ το σιτάρι. Το τσόφλι έβγαινε με την κρησάρα Σανό Για διατροφή των ζώων. Πιο ξανθός ο σπόρος από μπαμπούλα Ψιλή ξανθιά σε άγονα μέρη παρά πολύ. Γίνονταν για το σπίτι. Ένα χωράφι σιτάρι και 5 άκρες φακή Μπαμπούλα, πιο μεγάλος σπόρος από του λαθουριού και πιο σκούρος. Σε πόναγε το κεφάλι άμα έτρωγες. Είναι συγγενής με το λαθούρι. Έκανε πολύ σανό «που τρέχουν» αλλά ξηρικές όπως αυτές στη Δρυόπη Καλαματιανή Το φύτευαν μόνο για τα λυχναράκια Μικρό μαύρο (φρέσκο και φαβα) Λέγονται κουκιά, και φαβοκούκια, το καλύτερο φαβα Πλαγιοκούκι Μαρούλι Άνω Ρίγκλια Σιτάρι Λιανόσταρο πιο ανθεκτικό Χοντρόσταρο, δεν παραγινότανε γιατί πλάγιαζε Λινάρι Βίκος Πιο πολύ στον Πύργο Φάβα 22

Σπανάκι Μαρούλι Χοντρολαχανο Βλίτο Μελιτζάνα Ντομάτα Λαθούρι Καπνός Ρεβίθι Πλατοκούκι/ πλαγιομάλι φρέσκο. Το μαγειρεύουν Ένα χόρτο σαν γογγύλι άσπρο πολλές δεν είχαμε νερά πολλές δεν είχαμε νερά Πλάτσα Σιτάρι Ξέσουρτο σιτάρι (φτιαχνανε καπελα για τη ζεστη) Για διατροφή των ζώων Για διατροφή των ζώων Βίκος Για διατροφή των ζώων Για γουρούνια Ρεβίθι Σπέρναμε από παλιά Πλαγομάλι Για φάβα Λαθούρι Σπέρναμε Για διατροφή των ζώων (τα φύλλα του σαν του βίκου μακρουλά) Χρώμα προς το μπλε. Αν έτρωγες σε ζάλιζε Μπαμπούλα Vigna unguiculata Vigna unguiculata Σουσάμι Αραβόσιτος Δεν την ήξερε (πολύ ωραία τον παλιό καιρό) Τσαουλί Μπαρμπούνι Γίγαντες όχι Αμπελοφάσουλο Πηχιάρικο (οι έμποροι τα φέρνανε) Μέτρια (εποχή μάνας του) Αραποσίτι, κούκλα, μεγάλη ρόκα (ταίζαμε κότες και την τρώγαμε). Ρεβίθι, κούκλα και σουσάμι (Μάιο) σπέρνονταν όλα στη τελευταία βροχή Σέσκουλο Σπανάκι Πηγή Σιτάρι Χοντρόσταρο (δεν είχε άγανο) καθαρό σιτάρι κάναμε ψωμί Λιανόσταρο (σμιγάδι) (είχε άγανο γιατί είχε το κριθάρι) Σίκαλη Ρεβίθι Ξαγκώνι (στην Μηλιά είχανε και δεν την αλώνιζαν, τα κάνανε μάτσα και την χτυπούσαν) τα μέρη τους Πλαγιομάρι (μονό στους κήπους για φαγητό) 23

Μαύρο κουκί για φάβα (χωράφι) Μπαρμπούνι (κήπος) Τσαουλί (κήπος) Vigna unguiculata Πηχιάρικο (κήπος) Μελιτζάνα (κήπος) Μπάμια Λίγες (κήπος) Μαρούλι (κήπος) Το καλύτερο τους Ντομάτα Κατσαρή (μια βασταριά 2 οκάδες) δεν έχει κρατηθεί σπόρος Αγγούρι Συγκομιδή αγγουριών πριν 2 χρόνια κάτω στα Ρίγκλια Λάχανο Μάπες, όχι τότε, τώρα ναι Κολοκυθιά Γλυκοκολοκύθα Στρογγυλό Λαθούρι. Βάζανε στην κατοχή στα κτήματα Μπιζέλι Κατοχή Μπαμπούλα Δεν την είχε ακούσει Θαλάμες Σιτάρι Το συνηθισμένο σκληρό (κοκκινωπό) Πλατίνα ωραίο μαλακό στόρι Δεν καλλιεργούσαν μαυραγάνι Σίκαλη (την καλλιεργούσαν στην Λαγκάδα και στα βουνά επάνω) Ρεβίθι Αραβόσιτος Vigna unguiculata Vigna unguiculata Βίκος Αγκινάρα Καρπούζι Ντομάτα Μικρά σκούρα Ο κάμπος είχε ρεβίθι και αραβόσιτος (Ρεβίθι στο τρίτο αλέτρι) έκανε ωραίο ψωμί, παξιμάδια, μέσα σε κιούπια και λίγο αλεύρι από κάτω και κομματιαζόταν, γυρίζαμε το πεσκίρι, δεν φούσκωνε. Ακόμα τα μαγειρεύουν Κούκλα συνηθισμένο κίτρινο, αλαμποκάλευρο. Δεν ήταν άσπρο. Μετά την κατοχή όχι μεγάλη παραγωγή. Πλαγιομάλι Μικρό για φάβα Καθιστό, άνευρο Μικρούλι άσπρο (φασολάδες) λόπια ξερά Γίγαντες, όχι στο παρελθόν. Τώρα κάποιοι Μαυρομάτικο Κατσικάντερο, πηχιάρικο Πάρα πολλές (μικρές σκούρες) Μέσα στη βρώμη και το γρασίδι καλύτερο. Ο βίκος (βλαστάρι) κανει γάλα για τα γουρούνια Άνυδρο. Μέτριο μέγεθος Άνυδρη Κατσαρή Παστοντομάτα (για παστά) Αυγοντομάτα 24

Πεπόνι Κολοκυθιά Σουσάμι Άνυδρο στρογγυλό με νερά με χρώματα Ξερική Γλυκοκολόκυθο καλοκαιρινό Το κόκκινο κολοκύθι το κάνανε κολοκυθόπιτες με τραχανά με σπανάκια, κολοκυθοκεφτέδες Γουρουνίνα, αυτά που τρώμε σήμερα γιατί μοιάζαμε σαν γουρουνοπουλάκια Ατομική χρήση (κήπος) Άσπρο σουσάμι (κουλούρια, ψωμιά, παξιμάδια) δεν κάνανε παστέλια γιατί ήθελε μέλι και ποσότητα Πρόβλημα από ποντίκια Αγκινάρα Αγ. Νίκωνας Σιτάρι Συνήθως άσπρο (ή Πολιάνα) Μαυραγάνι (που και που) Σμιγάδι Αραβόσιτος Ρεβίθι Vigna unguiculata Σπανάκι Αντίδι Σκόρδο Κρεμμύδι Λάχανο Μάραθο Δυόσμο Μπαμπούλα (μάλλον Lathyrus ochrus) Γλυκοκούκι Τσάμπρος Φασκόμηλο Βαμβάκι Καπνός Σπανάκι Άνηθος Για ζωντανά, χλωρό και σπόρο, δεν θυμάται αν έκανε καρπό Ψιλή φακή και βαθύχρωμη Όπως το σημερινό, σκληρά στραγάλια Λόπι (λευκό, μικρό) τα φέρναμε από αλλού Μαυρομάτικο (μαύρο) το φέρναμε από αλλού Χοντρολάχανο (πιο μεγάλο από γογγύλια) Σαν φυτό μοιάζει με το γλυκοκκούκι. Το γλυκόκοκκι είναι μικρότερο από τον αρακά και όχι 3-4 σποράκια. Έμοιαζε με το μπιζέλι Άνθος ροζ Μαλλιαροκούκι Σαπουνάκι Δεν ήταν άγριο, δίνει ο ένας στον άλλο Έχει και τα λουβιά. Το άγριο έχει αγριέψει. Άσπρο και μπλε χρώμα. Το φύλλο έχει γίνει λεπτούλικο έχει αγριέψει (στον κήπο) Για τα φυτίλια Στη ζούλα. Έφτιαχνε και πουράκια Λαγκάδα Σιτάρι Χοντρόσταρο (Εμπλουτσιάνικα) Λιανόσταρο (το ίδιο αλλά ήταν λεπτό) (αγκαθωτό) Το ίδιο αλλά λεπτό Μαυραγάνι Πλατίνα 25

Καλαμίτσι Βίκος Ρεβίθι Vigna unguiculata Vigna unguiculata Μπιζέλι Μπαμπούλα Λινάρι Σουσάμι Κολοκύθι Καρπούζι Πεπόνι Ντομάτα Σίκαλη Αραβόσιτος Λαθούρι Λινάρι Μαρούλι Κολοκύθα Καρπουζι Πεπόνι Ντομάτα Βίκος Σιτάρι Ρεβίθι Πατάτα Σίκαλη Λαθούρι Ξαγκώνι (έξι γωνίες) Για τα πρόβατα Ίδια με τα σημερινά (χοντρή και ψιλή, ξανθή και μελαχρινή) Λόπι (άσπρο προς κίτρινο) Μπαρμπούνι Πηχιάρικο Μαυρομάτικο (μέσα στις κούκλες) Αμπελοφάσουλο Αρακάς Πλαγιομάλι μεγάλο Λιανοκούκι, μαύρο μικρό κουκί (φάβα) Λαθούρι Γλυκοκολοκύθα Ζαχαροκολοκύθα Κολοκυθάκι Πολύ φαρμάκι Κούκλα Τότε που δεν είχαμε στόρι και έχει που ήταν πετρώδες μάζευες αγκαλιά, το κάνανε φάβα (πράσινο λουλούδι) Για λιόπανα, σακιά, στουποσέντονα Γλυκοκολόκυθο, ζαχαροκολόκυθο, φαγητό με κρεμμυδάκι Του Καπελάρη (με ρίγες) Το δίνανε στα ζώα Αν είχανε 20 οκάδες κουκί φτιάχνανε φάβα Μαυραγάνι Κέρινο στάχυ μεγάλο είχε πέντε γραμμές Απόσκιο χωράφι Στο Προαστίο Στο Καλαμίτσι Στο Λάκκο Αυτό είναι ο βίκος, η μπαμπούλα είναι πιο γλυκό και πιο άσπρο. Η μπαμπούλα σαν το μπιζέλι. Παράφυλλα σαν αυτιά λαγού. Δεν τρώγανε γιατί είχε μια δόση ζάλης 26

Αγ. Νικόλαος Σιτάρι Λιανότερο με μεγάλο στάχυ Ξανθό με χοντρά σπόρια (χοντρόσταρο) Ντομάτα Κατσαρή Μελιτζάνα, Κολοκυθιά Αντίδι Σπανάκι Αγγούρι Ραδίκι Σέλινο Αγκιναρα Αγ. Νικόλαος (Σελίνιτσα) Σιτάρι (1960-61 σταμάτησαν. Έσπερνες 100 κιλά και έκανες 200) Τραχήλα Σιτάρι Κόκκινο με μεγάλα μουστάκια, χοντρός σπόρος, φτιάχναμε ψωμί Άγ. Δημήτριος Ντομάτα Μελιτζάνα Ρεβίθι Σιτάρι Αραβόσιτος Λαθούρι Ντομάτα Μελιτζάνα Πατάτα Ρεβίθι Σουσάμι Λινάρι Καπνός Αγγούρι Βαμβάκι Αντίδι Καρπούζι Πεπόνι Μπάμια Τσίμπαγε Λιανοκούκι, ψιλό κουκί (ψιλοκούκι) Μπλέζες, πλαγιομάλια Πλαγομάλι Από το εμπόριο Δεν έχω βάλει Για τα χοιρινά, της Μανής τα στραγάλια Ναι για φάβα Από το εμπόριο Ναι αλλά όχι τα λόπια τα φρέσκα τα πηχιάρικα/αμπελοφάσουλα Αγοραστό Πλαγιομάλι Μικροκούκι (κουκοφάβα) Ίσως 27

Λαγκάδα Κολοκύθι Μελιτζάνα Μαύρη Σέλινο Μαϊντανός Φασολάκι Μαύρο Λαθούρι Βίκος Πεδινό Σιτάρι Τσούγκριανη. Αχυρένιο χρώμα μεγάλα αγανά, αχυρένια Ωραίο ψωμί Ντομάτα Φασολάκι Του καλαμιού μπαρμπούνι Αγγουριές Πατάτα Πατάτα από το βουνό (σπούντα) Κολοκυθιά Κοντή Σουσάμι (μια φορά οι παππούδες της) Λινάρι Πλαγουμάρι Μικρό κουκί για φάβα Λαθούρι Μπαμπούλα Για διατροφή των ζώων όχι Μαυρομάτικο όχι Γαϊτσιές Ντομάτα Κόκκινα Πετρωτό Σιτάρι Τσούγκριανης (Άσπρα άγανα. Ανοιχτό, αραιό στόρι, πολύ αλεύρι) Δρομηνίτσα Διμηνέος το σπέρναμε τον Μάρτη Κέντρο Γίγαντες, παλιά καλλιεργούσαν Μπαρμπούνι (χλωρό και ξηρικό) Vigna unguiculata Αμπελοφάσουλο Vigna unguiculata Κολοκύθι Πεπόνι Καρπούζι Σιτάρι Βίκος Πηχιάρικο Ζουρλό (από δω μέχρι εκεί κάτω και βγάζαμε μέχρι τα Χριστούγεννα) Ριζίτια (γίνονται κοντές) Γλυκοκολόκυθα (Κολοκύθα) Τύπου αργείτικο γιατί πριν ωριμάσουν σκάνε Για διατροφή των ζώων 28

Β. 2 Τέως Δήμος Αρχαίας Ιθώμης Πίνακας 2. Ετήσια είδη που κατεγράφησαν σε χωριά του τ. δήμου Ιθώμης Χωριό Είδος Όνομα ποικιλίας και άλλες πληροφορίες Αριστοδήμειο Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Καμπέρα (βελτιωμένη) Σόργο Σκουπόχορτο Βίκος Μηδική Τριφύλλι Μπαρμπούνι Τσαουλί Vigna unguiculata Μαυρομάτικο Vigna unguiculata Κατσικάντερο Vigna radiata Ψιλοφάσουλο Ρεβίθι Αρακάς Μπιζέλι Λινάρι Ντομάτα Κολοκύθι Αγγούρι Μελιτζάνα Καρπούζι Πεπόνι Κρεμμύδι Σκόρδο Πιπεριά Μαρούλι Λάχανο (μεγάλο) Χοντροκατσαρή Μηλιά Αντζέ (βελτιωμένη) Γλυκοκολόκυθο Απλωτό (στρογγυλό-πράσινο) Αργείτικο (μικρό, σαν καμπάνα) Μάπα Βαλύρα Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Αραβόσιτος Ρύζι Βίκος Καμπέρα (βελτιωμένη) Εξαγγώνι Κούκλα (άσπρο) Γλασέ, καρολίν (βελτιωμένες) 29

Ρεβίθι Vigna unguiculata Vigna unguiculata Vigna radiata Lab lab Μπιζέλι Λινάρι Σουσάμι Ντομάτα Αγγούρι Κολοκύθι Νεροκολοκύθι Λάχανο Σινάπι Ραδίκι Αντίδι Κουνουπίδι Μαρούλι Καρπούζι Πεπόνι Πιπεριά Άνευρο Τσαουλί Ξεσπηνητό Μαυρομάτικο Πηχιάρικο Μαυρομάτικο (μέσα στις κούκλες) αμπελοφασουλο Ψιλοφάσουλο Τσικούρα ή ξυλοκερατίσιο (μικρός σπόρος) (πλατύς σπόρος) (μεγάλος σπόρος) (μικρός σπόρος) Χοντροκατσαρή Αντζέ, Ρόμα (Ιταλική) βελτιωμένες Ριζίτικο Γλυκοκολοκύθα Κλούμπα ή φτιάλα Μάπα Ροϊδίκι (ανοιχτό πράσινο) (σκούρο πράσινο) Αργείτικο (μακριά) (κοντή) Καμπανωτή Μελιτζάνα Ρεπάνι Αγκινάρα (άγρια) Σκόρδο Αρσινόη Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Ψιλόσταρο Ερέτρεια, καμπέρα (βελτιωμένες) Αραβόσιτος Βίκος 30

Ρεβίθι Vigna unguiculata Vigna unguiculata Lab lab Μπιζέλι Λινάρι Κρεμμύδι Σκόρδο Ντομάτα Αγγούρι Πατάτα Κολοκύθι Άνευρο Μπαρμπούνι Τσαουλί Μαυρομάτικο ή αμπελοφάσουλο Πηχιάρικο ή κατσικάντερο Τσικουρίτσα (μακρύ) Χοντροκατσαρή Μηλιά Ιταλική Ριζίτης Γλυκοκολοκύθα Κλούμπα Μάπα Νεροκολοκύθι Λάχανο Κουνουπίδι Λάχανο Σινάπι Μαρούλι Μελιτζάνα (μακριά) Πιπεριά Καυτερή Μπάμια (μακριά) Κρεμμύδι Σκόρδο Αγκινάρα Άγρια Λάμπαινα Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Χοντροσίτι Ερέτρεια, καμπέρα, Διασταύρωση (βελτιωμένες) Αραβόσιτος Βίκος Ρεβίθι Μπιζέλι Αρακάς Πλατοκούκι Άνευρο Μπαρμπούνι 31

Vigna unguiculata Vigna unguiculata Lab lab Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Κρεμμύδι Σκόρδο Μπάμια Μελιτζάνα Πιπεριά Κουνουπίδι Λάχανο Αγκινάρα Κολοκύθι Νεροκολοκύθι Καρπούζι Πεπόνι Πηχιάρικο ή κατσικάντερο Μαυρομάτικο Τσικουρίτσα Χοντροκατσαρή Μήλο Ιταλική Αντζέ (βελτιωμένη) (στρογγυλή) (μακρουλή) (στρογγυλή) (μακρουλή) Μάπα (ήμερη) (άγρια) Γλυκοκολοκύθι Καθιστό Ριζίτης Φκιάλη (μαύρο, στρογγυλό) Αργείτικο Ξυλάγγουρο Σπανάκι Ραδίκι Πατάτα Ρύζι Ζερμπίσι Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Ψιλόσταρο Αράβοσιτος Βίκος Ρεβίθι Μπιζέλι Ερέτρεια, Νούμερο (βελτιωμένες) (ντόπιο) Αθηναίδα (βελτιωμένη) (κίτρινο) (μικρόσπερμη) (πλατύσπερμη) (με μεγάλο λοβό για χλωρό) (με μικρό λοβό για φάβα) Άνευρο 32

Vigna unguiculata Vigna unguiculata Vigna unguiculata Lab lab Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Μπάμια Κολοκύθι Νεροκολοκύθα Λάχανο Κουνουπίδι Κρεμμύδι Σκόρδο Σινάπι Μελιτζάνα Αγκινάρα Ραπανάκι Κουνουπίδι Πιπεριά Μαρούλι Πεπόνι Λόπι (Τσαουλί) άσπρο, στρογγυλό Λόπι (Τσαουλί) άσπρο, μακρόστενο Μπαρμπούνι Τσαουλί (καφέ) Κατσικάντερο ή πηχιάρικο, κοντοπηχιάρικο Κατσικάντερο ή πηχιάρικο - μακριά Μαυρομάτικό Τσικουρίτσα Χοντροκατσαρή ή ζερμπισιώτικη Ροζέ ή τριανταφυλλένια Ζερμπισέϊκη (στρογγυλή) Σαλιάρα Γλυκοκολόκυθο Απλωτό Κομποκολοκύθα Ριζίτης Μάπα (άσπρο-στρογγυλό) (μακρύ-άσπρο) Αγκαθωτή Ήμερη (στρογγυλές-κοντές) Καρπούζι (μαύρο) Κοχύλι Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Πλακούλα Αραβόσιτος Βίκος Νούμερο (Βελτιωμένη) Εξαγγώνι (πρώιμο) (όψιμο) (πλατύσπερμη) (στρογγυλή) 33

Ρεβίθι Vigna unguiculata Vigna unguiculata Lab lab Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Μελιτζάνα Μπάμια Πιπεριά Σπανάκι Ραδίκι Σπανάκι Μαρούλι Κολοκύθι Κρεμμύδι Σκόρδο Αγκινάρα Λόπι Άνευρο Μπαρμπούνι Τσαουλί-καθιστό Τσαουλί-καλαμιού Κατσικάντερο ή πηχιάρικο Χωραφίσιο ή Μαυρομάτικο Τσικουρίτσα Χοντροκατσαρή Μηλιά Τριανταφυλλένια (έρπον-κοντό) (μακρύ) (στρογγυλή-μαύρη) (στρογγυλή) Ροϊδίκι Ριζίτης Απλωτό Γλυκοκολοκύθα (άσπρο-στρογγυλό) (άσπρο-μακρύ) Αγκαθωτή Ήμερη Πατάτα Ρευματιά Σιτάρι Γκρινιάς Πλακούλα ή ψιλόσταρο Μαυραγάνι Ερέτρεια (βελτιωμένη) Σμιγάδι Αραβόσιτος Βίκος Ρεβίθι Μαρτιάς (κίτρινος) (μικρόσπερμη) (μεγαλόσπερμη) Λόπι Τσαουλί 34

Vigna unguiculata Lab lab Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Λάχανο Κουνουπίδι Κρεμμύδι Σκόρδο Αγκινάρα Πατάτα Κολοκύθι Μαυρομάτικο Τσικουρίτσα Χοντροκατσαρή ή κατσαρή Μάπα Αητοβουνέϊκο Αγκαθωτή Ήμερη Σπούντα Απλωτό Ριζίτικο ή κομπίτικο Νεροκολοκύθα Μελιτζάνα Μπάμια Χρυσότοπος Σιτάρι Γκρινιάς Μαυραγάνι Πλακούλα Αραβόσιτος Βίκος Ρεβίθι Vigna unguiculata Vigna unguiculata Lab lab Λινάρι Ντομάτα Αγγούρι Λάχανο Κουνουπίδι Μαρούλι Μπρόκολο Κολοκύθι Νεροκολοκύθα Μελιτζάνα Πιπεριά (μικρόσπερμη) (πλατύσπερμη) Μαυροφάσολο Μπιρμπίλα Κατσικάντερο ή πηχιάρικο Μαυρομάτικο Τσικούρα Κατσαρή Χελώνα Μάπα Γλυκοκολόκυθα Απλωτό (πράσινη-μακρόστενη) Κέρατο 35

Μπάμια (μακριά) Αγκινάρα (αγκαθωτή) Κρεμμύδι Σκόρδο Πατάτα Μαυρομάτι Σιτάρι Αραπάκι Ασπρόσταρο Γκρινιάς Μαυραγάνι Ψιλόσταρο Κοντορόζα (ίσως βελτιωμένη) Καμπέρα (βελτιωμένη) Εξαγγώνι Αθηναϊδα (βελτιωμένη) Σμιγάδι Αραβόσιτος Βίκος Ρεβίθι (λεπτόσπερμη) (ψιλό κουκί) (χοντρό κουκί) Άνευρο Λόπι καθιστό Κατσικάντερο Ριζίτικο άσπρο Ριζίτικο μπιρμπίλο Τσαουλί Vigna unguiculata Πηχιάρικο Vigna unguiculata Μαυρομάτικο Lab lab Τσικουρίτσα Λινάρι Ντομάτα Χοντροκατσαρή Μηλιά Ιταλική-χοντρή Ροζ (από Αυστραλία) Αγγούρι Καθιστό Κρεμμύδι (άσπρο) Σκόρδο Κολοκύθι Νεροκολοκύθα Αγκινάρα Γλυκοκολόκυθο Ριζίτικο Κομπέρα Φκιάλα 36