ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, 4.3.2016 COM(2016) 144 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ Κοινό Σχέδιο Δράσης ΕΕ-Τουρκίας - Τρίτη έκθεση υλοποίησης EL EL
Εισαγωγή Κοινό Σχέδιο Δράσης ΕΕ-Τουρκίας Τρίτη έκθεση υλοποίησης Περίοδος αναφοράς: 1η Φεβρουαρίου έως 2 Μαρτίου Στις 29 Νοεμβρίου 2015, κατά τη σύνοδο κορυφής ΕΕ-Τουρκίας, η Τουρκία και η ΕΕ ενεργοποίησαν το κοινό σχέδιο δράσης (ΚΣΔ) που είχε συμφωνηθεί «ad referendum» στις 15 Οκτωβρίου 2015. Ο στόχος του ΚΣΔ είναι να ενταθεί η συνεργασία για τη στήριξη των Σύριων προσφύγων που τελούν υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας και των κοινοτήτων υποδοχής τους στην Τουρκία και να ενισχυθεί η συνεργασία για την πρόληψη των παράτυπων μεταναστευτικών ροών προς την ΕΕ. Ως εκ τούτου, η υλοποίηση του ΚΣΔ αναμένεται να επιβάλει την τάξη στις μεταναστευτικές ροές και να συμβάλει στην ανάσχεση της παράτυπης μετανάστευσης. H παρούσα είναι η τρίτη έκθεση υλοποίησης του ΚΣΔ η οποία καλύπτει τη χρονική περίοδο από την 1η Φεβρουαρίου έως τις 2 Μαρτίου 1. Στόχος της είναι η ενημέρωση σχετικά με την ουσιαστική συνέχεια που δόθηκε από την Τουρκία και την ΕΕ στις αντίστοιχες δεσμεύσεις τους κατά την περίοδο αναφοράς, τρεις μήνες μετά την ενεργοποίηση του ΚΣΔ. Οι εν λόγω εκθέσεις αποτελούν μέρος της συνολικής προσπάθειας να παρακολουθείται στενά η κατάσταση. 1. Μέρος 1 1.1. Στατιστικά στοιχεία (στην ΕΕ) Ένας από τους βασικούς στόχους του ΚΣΔ είναι η επίτευξη αποτελεσμάτων, ιδίως στην ανάσχεση της εισροής παράτυπων μεταναστών. Προκειμένου να παρακολουθείται η πρόοδος, στις αρχές του 2016 καθιερώθηκε διαδικασία συλλογής στοιχείων μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας 2. Ο αριθμός των ατόμων που φθάνουν παράτυπα στην ΕΕ από την Τουρκία παραμένει υψηλός για αυτήν την περίοδο του έτους, κατά την οποία οι χειμερινές καιρικές συνθήκες αναμενόταν να συμβάλουν στη μείωση του αριθμού των αφίξεων. Ειδικότερα, κατά την περίοδο αναφοράς (δηλ. από 1η Φεβρουαρίου έως 2 Μαρτίου): ο συνολικός αριθμός των παράτυπων μεταναστών που έφτασαν στην ΕΕ δια θαλάσσης και από ξηράς (δηλ. μέσω Ελλάδας και Βουλγαρίας) ήταν 56 887 έως τις 29 Φεβρουαρίου. Οι περισσότεροι από αυτούς, δηλ. 56 335 ή ποσοστό 99 %, διέσχισαν το Αιγαίο Πέλαγος μέχρι τα ελληνικά νησιά. Ο ημερήσιος μέσος όρος των παράτυπων διελεύσεων προς την Ελλάδα ήταν 1 943 έως τις 29 Φεβρουαρίου, 19 προς τη Βουλγαρία και το σύνολο ήταν 1 962. Σε εβδομαδιαία βάση, οι παράτυπες αφίξεις στην Ελλάδα ανήλθαν, κατά μέσο όρο, σε 13 358. Κατά το πρώτο ήμισυ του Φεβρουαρίου σημειώθηκε πτωτική τάση, αλλά τα αριθμητικά στοιχεία αυξήθηκαν εκ νέου κατά το δεύτερο ήμισυ του Φεβρουαρίου. Χάριν συγκρίσεως με προηγούμενους μήνες: 1 Ωστόσο, η έκθεση αναφέρεται επίσης σε ορισμένες περιπτώσεις σε στοιχεία, εξελίξεις και αποφάσεις που λήφθηκαν παλαιότερα ή τις πρώτες ημέρες του Μαρτίου. 2 Στο πλαίσιο αυτό, έχουν καταρτιστεί τρεις κοινές επισκοπήσεις μεταξύ της ΕΕ και της Τουρκίας. Από την πλευρά της ΕΕ, η διαδικασία συλλογής στοιχείων αξιοποιεί πλήρως τη χρήση των ολοκληρωμένων ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση πολιτικών κρίσεων (IPCR). 2
ο συνολικός αριθμός παράτυπων αφίξεων από την Τουρκία στην Ελλάδα κατά τους μήνες Σεπτέμβριο, Οκτώβριο, Νοέμβριο, Δεκέμβριο του 2015, Ιανουάριο και Φεβρουάριο του 2016 ανήλθε, αντίστοιχα, σε 147 639, 214 792, 154 381, 104 399, 61 602 και 56 335. Για τους ίδιους μήνες, οι αντίστοιχοι ημερήσιοι μέσοι όροι ανήλθαν σε 4 921, 6 929, 5 146, 3 368, 1 987 και 1 943 άτομα. Οι παράτυπες είσοδοι από Τουρκία προς Ελλάδα τον Δεκέμβριο, τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο παρουσιάζονται στα ακόλουθα γραφήματα: στο γράφημα 1 παρουσιάζεται ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων ανά ημέρα και στο γράφημα 2 παρουσιάζονται οι παράτυπες αφίξεις ανά εβδομάδα 3. Στο γράφημα 3 παρουσιάζεται ο αριθμός των παράτυπων αφίξεων ανά μήνα από την Τουρκία στην Ελλάδα, κατά την περίοδο μεταξύ Σεπτεμβρίου 2015 και Φεβρουαρίου 2016. Στο γράφημα 4 εμφανίζονται οι παράτυπες αφίξεις κατά την ίδια περίοδο, δηλ. μεταξύ Σεπτεμβρίου 2015 και Φεβρουαρίου 2016, κατανεμημένες ανά κυριότερες εθνικότητες (με βάση τη δήλωση των μεταναστών κατά την άφιξή τους), δηλ. Σύριοι και έπειτα Αφγανοί και Ιρακινοί. Από τα κατανεμημένα αριθμητικά στοιχεία προκύπτει μείωση του ποσοστού των Σύριων (από 69 % σε 51 %) και αύξηση του ποσοστού των Αφγανών (από 18% σε 25 %) και των Ιρακινών (από 8% σε 17 %). 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 Ημερήσιες παράτυπες είσοδοι από την Τουρκία στην Ελλάδα 1η Δεκεμβρίου 2015-2 Μαρτίου 2016 Γράφημα 1: Πηγή: Στοιχεία αναφοράς του Frontex για τα Δυτικά Βαλκάνια 3 Όπως και στην πρώτη και τη δεύτερη έκθεση υλοποίησης του ΚΣΔ, στα γραφήματα αυτά παρουσιάζονται μόνο οι είσοδοι από την Τουρκία στην Ελλάδα, καθώς αυτές αντιπροσωπεύουν ποσοστό μεγαλύτερο από το 99% των συνολικών εισόδων. 3
Εβδομαδιαίες παράτυπες είσοδοι από την Τουρκία στην Ελλάδα Δεκέμβριος 2015 - Φεβρουάριος 2016 30000 25000 20000 15000 27218 27069 19940 26089 15812 15776 15383 19383 17730 10000 12492 13067 Είσοδοι 5000 8315 8002 0 Γράφημα 2: Πηγή: Στοιχεία αναφοράς του Frontex για τα Δυτικά Βαλκάνια 250000 200000 150000 100000 50000 0 Μηνιαίες παράτυπες είσοδοι από την Τουρκία στην Ελλάδα, Σεπτέμβριος 2015 - Φεβρουάριος 2016 214792 147639 154381 110835 61602 56335 Σύνολο Γράφημα 3: Πηγή: στοιχεία FRAN (2015) και στοιχεία αναφοράς για τα Δυτικά Βαλκάνια του Frontex (Ιανουάριος - Φεβρουάριος 2016). 4
Εντοπισμός παράτυπων διελεύσεων των συνόρων ανά εθνικότητα στα ελληνικά θαλάσσια σύνορα με την Τουρκία - Σεπτέμβριος 2015 έως Φεβρουάριος 2016 Σύριοι Αφγανοί Ιρακινοί σύνολο σύνολο λοιπών εθνικοτήτων 214 792 147 639 154 381 101 584 109 669 110 835 65 642 66 463 68 365 44 174 43 110 46 051 27 726 29 498 22 670 24 782 26 700 26 404 17 747 23 468 12 357 13 299 16 811 11 525 11 380 18 962 7 725 7 294 9 595 3 478 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Ιαν-16 Φεβ-16 Γράφημα 4: Πηγή: στοιχεία FRAN (2015) και στοιχεία JORA (Ιανουαρίου 2016) του Frontex, της 2ας Μαρτίου 2016. Τα στοιχεία JORA αποτελούν προκαταρκτικά επιχειρησιακά στοιχεία που υπόκεινται σε αλλαγές. Οι παράτυπες αφίξεις από την Τουρκία στην Ελλάδα παρουσιάζουν μεταβαλλόμενη μορφή έχουν μειωθεί συνολικά από τον Οκτώβριο και σταθεροποιήθηκαν κατά τους μήνες Ιανουάριο και Φεβρουάριο (βλέπε γραφήματα 1, 2 και 3) σε περίπου 1 960 αφίξεις κατά μέσο όρο. Ήταν 209 και 2266, την 1η και στις 2 Μαρτίου αντίστοιχα. Λαμβάνοντας υπόψη τη χειμερινή περίοδο, οι αριθμοί παραμένουν υψηλοί για αυτή την περίοδο του έτους από την αρχή του έτους πάνω από 120 000 μετανάστες έχουν εισέλθει παράτυπα στην ΕΕ από την Ελλάδα. Τα νομοθετικά και επιχειρησιακά μέτρα που έλαβαν οι τουρκικές αρχές για την ανάσχεση της παράτυπης μετανάστευσης φαίνεται, ωστόσο, ότι άρχισαν να έχουν κάποιον αντίκτυπο στις μεταναστευτικές ροές. Οι υπόλοιπες πολιτικές εξελίξεις στην περιοχή των συγκρούσεων, στην Τουρκία και στα κράτη μέλη της ΕΕ οπωσδήποτε επηρέασαν τον αριθμό των παράτυπων διελεύσεων από την Τουρκία στην Ελλάδα (π.χ. εντατικοποίηση της σύγκρουσης στη Συρία αποφάσεις ορισμένων κρατών μελών και των χωρών των Βαλκανίων να περιορίσουν τον αριθμό των μεταναστών που επιτρέπεται να διέλθουν από την επικράτειά τους). 1.2. Στατιστικά στοιχεία (στην Τουρκία) Στις 2 Μαρτίου, η Τουρκία υπέβαλε νέα δέσμη στοιχείων σχετικά με την υλοποίηση του ΚΣΔ, όπως συμφωνήθηκε στο πλαίσιο της διαδικασίας των ολοκληρωμένων ρυθμίσεων για την αντιμετώπιση πολιτικών κρίσεων (IPCR) και με βάση τυποποιημένο υπόδειγμα. Η μικτή διαδικασία συλλογής δεδομένων ΕΕ-Τουρκίας συνεχίζεται τακτικά και εποικοδομητικά. 5
Η Τουρκία φιλοξενεί επί του παρόντος 2 928 975 πρόσφυγες από τη Συρία 4, στους οποίους χορηγεί καθεστώς προσωρινής προστασίας ως ομάδα. Υπό το καθεστώς αυτό παρέχεται πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες όπως η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. Από τις 15 Ιανουαρίου 2016, παρέχει επίσης την πρόσβαση στην αγορά εργασίας. Έως τις 20 Φεβρουαρίου είχαν υποβληθεί στις τουρκικές αρχές 15 αιτήσεις για άδεια εργασίας από Σύριους πρόσφυγες. Στις 15 Φεβρουαρίου, 273 519 Σύριοι φιλοξενούνταν σε καταυλισμούς προσφύγων 5, όπου τους παρέχεται στήριξη ευρέος φάσματος. Με βάση τα στοιχεία που παρασχέθηκαν στις 2 Μαρτίου από τις τουρκικές αρχές στις IPCR: 350 000 παιδιά από τη Συρία υπό καθεστώς προσωρινής προστασίας είχαν εγγραφεί στο σχολείο. 151 746 μωρά είχαν γεννηθεί στους καταυλισμούς έως τις 5 Φεβρουαρίου. Την 1η Φεβρουαρίου, η Τουρκία είχε καταγράψει 256 700 μη Σύριους, ενώ εκκρεμούσαν 141 059 αιτήσεις παροχής διεθνούς προστασίας. Οι 5 πρώτες εθνικότητες των αιτούντων διεθνή προστασία είναι Ιρακινοί (51 %), Αφγανοί (25 %), Ιρανοί (14 %), Σομαλοί (2,5 %) και Παλαιστίνιοι (1 %). Κατά την περίοδο 1η έως 15 Φεβρουαρίου, 7 011 Σύριοι εισήλθαν και 12 769 εξήλθαν από την Τουρκία. Για τους Ιρανούς, οι αντίστοιχες νόμιμες είσοδοι και έξοδοι ήταν 65 546 και 62 226 για τους Ιρακινούς 30 026 και 26 338 για τους Λιβανέζους 3 134 και 3 230, ενώ για τους Ιορδανούς 3 733 και 3 380. Ανάλογα με τη διάρκεια της θεώρησης, οι αλλοδαποί μπορούν να παραμείνουν στην Τουρκία έως 90 ημέρες. Αλλοδαποί που δικαιούνται να εισέλθουν στην Τουρκία χωρίς θεώρηση μπορούν να παραμείνουν στη χώρα έως και για 90 ημέρες εντός περιόδου 180 ημερών. Στις 24 και 25 Φεβρουαρίου, οι τουρκικές και οι ελληνικές αρχές επανεισδοχής συναντήθηκαν στην Άγκυρα προκειμένου να διεκπεραιωθούν οι 864 συσσωρευμένες αιτήσεις επανεισδοχής που έχουν υποβληθεί από την Ελλάδα. Την 1η και στις 2 Μαρτίου η Τουρκία δέχτηκε εκ νέου 267 παράνομους μετανάστες. Η Τουρκία και η Ελλάδα συνέστησαν ομάδα εργασίας για τη μετανάστευση. Η ομάδα εργασίας συνήλθε για την πρώτη της συνεδρίαση στις 27 Νοεμβρίου 2015 στην Άγκυρα και για τη δεύτερη συνεδρίασή της την 1η Φεβρουαρίου 2016 στην Αθήνα. Από την 1η έως τις 29 Ιανουαρίου, οι τουρκικές διωκτικές και συνοριακές αρχές απέτρεψαν την παράτυπη έξοδο από το τουρκικό έδαφος προς την ΕΕ 8 540 μεταναστών από τα θαλάσσια σύνορα και 15 986 από τα χερσαία σύνορα. Μόνο στις 15 Φεβρουαρίου, η τουρκική ακτοφυλακή συνέλαβε 985 παράτυπους μετανάστες στο Αϊβαλί, το Τσεσμέ και το Μποντρούμ. Ειδικότερα, οι τουρκικές διωκτικές αρχές συνέλαβαν περισσότερους από 15 000 παράτυπους μετανάστες από τις 16 έως τις 29 Φεβρουαρίου. Από την 1η έως τις 15 Φεβρουαρίου, η ακτοφυλακή, η αστυνομία και η χωροφυλακή της Τουρκίας πραγματοποίησαν δέκα ειδικές κοινές επιχειρήσεις με στόχο τη σύλληψη παράτυπων μεταναστών και διακινητών και την πρόληψη της παράτυπης εξόδου. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σύλληψη 97 παράτυπων μεταναστών και 308 4 Αριθμός καταγεγραμμένων Σύριων προσφύγων, όπως ανακοινώθηκε από τις τουρκικές αρχές στις 2 Μαρτίου, ο οποίος περιλαμβάνει τους πρόσφυγες στα κέντρα προσωρινής προστασίας (273 519) και στα κοινότητες (2 655 456) καταγράφηκαν 77 059 νέοι αφιχθέντες το διάστημα μεταξύ 1ης Φεβρουαρίου και 2ας Μαρτίου. 5 Για τους καταυλισμούς προσφύγων η Τουρκία χρησιμοποιεί τον όρο «κέντρα προσωρινής προστασίας». 6
διακινητών (εκ των οποίων οι 11 στη θάλασσα και 297 στα χερσαία σύνορα). Επιπλέον, οι τουρκικές διωκτικές αρχές συνέλαβαν 391 διακινητές κατά το διάστημα από 16 έως 29 Φεβρουαρίου. Τον Ιανουάριο, η χωροφυλακή και η αστυνομία της Τουρκίας κατάσχεσαν οκτώ φορτηγά, μία βάρκα, έντεκα μικρά λεωφορεία, τρία λεωφορεία, δεκαπέντε αυτοκίνητα και εννέα πλοία. Τον Ιανουάριο, η ακτοφυλακή, η αστυνομία και η χωροφυλακή της Τουρκίας έλαβαν σειρά μαθημάτων κατάρτισης με σκοπό να ενισχυθεί η ικανότητά τους ως προς την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης. Η ακτοφυλακή, η αστυνομία και η χωροφυλακή της Τουρκίας διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη σύλληψη των παράτυπων μεταναστών και των διακινητών. Τμήμα 2: Εφαρμογή των δεσμεύσεων της Τουρκίας στο πλαίσιο του κοινού σχεδίου δράσης ΕΕ- Τουρκίας Σύμφωνα με τις πληροφορίες τις οποίες παρείχε η Τουρκία στο πλαίσιο του διαλόγου για την ελευθέρωση των θεωρήσεων: την 1η Φεβρουαρίου 2016, συνεδρίασε το Συμβούλιο των Υπουργών και συζήτησε τρόπους ενίσχυσης της απάντησης της Τουρκίας στην παράτυπη μετανάστευση. Το Συμβούλιο των υπουργών τόνισε την αποφασιστικότητα της Τουρκίας να καταπολεμήσει την παράτυπη μετανάστευση και αποφάσισε: Την ενίσχυση των συνοριακών ελέγχων. Την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των διωκτικών αρχών. Τη δημιουργία ειδικής μονάδας για την παράνομη διακίνηση μεταναστών στην Τουρκική Εθνική Αστυνομία. Την αύξηση των ποινών για τους διακινητές μεταναστών. Την έναρξη νέων δραστηριοτήτων για την εξάρθρωση των δικτύων παράνομης διακίνησης μεταναστών. Την αύξηση της ικανότητας της τουρκικής ακτοφυλακής να πραγματοποιεί συλλήψεις Την αύξηση της χωρητικότητας των κέντρων απομάκρυνσης στην Τουρκία. Τον Δεκέμβριο του 2015 η χωροφυλακή αποφάσισε, σε συνεδρίασή της, να εντείνει τις δραστηριότητες περιπολίας στα ανατολικά, νοτιοανατολικά και δυτικά σύνορα της χώρας. Στο πλαίσιο αυτό, έξι επαρχίες στα ανατολικά και τα νοτιοανατολικά σύνορα, καθώς και οκτώ επαρχίες στα δυτικά σύνορα προσδιορίστηκαν ως πρωτεύουσες θέσεις για ενισχυμένες δραστηριότητες περιπολίας. Από τις 14 Ιανουαρίου 2016, η τουρκική ακτοφυλακή απέκτησε πρόσβαση στο σύστημα μητρώου σκαφών που δημιουργήθηκε από το Υπουργείο Μεταφορών, στο οποίο καταγράφονται όλες οι διαδικασίες αγοράς, πώλησης και ακύρωσης για τα πλοία. Επιπλέον, η Τουρκία καταβάλλει προσπάθειες για πρόσβαση στη βάση δεδομένων της Ιντερπόλ για τα κλαπέντα αλλοδαπά πλοία. 7
Η Τουρκία κύρωσε την τριμερή συμφωνία με την Ελλάδα και τη Βουλγαρία. Η συμφωνία θα αρχίσει να ισχύει μετά τη δημοσίευσή της στην Επίσημη Εφημερίδα της Τουρκίας. Η Τουρκία σημείωσε σημαντική πρόοδο προς την κατεύθυνση της εφαρμογής των υποχρεώσεων επανεισδοχής μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Στις 24 και 25 Φεβρουαρίου, τουρκική και ελληνική αντιπροσωπεία συναντήθηκαν στην Άγκυρα προκειμένου να διεκπεραιωθούν οι 864 συσσωρευμένες αιτήσεις επανεισδοχής. Στις 26 Φεβρουαρίου, η Τουρκία ενέκρινε 859 από τις αιτήσεις. 308 παράνομοι μετανάστες κρατούνταν ακόμα στην Ελλάδα και στις 1 και 2 Μαρτίου ξεκίνησε η άμεση διαβίβαση των επαναπατριζόμενων με λεωφορείο. Επιπλέον, η Τουρκία και η Ελλάδα σημείωσαν πρόοδο στις συζητήσεις τους για τη θέσπιση πολύ πιο αποτελεσματικών διαδικασιών επανεισδοχής, συμπεριλαμβανομένης της αποστολής Τούρκων αξιωματικών συνδέσμων σε πέντε κέντρα πρώτης υποδοχής (αρχής γενομένης με τη Λέσβο) για να διευκολυνθούν οι επιστροφές των οικονομικών μεταναστών. Η Ελλάδα και η Τουρκία συμφώνησαν επίσης να διοργανώνουν κάθε δεκαπενθήμερο βιντεοδιάσκεψη με στόχο την ανταλλαγή απόψεων και την περαιτέρω βελτίωση της επιχειρησιακής συνεργασίας. Επιπλέον, συμφώνησαν να ενισχύσουν την επιχειρησιακή συνεργασία για τις επιστροφές με την υποστήριξη της ΕΕ και του Frontex, συμπεριλαμβανομένης της διοργάνωσης κοινών πτήσεων για τις επιστροφές. Επιπλέον, το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Εσωτερικών συνεχίζουν τις διαβουλεύσεις όσον αφορά την ελληνική πρόταση να αυξηθεί ο αριθμός των τοποθεσιών στην Τουρκία για την επανεισδοχή παράτυπων μεταναστών επιπλέον των υφιστάμενων τοποθεσιών στο Δικελί (στις ακτές του Αιγαίου Πελάγους, επαρχία Σμύρνης) και στα Κύψαλα (στα χερσαία σύνορα μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας). Στις 5 Φεβρουαρίου, η Τουρκία αναθεώρησε την πολιτική θεωρήσεων έναντι των Ιρακινών. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες, από τις 10 Φεβρουαρίου δεν είναι πλέον δυνατό για τους ιρακινούς πολίτες να λαμβάνουν θεωρήσεις στα σύνορα. Προκειμένου να εισέρχονται στην Τουρκία, οι ιρακινοί πολίτες πρέπει να υποβάλουν αίτηση στις τουρκικές διπλωματικές αποστολές στο εξωτερικό ή να υποβάλουν αίτηση για ηλεκτρονική θεώρηση. Επιπλέον, από τις 5 Φεβρουαρίου, η διαδικασία ηλεκτρονικής θεώρησης έχει περιοριστεί και είναι πλέον ανοιχτή μόνο για κατόχους έγκυρων θεωρήσεων/αδειών διαμονής Σένγκεν, ΗΠΑ, Ηνωμένου Βασιλείου ή Ιρλανδίας. Η Τουρκία πρότεινε τη διαπραγμάτευση διμερών συμφωνιών επανεισδοχής σε 14 χώρες, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που αποτελούν πηγή παράτυπης μετανάστευσης στην ΕΕ μέσω της Τουρκίας. Επίσης, η Επιτροπή έχει δρομολογήσει προπαρασκευαστικές εργασίες προκειμένου να επιβληθεί στους υπηκόους 18 χωρών οι οποίες θεωρούνται πιθανή πηγή παράτυπης μετανάστευσης να κατέχουν θεώρηση διέλευσης από αερολιμένα όταν διέρχονται από τη διεθνή ζώνη διέλευσης στην Τουρκία. Στις 8 Φεβρουαρίου και ενόψει της έναρξης ισχύος της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ- Τουρκίας την 1η Ιουνίου, οι τουρκικές αρχές πραγματοποίησαν επίσκεψη μελέτης στη Γεωργία προκειμένου να διαπιστώσουν πώς λειτουργεί το εθνικό ηλεκτρονικό σύστημα για την επανεισδοχή. Η Τουρκία αξιολογεί επί του παρόντος το σύστημα και θα λάβει αποφάσεις τις επόμενες εβδομάδες. Η Τουρκία συμφώνησε με την Ευρωπόλ επί του σχεδίου συμφωνίας σύνδεσης για την απόσπαση αστυνομικού αξιωματικού συνδέσμου στην Ευρωπόλ. Το εν λόγω σχέδιο πρέπει να υπογραφεί επειγόντως. Το τουρκικό Κοινοβούλιο άρχισε να εξετάζει σχέδιο νόμου για την προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα έχει ήδη εγκρίνει ορισμένα άρθρα. Ωστόσο, το σχέδιο 8
νόμου εξακολουθεί να περιέχει ανακολουθίες, κυρίως όσον αφορά την ανεξαρτησία της αρχής προστασίας δεδομένων και την εξαίρεση των διωκτικών αρχών και των δραστηριοτήτων των υπηρεσιών πληροφοριών από το πεδίο εφαρμογής του νόμου. Η έγκριση συμβατής με τα ευρωπαϊκά πρότυπα νομοθεσίας για την προστασία των προσωπικών δεδομένων είναι κρίσιμης σημασίας, διότι θα επιτρέψει στην Τουρκία να συνεργάζεται στενότερα με την Ευρωπόλ, την Eurojust και τις διωκτικές αρχές των κρατών μελών. Στις 26 Φεβρουαρίου, η Γενική Διεύθυνση για τη Διαχείριση της Μετανάστευσης διοργάνωσε τη δεύτερη συνεδρίαση με τους αξιωματικούς συνδέσμους μετανάστευσης των κρατών μελών που απεστάλησαν στην Τουρκία με σκοπό την ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της μετανάστευσης. Τμήμα 3: Εφαρμογή των δεσμεύσεων της ΕΕ στο πλαίσιο του κοινού σχεδίου δράσης ΕΕ- Τουρκίας Μετά την πολιτική συμφωνία που επιτεύχθηκε από τα κράτη μέλη στις 3 Φεβρουαρίου όσον αφορά τις πηγές χρηματοδότησης και τις επιχειρησιακές λεπτομέρειες σχετικά με τη Διευκόλυνση για τους πρόσφυγες στην Τουρκία (εφεξής «Διευκόλυνση»), η πρώτη συνεδρίαση της διευθύνουσας επιτροπής συγκλήθηκε στις 17 Φεβρουαρίου. Η επιτροπή αποφάσισε να αρχίσει την παροχή βοήθειας το συντομότερο δυνατόν με πρωταρχικό στόχο την αντιμετώπιση των ανθρωπιστικών αναγκών των προσφύγων που ζουν στην Τουρκία, καθώς και την πρόσβαση των παιδιών από τη Συρία στην εκπαίδευση. Σήμερα, περίπου 400 000 παιδιά από τη Συρία δεν μπορούν να φοιτήσουν στο σχολείο. Αυτό αποτελεί σημαντική αιτία φυγής, η οποία θέτει σε κίνδυνο όχι μόνο την άμεση ευημερία τους, αλλά και τις πιθανότητες που έχουν να οικοδομήσουν το μέλλον τους. Η Επιτροπή, ανταποκρινόμενη γρήγορα στην εν λόγω απόφαση της διευθύνουσας επιτροπής, διέθεσε ένα πρώτο ποσό ύψους 90 εκατ. ευρώ από τον προϋπολογισμό της ΕΕ για ανθρωπιστική βοήθεια, ώστε αυτή να παρασχεθεί από μια σειρά διαπιστευμένων ανθρωπιστικών οργανώσεων-εταίρων. Τα κονδύλια βρίσκονται επί του παρόντος στο στάδιο της ανάθεσης μέσω συμβάσεων, με σκοπό την ταχεία αύξηση της παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, μεταξύ άλλων, τροφίμων και άλλων μη επισιτιστικών ειδών, υπηρεσιών υγείας, ύδρευσης και αποχέτευσης, καθώς και προστασίας στην Τουρκία. Η ΕΕ προετοιμάζει επίσης το πρώτο μέτρο στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης, προκειμένου να δοθεί η δυνατότητα σε περισσότερα από 110 000 επιπλέον παιδιά σχολικής ηλικίας από τη Συρία που ζουν εκτός καταυλισμών στην Τουρκία να έχουν πρόσβαση στην επίσημη εκπαίδευση. Το εν λόγω μέτρο αναμένεται να υλοποιηθεί τις προσεχείς ημέρες. Στο πλαίσιο αυτό, η μεταφορά 55 εκατομμυρίων ευρώ από τη Διευκόλυνση στο καταπιστευματικό ταμείο της ΕΕ για την αντιμετώπιση της συριακής κρίσης θα εγκριθεί την επόμενη εβδομάδα. Επιπλέον, η ΕΕ συμφώνησε να χρηματοδοτήσει σχέδιο 20 εκατομμυρίων ευρώ στο πλαίσιο του μηχανισμού συμβολής στη σταθερότητα και την ειρήνη με στόχο την ενίσχυση της ικανότητας περιπολίας και επιτήρησης της τουρκικής ακτοφυλακής. Η αξιολόγηση των αναγκών για τους Σύριους πρόσφυγες στην Τουρκία, την οποία διενεργεί η Επιτροπή από κοινού με τις τουρκικές αρχές, είναι υπό εξέλιξη και μια πρώτη επισκόπηση αναμένεται έως τα μέσα Μαρτίου, ενώ η μελέτη προβλέπεται να ολοκληρωθεί έως τα τέλη Απριλίου, υπό την προϋπόθεση ότι η Τουρκία θα παράσχει τη συμβολή της εντός των προσεχών ημερών. Η αξιολόγηση των αναγκών θα συμβάλει στον προσδιορισμό των προς 9
χρηματοδότηση έργων μέσω της Διευκόλυνσης. Εν τω μεταξύ, η Επιτροπή έχει ήδη καθορίσει την εκπαίδευση και την αύξηση της απασχολησιμότητας των Σύριων προσφύγων ως τομείς προτεραιότητας προς άμεση στήριξη. Η τρέχουσα προσωρινή εκτίμηση είναι ότι οι ανθρωπιστικές ανάγκες θα μπορούσαν να καλύψουν το ένα τρίτο της βοήθειας, ενώ τα δύο τρίτα θα μπορούσαν να στηρίξουν την πρόσβαση στην εκπαίδευση (κεντρικός στόχος), τις τοπικές υποδομές και τις ευκαιρίες απασχόλησης. Κατά την περίοδο αναφοράς, η ΕΕ διεξήγαγε συζητήσεις με την Τουρκία προκειμένου: να προχωρήσουν οι προετοιμασίες για την πλήρη εφαρμογή της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας από την 1η Ιουνίου να βελτιωθεί ουσιαστικά η εφαρμογή του διμερούς πρωτοκόλλου επανεισδοχής Τουρκίας-Ελλάδας που είχε ως αποτέλεσμα τη διεκπεραίωση των συσσωρευμένων αιτήσεων επανεισδοχής και τη μεταφορά των επαναπατριζόμενων να συνεχιστούν οι τεχνικές εργασίες σχετικά με το εθελοντικό πρόγραμμα εισδοχής για ανθρωπιστικούς λόγους να επιταχυνθεί η υλοποίηση του ΚΣΔ (π.χ. εξέταση και εφαρμογή συγκεκριμένων μέτρων που συμβάλλουν στην αποφασιστική και στοχευμένη υλοποίηση του ΚΣΔ). Η Επιτροπή και η Τουρκία συνέχισαν τις συζητήσεις σχετικά με τις προτεραιότητες για το πρόγραμμα του 2016 στο πλαίσιο της βοήθειας από τον Μηχανισμό Προενταξιακής Βοήθειας (ΜΠΒ), με σαφή εστίαση στην αύξηση της οικονομικής βοήθειας για στήριξη της Τουρκίας προκειμένου να εκπληρώσει την απαίτηση του χάρτη πορείας για την ελευθέρωση του καθεστώτος θεωρήσεων. Η συντονισμένη βοήθεια μέσω της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία θα συμπληρώσει τη βοήθεια της ΕΕ που παρέχεται ήδη στην Τουρκία, με στόχο την άμεση στήριξη των Σύριων προσφύγων και των τουρκικών κοινοτήτων υποδοχής. Από την έναρξη της κρίσης, περισσότερα από 350 εκατομμύρια EUR από τον προϋπολογισμό της ΕΕ έχουν δεσμευθεί για τον σκοπό αυτό. Από το ποσό αυτό έχουν ανατεθεί μέχρι σήμερα συμβάσεις ύψους 71 εκατ. EUR για σκοπούς ανθρωπιστικής βοήθειας μέσω συναφών ανθρωπιστικών οργανώσεων, κατά κύριο λόγο για την παροχή βοήθειας στους πρόσφυγες στην Τουρκία. Επιπλέον, υλοποιείται επιτόπου πρόγραμμα άμεσης αντιμετώπισης του ΜΠΒ ύψους 18 εκατ. ευρώ, το οποίο εγκρίθηκε στα τέλη Μαΐου 2015 από το διοικητικό συμβούλιο του καταπιστευματικού ταμείου της ΕΕ για την κρίση στη Συρία με στόχο την αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών όσον αφορά την εκπαίδευση και την επισιτιστική ασφάλεια των Σύριων προσφύγων στην Τουρκία μέσω συμφωνιών με την UNICEF και το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα που υπογράφηκαν τον Σεπτέμβριο του 2015. Στα τέλη του 2015 διατέθηκαν στο καταπιστευματικό ταμείο για σχέδια στην Τουρκία 165 εκατ. ευρώ από τους πόρους του 2012 του ΜΠΒ που κινδύνευαν να αποδεσμευτούν, συμπεριλαμβανομένης της τουρκικής συγχρηματοδότησης ύψους 25 εκατ. ευρώ, μαζί με άλλα 15 εκατ. EUR από τον ΜΠΒ του 2013 και του 2015. Η ΕΕ εξακολούθησε να παρέχει σημαντική βοήθεια στους Σύριους πρόσφυγες που φιλοξενούνται στον Λίβανο, την Ιορδανία και το Ιράκ, καθώς και στους Σύριους που έχουν εκτοπιστεί στο εσωτερικό της Συρίας. Η ΕΕ ολοκλήρωσε την πρόσληψη και την κατάρτιση πριν από την τοποθέτηση ενός αξιωματικού συνδέσμου του Frontex που πρόκειται να σταλεί στην Τουρκία σύντομα. Μέρος 4 10
Συμπεράσματα και συστάσεις Ο αριθμός των παράτυπων μεταναστών που εισέρχονται στην ΕΕ από την Τουρκία παρουσιάζει συνολικά πτωτική τάση από τον Οκτωβρίου 2015, αλλά οι αριθμοί αυτοί άρχισαν να αυξάνονται και πάλι τις δύο τελευταίες εβδομάδες του Φεβρουαρίου και παραμένουν υψηλοί, λαμβανομένης υπόψη αυτής της περιόδου του έτους. Η Τουρκία έχει λάβει αρκετά μέτρα για την υλοποίηση του κοινού σχεδίου δράσης, όπως εκτίθεται παραπάνω, αλλά οι συνδυασμένες αυτές προσπάθειες δεν έχουν οδηγήσει ακόμη σε επαρκή ή σταθερή μείωση των ροών. Για την αντιμετώπιση του εν λόγω ανησυχητικού φαινομένου υπερβολικά μεγάλων εισροών η Τουρκία πρέπει επειγόντως να σημειώσει περαιτέρω σημαντική πρόοδο όσον αφορά την πρόληψη της παράτυπης εξόδου μεταναστών και προσφύγων από το έδαφός της και την ενίσχυση της καταπολέμησης της παράνομης διακίνησης. Εν προκειμένω, η ενίσχυση των χερσαίων επιχειρήσεων για την πρόληψη της παράτυπης εξόδου και η αύξηση των εθνικών και διεθνών προσπαθειών για την αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών είναι ζωτικής σημασίας. Το μοντέλο της μετανάστευσης έχει αλλάξει τους τελευταίους μήνες, καθώς σχεδόν το 50% του συνολικού αριθμού παράτυπων μεταναστών που έχουν εισέλθει στην ΕΕ τον Φεβρουάριο δεν κατάγονται από τη Συρία (π.χ. Αφγανοί, Ιρακινοί, Πακιστανοί, Ιρανοί, Μαροκινοί, Μπαγκλαντεσιανοί, Παλαιστίνιοι, Αλγερινοί). Για την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου, η Τουρκία καλείται να διαπραγματευθεί και να συνάψει άμεσα συμφωνίες επανεισδοχής με τις οικείες τρίτες χώρες, ιδίως με όσες αποτελούν πηγή παράτυπης μετανάστευσης προς την ΕΕ, και να επισπεύσει την κύρωση των συμφωνιών που έχουν ήδη υπογραφεί, αλλά δεν έχουν ακόμη αρχίσει να ισχύουν. Η Τουρκία πρέπει να διασφαλίσει ότι οι εφαρμοστέες διαδικασίες για τη χορήγηση καθεστώτος διεθνούς προστασίας ολοκληρώνονται γρήγορα, όπως προβλέπεται στην εθνική της νομοθεσία, καταλήγοντας είτε στη σαφή χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα είτε σε απόρριψη. Η Τουρκία πρέπει επίσης να εξασφαλίσει ότι δεν επιτρέπεται στους παράτυπους μετανάστες που διαπιστώνεται ότι δεν χρήζουν διεθνούς προστασίας να πραγματοποιήσουν παράτυπες μετακινήσεις προς την ΕΕ. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα της περιόδου αναφοράς είναι η σημαντική πρόοδος που σημείωσαν η Τουρκία και η Ελλάδα στην εφαρμογή του διμερούς πρωτοκόλλου που έχουν συνάψει. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι προσφέρει τη βάση για ενισχυμένη εφαρμογή της συμφωνίας επανεισδοχής ΕΕ-Τουρκίας και ανοίγει την προοπτική όλοι οι οικονομικοί μετανάστες και οι μετανάστες των οποίων οι αιτήσεις διεθνούς προστασίας απορρίπτονται να μπορούν πράγματι να επιστρέφουν στην Τουρκία σε σύντομο χρονικό διάστημα. Πρέπει τώρα να ενταθούν οι προσπάθειες ώστε να εξασφαλιστεί η έγκαιρη μεταφορά των επαναπατριζόμενων να επιτευχθεί συμφωνία σχετικά με τους όρους αναφοράς για τις κοινές εργασίες να τεθούν σε εφαρμογή ταχείες διαδικασίες να τοποθετηθούν αξιωματικοί σύνδεσμοι σε πέντε νησιά να εξασφαλιστεί αποτελεσματική επικοινωνία σχετικά με τη διαδικασία επανεισδοχής για την αποθάρρυνση της παράτυπης μετανάστευσης και την περαιτέρω ανάπτυξη της ικανότητας της Ελλάδας να εξασφαλίζει τέτοιου είδους επιστροφές. Η Τουρκία καλείται να ενισχύσει τη δράση της για την αντιμετώπιση της παράνομης διακίνησης μεταναστών, ιδίως με την αύξηση της συνεργασίας της με φορείς της ΕΕ και των κρατών μελών. Ειδικότερα, η Τουρκία καλείται να αναλάβει αποφασιστική δράση για την καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης μεταναστών να ενισχύσει περαιτέρω τις 11
προσπάθειες για την πρόληψη των παράτυπων διελεύσεων από την Τουρκία στην ΕΕ, ιδίως με την ενίσχυση των χερσαίων δραστηριοτήτων επιβολής του νόμου να αυξήσει περαιτέρω τις προσπάθειες της ακτοφυλακής και των υπόλοιπων διωκτικών αρχών για τη διεξαγωγή κοινών επιχειρήσεων να αυξήσει την ανταλλαγή πληροφοριών σχετικά με την παράνομη διακίνηση μεταναστών μεταξύ των τουρκικών διωκτικών αρχών και των φορέων της ΕΕ και των κρατών μελών, καθώς και να διευκολύνει τη συνεργασία στο πλαίσιο της επιχείρησης του ΝΑΤΟ στο Αιγαίο Πέλαγος. Η Τουρκία καλείται επίσης να επιταχύνει τις προετοιμασίες για την εφαρμογή της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για την επανεισδοχή των υπηκόων τρίτων χωρών από την 1η Ιουνίου 2016. Προς τούτο, είναι απαραίτητο το Συμβούλιο να εγκρίνει το συντομότερο δυνατό τη θέση που θα λάβει η Ευρωπαϊκή Ένωση στη μεικτή επιτροπή επανεισδοχής όσον αφορά την απόφαση της εν λόγω επιτροπής να επιτραπεί η εφαρμογή των διατάξεων της συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας για την επανεισδοχή για τους υπηκόους τρίτων χωρών από την 1η Ιουνίου 2016 6. Η Τουρκία πρέπει επίσης να εντείνει τη συνεργασία της με την ΕΕ για την αξιολόγηση των αναγκών των Σύριων προσφύγων, η οποία αναμένεται να συμβάλει στον προγραμματισμό της βοήθειας στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης για τους πρόσφυγες στην Τουρκία. Μετά τη συμφωνία επί της Διευκόλυνσης για τους Πρόσφυγες στην Τουρκία, η ΕΕ από την πλευρά της πρέπει να επιταχύνει την παροχή βοήθειας που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των προσφύγων στο πλαίσιο της Διευκόλυνσης. Οι τομείς προτεραιότητας που προσδιορίστηκαν για παροχή χρηματοδοτικής βοήθειας στους πρόσφυγες στην Τουρκία είναι η ανθρωπιστική βοήθεια, η εκπαίδευση, η ένταξη στην αγορά εργασίας, η υγειονομική περίθαλψη και η κοινωνική ένταξη, οι δημοτικές υποδομές και η στήριξη της διαχείρισης των προσφυγικών ροών. Η εν εξελίξει αξιολόγηση των αναγκών θα προσφέρει λεπτομερή ανάλυση του ελλείμματος χρηματοδότησης και θα χρησιμεύσει για την ιεράρχηση των χρηματοδοτικών αναγκών σε όλους τους τομείς. Η διευθύνουσα επιτροπή της Διευκόλυνσης θα παρέχει στρατηγική καθοδήγηση και θα αποφασίζει σχετικά με τις συγκεκριμένες δράσεις, τα ποσά και τα βέλτιστα χρηματοδοτικά μέσα που θα χρησιμοποιηθούν. Η επιτροπή θα συγκαλέσει τη δεύτερη συνεδρίαση της διευθύνουσας επιτροπής αμέσως μόλις καταστεί διαθέσιμη μια πρώτη επισκόπηση της αξιολόγησης αναγκών. Η Τουρκία και η ΕΕ πρέπει να εξακολουθήσουν να καταστούν επιχειρησιακό το έργο τους σχετικά με την αποτελεσματική και στοχευμένη υλοποίηση του κοινού σχεδίου δράσης. Είναι σημαντικό να προκύψουν γρήγορα αποτελέσματα στην πράξη από τις κοινές αυτές προσπάθειες, ιδίως όσον αφορά την αναχαίτιση της εισροής παράτυπων μεταναστών. Εν κατακλείδι, η Τουρκία έχει ξεκινήσει θετικά την υλοποίηση του κοινού σχεδίου δράσης και καλείται να συνεχίσει και να ενισχύσει περαιτέρω τα μέτρα προς την κατεύθυνση της πλήρους, ταχείας και αποτελεσματικής υλοποίησης του κοινού σχεδίου δράσης. Από την πλευρά της, η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να εντείνει τις προσπάθειες που καταβάλλει προκειμένου να εξασφαλίσει την ταχεία και αποτελεσματική υλοποίηση του κοινού σχεδίου δράσης ΕΕ-Τουρκίας. Η Επιτροπή θα εξακολουθήσει να παρακολουθεί στενά το κοινό σχέδιο δράσης και θα υποβάλλει τακτικά εκθέσεις σχετικά με την υλοποίηση του. 6 COM(2016) 72 final 2016/0044 (NLE) 12