APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A.

APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών` S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. Ε Ρ Γ Α Σ Τ Η Ρ Ι Α Σ Υ Μ Β Ο Υ Λ Ο Ι Α. Ε. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC Χ Ω Ρ Ο Τ Α Κ Τ Ε Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ο Ι Μ Η Χ S.A. Α Ν Ι Κ Ο Ι APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. Μελέτη APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. (Α Φάση: Υποστηρικτική Μελέτη) APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A.. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. Δεκέμβριος 2009 APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC ADVANCED PLANNING CONSULTING APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Α.Ε. Μνησικλέους 2, Τ.Κ. 105 56 Αθήνα τηλ: 210 32 29 303 & 210 32 29 340, fax: 210 32 29 304 http://www.apc.gr e-mail: apc@apc.gr APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. APC S.A. ΑΡ. Μ.Α.Ε. 67150/01/Β/08/608

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών 1

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε από την εταιρεία APC ADVANCED PLANNING CONSULTING ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Α.Ε. (ΑPC S.A.), σε συνεργασία με την εταιρεία EΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΕ και το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), για λογαριασμό του Συνδέσμου Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών (Σ.Ε.Θ.) για την παροχή υποστήριξης προς το Υ.Π.Ε.Κ.Α.. με σκοπό την έγκριση Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης. Η Ομάδα Μελέτης αισθάνεται την ανάγκη να ευχαριστήσει για τις πολύτιμες συμβουλές και υποδείξεις όλους όσους, άμεσα και έμμεσα, υποβοήθησαν και συντέλεσαν στην επιτυχή διεκπεραίωση του δύσκολου έργου της σε περιορισμένα χρονικά πλαίσια και ειδικότερα: τον αείμνηστο Α. Μαυρωνά, Δ/ντή της Δ/νσης Χωροταξίας, τις κ. Αθ. Μουρμούρη, Ελ. Κάρκα, Αικ. Κανελοπούλου της Δ/νσης Χωροταξίας του Υ.Π.Ε.Κ.Α. (πρώην Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε)., τον κ. Αθ. Παλαιοκώστα, Γενικό Δ/ντή Αλιείας του ΥΠ.Α.Α.Τ., τους κ.κ. Δ. Μητρόπουλο και Β. Κεσσόπουλο της Δ/νσης Υδατοκαλλιεργειών και Εσωτ. Υδάτων του ΥΠ.Α.Α.Τ. καθώς και το Δ.Σ. του Σ.Ε.Θ. και ιδιαίτερα τον Πρόεδρο Α. Μπελλέ και την Αντιπρόεδρο κ. Λ. Barazzi Γερουλάνου. Ομάδα Μελέτης APC ADVANCED PLANNING CONSULTING ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Α.Ε. Βιολόγος- Ιχθυολόγος Αναγνόπουλος Νίκος (MSc) / Πτυχίο Μελετητή κατ. 26 Γ, κατ.27 Θαλ. Βιολόγος- Ωκεανογράφος Παπαγεωργίου Φίλιππος (MSc. ΜΒΑ) Ιχθυολόγος Παπαναστασίου Ειρήνη (ΤΕ) Μπουρδανιώτης Νίκος Περιβαλλοντολόγος-Ωκεανογράφος (ΜSc) Μπιλίρη Ευφημία Οικονομολόγος EΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΑΕ Παπαθεοδώρου Φαίδων Κάρκα Γαβριέλλα Κάρκας Δημήτριος Χωροτάκτης Πολεοδόμος Πτυχίο Μελετητή κατ. 1 Γ Αρχιτέκτων Χωροτάκτης (Phd) / Πτυχίο Μελετητή κατ. 1 Γ Πολιτικός Μηχανικός -Ειδικός συνεργάτης δικτύων υποδομής ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ Παπακωνσταντίνου Κώστας Παναγιωτίδης Παναγιώτης Σαλωμίδη Μαρία Βιολόγος- Ιχθυολόγος (Phd) Βιολόγος - Ωκεανογράφος (MSc, Phd) Περιβαλλοντολόγος Ειδικός Σύμβουλος Κωστακόπουλος Δημήτρης Γραμματειακή Υποστήριξη Γρηγορίου Ολυμπία Βιολόγος Ιχθυολόγος (ΜΒΑ) APC S.A. 2

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών 3

Ορισμοί Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης οι όροι που χρησιμοποιούνται έχουν την ακόλουθη έννοια. Υδατοκαλλιέργεια: η καλλιέργεια ή εκτροφή υδρόβιων οργανισμών με τη χρήση τεχνικών με σκοπό την αύξηση, πέραν των φυσικών ικανοτήτων του περιβάλλοντος, της παραγωγής των εν λόγω οργανισμών. Οι οργανισμοί αυτοί παραμένουν, καθ όλη τη διάρκεια εκτροφής ή καλλιέργειάς τους και μέχρι τη συγκομιδή τους, στην ιδιοκτησία φυσικού ή νομικού προσώπου. Εκτατική υδατοκαλλιέργεια: οι εκμεταλλεύσεις καλλιέργειας υδρόβιων οργανισμών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από μικρό βαθμό παρέμβασης εκ μέρους του καλλιεργητή όσον αφορά το περιβάλλον, τη διατροφή, τα αρπακτικά ζώα και τους νοσογόνους παράγοντες και παράλληλα από χαμηλή παραγωγική ικανότητα καθώς και σημαντική εξάρτηση από τις τοπικές κλιματολογικές συνθήκες και την ποιότητα των υδάτων. Εντατική υδατοκαλλιέργεια: οι εκμεταλλεύσεις καλλιέργειας υδρόβιων οργανισμών (στα στάδια της επώασης, του γόνου και της εκτροφής) σε ένα σχετικά ελεγχόμενο περιβάλλον, οι οποίες προϋποθέτουν σημαντική εισροή ενέργειας για τη βελτιστοποίηση της ανάπτυξης και επιβίωσης. Ημιεντατική υδατοκαλλιέργεια: οι εκμεταλλεύσεις καλλιέργειας υδρόβιων οργανισμών (στα στάδια επώασης, του γόνου και της εκτροφής) σε ένα σχετικά ελεγχόμενο περιβάλλον, οι οποίες προϋποθέτουν εισροή συμπληρωματικής ενέργειας για τη βελτιστοποίηση της ανάπτυξης και επιβίωσης. Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.): θαλάσσιες περιοχές που πληρούν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά για την ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών εντός των οποίων χωροθετούνται μονάδες σε α) οργανωμένους υποδοχείς, με τη μορφή Π.Ο.Α.Υ., β) Περιοχές Άτυπης Συγκεντρώσης Μονάδων (Π.Α.Σ.Μ). και γ) μεμονωμένα. I

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ.): θαλάσσιες εκτάσεις εντός Π.Α.Υ., οργανωμένες κατά την έννοια του άρθρου 10 του Ν. 2742/1999, εντός των οποίων η συνολική έκταση εγκατάστασης των μονάδων, ανεξαρτήτως εκτρεφόμενου είδους, είναι κατ ελάχιστο 100 στρέμματα, και προκειμένου για καλλιέργεια ψαριών η παραγωγική δυναμικότητα είναι κατ ελάχιστο 2,000 τόνοι/έτος Περιοχές Άτυπης Συγκέντρωσης Μονάδων (Π.Α.Σ.Μ.): θαλάσσιες εκτάσεις εντός Π.Α.Υ. στις οποίες αναπτύσσονται περισσότερες της μιας μονάδες υδατοκαλλιέργειας και των οποίων η συνολική έκταση εγκατάστασης (ανεξαρτήτως εκτρεφόμενου είδους) είναι κατ ελάχιστο 100 στρέμματα και όχι περισσότερο από 250 στρέμματα, και βρίσκονται μεταξύ τους σε μέγιστη απόσταση ενός ναυτικού μιλίου, για απόσταση που μετράται κάθετα προς τον αιγιαλό, και τριών (3) ναυτικών μιλίων σε ανάπτυγμα θαλάσσιου μετώπου. Μεμονωμένες μονάδες: μονάδες θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας χωροθετημένες σε έκταση κατ ανώτατο όριο 100 στρεμμάτων και υπό τον όρο ότι η μεταξύ τους απόσταση είναι τουλάχιστον ένα (1) ναυτικό μίλι, για απόσταση που μετράται κάθετα προς τον αιγιαλό και τριών (3) ναυτικά μίλια σε ανάπτυγμα θαλάσσιου μετώπου. Έκταση εγκατάστασης μονάδας: η υδάτινη έκταση για την οποία αδειοδοτείται η μονάδα και η οποία οριοθετείται με τις συντεταγμένες των άκρων της. Πλωτές μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας: εγκαταστάσεις (στην επιφάνεια ή/και στη στήλη του νερού) σε θαλάσσιες ή λιμναίες εκτάσεις αποτελούμενες, από ένα σύνολο ιχθυοκλωβών (σε μία ή περισσότερες συστοιχίες) και πλωτές εξέδρες εργασίας, κατάλληλα αγκυροβολημένες. Οι ιχθυοκλωβοί συνδέονται μεταξύ τους με τρόπο ώστε να επιτρέπουν στους εργαζομένους την εκτέλεση εργασιών, ενώ διαθέτουν και ειδικό κιγκλίδωμα προστασίας τους. Ιχθυοκλωβός: ειδικό πλαίσιο (συνήθως τετράγωνο ή κυκλικό) στο οποίο προσαρμόζεται δίχτυ διαφόρων διαστάσεων και διαφορετικού βάθους και ανοίγματος «ματιών», εντός του οποίου εκτρέφονται τα ψάρια. II

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Πλωτή εξέδρα εργασίας: ειδική κατασκευή κατάλληλα εγκατεστημένη πλησίον των ιχθυοκλωβών και συνδεδεμένη με σύστημα αγκυροβόλησης, επί της οποίας εκτελούνται βοηθητικές εργασίες σχετικές με τη διαχείριση της παραγωγής της μονάδας. Σταθμός παραγωγής γόνου (εκκολαπτήριο): εγκαταστάσεις αναπαραγωγής, εκκόλαψης και εκτροφής των ζώων υδατοκαλλιέργειας στα πρώτα στάδια της ζωής τους. Εγκαταστάσεις προπάχυνσης: εγκαταστάσεις εκτροφής των ζώων υδατοκαλλιέργειας σε στάδιο ανάπτυξης μετά τα πρώτα στάδια της ζωής τους και μέχρι τη μεταφορά τους στις εγκαταστάσεις τελικής ανάπτυξης. Ιχθυογεννητικός σταθμός: εγκαταστάσεις αναπαραγωγής, εκκόλαψης και εκτροφής στα πρώτα στάδια της ζωής των ψαριών ιχθυοκαλλιέργειας, συμπεριλαμβανομένων ή μη εγκαταστάσεων προπάχυνσης. Υποστηρικτικές εγκαταστάσεις πλωτών μονάδων: οι απαραίτητες για την απρόσκοπτη λειτουργία των μονάδων εγκαταστάσεις, μόνιμες ή μη, επί χερσαίων εκτάσεων, κυρίως εγγύς των πλωτών εγκαταστάσεων και συγκεκριμένα: Αποθήκες, ψυγεία, πλυντήρια διχτυών, κτίσματα για την παραμονή προσωπικού, προβλήτες, εγκαταστάσεις συσκευασίας, συντήρησης και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων, Κέντρα Αποστολής Οστράκων και Αποκελύφωσης, εγκαταστάσεις ταΐσματος -σιλό τροφών. Πλωτό σύστημα καλλιέργειας οστράκων (Long line): σύστημα που αποτελείται από παράλληλες γραμμές παραγωγής (σχοινιά μάννες) αγκυροβολημένες στα άκρα τους που επιπλέουν με τη βοήθεια πλωτήρων. Από τις γραμμές παραγωγής αναρτώνται οι αρμαθιές ή οι δίσκοι εκτροφής των οστράκων. Πασσαλωτό σύστημα καλλιέργειας οστράκων (pole): σύστημα που αποτελείται από παράλληλες γραμμές παραγωγής (μάννες) στερεωμένες στα άκρα τους σε οριζόντιους δοκούς που με τη σειρά τους στηρίζονται σε κάθετους πασσάλους. Από τις γραμμές παραγωγής αναρτώνται οι αρμαθιές ή οι δίσκοι εκτροφής των οστράκων. III

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Αρμαθιά (sock): κυλινδρικό δίχτυ διαμέτρου περίπου 30 cm και με άνοιγμα «ματιών» ανάλογο με το μέγεθος των οστράκων. Το μήκος του ποικίλλει ανάλογα με το βάθος της θάλασσας, που είναι εγκατεστημένη η μονάδα. Δίσκοι εκτροφής (trays): ειδικοί διάτρητοι πλαστικοί δίσκοι (καλάθια), διαφόρων μεγεθών και σχημάτων, που αναρτώνται στη θαλάσσια στήλη σε κάθετη διάταξη μεταξύ τους, εντός των οποίων τοποθετούνται και εκτρέφονται οστρακοειδή και άλλοι οργανισμοί. IV

Συνοπτική Περίληψη Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Η Ελλάδα, τα τελευταία 25 χρόνια, ανταποκρινόμενη έγκαιρα στις διαμορφούμενες προκλήσεις και προοπτικές στην παραγωγή προϊόντων υδατοκαλλιέργειας παρουσίασε μία εντυπωσιακή -και πρωτόγνωρη σε παγκόσμιο επίπεδο- ανάπτυξη στο τομέα αυτό. Αξιοποιώντας τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα κυρίως του Ελληνικού αρχιπελάγους, ο πλέον δυναμικός, παραγωγικός και αποδοτικός κλάδος της υδατοκαλλιέργειας, αυτός της Θαλάσσιας Ιχθυοκαλλιέργειας, αναπτύχθηκε με ρυθμούς που σύντομα κατέστησαν τη χώρα ως τη μεγαλύτερη παραγωγό τσιπούρας και λαβρακιού στην Ε.Ε. και στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Εκτός από τις ευνοϊκές γεωμορφολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες η ανάπτυξη του κλάδου στηρίχθηκε σε σημαντικό βαθμό στις επιτυχείς επιχειρηματικές πρωτοβουλίες και το έντονο εγχώριο επενδυτικό ενδιαφέρον, στα ερευνητικά και τεχνολογικά επιτεύγματα της εγχώριας και της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας, καθώς και στην Ευρωπαϊκή και Εθνική πολιτική οικονομικών ενισχύσεων. Ο συνδυασμός των παραπάνω είχε σαν αποτέλεσμα μία δυναμική πορεία αύξησης του αριθμού των μονάδων θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας και των όγκων παραγωγής τους, τόσο ως προϊόντων εμπορεύσιμου μεγέθους των ψαριών, όσο και του γόνου αυτών, ως εμπορικού προϊόντος. Παράλληλα όμως με την ανάπτυξη, και συχνά λόγω της έλλειψης ειδικής εμπειρίας και γενικών και ειδικών πλαισίων χωροταξικής οργάνωσης, δημιουργήθηκε μία σειρά από συγκρούσεις με ανταγωνιστικούς και / ή μη συμβατούς χρήστες του κοινού χώρου και των πόρων αυτού. Η παρούσα μελέτη για το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις υδατοκαλλιέργειες αποσκοπεί στην εξειδίκευση και συμπλήρωση του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128 Α / 03.07.2008), με την παροχή κατευθύνσεων, κανόνων και χαρακτηριστικών, για τη βιώσιμη χωροταξική οργάνωση και ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών σε εθνικό επίπεδο. Για τον καταρχήν προσδιορισμό της καταλληλότητας των περιοχών υδατοκαλλιέργειας στο σύνολο της Ελληνικής Επικράτειας, η μελέτη ακολουθεί μία V

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών ολιστική προσέγγιση που στόχο έχει την ολοκληρωμένη ανάλυση/αξιολόγηση ευρύτερων περιοχών στο γενικό Χωροταξικό, Περιβαλλοντικό και Αναπτυξιακό (οικονομικό & κοινωνικό) πλαίσιο που αυτό τις διαμορφώνει και επηρεάζει, και στο οποίο η δραστηριότητα αυτή επιδρά. Με δεδομένη βέβαια την επί 25ετία ανάπτυξη του τομέα, και τις ήδη εγκατεστημένες και λειτουργούσες επιχειρήσεις υδατοκαλλιέργειας στο σύνολο σχεδόν της χώρας, σημαντική πρόκληση για την Ομάδα Μελέτης της παρούσας αποτελεί η σύνθεση της υφιστάμενης εν πολλοίς παγιομένης κατάστασης με μία ιδεατή, υπό την έννοια της ολοκληρωμένης διαχείρισης χώρου και πόρων, με στόχο τη διατύπωση κατευθύνσεων για τη Στρατηγική Χωροταξική Οργάνωσης του τομέα. Σημαντικά στοιχεία για τη διατύπωση των κατευθύνσεων αυτών αποτελούν: Η προώθηση ενός χωρικού προτύπου που θα διασφαλίσει τόσο την ενίσχυση του τομέα όσο και τη δημιουργία πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων στο τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο. Η εξασφάλιση του αναγκαίου χώρου για την ανάπτυξη του τομέα και την κάλυψη των αναγκών που προκύπτουν Ο καθορισμός Περιοχών Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.), που κρίνονται κατ αρχήν κατάλληλες για την ανάπτυξη της δραστηριότητας των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών Ο εξορθολογισμός της χωροθέτησης των θαλάσσιων μονάδων με τη δημιουργία προϋποθέσεων για τη χωρική οργάνωση του τομέα σε Περιοχές Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ.) και σε Περιοχές Άτυπων Συγκεντρώσεων Μονάδων (Π.Α.Σ.Μ.). Ο προσδιορισμός και οι προϋποθέσεις, με τη θέσπιση ειδικών όρων και περιορισμών, χωροθέτησης μεμονωμένων μονάδων Ο εξορθολογισμός των σχέσεων της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας με τις άλλες εν δυνάμει ανταγωνιστικές δραστηριότητες Η ενσωμάτωση της περιβαλλοντικής συνιστώσας στη χωρική διάρθρωση της δραστηριότητας Ο συντονισμός του συνόλου των πολιτικών που αφορούν την υδατοκαλλιέργεια. Η απλούστευση των διαδικασιών τόσο στη χωροθέτηση όσο και στον έλεγχο της λειτουργίας των μονάδων, πάντοτε με γνώμονα την διασφάλιση της ποιότητας του περιβάλλοντος. VI

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Αναλύοντας τις δυνατότητες και προοπτικές ανάπτυξης του κάθε κλάδου υδατοκαλλιέργειας, καθώς και των συχνά ουσιαστικών διαφορετικών αναγκών και απαιτήσεων χωροθέτησης άμεσων παραγωγικών και υποστηρικτικών εγκαταστάσεων και υποδομών, η διερεύνηση των αρχών χωροθέτησης για τον στρατηγικό χωροταξικό σχεδιασμό ανάπτυξης του τομέα στο πλαίσιο της παρούσας πρότασης κατάρτισης Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α. για τις Υδατοκαλλιέργειες εξετάζεται σε 2 παράλληλα επίπεδα: Χωροθέτηση εγκαταστάσεων υδατοκαλλιεργειών εσωτερικών υδάτων, σταθμών παραγωγής γόνου και εγκαταστάσεων συσκευασίας και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων Χωροθέτηση μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας και των χερσαίων υποστηρικτικών εγκαταστάσεων αυτών Το πρώτο επίπεδο περιλαμβάνει τις χερσαίες μονάδες υδατοκαλλιεργειών που διακρίνονται σε τρείς επιμέρους κατηγορίες: 1. Στις χερσαίες μονάδες παραγωγής ειδών εσωτερικών υδάτων 2. Στους σταθμούς παραγωγής γόνου (εκκολαπτήρια ψαριών και λοιπών ειδών, γλυκών και θαλάσσιων υδάτων), και στις μονάδες προπάχυνσης ειδών θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας. 3. Στις χερσαίες εγκαταστάσεις συσκευασίας και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων. Επισημαίνεται ότι οι εγκαταστάσεις των δυο πρώτων κατηγοριών αφορούν δραστηριότητες που εντάσσονται στον πρωτογενή τομέα και πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα με τις υπόλοιπες ομοειδείς δραστηριότητες. Το δεύτερο επίπεδο αφορά στις εγκαταστάσεις των μονάδων παραγωγής, ψαριών ή οστράκων, ή και άλλων υδρόβιων οργανισμών, που πραγματοποιούνται σε θαλάσσιες εκτάσεις, και στις χερσαίες εγκαταστάσεις, οι οποίες είναι απαραίτητες (υποστηρικτικές) για τη λειτουργία μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας. Για τη χωροθέτηση των χερσαίων μονάδων υδατοκαλλιεργειών, δεν υπάρχει ουσιαστική δυνατότητα εναλλακτικών προτάσεων, καθώς η χωρική οργάνωση των σχετικών μονάδων εγκαταστάσεων και υποδομών διαμορφώνεται και : VII

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών α) από τους φυσικούς περιορισμούς που υπάρχουν και που έχουν διαμορφώσει τον κλάδο υδατοκαλλιεργειών εσωτερικών υδάτων (τοποθεσία και δυνατότητες ποταμών, λιμνών, πηγών και λιμνοθαλασσών) β) από τους γενικούς και τους επιμέρους περιβαλλοντικούς, χωροταξικούς, και πολεοδομικούς κανόνες και ρυθμίσεις, που εκάστοτε ισχύουν. γ) από την ευρύτερη ή εγγύτερη παρουσία μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας (αφορά στις σχετικές υποστηρικτικές και λειτουργικές υποδομές) Γίνεται βέβαια κατανοητή η ιδιαιτερότητα των λιμνοθαλασσών, των οποίων ενώ αποτελούν μία μορφή υδατοκαλλιέργειας η θέση και η έκτασή τους είναι δεδομένη. Σε κάθε περίπτωση όμως, λόγω της οικολογικής ιδιαιτερότητας και σημασίας των λιμνοθαλάσσιων συστημάτων, οι όποιες ανθρωπογενείς παρεμβάσεις συμπεριλαμβανομένης και της εκτατικής-ημιεντατικής υδατοκαλλιέργειας που διενεργείται στα οικοσυστήματα αυτά οφείλει να συμμορφώνεται με τις επιμέρους κανονιστικές διατάξεις διαχείρισης (Διαχειριστικά Σχέδια Λιμνοθαλασσών, σχετικές ΚΥΑ, κ.λπ.). Αντίθετα, για τη χωρική οργάνωση των θαλάσσιων εγκαταστάσεων υδατοκαλλιέργειας, και των απαραίτητων (υποστηρικτικών) εγκαταστάσεων για τη λειτουργία αυτών, η παρούσα μελέτη εντοπίζει τη δυνατότητα 3 εναλλακτικών κατευθύνσεων, πλέον αυτής της μη-παρέμβασης (μηδενική λύση). Και στις 3 όμως εναλλακτικές, κοινός παρανομαστής παραμένει η ανάγκη οργάνωσης του κλάδου της θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας μέσα σε αναγνωρισμένες, ευρύτερες Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.). Στο πλαίσιο της παρούσας μελέτης καθορίζονται οι ευρύτερες αυτές περιοχές που έχουν κατ αρχήν διαγνωστεί ως κατάλληλες για την ανάπτυξη της δραστηριότητας με βάση: Τα αναπτυξιακά χαρακτηριστικά τους. Τα δεδομένα του φυσικού περιβάλλοντος: γεωμορφολογία, φυσικοχημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά υδάτων (θερμοκρασία, αλατότητα, τροφικό καθεστώς, κλπ), ρυθμός ανανέωσης θαλάσσιων μαζών, κυματικό κλίμα, οικολογική ποιότητα υδάτων (σύμφωνα με Οδηγία 2000/60/ΕΕ), και καθεστώς προστασίας περιοχής. Τα δεδομένα που αφορούν στην συνύπαρξή τους με τις άλλες δραστηριότητες VIII

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Οι περιοχές αυτές κατηγοριοποιούνται ως εξής: Α) Περιοχές ιδιαίτερα αναπτυγμένες που χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης, εκσυγχρονισμού των υποδομών, προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος Β) Περιοχές με περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών Γ) Άλλες περιοχές με σημαντικό υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον Δ) Περιοχές με ιδιαίτερη ευαισθησία, ως προς το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον στις οποίες απαιτείται προσαρμογή των όρων εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων υδατοκαλλιέργειας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου και του περιβάλλοντος Ε) Δυσπρόσιτες περιοχές με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών Με βάση τα προηγούμενα η παρούσα μελέτη εντοπίζει τη δυνατότητα των ακόλουθων εναλλακτικών κατευθύνσεων (σεναρίων) χωρικής οργάνωσης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών: Σενάριο 1: Μη παρέμβασης (do-nothing case) Συνέχιση της λειτουργίας και ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας, υπό το υφιστάμενο καθεστώς, και εν απουσία οποιουδήποτε Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης κατά την επόμενη δεκαπενταετία. Συνέχιση της λειτουργίας όλων των μονάδων στις υφιστάμενες αδειοδοτημένες θέσεις παραγωγής. Σενάριο 2: Οργάνωση του τομέα αποκλειστικά μέσω οριοθετημένων γεωγραφικά ζωνών που καθορίζονται στα πλαίσια του Ε.Π.Σ.Χ.Α.Α. για τις Υδατοκαλλιέργειες Ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας μέσα από χωροταξική οργάνωση του τομέα σε Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.), αποκλειστικά και μόνο σε ζώνες οργανωμένων υποδοχέων υπό την μορφή Π.Ο.Α.Υ., που καθορίζονται με το Ειδικό Πλαίσιο, με την εφαρμογή ειδικών αρχών και κριτηρίων που ορίζονται σε αυτό. IX

Σενάριο 3: Οργάνωση Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών του τομέα αποκλειστικά μέσω οριοθετημένων γεωγραφικά ζωνών μετά από τον καθορισμό τους μέσω ειδικών μελετών Ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας μέσα από την χωροταξική οργάνωση του τομέα σε Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.), αποκλειστικά και μόνο εντός ζωνών οργανωμένων υποδοχέων υπό τη μορφή Π.Ο.Α.Υ. που θα καθοριστούν στα πλαίσια ειδικών μελετών κατώτερου επιπέδου χωροταξικού σχεδιασμού με εφαρμογή ειδικών αρχών και κριτηρίων του Ε.Π.Σ.Χ.Α.Α. για τις Υδατοκαλλιέργειες. Σενάριο 4: Ολοκληρωμένη χωροταξική οργάνωση του τομέα στο σύνολο της χώρας Ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας μέσα από την ολοκληρωμένη χωροταξική οργάνωση του τομέα σε Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ), όπως αυτές καθορίζονται στο Ειδικό Πλαίσιο και κατά προτεραιότητα σε ζώνες οργανωμένων υποδοχέων μονάδων υπό την μορφή Π.Ο.Α.Υ. που θα καθοριστούν στα πλαίσια ειδικών μελετών κατώτερου επιπέδου χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και σε περιοχές άτυπων συγκεντρώσεων μονάδων και μεμονωμένα, με την εφαρμογή ειδικών αρχών και κριτηρίων του Ε.Π.Σ.Χ.Α.Α. για τις Υδατοκαλλιέργειες. Εκτός Περιοχών Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.), επιτρέπεται η χωροθέτηση μεμονωμένων μονάδων μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, βάσει προδιαγεγραμμένων κριτηρίων της ΚΥΑ, με βάση τα χαρακτηριστικά, τους όρους και τις προϋποθέσεις, που ορίζονται με το Ειδικό Πλαίσιο. Αξιολογώντας τις εναλλακτικές αυτές κατευθύνσεις, με στόχο τον εντοπισμό εκείνης που μέσα από την ολοκληρωμένη χωροταξική οργάνωση του τομέα, προωθείται ουσιαστικά η ανάπτυξη αυτού, η Ομάδα Μελέτης εκτιμά πώς η ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας, κύρια μέσα στις Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ), όπως αυτές καθορίζονται στο παρόν Ειδικό Πλαίσιο και κατά προτεραιότητα σε ζώνες οργανωμένων υποδοχέων μονάδων υπό την μορφή Π.Ο.Α.Υ. που θα καθοριστούν στα πλαίσια ειδικών μελετών κατώτερου επιπέδου χωροταξικού σχεδιασμού, καθώς και σε περιοχές άτυπων συγκεντρώσεων μονάδων και μεμονωμένα, με την εφαρμογή ειδικών αρχών και κριτηρίων, θεωρείται η βέλτιστη εναλλακτική δυνατότητα, η οποία προωθεί τις αρχές της βιώσιμης εκμετάλλευσης χώρου και πόρων, στο σύνολο της χώρας. X

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Πίνακας περιεχομένων Ορισμοί... I Συνοπτική Περίληψη... V 1. Εισαγωγή... 1 1.1. Γενικά Στοιχεία... 1 1.2. Σκοπός και Στόχοι της Μελέτης... 3 1.3. Μεθοδολογία Εκπόνησης της Μελέτης... 5 1.3.1. Επιλογή παρουσίασης Διεθνών Πρακτικών... 6 2. Ανάλυση Υφιστάμενης Κατάστασης, Τάσεων και Προοπτικών... 7 2.1. Κλαδική Προσέγγιση... 7 2.1.1. Διερεύνηση και καταγραφή των χαρακτηριστικών λειτουργίας και των τάσεων ανάπτυξης του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας διεθνώς... 7 2.1.1.1. Γενικά στοιχεία... 7 2.1.1.2. H Υδατοκαλλιέργεια στην Ευρώπη... 10 2.1.1.3. Προκλήσεις - Προοπτικές Μεσογειακής Υδατοκαλλιέργειας... 15 Υδατοκαλλιέργειες & Περιβάλλον... 15 Ανταγωνισμός... 16 Προκλήσεις... 17 Προοπτικές... 21 2.1.1.4. Ευρωπαϊκός Θαλάσσιος Χωροταξικός Σχεδιασμός... 27 2.1.1.5. Μεσογειακό Πρωτόκολλο για την Ολοκληρωμένη Διαχείριση των Παράκτιων Ζωνών (ΜΠΟ.Δ.Π.Ζ.).... 30 2.1.2. Διεθνείς Πρακτικές... 32 2.1.2.1. Ισπανία... 39 Γενικά Στοιχεία Ιστορικό... 39 Υφιστάμενη Κατάσταση... 40 Διαδικασία Αδειοδότησης μονάδων... 46 Χωροταξικός Σχεδιασμός... 48 2.1.2.2. Τουρκία... 52 Γενικά Στοιχεία Ιστορικό... 52 Υφιστάμενη Κατάσταση... 54 Διαδικασία Αδειοδότησης μονάδων... 60 Χωροταξικός Σχεδιασμός... 63 2.1.3. Ανάλυση της υφιστάμενης κατάστασης του τομέα της υδατοκαλλιέργειας στην Ελλάδα Καταγραφή και αξιολόγηση της θέσης της σε Ευρωπαϊκό και Διεθνές επίπεδο... 68 XI

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών 2.1.3.1. Τύπος και χαρακτηριστικά των διαφόρων μορφών της θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας, της υδατοκαλλιέργειας εσωτερικών υδάτων και των λιμνοθαλασσών... 68 Γενικά στοιχεία ιστορικό... 68 Παραγωγή και Αξία Προϊόντων... 73 Δομή του Τομέα... 76 Αγορά και Εμπορία... 80 Βασικές προκλήσεις και προοπτικές... 84 2.1.3.2. Τρόπος οργάνωσης των διαφόρων μορφών υδατοκαλλιέργειας. 88 2.1.3.3. Χωροθέτηση μονάδων υδατοκαλλιέργειας Γενικό Πλαίσιο... 93 2.1.3.4. Χωροθέτηση των εγκαταστάσεων υδατοκαλλιεργειών (θαλάσσιων και χερσαίων)... 99 Οι θαλάσσιες εγκαταστάσεις... 99 Εκμεταλλεύσεις λιμνοθαλασσών... 103 Χερσαίες εγκαταστάσεις υδατοκαλλιεργειών (υποστηρικτικές εγκαταστάσεις θαλ. υδατοκαλλιεργειών & μονάδες παραγωγής ψαριών εσωτερικών υδάτων).... 103 2.1.3.5. Εγκαταστάσεις συσκευασίας και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων και εγκαταστάσεις ιχθυογεννητικών σταθμών... 110 Ιχθυογεννητικοί σταθμοί... 110 Εγκαταστάσεις συσκευασίας και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων (Συσκευαστήρια, Κέντρα Αποστολής Οστράκων κ.λπ.)... 111 2.1.3.6. Επιπτώσεις της ανάπτυξης των μονάδων υδατοκαλλιέργειας στην οργάνωση του χώρου και το περιβάλλον... 113 Επιπτώσεις στην οικονομική ανάπτυξη της περιοχής εγκατάστασης... 114 Επιπτώσεις στην οργάνωση των χρήσεων της περιοχής... 115 Επιπτώσεις στο περιβάλλον... 118 2.1.3.7. Αλληλεπιδράσεις των υδατοκαλλιεργειών με τους λοιπούς οικονομικούς τομείς και προϋποθέσεις διατήρησης της αειφορικής διάστασης 129 2.1.3.8. Αλληλεπιδράσεις Υδατοκαλλιεργειών με Προστατευόμενες Περιοχές. 133 2.1.3.9. Αναπτυξιακό πλαίσιο για την υδατοκαλλιέργεια... 135 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΛΙΕΙΑ 1994-1999... 137 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΛΙΕΙΑ 2000-2006... 138 Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΑΛΙΕΙΑ 2007-2013... 139 XII

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών 3. Χωροταξική Ανάλυση...146 3.1. Προσδιορισμός χαρακτηριστικών καταλληλότητας περιοχών... 146 3.1.1. Χωροταξικά χαρακτηριστικά... 147 3.1.2. Περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά... 152 3.1.3. Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά (Οικονομικά - Κοινωνικά)... 158 3.2. Κατηγοριοποίηση και αξιολόγηση Περιοχών Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.)... 161 3.2.1. Περιοχές ιδιαίτερα αναπτυγμένες που χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης, εκσυγχρονισμού των υποδομών, προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος... 163 3.2.2. Περιοχές με περιθώρια περαιτέρω ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών... 165 3.2.3. Άλλες περιοχές με σημαντικό υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον... 166 3.2.4. Περιοχές με ιδιαίτερη ευαισθησία, ως προς το φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον στις οποίες απαιτείται προσαρμογή των όρων εγκατάστασης και λειτουργίας των μονάδων υδατοκαλλιέργειας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του χώρου και του περιβάλλοντος... 167 3.2.5. Δυσπρόσιτες περιοχές με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών... 169 3.2.6. Άλλες περιοχές επιτρεπόμενης ανάπτυξης υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων... 170 3.3. Συσχέτιση παλαιότερων μελετών καθορισμού Π.Ο.Α.Υ. με προτεινόμενες Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών... 170 3.4. Ελάχιστες χωροταξικές και περιβαλλοντικές προϋποθέσεις για την ανάπτυξη υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων.... 181 3.5. Περιοχές Μη Επιτρεπόμενης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών... 183 4. Ανάλυση SWOT...185 5. Διατύπωση Κατευθύνσεων Χωροταξικής Οργάνωσης και Αειφόρου Ανάπτυξης των Υδατοκαλλιεργειών...189 5.1. Γενικά Στοιχεία... 189 5.2. Στόχοι του Ειδικού Πλαισίου για τις Υδατοκαλλιέργειες... 195 5.2.1. Περιοχές Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Α.Υ.)... 197 Α. Περιοχές ιδιαίτερα αναπτυγμένες που χρήζουν παρεμβάσεων βελτίωσης, εκσυγχρονισμού των υποδομών, προστασίας και αναβάθμισης του περιβάλλοντος... 197 Γ. Άλλες περιοχές με σημαντικό υδατοκαλλιεργητικό ενδιαφέρον... 198 XIII

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Ε. Δυσπρόσιτες περιοχές με σημαντικές δυνατότητες ανάπτυξης των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών... 199 5.2.2. Επιτρεπόμενη ανάπτυξη υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων εκτός Π.Α.Υ. 200 5.3. Χωροθέτηση Εγκαταστάσεων Υδατοκαλλιεργειών Εσωτ. Υδάτων, Σταθμών Παραγωγής Γόνου, και Εγκαταστάσεων Συσκευασίας και Παραγωγής Μη Μεταποιημένων Αλιευτικών Προϊόντων.... 200 5.3.1. Χωροθέτηση χερσαίων εγκαταστάσεων υδατοκαλλιεργειών... 200 5.3.1.1. Χωροθέτηση χερσαίων μονάδων παραγωγής ειδών εσωτερικών υδάτων 201 5.3.1.2. Χωροθέτηση εγκαταστάσεων παραγωγής γόνου (εκκολαπτηρίων) και μονάδων προπάχυνσης ειδών θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας... 203 5.3.1.3. Χωροθέτηση χερσαίων εγκαταστάσεων συσκευασίας και παραγωγής μη μεταποιημένων αλιευτικών προϊόντων.... 203 5.4. Χωροθέτηση Μονάδων Θαλάσσιας Υδατοκαλλιέργειας... 204 5.4.1. Γενική προϋπόθεση χωροθέτησης μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας... 204 5.4.2. Χωροθέτηση πλωτών εγκαταστάσεων μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας... 205 5.4.3. Προϋποθέσεις χωροθέτησης μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας 206 5.4.3.1. Προϋποθέσεις χωροθέτησης πλωτών εγκαταστάσεων μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας... 206 5.4.3.2. Προϋποθέσεις χωροθέτησης χερσαίων εγκαταστάσεων απαραίτητων για τη λειτουργία μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας... 206 5.4.4. Πρόσθετες προϋποθέσεις εγκατάστασης των μονάδων, ανά κατηγορία θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας:... 208 5.4.5. Κατευθύνσεις αντιμετώπισης σχέσεων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας με άλλες χρήσεις... 209 5.4.6. Κατευθύνσεις που συνδέονται με ειδικά θεσμικά καθεστώτα... 210 5.4.7. Περιπτώσεις απαγόρευσης εγκατάστασης μονάδων θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας... 210 5.4.8. Κατευθύνσεις μεταβατικού χαρακτήρα... 210 5.5. Ανάπτυξη Εναλλακτικών Κατευθύνσεων Χωροθέτησης Θαλάσσιων Υδατοκαλλιεργειών... 211 Σενάριο 1: Μη παρέμβασης (do-nothing case)... 211 XI

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών Σενάριο 2: Οργάνωση του τομέα αποκλειστικά μέσω οριοθετημένων γεωγραφικά ζωνών που καθορίζονται στα πλαίσια του Ε.Π.Σ.Χ.Α.Α. για τις Υδατοκαλλιέργειες... 212 Σενάριο 3: Οργάνωση του τομέα αποκλειστικά μέσω οριοθετημένων γεωγραφικά ζωνών μετά από τον καθορισμό τους μέσω ειδικών μελετών... 213 Σενάριο 4: Ολοκληρωμένη χωροταξική οργάνωση του τομέα στο σύνολο της χώρας.... 214 5.6. Αξιολόγηση Εναλλακτικών Κατευθύνσεων Χωροθέτησης Θαλάσσιων Υδατοκαλλιεργειών... 216 5.6.1. Αναλυτική αξιολόγηση εναλλακτικών κατευθύνσεων (Σεναρίων)... 216 Σενάριο 1... 216 Σενάριο 2... 218 Σενάριο 3... 220 Σενάριο 4... 221 5.6.2. Συγκριτική αξιολόγηση εναλλακτικών κατευθύνσεων... 224 6. Συμπεράσματα - Προτάσεις...225 Συμπεράσματα... 225 Προτάσεις... 232 7. Βιβλιογραφία...238 XV

Μελέτη Ειδικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού & Αειφόρου Ανάπτυξης (Ε.Π.Χ.Σ.Α.Α.) Υδατοκαλλιεργειών XV

1. Εισαγωγή 1.1. Γενικά Στοιχεία Η ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών και κυρίως των θαλάσσιων ιχθυοκαλλιεργειών υπήρξε ραγδαία στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα η χώρας μας να κατέχει σήμερα ηγετικό ρόλο σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Σήμερα λειτουργούν 300 περίπου μονάδες θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας και απασχολούν άμεσα ή έμμεσα περί τους 10.000 εργαζομένους. Είναι εγκατεστημένες σε μισθωμένες θαλάσσιες εκτάσεις συνολικής έκτασης 7.800 στρεμμάτων, κυρίως σε απομακρυσμένες και νησιωτικές περιοχές, στις οποίες κατά κανόνα δεν υπάρχουν άλλες ευκαιρίες ανάπτυξης και απασχόλησης. Η παραγωγή από θαλάσσιες ιχθυοκαλλιέργειες το έτος 2006 ανήλθε στους 80.754 τόνους, ενώ για το ίδιο έτος η παραγωγή γόνου θαλασσινών ψαριών υπολογίζεται στα 450 εκατομμύρια ιχθύδια, βάσει των επίσημων στοιχείων του ΥΠ.Α.Α.Τ.. Τονίζεται ιδιαίτερα ο εξαγωγικός χαρακτήρας του τομέα δεδομένου ότι η παραγωγή του εξάγεται σε ποσοστό 70% 80% συμβάλλοντας ουσιαστικά στο ισοζύγιο πληρωμών της χώρας. Τα προϊόντα Ελληνικής ιχθυοκαλλιέργειας κυριαρχούν στην Ευρωπαϊκή αγορά και όχι μόνο. Η Ελλάδα είναι η μεγαλύτερη παραγωγός χώρα Τσιπούρας και Λαβρακιού παγκοσμίως και αντιπροσωπεύει το 50% περίπου της συνολικής παραγωγής των χωρών της Μεσογείου. Το συγκριτικό πλεονέκτημα των Ελληνικών θαλασσών για την ανάπτυξη της ιχθυοκαλλιεργητικής δραστηριότητας, που συνίσταται κυρίως α) στην εκτεταμένη νησιωτική και ηπειρωτική ακτογραμμή, με πληθώρα φυσικά προστατευμένων περιοχών, β) στην καθαρότητα των παράκτιων υδάτων και γ) στις ιδανικές ωκεανογραφικές συνθήκες (θερμοκρασία, αλατότητα, ανανέωση υδάτων κλπ), 1 1

σε συνδυασμό με την τεχνολογική εξέλιξη, κυρίως όσον αφορά την προστασία του περιβάλλοντος, δημιουργεί θετικές προοπτικές για τη μελλοντική πορεία του Κλάδου, και τη διατήρηση της ηγετικής του θέσης σε Μεσογειακό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Σημαντικός είναι και ο αριθμός των μονάδων οστρακοκαλλιέργειας (κυρίως εκτροφής μυδιών), στις Ελληνικές θάλασσες. Λειτουργούν σήμερα περισσότερες από 270 μονάδες, συνολικής ετήσιας παραγωγής 28.000 τόνων περίπου. Παράλληλα, η ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στις λιμνοθάλασσες (εκτατική υδατοκαλλιέργεια), αλλά και στα εσωτερικά ύδατα της χώρας (λίμνες) και τεχνητά υδροστάσια σε συνδυασμό με τις δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού (αλιευτικός τουρισμός, ιχθυοτουρισμός), την αναψυχή και την περιβαλλοντική εκπαίδευση, σύμφωνα με τη διεθνή εμπειρία και επιτυχημένες πρακτικές, έχει θετικό ρόλο στην τοπική οικονομία και κοινωνία. Οι μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας εσωτερικών υδάτων αφορούν κυρίως στα είδη πέστροφα και χέλι και δευτερευόντως στον κυπρίνο. Λειτουργούν στη χώρα περί τις 110 μονάδες συνολικής ετήσιας δυναμικότητας περίπου 2.908 τόνων (στοιχεία ΥΠ.Α.Α.Τ., 2006) και η δραστηριότητα ξεκίνησε τη δεκαετία του 60 με μονάδες εκτροφής πέστροφας. Η χωροταξική ανάπτυξη της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας κυρίως στην παράκτια ζώνη (θαλάσσια και χερσαία), περιοχή κεφαλαιώδους σημασίας για την οικονομία της χώρας, όπως τονίσθηκε παραπάνω, υπό καθεστώς υψηλού ανταγωνισμού, λόγω των πολλών δραστηριοτήτων που αναπτύσσονται σ αυτή και η εξάρτηση της ανάπτυξης των υδατοκαλλιεργειών, σε κάθε περίπτωση, από υδάτινους πόρους με υψηλή ποιότητα, διαμορφώνουν την ιδιαιτερότητα του τομέα και δημιουργούν την ανάγκη ειδικών ρυθμίσεων στη χωροθέτησή τους. Η μέχρι σήμερα εφαρμογή της ισχύουσας νομοθεσίας για τη χωροθέτηση παραγωγικών δραστηριοτήτων, αφορά κυρίως το χερσαίο χώρο και δεν καλύπτει επαρκώς τις υδατοκαλλιέργειες, η χωροθέτηση των οποίων εξαρτάται από την ανάπτυξη ή μη των άλλων δραστηριοτήτων, θέτοντας τον τομέα των υδατοκαλλιεργειών στη θέση του «νεοεισερχόμενου» που παρενοχλεί όχι μόνο τις υφιστάμενες, αλλά ακόμη και τις εν δυνάμει, δραστηριότητες. 2 2

Η υδατοκαλλιέργεια «ενοχοποιείται» για πρόκληση περιβαλλοντικών επιπτώσεων, που όμως σε κάθε περίπτωση είναι αναστρέψιμες και μάλιστα σε σύντομο σχετικά χρόνο. Ο χαρακτήρας ως προστατευόμενων περιοχών, των λιμνοθαλασσών και των εσωτερικών υδάτων στην πλειοψηφία τους, απαιτεί αυστηρούς περιορισμούς και εξειδικευμένη διαχείριση της υδατοκαλλιεργητικής δραστηριότητας που αναπτύσσεται εντός αυτών. Αντίστοιχες απαιτήσεις προκύπτουν ορισμένες φορές και για ιχθυοκαλλιεργητικές μονάδες που εγκαθίστανται σε παράκτιες περιοχές. Η μέχρι σήμερα έλλειψη ολοκληρωμένων κατευθύνσεων για την ανάπτυξη και χωροταξική οργάνωση των υδατοκαλλιεργειών σε εθνικό επίπεδο, δημιουργεί σοβαρά προβλήματα (χρονοβόρες διαδικασίες διαφορετικά κριτήρια κ.λπ.) στη χωροθέτηση και τη λειτουργία της. Παράλληλα ενοχοποιείται για δυσλειτουργίες στις ρυθμίσεις σχεδιασμού του χώρου στα υποκείμενα διοικητικά επίπεδα. Η θέσπιση ολοκληρωμένου χωροταξικού σχεδιασμού για τις υδατοκαλλιέργειες σε εθνικό επίπεδο, θα δημιουργήσει ένα σαφές πλαίσιο κατευθύνσεων ανάπτυξης για τις αρμόδιες αρχές αδειοδότησης και τις επιχειρήσεις, προκειμένου να προσανατολιστούν στις κατάλληλες από χωροταξική άποψη θέσεις και να περιοριστούν κατά το δυνατόν οι συγκρούσεις που αναφύονται στο πεδίο. 1.2. Σκοπός και Στόχοι της Μελέτης Το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Υδατοκαλλιέργειες αποσκοπεί στην εξειδίκευση και συμπλήρωση του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128 Α / 03.07.2008), με την παροχή κατευθύνσεων, κανόνων και χαρακτηριστικών, για τη βιώσιμη χωροταξική οργάνωση και ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών σε εθνικό επίπεδο και τη διατύπωση δεκαπενταετούς προγράμματος δράσης για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα λαμβάνοντας υπόψη: Τη σημαντικότητα του κλάδου για την εθνική οικονομία 3 3

Την ανάγκη βελτίωσης της ανταγωνιστικότητας του κλάδου και στήριξης της δραστηριότητας με βιώσιμο τρόπο τις προβλέψεις του Επιχειρησιακού Προγράμματος Αλιείας 2007 20013 και την ανάγκη προσαρμογής του σχεδιασμού στις νέες προκλήσεις των αγορών των αλιευτικών προϊόντων, στην Κ.Αλ.Π. της Ε.Ε. και άλλες πολιτικές την ανάγκη χωροταξικής ένταξης της δραστηριότητας, είτε ως κυρίαρχης χρήσης σε επιλεγμένες περιοχές, είτε ως συμπληρωματικής χρήσης στα πλαίσια της προώθησης της πολυδραστηριότητας στο χώρο της υπαίθρου την ανάγκη εκτίμησης των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των υδατοκαλλιεργητικών μονάδων στις περιοχές υποδοχής τους Το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τις Υδατοκαλλιέργειες στοχεύει στη διαμόρφωση συνθηκών για: Την αξιοποίηση του συγκριτικού πλεονεκτήματος κύρια των ελληνικών θαλασσών (φυσικά και χημικά χαρακτηριστικά των υδάτων) για ανάπτυξη της θαλάσσιας υδατοκαλλιέργειας με την ανάδειξη ευκαιριών και τη στήριξη του κλάδου Την υποστήριξη της παραγωγής προϊόντων που είναι ασφαλή και καλής ποιότητας. Τη συνδυασμένη ανάπτυξη υδατοκαλλιέργειας και τουρισμού, κυρίως στα εσωτερικά ύδατα (λιμνοθάλασσες λίμνες), λόγω της εκτατικής ή ημι-εντατικής φύσης των υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων στις περιοχές αυτές. Την ελεγχόμενη εξέλιξη των αλληλοσυσχετισμών και αλληλοεπιδράσεων με άλλες δραστηριότητες. Την περαιτέρω ανάπτυξη του τομέα, μέσα από ένα πλαίσιο αειφορικής εκμετάλλευσης και αξιοποίησης των φυσικών πόρων Την παροχή των αναγκαίων κατευθύνσεων προς τα υποκείμενα επίπεδα χωρικού σχεδιασμού (Π.Π.Χ.Σ.Α.Α., Γ.Π.Σ., Σ.Χ.Ο.Ο.Α.Π., Π.Ε.Ρ.Π.Ο., κ.ά.) για την προώθηση της ανάπτυξης των υδατοκαλλιεργειών στο πλαίσιο της αειφόρου, συνεκτικής και ολοκληρωμένης διαχείρισης του παράκτιου κυρίως χώρου. 4 4

Την εξειδίκευση και αναπροσαρμογή των στόχων, κατευθύνσεων και προτεραιοτήτων της αναπτυξιακής νομοθεσίας όσον αφορά τη χωροταξική διάρθρωση και ανάπτυξη των υδατοκαλλιεργειών. 1.3. Μεθοδολογία Εκπόνησης της Μελέτης Για την εκπόνηση της παρούσας, η ομάδα μελέτης, αξιολόγησε και αξιοποίησε με συνδυαστικό, συνεκτικό και ολοκληρωμένο τρόπο εθνικά και διεθνή στοιχεία και μελέτες άμεσα ή έμμεσα συνδεόμενες με το αντικείμενο αυτής. Ειδικότερα σε χωροταξικό επίπεδο η μελέτη αξιοποίησε μεταξύ άλλων τα πορίσματα: Του Γενικού Πλαισίου Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης (ΦΕΚ 128Α/2008). Των Εκθέσεων για τα Ειδικά Πλαίσια Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης για τον Τουρισμό, τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας, τη Βιομηχανία. Των Περιφερειακών Πλαισίων Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης που θεσμοθετήθηκαν των περίοδο 2003-2004. Των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων (Π.Ε.Π.) της προγραμματικής περιόδου 2007-2013. Του Τομεακού Επιχειρησιακού Προγράμματος ΑΛΙΕΙΑ 2007-2013. Της μελέτης για το «Στρατηγικό πλαίσιο κατευθύνσεων για την ανάπτυξη των θαλάσσιων υδατοκαλλιεργειών στην Ελλάδα (ΥΠΕΧΩΔΕ 1999). Των μελετών για τη Χωροθέτηση Περιοχών Οργανωμένης Ανάπτυξης Υδατοκαλλιεργειών (Π.Ο.Α.Υ.) σε διάφορες περιοχές της χώρας (Κορινθιακού, Νότιου Ευβοϊκού, Βόρειου Ευβοϊκού, Θερμαϊκού, Νοτίου Αιγαίου, Εχινάδων, Θεσπρωτίας, Πελοποννήσου, Βορείου Αιγαίου, Ιονίων Νήσων, Αττικής, Αμβρακικού). Της μελέτης «Επίδραση των ιχθυοκαλλιεργειών στο θαλάσσιο περιβάλλον και προσαρμογή του παραγωγικού δυναμικού στα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά των θαλάσσιων οικοσυστημάτων» (Πανεπιστήμιο Κρήτης 2007). 5 5

Κατά την πορεία εκπόνησης της μελέτης, ο μελετητής ως σύμβουλος του Συνδέσμου Ελληνικών Θαλασσοκαλλιεργειών (Σ.Ε.Θ.) ήταν σε συνεχή συνεργασία με τις αρμόδιες Υπηρεσίες των Υπουργείων Π.Ε.Κ.Α. και Α.Α.Τ. ιδιαίτερα για τη συγκέντρωση και τη διασταύρωση των απαιτούμενων πληροφοριών και στοιχείων, για την εκπόνηση της μελέτης, αλλά κυρίως τη δομή και το περιεχόμενό της, ώστε να ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις ενός Ειδικού Χωροταξικού Σχεδίου, και στις ανάγκες του τομέα των υδατοκαλλιεργειών. Ιδιαίτερα χρήσιμη υπήρξε η συνεργασία με την αρμόδια Υπηρεσία (Δ/νση Χωροταξίας) του Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. λόγω της εμπειρίας της από προηγούμενα Ειδικά Χωροταξικά Σχέδια. Σε επίπεδο ομάδας μελέτης, δεδομένης της σύνθεσής της από διαφορετικές ειδικότητες επιστημόνων, πραγματοποιήθηκαν σε τακτά χρονικά διαστήματα (εβδομαδιαία, μηνιαία) τεχνικές συσκέψεις και συσκέψεις συντονισμού υπό τον κεντρικό υπεύθυνο της μελέτης. 1.3.1. Επιλογή παρουσίασης Διεθνών Πρακτικών Εστιάζοντας περαιτέρω στο ζήτημα του χωροταξικού σχεδιασμού, το οποίο αποτελεί το βασικό ζητούμενο της παρούσας μελέτης, και με γνώμονα την ανταγωνιστικότητα και τις προοπτικές της Ελληνικής υδατοκαλλιέργειας στο διεθνές περιβάλλον, θεωρήθηκε σκόπιμο να παρουσιαστεί η κατάσταση του τομέα και ο τρόπος αντιμετώπισης του ζητήματος της χωροταξικής διευθέτησης των υδατοκαλλιεργητικών δραστηριοτήτων. Οι χώρες που επιλέχθηκαν με βάση τη μεθοδολογία που περιγράφεται στην ενότητα 2.1.2 είναι η Ισπανία και η Τουρκία. Η επιλογή των χωρών αυτών, με βάση την προαναφερθείσα μεθοδολογία προσέγγισης, εγκρίθηκε από την αρμόδια εποπτεύουσα αρχή (ΥΠ.Α.Α.Τ.) με το αρ. 148152/4-6-09 έγγραφο της Δ/νσης Υδατ/γειών & Εσωτ. Υδάτων. 6 6

2. Ανάλυση Υφιστάμενης Κατάστασης, Τάσεων και Προοπτικών 2.1. Κλαδική Προσέγγιση 2.1.1. Διερεύνηση και καταγραφή των χαρακτηριστικών λειτουργίας και των τάσεων ανάπτυξης του κλάδου της υδατοκαλλιέργειας διεθνώς 2.1.1.1. Γενικά στοιχεία Το ψάρι αποτέλεσε διαχρονικά σημαντικό συστατικό της ανθρώπινης διατροφής. Σήμερα θεωρείται υψηλής διατροφικής αξίας, και αποτελεί σημαντική πηγή ζωικών πρωτεϊνών και βιταμινών ιδιαίτερα αναπόσπαστο συστατικό της υγιεινής διατροφής. Η διευρυνόμενη αναγνώριση των ιδιοτήτων αυτών, η διεθνοποίηση καταναλωτικών τάσεων και η ισχυρή παγκοσμιοποίηση της αγοράς των ειδών διατροφής συνετέλεσαν στη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για αλιευτικά προϊόντα 1. Παράλληλα με την κατ επιλογή ζήτηση για αλιευτικά προϊόντα, επιτακτική παραμένει και η ανάγκη εξεύρεσης τροφής για την κάλυψη των συνεχώς αυξανόμενων αναγκών σίτισης του πολλαπλασιαζόμενου παγκόσμιου πληθυσμού. Υπό το πρίσμα της υπερεκμετάλλευσης ή / και εξάντλησης των φυσικών και βιολογικών πόρων του πλανήτη μας, η λύση για την κάλυψη των αναγκών σε αλιευτικά προϊόντα για ανθρώπινη κατανάλωση, είναι βέβαιο ότι θα αναζητηθεί περισσότερο στην αύξηση της παραγωγής, παρά στον περιορισμό των αναγκών στα όρια των δυνατοτήτων παραγωγής από τη συλλεκτική αλιεία. Αναγνωρίζοντας ότι τα τελευταία χρόνια οι εκφορτώσεις της συλλεκτικής αλιείας μειώνονται συνεχώς, ενώ η μέχρι πρόσφατα αύξηση της αγοραστικής δύναμης των καταναλωτών πολλών χωρών και η συνεχιζόμενη ενίσχυση της τάσης για υγιεινή διατροφή έχουν αυξήσει σημαντικά τη ζήτηση για αλιευτικά προϊόντα σε παγκόσμιο επίπεδο, γίνεται προφανές ότι το κενό που δημιουργείται στις αγορές καλείται να το καλύψει η υδατοκαλλιέργεια. 1. 1 Με τον όρο αλιευτικά προϊόντα νοούνται όλα τα προϊόντα αλείας και υδατοκαλλιέργειας, αλμυρών. Υφάλμυρων και γλυκών υδάτων. 7 7

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία του Οργανισμού Τροφίμων και Γεωργίας του ΟΗΕ (FAO),το 2006 η συλλεκτική αλιεία και η υδατοκαλλιέργεια διέθεσαν αθροιστικά σε παγκόσμιο επίπεδο περί τους 143,6 εκατομμύρια τόνους αλιευτικών προϊόντων, παρουσιάζοντας αύξηση 9,5% σε σχέση με το 2000. Την ίδια περίοδο η παγκόσμια κατά κεφαλή φαινόμενη κατανάλωση ανέβηκε από τα 16 κιλά στα 16,7 κιλά, στο υψηλότερο δηλαδή επίπεδο όλων των εποχών. Η αύξηση της παραγωγής που παρατηρείται οφείλεται εξολοκλήρου στη συνεχιζόμενη αύξηση της υδατοκαλλιεργητικής παραγωγής, η οποία παρουσίασε συνολική αύξηση περί το 45,6%, όταν για την ίδια περίοδο η παραγωγή από τη συλλεκτική αλιεία μειώθηκε κατά σχεδόν 4%. Πίνακας 2.1:Παγκόσμια παραγωγή αλιευτικών προϊόντων (ποσότητα σε εκατ. τόνους) (Στοιχεία: FAO FishStat Plus) 2000 2006 Μεταβολή % Εσωτ. Ύδατα 30 41,7 39 Αλιεία 8,8 10,1 14,8 Υδατοκαλλιέργεια 21,2 31,6 49.1 Θάλασσα 101,1 102 0.9 Αλιεία 86,8 81,9-5,7 Υδατοκαλλιέργεια 14,3 20,1 40,6 Συν. Αλιεία 95,6 92-3.8 Συν. Υδατοκαλλιέργεια 35,5 51,7 45.63 Γενικό Σύνολο 131,1 143,6 9.5 Η υδατοκαλλιέργεια παραμένει ο δυναμικότερα αναπτυσσόμενος κλάδος ζωικής παραγωγής προϊόντων διατροφής. Ο μέσος ετήσιος ρυθμός αύξησης από το 1970 ανέρχεται στο 8,8% όταν για τη συλλεκτική αλιεία ο αντίστοιχος μέσος ρυθμός αύξησης είναι μόλις 1,2%, ενώ για την κτηνοτροφία και πτηνοτροφία είναι 2,8%. Το 1970 η υδατοκαλλιεργητική παραγωγή αποτελούσε μόλις το 3,9% της παγκόσμιας παραγωγής αλιευτικών προϊόντων. Τριάντα χρόνια αργότερα η υδατοκαλλιέργεια αντιστοιχούσε στο ¼ της συνολικής παγκόσμιας παραγωγής αλιευτικών προϊόντων ενώ το 2006 έφτασε να παράγει παραπάνω από το ⅓ αυτής (36%). Σημαντικότερη 8 8

παραγωγός χώρα είναι η Κίνα με σχεδόν το 67% της παγκόσμιας υδατοκαλλιεργητικής παραγωγής. Ακολουθούν άλλες ασιατικές χώρες και χώρες του Ειρηνικού με 22,8%, και η Ευρώπη με 4,2% της παγκόσμιας υδατοκαλλιεργητικής παραγωγής, παράγοντας όμως προϊόντα υψηλής αξίας, καθώς η αξία της Ευρωπαϊκής παραγωγής αντιστοιχεί στο 9,1% της παγκόσμιας αξίας προϊόντων υδατοκαλλιέργειας. Η Λατινική Αμερική και οι χώρες της Καραϊβικής παράγουν το 3% της παγκόσμιας παραγωγής, ενώ η Βόρεια Αμερική το 1,2%. Τέλος, η παραγωγή της Μέσης Ανατολής και της Αφρικής φτάνει το 2,1%. Η ιχθυοκαλλιέργεια παραμένει ο σημαντικότερος και αποδοτικότερος κλάδος της υδατοκαλλιέργειας, και είναι αυτός που καλείται να καλύψει την αυξανόμενη ζήτηση σε ψάρια τα επόμενα χρόνια. Ήδη σήμερα, περί το 47% των ψαριών που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση προέρχεται από την ιχθυοκαλλιέργεια. Ειδικά σε ότι αφορά τα ψάρια γλυκού νερού, η παραγωγή ιχθυοκαλλιέργειας καλύπτει το 76% της συνολικής προσφοράς, και στην κατηγορία γαρίδες - καραβίδες το 70%. Η Κίνα πάλι κατέχει την πρώτη θέση στην παραγωγή ιχθυοκαλλιέργειας, με κύριο παραγόμενο προϊόν τον κυπρίνο. Συνολικά, η παραγωγή κυπρίνου, κατέχει την πρώτη θέση μεταξύ των ειδών της παγκόσμιας παραγωγής υδατοκαλλιέργειας (46%). Ακολουθούν τα δίθυρα μαλάκια όπως στρείδια, χτένια, μύδια κλπ, με περίπου το 1/5 της παραγωγής και τα άλλα ψάρια του γλυκού νερού και τα σολομοειδή με 14%. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία του FAO, έως το 2030 θα απαιτηθούν επιπλέον 37 εκατομμύρια τόνοι αλιευτικών προϊόντων ετησίως για την κάλυψη των διατροφικών αναγκών και καταναλωτικών απαιτήσεων. Εκτιμάται μάλιστα ότι η αύξηση της ζήτησης αυτής δεν θα προέλθει από αύξηση της κατά κεφαλήν κατανάλωσης, αλλά λόγω της αύξησης του πληθυσμού της Γης. Γενικότερα, το 2030, οπότε ο παγκόσμιος πληθυσμός θα έχει αυξηθεί κατά 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους, ο ευρύτερος τομέας της υδατοκαλλιέργειας θα πρέπει να παράγει σχεδόν τη διπλάσια ποσότητα, μόνο και μόνο για να καλύψουν την τρέχουσα κατά κεφαλή κατανάλωση. 9 9

2.1.1.2. H Υδατοκαλλιέργεια στην Ευρώπη Στην Ευρωπαϊκή ήπειρο η πρακτική της υδατοκαλλιέργειας στην εκτατική μορφή της εφαρμόστηκε από τα αρχαία χρόνια, βασιζόμενη σε τοπικές γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες, και τοπικές ανάγκες σίτισης και επιβίωσης. Η πρακτική αυτή, διατηρήθηκε μέσα στους αιώνες ακολουθώντας μία αργή εξελικτική διαδικασία, καθώς η ζήτηση για ιχθυηρά και άλλα αλιευτικά προϊόντα, καλύπτονταν επαρκώς από την παραδοσιακή συλλεκτική αλιεία, που οι τεχνολογικές εξελίξεις στη ναυπηγική, τη ναυσιπλοΐα και τα αλιευτικά εργαλεία την είχαν αναγάγει σε ένα σημαντικό κλάδο της πρωτογενούς παραγωγής σε αρκετές χώρες. Η επάρκεια των αποθεμάτων και οι ισχυρές κοινωνικές δομές των παράκτιων αλιευτικών περιοχών, λειτούργησαν ανασταλτικά στην ανάγκη για εξεύρεση τρόπων ελεγχόμενης παραγωγής αλιευτικών προϊόντων και άλλων προϊόντων διατροφής που προέρχονται από τη θάλασσα ή τα εσωτερικά ύδατα, σε αντίθεση με τα διατροφικά προϊόντα της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής που από πολύ νωρίς είχαν περάσει από το στάδιο της «συλλογής» και «θήρευσης» στο στάδιο της ελεγχόμενης, μαζικής, παραγωγής (καλλιέργεια / εκτροφή). Η σταδιακή μείωση των αλιευτικών αποθεμάτων σε αλμυρά, υφάλμυρα και γλυκά ύδατα και η αυξανόμενη ζήτηση για προϊόντα του είδους, σε σταθερές ποσότητες, καθ όλη τη διάρκεια του έτους, οδήγησε την υδατοκαλλιέργεια σε μία νέα φάση, εντατικής εκτροφής και καλλιέργειας, που με τη βοήθεια της συνεχώς αναπτυσσόμενης τεχνολογίας και γνώσης, κατάφερε μέσα σε 40 χρόνια να εδραιωθεί ως ένας ιδιαίτερα παραγωγικός κλάδος, με γρήγορους ρυθμούς ανάπτυξης, θετικές προοπτικές και υψηλές προσδοκίες. Στις περιοχές της Δυτικής Ευρώπης η ανάπτυξη της υδατοκαλλιέργειας στηρίχθηκε σε δύο βασικούς πυλώνες (FAO, 2007): Την ιστορική και παραδοσιακή χρήση / κατανάλωση αλιευτικών προϊόντων ως αναπόσπαστο μέρος των διατροφικών συνηθειών του πληθυσμού τόσο παράκτιων, όσο και ηπειρωτικών περιοχών. Τη μείωση των φυσικών αποθεμάτων και των εκφορτώσεων αλιευμάτων από τους αλιευτικούς στόλους των διαφόρων χωρών. 10 10

Στις περιοχές αυτές, η αγορά των προϊόντων υδατοκαλλιέργειας χωρίζεται σε 3 βασικές κατηγορίες καταναλωτών: Τους παραδοσιακούς καταναλωτές αλιευτικών προϊόντων, κυρίως οστρακοειδών (μύδια, στρείδια, χτένια κ.λπ.) Τους καταναλωτές που η οικονομική τους κατάσταση τους επιτρέπει να καταναλώνουν συχνότερα προϊόντα υψηλότερης αξίας όπως σολομοί, τόνος, τσιπούρα, λαβράκι, καλκάνι κ.λπ. Τους καταναλωτές που για λόγους υγιεινής διατροφής έχουν αυξημένη κατανάλωση αλιευτικών προϊόντων (τόσο αλιείας, όσο και υδατοκαλλιέργειας) Η παραγωγή ιχθυοκαλλιέργειας στις περιοχές της δυτικής Ευρώπης αποτελείται κυρίως από την πέστροφα και το σολομό (βόρειες, κεντρικές περιοχές) και την τσιπούρα και το λαβράκι (μεσογειακές περιοχές), με μικρότερες ποσότητες άλλων ειδών (καλκάνι, χέλι, κυπρίνος κλπ) να παράγονται κατά τόπους. Στις κεντρικότερες και ανατολικότερες περιοχές της Ευρώπης όπως την Ουγγαρία, την Πολωνία, και τη Ρωσία, η πρακτική της ιχθυοτροφίας εμφανίστηκε περί τον 11 ο και 12 ο αιώνα μέσω μοναχών που διατηρούσαν ψάρια σε μικρές υδατοσυλλογές (γλυκού νερού) για να εξασφαλίσουν τροφή για τα μοναστήρια τους. Η πρακτική αυτή εξαπλώθηκε κατά το 18 ο και 19 ο αιώνα και αναπτύχθηκε σταδιακά ένας νέος παραγωγικός κλάδος, με την παραγωγή κυρίως κυπρίνου. Με την ανάπτυξη νέων μεθόδων καλλιέργειας, αλλά και τις αλλαγές που σταδιακά συντελέσθηκαν στις αγοραστικές και καταναλωτικές προτιμήσεις, υπήρξε διαφοροποίηση της παραγωγής. Η βελτίωση της προμήθειας της αγοράς με μεγαλύτερη ποικιλία προϊόντων μείωσε τη ζήτηση και προϊόντα παραδοσιακής (εκτατικής) κυπρινοτροφίας σε ορισμένες περιοχές, ενώ σε άλλες, η βελτίωση της τροφής και των μεθόδων αναπαραγωγής, ανάπτυξης και πάχυνσης οδήγησε στην αύξηση της παραγωγής, και στη διεύρυνση των παραγόμενων ειδών (σολομός, πέστροφα, οξύρρυγχος), αν και η παραγωγή συνεχίζει να κυριαρχείται μέχρι και σήμερα από υδατοσυλλογές που παράγουν κυπρινοειδή. Σήμερα, η υδατοκαλλιέργεια αποτελεί ένα σημαντικότατο τομέα τηςω πρωτογενούς παραγωγής στην Ευρώπη, με τους σημαντικότερους όγκους να παράγονται σε χώρες της δυτικής Ευρώπης. 11 11