17.Nov.doc Μια επανεπίσκεψη στο Πολυτεχνείο, 40 χρόνια μετά του Μανώλη Χαιρετάκη στην ιερή μνήμη των δολοφονημένων στις 17 Νοέμβρη 1973. Στις γραμμές που ακολουθούν, μεταφέρω τις χειρόγραφες σημειώσεις μου, καθώς και δύο σημειώματα, ακούγοντας τον ραδιοσταθμό του Πολυτεχνείου στις 16 και στις 17 Νοέμβρη του 1973 από τα Πατήσια, τότε που είμουν 24 ετών.τις σημειώσεις αυτές, τις βρήκα πολύ πρόσφατα χωμένες μέσα σε άλλα χαρτιά, ξεχασμένες, σαν μια επιστροφή στο παρελθόν, όπως συμβαίνει συνήθως με όσους ασχολούνται με χαρτιά, που-σχεδόν κάθε φορά- βρίσκουν οτιδήποτε άλλο εκτός από εκείνο που ψάχνουν. Τα εφήμερα, που πλημμύριζαν τότε τούς κοντινούς στο ΕΜΠ δρόμους, μικρά χαρτιά που συγκέντρωσα έξω από το Πολυτεχνείο εκείνες τις ημέρες αλλά και αρκετά μετά, χαρτιά σε διάφορα μεγέθη τυπωμένα σε πολύγραφο ή γραμμένα στη γραφομηχανή, μαζί με άλλα εφήμερα μέχρι και τους πρώτους μήνες της μεταπολίτευσης το 1974, τα είχα βρει αρκετά νωρίτερα, και τα παρέδωσα στον αείμνηστο Μάνο Χαριτάτο, του Ελληνικού Λογοτεχνικού και Ιστορικού Αρχείου, σε ένα ντοσιέ, κρίνοντας ότι σε τούτο το αρχείο θα είταν πολύ πιο χρήσιμα για τούς ερευνητές, από το να συνεχίζουν να είναι στα χέρια μου. Παραθέτω τις χειρόγραφες σημειώσεις μου ανά σελίδα 16/11/1973 Σελ.1 Εδώ Πολυτεχνείο Εδώ Πολυτεχνείο Συχνότητα εκπομπής στους 1.050 χιλιόκυκλους Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των Ελεύθερων Αγωνιζόμενων Φοιτητών, των Ελεύθερων Αγωνιζόμενων Ελλήνων. Κάτω η χούντα. Ζήτω η Δημοκρατία. Για να καταξιωθεί η λαϊκή κυριαρχία * Λαϊκή Δημοκρατία * Λαϊκή κινητοποίηση Ακούγεται μουσική -η Ρωμιοσύνη του Θεοδωράκη και τραγούδια του Ξυλούρη. Αγωνιζόμαστε για μια αληθινή δημοκρατία που θα εξυπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα. Ανακοίνωση Καταγγέλλουμε στον Ελληνικό λαό την προσπάθεια της χούντας.. Καλούμε τον Ελληνικό λαό να.. (παρεμβολή) Σελ.2 1
Η χρεωκοπημένη γεωργική πολιτική της κυβέρνησης δεν θεραπεύεται από.. (δεν ακούγεται) του Μαρκεζίνη. Η τεράστια αύξηση της τιμής των καυσίμων η αιτιολόγηση που δόθηκε δεν είναι πως (δεν ακούγεται). Ελληνικέ λαέ, για να πάψεις να ζεις με τα μεροκάματα της πείνας, ζήτησε την ανατροπή της δικτατορίας. Ας αγωνιστούμε όλοι για μια νέα δημοκρατία. Ευχαριστούμε τούς μαθητές του Γυμνασίου της Αθήνας που βρίσκονται εδώ μέσα μαζί μας. Ελάτε όλοι ενωμένοι. Γενική αποχή από τα Γυμνάσια. Η λαϊκή απεργία συνεχίζεται. Μέγαρα. Ο λαός των Μεγάρων ανεβαίνει με τρακτέρ στην Αθήνα για να διαδηλώσει την αντίθεσή του στα ξένα συμφέροντα. Ο αγώνας μας γίνεται παλλαϊκός. Σελ.3 Καταγγελία για την εισβολή στο σύλλογο Χίων σπουδαστών όπου όργανα μπήκαν μέσα και κατέστρεψαν τα πάντα. Ο αγώνας μας είναι αντιφασιστικός Ο αγώνας μας είναι αντιιμπεριαλιστικός. Κάτω η Δικτατορία Ζήτω η Δημοκρατία Για τούς εργάτες και τούς φοιτητές : Ο αγώνας τους είναι κοινός, είναι αγώνας αντιστασιακός. Όλοι μπροστά για την ανατροπή της χούντας. Έλληνες εργάτες οι συνθήκες της ζωής χειροτερεύουν καθημερινά. Δεν υπάρχουν αποθέματα αλλά για τον εφοδιασμό του 6 ου Αμερικανικού στόλου. Σύνθημά μας : Ψωμί και ελευθερία. Σελ.4 Μήνυμα για τούς ξένους ραδιοφωνικούς σταθμούς και τούς σταθμούς μεταδόσεως ειδήσεων. Στα Αγγλικά Στα Γαλλικά. 2
Ελληνικέ λαέ ο αγώνας είναι παλλαϊκός-τον αντιδικτατορικό αγώνα κάνεις-ή τώρα ή ποτέ. μόνο εσύ μπορείς να Με τη γενική κινητοποίηση και τη κήρυξη της γενικής απεργίας θα (δεν ακούγεται). Δείξε τη δύναμή σου σ αυτούς που επί έξι ολόκληρα χρόνια καλοπερνούσαν σε βάρος σου. Όχι άλλες διευκολύνσεις, όχι άλλες δουλικότητες. Τα βάσανα της εξαετίας είναι πολλά Ήρθε η ώρα που θα δώσεις στον φασισμό τη χαριστική του βολή. Η χούντα που καπηλεύεται τα συμφέροντά σου για το χατίρι των Αμερικανών υποστηρικτών της. ------------------------------------------------------------------------------------------------------- 16/11/1973 Σελ.1. Συχνότητα εκπομπής : στους 1050 χιλιόκυκλους. Εδώ Πολυτεχνείο-Εδώ Πολυτεχνείο Σας μιλά ο Ραδιοφωνικός Σταθμός των Ελεύθερων Αγωνιζόμενων Φοιτητών, των Ελεύθερων Αγωνιζόμενων Ελλήνων. Συνθήματα : Κάτω η χούντα Ζήτω η δημοκρατία Λαϊκή δημοκρατία Λαϊκή κινητοποίηση Καλούμε τον ελληνικό λαό να. ( παρεμβολή) Ας αγωνιστούμε όλοι για μια νέα δημοκρατία Ελάτε, όλοι ενωμένοι. Γενική αποχή από τα Γυμνάσια. Ο αγώνας μας γίνεται παλλαϊκός Ο αγώνας μας είναι αντιφασιστικός Ο αγώνας μας είναι αντιιμπεριαλιστικός Σύνθημά μας : Ψωμί και Ελευθερία Ψωμί-Παιδεία-Ελευθερία 3
Όχι στο φασισμό Όχι στη χούντα και στους Αμερικάνους Όλοι μπροστά για την ανατροπή της χούντας Μουσική : Θεοδωράκης ( Ρωμιοσύνη και άλλα τραγούδια) Ξυλούρης Σελ.2.. για να καταξιωθεί η λαϊκή κυριαρχία Αγωνιζόμαστε για μια αληθινή δημοκρατία που θα εξυπηρετεί τα λαϊκά συμφέροντα Καταγγέλλουμε στον Ελληνικό λαό την προσπάθεια της χούντας Η χρεωκοπημένη γεωργική πολιτική της κυβέρνησης δεν θεραπεύεται από τα ημίμετρα του Μαρκεζίνη. Η τεράστια αύξηση της τιμής των καυσίμων. Η αιτιολόγηση που δόθηκε δεν είναι πως δεν υπάρχουν αποθέματα, αλλά για τον εφοδιασμό του 6 ου Αμερικάνικου στόλου. Ελληνικέ λαέ, για να πάψεις να ζεις με τα μεροκάματα της πείνας, ζήτησε την ανατροπή της δικτατορίας. Ευχαριστούμε τούς μαθητές του γυμνασίου της Αθήνας που βρίσκονται εδώ μέσα μαζί μας. Η λαϊκή απεργία συνεχίζεται. Μέγαρα : Ο λαός των Μεγάρων ανεβαίνει με τρακτέρ στην Αθήνα για να διαδηλώσει την αντίθεσή του στα ξένα συμφέροντα. Σελ.3. Καταγγελία για τη χτεσινή εισβολή στο Σύλλογο Χίων σπουδαστών, όπου όργανα μπήκαν μέσα και κατέστρεψαν τα πάντα. [ για τούς εργάτες και τούς φοιτητές ] Ο αγώνας μας είναι κοινός, είναι αγώνας αντιφασιστικός. Έλληνες εργάτες, οι συνθήκες της ζωής χειροτερεύουν καθημερινά. Μήνυμα για τους ξένους Ραδιοφωνικούς Σταθμούς και τούς σταθμούς μετάδοσης ειδήσεων. Στα Αγγλικά Στα Γαλλικά Ελληνικέ λαέ, ο αγώνας είναι παλλαϊκός-τον αντιδικτατορικό αγώνα μόνο εσύ μπορείς να κάνεις-ή τώρα ή ποτέ. Με τη γενική κινητοποίηση και τη κήρυξη της γενικής απεργίας θα 4
Ελληνικέ λαέ, δείξε τη δύναμή σου σ αυτούς που επί έξη ολόκληρα χρόνια καλοπερνούσαν σε βάρος σου. Τα βάσανα της εξαετίας είναι πολλά. Φτάνει πια. Ήρθε η ώρα που θα δώσεις στον φασισμό τη χαριστική του βολή. η χούντα που καπηλεύεται τα συμφέροντά σου για το χατίρι των Αμερικανών υποστηρικτών της. --------------------------------------------------------------------------------------------------------- Παραθέτω ακόμη δύο σύντομα σημειώματα, σαν σχόλια, που έγραψα εκείνες τις ημέρες του Νοέμβρη 1973. Πρώτο σημείωμα Η χρησιμότητα του Πολυτεχνείου σαν κυκλοφοριακού κόμβου Επιτέλους, έστω και με μια σχετική καθυστέρηση, όλοι μας είδαμε πόσο χρησιμεύει ένα πνευματικό ίδρυμα όταν βρίσκεται μέσα στην πόλη ( με όλη τη μεσαιωνική βαρύτητα του «μέσα») -και ιδιαίτερα όταν έχει μια επίκαιρη θέση : μια στάση, μια διαμαρτυρία ή ένα sit-in με όρους γίνονται αντιληπτά από όλους όσους περνάνε από κει ( και αυτοί με τη σειρά τους ). Οι φοιτητές και οι μαθητές που είναι σήμερα κλεισμένοι μέσα (εδώ και δύο μέρες) ελέγχουν, εκτός από το Πολυτεχνείο και το ανάλογο τμήμα της λεωφόρου Πατησίων( καμμιά φορά οι μεγαλοφυείς ιδέες τύπου Haussman αυτοκαταλύονται ) με τη βοήθεια των συμφοιτητών τους που βρίσκονται «εκτός των τειχών». Και ακόμη, η σημερινή τεχνολογία δεν χρησιμεύει και τόσο : οι προκηρύξεις, τα συνθήματα πάνω στα αυτοκίνητα και στα trolley, έχουν γραφτεί με το χέρι άσχετα αν η κίνηση αυτή των φοιτητών είταν προετοιμασμένη ( σύμφωνα με άλλους «οργανωμένη») ή όχι από τα πριν. Η άλλη χρήση των δρόμων-όχι σαν δρόμοι για τα αυτοκίνητα, αλλά σαν δρόμοι που ελέγχονται από τούς πεζούς και όπου τα αυτοκίνητα είναι μέσα για την έκφραση των πεζών ( κουβαλώντας διάφορα συνθήματα σε πολλά μέρη της πόλης-όπως ακριβώς κάνουν και με τις διαφημίσεις), σε πλαστικές λουρίδες για τη ρύθμιση της κυκλοφορίας που χρησιμοποιούνται για σαν φορείς συνθημάτων, οι τοίχοι και οι μαρμάρινες κολόνες που κουβαλάνε συνθήματα, είναι άλλη μια έκφραση (άγνωστη ως τα τώρα σε πολλούς) της χρησιμότητας και της λειτουργίας τους σαν αντικείμενα που έχουν περιπέσει σε αχρηστία, από τη πολλή μονόδρομη χρήση : όπως και οι αποκαλύψεις σαν τη παρακάτω, που σπάνε τη μονοτονία και τη ρουτίνα και το «αναπόφευκτο»- τουλάχιστο όπως έχει εντυπωθεί σε πολλούς : Students leading the demonstration, however, said that they have searched their professors desks and found incriminating letters, proof of briberies and pornographic material Athens News, Friday, November the 16 th, 1973, page 3. Ίσως ' η προσπάθεια αυτή των φοιτητών, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμά της, και εκτός από την όποια επιρροή της στην πολιτική (αν υπάρχει) σκέψη των ανθρώπων, δείξει στους κατοίκους της πόλης πως η σημερινή πόλη δεν είναι προορισμένη για μια ή για συγκεκριμένες χρήσεις, πως, όπως το σταχτοδοχείο μπορεί ( αν είναι καθαρό) να χρησιμέψει σα ποτήρι ή ( αδιάφορα αν είναι καθαρό ή όχι) σαν όπλο : έτσι και η πόλη έχει πρωτεϊκή φύση και οι εκδηλώσεις της ύπαρξής της είναι ποικιλότροπες-πως η «απόσταση» δεν είναι αναλλοίωτα 5
ορισμένη, ούτε μπορεί μόνο να μεγαλώνει-αλλά και να μικραίνει-έστω και για λίγες στιγμές ή ώρες-πως η σεξουαλικότητα δεν έχει απαραίτητα την ανάγκη «πορνογραφικού υλικού» για να εκδηλωθεί-εκδηλώνεται έτσι κι αλλιώς, με την έστω και προφορική άρνηση της καταπίεσης. Αθήνα, Παρασκευή 16 Νοέμβρη 1973. -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Δεύτερο σημείωμα Ένα υστερόγραφο Φάνηκε τελικά, με ελάχιστη διακριτικότητα, ποια θα είταν η απόληξη της «διακριτικής στάσης» της αστυνομίας, που από τον ίδιο τον ορισμό της μόνο αυτό δεν μπορεί να κάνει. Οι άοπλες συγκεντρώσεις πολιτών μπροστά και γύρω από το Πολυτεχνείο ονομάστηκαν «απαρχή ενός γενικώτερου σχεδίου προκλήσεως κλίματος ταραχών και αναρχίας» ( Βήμα Σάββατο 17 Νοεμβρίου 1973, 1 η σελίδα) σύμφωνα με τις κυβερνητικές δηλώσεις. Αυτή είναι η προφανής δικαιολογία για την επαναφορά του στρατιωτικού νόμου στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη, ενώ χιλιάδες πολίτες, περπατώντας στους δρόμους της Αθήνας, παρέα με μαθητές που κρατούσαν Ελληνικές σημαίες, εκδηλωνόντουσαν εναντίον των χτεσινών συνεπειών της «διακριτικής στάσης» της αστυνομίας. Η Πατησίων και η περιοχή γύρω από το Πολυτεχνείο γεμάτη τανκ, αχρηστευμένα λεωφορεία και τρόλλεϋ ( που μέχρι χτες κουβαλούσαν τα μηνύματα των φοιτητών στις πιο μακρινές περιοχές της Αθήνας-ο κόσμος πραγματικά εξαγριωμένος, κατέβαινε την Πατησίων πηγαίνοντας προς την Ομόνοια, ο κόσμος νοιώθοντας πως έχασε κάτι, ή μάλλον, πως ανακάλυψε κάτι) αργότερα, κοντά στις 1, τα αυτοκίνητα της αστυνομίας να πυροβολούν στον αέρα και να ρίχνουν ασφυξιογόνα και δακρυγόνα-ο ανείπωτος γκαγκστερισμός όλων αυτών των γεγονότων της «διακριτικής στάσης». Αθήνα, Σάββατο 17 Νοέμβρη 1973. --------------------------------------------------------------------------------------------------------- 6